VIker Schlöndorff: Ik geloof niet in een nieuw fascisme'
Het schandaal
van de valse
Mondriaans
van het Centre
Beaubourg
lISSEUR VANGUNTHER GRASS'„DIE BLECHTROMMEL":
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 23 JANUARI 1980 PAGINA 9
\onze correspondent J?.n
pn)
S De wereld van de
ervalsers heeft iets fasci-
waarbij een zekere be
fing voor dit merkwaardi-
gsel van genialiteit, virtu-
en oplichting wellicht het
trsende clement is, terwijl
[maak ten aanzien van de
eus-gcnomen experts al-
i pikante rol speelt. De ge-
yan Van Meegeren en de
Hongaar, die vanaf Ibiza
stmarkt met verblufferide
jngen van moderne mees-
Ierstroomde, zijn overbe-
laarbij werd veelal (door
Hingen") de vraag ge-
(raarom die vervalsers zo
jke" kunstenaars naboot-
rwijl met name onder de
ten immers imitaties mo
laren die „elk kind" kon
De talloze vervalsingen
illo waren al relatief ge-
k geweest, maar mis
baren artiesten als bij-
el Piet Mondriaan zó
t na te bootsen, dat
meest doorgewinterde
:r daarvoor terugschrok,
et al te doorzichtig zou
Maar uiteindelijk is
enering terecht onlo-
onden en iemand is aan
aardigen van Mondri-
ilagen. En consequent de
doorvoerend dat de
'ermetele vervalsing de
verdenking trekt, zijn
[ondriaans aan een van
;te musea voor moderne
ngeboden. En gekocht,
tns bijna.
toffer van de oplichting is
inde Parijse culturele cen-
•orges Pompidou (Beau-
iworden. Volgens het blad
'aaraan wij onder-
Igegevens ontlenen, werd
van Beaubourg in de
1978 benaderd door een
iter in schilderijen, Simo-
die drie Mondriaans wil-
pen. Aangezien de be-
^Nederlandse schilder be-
weinig werken achterge-
^ft, is elke museumdirec-
tisch bereid voor een van
toegift aan: een klein
de minder bekende Ne-
Bart van der Leek. De
;en van Mondriaan zijn
voorzien van certifica-
•n intieme vriend van de
dichel Seuphor; van prof
ier ex-conservator, van
ir-Muller Museum en van
eigenares van de wer-
rouw Weinbaum uit Am-
En Simone Verdé geniet
ernationale kunstwereld
:e bekendheid,
ondriaans bevinden zich
land; in een kluis' van de
jlerc, die sedert enige tijd
is door de bekendev
iank.
van Beaubourg toont
litief geïnteresseerd" en
rrken in het Centre Geor-
tidou ten toon willen stel
le zijde van de makelaar-
rtegen geen bezwaar; in-
De doeken worden geëx-
de vakpers reageert po-
Ierse critici laten zich zeer
er de werken uit en ze
ierts raakten in extase".
Joen francs...
U tekent de aankoopcom-
*n Beaubourg een princi-
£pakte: de drie Mondriaans
^-pr zes miljoen francs (drie
gulden) door het Centre
H Pompidou aangekocht
f. }n een Zwitserse zaken-
|||c Tripet, wordt door de
|§ter aangewezen als haar
Jfïtigde om de koopsom te
Bvijl
zekere kunstcritici
;|pnd over de drie werken
^3 abstracte Nederlandse
||&itlieten, toonden zekere
ïelaars zich hoogst gere-
Enkelen namen contact
eaubourg en wezen erop
drie werken in geen en-
poog. geen enkel aan de
^gewijde publikatie enig
van deze waarschuwingen, reist de
directeur van het Parijse Museum
voor Moderne Kunst 1 juli naar
Nederland, waar hij van de conser
vator van het Haagse Gemeente
museum verneemt dat ook hem de
drie Mondriaans aangeboden zijn,
maar dat hij ze geweigerd heeft. De
Franse Museumdirecteur verneemt
eveneens dat geen mens in de Ne
derlandse kunstwereld ooit ge
hoord heeft van een Mondriaan-
collectie van Weinbaum. Wein
baum zou volgens Simone Verdé de
eerste eigenaar van de doeken ge
weest zijn.
Sjah wilde niet
De ongelukkige Parijzenaar ver
neemt verder in Amsterdam dat
vier musea de Mondriaans gewei
gerd hebben, evenals de sjah van
Iran, aan wie ze eveneens aangebo-
Compositie met blauw uit 1937 in
de grootste Mondriaan-collectie ter
wereld, die van het Haags Gemeen
temuseum. Werken in deze z.g.
neo-plastische stijl uit de laatste le
vensjaren van de kunstenaar lijken
gemakkelijk te vervalsen.
Onder:Piet Mondriaan (midden) met
vrienden te Parijs in 1929
H. Henkels: Vrij uniek geval
Conservator H.Henkels van het Haags Gemeentemuseum:
bevestigt de in nevenstaand verhaal genoemde gegevens.
„We krijgen wel vaker een schilderij aangeboden dat een
vervalsing van een Mondriaan blijkt te zijn. Maar dit geval is
vrij uniek. Wij hebben in 1978 toen de doeken ons voor het
eerst aangeboden werden de handelaren al laten weten dat
we het niet vertrouwden. En als de pogingen tot verkoop
dan toch doorgaan! Het gaat om miljoenen. In eerste instan
tie kregen we al negatieve reacties bij het zien van de dia's.
Toen directeur Germain Viatte, van Beaubourg hier kwam
voor informatie was ik dan ook verwonderd, omdat wij al
anderhalf jaar daarvoor toen ons de doeken aangeboden
werden een bezwarend dossier daarover hadden aange
legd. Wij hebben onze bevindingen aan de Franse recherche,
die hier is geweest doorgegeven. We hebben wel ideeën over
de bron van deze vervalsingen, maar dat is nog gissen. Ik
heb wel de indruk dat de Franse recherche tamelijk duidelij
ke sporen heeft. Dat zal bij het proces wel blijken. Inmiddels
heeft een erfgenaam van Mondriaan, die in Amerika woont
en toevallig hier was, bij de Franse justitie een eis ingediend
tot vernietiging van de doeken, omdat deze de goede naam
van de schilder aantasten. De Nederlandse wet, kent deze
mogelijkheid niet, de Franse wel. Het proces in verband met
deze eis zal binnenkort parallel lopen met het proces omtrent
de vervalsingen zelf", aldus conservator Henkels.
Joosten: kregelig
Hoofdconservator Joosten van het Stedelijk Museum Am
sterdam: „Moeilijk om er veel over te*zeggen, omdat het on
der de rechter is. Ja, ik was betrokken bij het onderzoek. De
doeken zijn op 1921 gedateerd. De structuur van het spie-
raam is van na 1930. Ook de verf die gebruikt werd is door
betreffende firma eerst na 1933 afgeleverd. Nee, de kop, die
op een van de doeken ontdekt werd is niet nader te identifi
ceren dat zou mooi geweest zijn want die is veel te
vaag. Deze gegevens van het centraal laboratorium wijzen er
op dat het geen originele Mondriaans zijn. Ja, er zwerven
wel enkele valse Mondriaans rond.
Mijn privé mening over expertises, gebaseerd op nogal wat
ervaring op dit gebied: „Als een doek een expertise nodig
heeft is het al mis.
IK word van expertises altijd kregelig. Als het schilderij niet
meer direct voor zichzelf spreekt, is het mis. Ik zeg nooit:
laat me de expertise eens zien, maar wel laat me het schilde
rij maar eens zien. Ik kan niet oordelen over de getuigenis
van Mevrouw Weinbaum. Ze is twee jaar geleden over deze
zaak al aan het woord geweest in Le Monde.
In „Huize Hammacher" te Brussel werd me duidelijk te ver
staan gegeven dat de heer Hammacher niet aan de telefoon
zal komen.
Mevrouw Weinbaum zit momenteel in het buitenland en
komt eerst in de loop van volgende week terug.
HENK EGBERS
den waren. En de Duitsers hadden
geweigerd om ze in te sluiten in de
expositie „Paris-Berlin" die in de
zomer van 1978 juist in Beaubourg
internationale belangstelling trok.
Onmiddellijk worden in Parijs een
aantal expertises ondernomen. Een
röntgenonderzoek toont aan dat
onder de „Mondriaan" van een
doek een figuratieve kop te zien is,
wat er op wijst dat een ouder schil
derij gebruikt werd. En alle experts
weten dat Mondriaan altijd op
„schone" doeken schilderde.
Chemische tests wijzen uit dat de
verf bestanddelen bevat, die eerst
sedert 1945 ontdekt en in verven
verwerkt zijn. En Mondriaan is in
1944 overleden.
Tenslotte blijken de lijsten, die vol
gens specialisten altijd om de doe
ken gezeten hebben, onmogelijk
kunnen dateren van de periode
waarin de schilderijen vervaardigd
zouden zijn. Er is geen twijfel meer
dat de drie doeken, waarvoor Be
aubourg bereid was zes miljoen
neer te tellen, vals zijn. De directie
„blokkeert de koop" en weigert te
betalen. Mare Tripet, die de op
dracht had de koopsom voor Simo
ne Verdé te incasseren, dient een
aanklacht in wegens „niet eerbiedi
gen van een contract", waarop Be
aubourg enkele weken later rea
geert met een aanklacht wegens
„artistieke fraude".
De Franse politie neemt het onder
zoek ter hand en ontdekt aldra dat
de valse Mondriaans al eerder
slachtoffers gemaakt hebben, waar
onder de bekende West-Duitse in
dustrieel Thyssen, die van een te
goeder naam en faam bekend
staande Parijse kunsthandel voor
200.000 dollar een werk van de
schilder gekocht had, dat later vals
bleek te zijn. De kunsthandel had
het doek aangekocht van de make
laarster Simone Verdé. Maar over
de diverse transacties blijken geen
bescheiden of papieren te vinden.
Een Zwitserse kunstverzamelaar-
ster was eveneens beetgenomen;
ook in haar geval was de verkoop
onderhands verlopen, zodat er geen
bescheiden en bewijzen waren om
later een aanklacht te kunnen sta-
Bankgeheim
De drie doeken waren intussen
naar hun oorspronkelijke Zwitserse
bankkluis teruggekeerd, waar zij
als onderpand golden voor een
door Madame Verdé aangegane le
ning van 800.000 Zwitserse franks.
De lening had zij gesloten bij een in
Liechtenstein gevestigde onderne
ming. De vertegenwoordiger van
deze nogal verdachte onderneming
bleek eveneens bestuurslid van de
bank te zijn, waar de „Mondriaans"
opgeborgen waren. Hij weigert de
Franse politiemannen te woord te
staan en verwijst hen naar zijn ad
vocaat. Uiteindelijk komt de aange
legenheid voor de justitie, maar
deze weigert toestemming te geven
de bankkluis (waarin volgens de
Fransen nog méér valse Mondri
aans zouden kunnen zijn) te laten
openen: het Zwitserse bankgeheim
mag niet geschonden worden.
Terwijl over deze aangelegenheden
gedelibereerd wordt, vernemen de
Franse rechercheurs dat Simone
Verdé op weg van Brussel naar
Rome een tussenlanding maakt op
de luchthaven van Genève. Zij sla
gen erin haar daar aan te houden,
willen haar mee naar Frankrijk
nemen, maar hebben daartoe de
toestemming nodig van de Zwitser
se autoriteiten. Deze weigeren en
Siomone Verdé kan haar reis naar
Italië ongehinderd vervolgen.
Intussen heeft zij bij hoog en laag
volgehouden dat de drie „Mondri
aans" oorspronkelijk tot de Am
sterdamse Weinbaum-collectie be
hoorden en daarna een tijdlang het
eigendom waren van Ridder Cel
lier de Moranville en Baron Dieu-
donné. Ridder Cellier de Moranvil
le blijkt nimmer bestaan te hebben
en Baron Dieudonné is sedert jaren
dood.
Terug naar Amsterdam. De bejaar
de Mevrouw Weinbaum verklaart
daar dat haar man inderdaad in de
dertiger jaren in Berlijn enkele
doeken van Mondriaan persoonlijk
gekocht heeft. Bij het uitbreken
van de Tweede Wereldoorlog zou
wijlen mijnheer Weinbaum zijn
„Mondriaans" naar Nederland ge
bracht hebben. Zijn weduwe kan
de Fransen niet veel verder hel
pen: zij kan hoogstens zeggen dat
als de drie bewuste doeken, waar
van haar grote foto's getoond wor
den, vervalsingen zijn, „ze heel erg
veel op die van mijn man lijken".
Maar de drie bewuste doeken zijn
volgens de chemische expertise im
mers eerst na 1945 vervaardigd. En
overigens lijken alle Mondriaans
voor een niet-kenner bijzonder
veel op elkaar.
Intussen van Simone Verdé geen
spoor. Het is zo goed als zeker dat
zij buiten Frankrijk verblijft. Maar
in oktober lopen twee Parijse in
specteurs haar tegen het lijf op de
Internationale Tentoonstelling, de
FIAC, in Parijs, waar zij „argeloos"
heen gekomen was om contact met
klanten op te nemen.
De onderzoeksrechter heeft haar
op vrije voeten gesteld, maar haar
verboden Frans grondgebied te
verlaten. Het proces zal over een
aantal maanden plaats hebben, en
taloozen wrijven zich in de handen:
het zal „un typique procés mon
dain" worden, een Homerisch ge
vecht tussen experts en contra-ex
perts, waarbij degenen die de wer
ken in 1978 hogelijk als bijzonder
mooie en representatieve Mondri
aans geprezen hebben, hun reputa
tie dreigen te verspelen.
(DAM Wanneer -
istdikke roman
jaar lang met de
:alistische rode
een jongetje dat
it tegen zijn omge-
iet verder wil
bijna een levende
iwing tégen ver-
s geweest, en wan-
film er dan toch
p grote prijs in
taalt en de faam
vertoningen voor-
mag je van een
.spreken. En een
Is het zeker voor
Volker Schlön-
Günther Grass'
blikken trom-
Blech trom mei)
bracht. Schlön-
in '39 geboren re-
an inmiddels een
films die op een
irdige manier
Jit het succes kre-
le verdienden. Gis-
het Amsterdamse
the Movies is hij
om een deel van
te roem door te
j^Toen mijn eerste
Hjunge Toerless in
Hnnes draaide, zei
tegen me: „Een
Duitse film, die kan in
Cannes natuurlijk nooit
een prijs krijgen." Dat was
uitgesloten. De Gouden
Palm van vorig jaar is in
feite de bekroning van de
Duitse film in z'n geheel.
Van het werk dat Fassbin-
der, Werner Herzog en
Wim Wenders opgebouwd
hebben."
De literaire faam van Grass'
roman was groot .genoeg. Het
jongetje Oskar dat niet wilde
groeien, op z'n blikken trom
meltje slaand en met z'n stem
banden glas stuk trillend door
het Derde Rijk en het Wirt-
schaftswunder heentrekt bindt
bij hem een uniek tijdspanora-
ma aaneen. Schlöndorff:
„Onze film is een keus uit het
boek, samen met Grass ge
maakt en eindigend met een
verslagen Duitsland. Het jon
getje Oskar hebben we van
rode draad tot de echte hoofd
figuur gemaakt. Je zou hem
als het ware terugkijkend naar
het jaar '59 toen het boek uit
kwam, de grootvader van de
protestbeweging kunnen noe
men. Geen Cohn-Bendit, maar
een anarchist, zoals alle kinde
ren anarchist zijn. Hij wil de
vaders afschaffen en zijn be
slissing otn op z'n derde jaar
om hem heen. Wat duidelijk
wordt is dat het Duitse fascis
me dat hij ziet ontstaan puur
voortkomt uit het kleinburger
dom dat opeens zelf held in de
huiskamer kon spelen. Dat
met een kaart aan de keuken
tafel de oorlog mee dacht te
vechten, een uniform aantrok
en in optochten meeliep."
Naief
„Ik geloof niet in een nieuw
fascisme. Daarvoor zijn er te
veel tegenkrachten in Duits
land. We zijn bezig met een
nieuwe film, „Deutschland im
Winter", die een bijdrage moet
leveren voor de volgende ver
kiezingen in Duitsland. Geen
politieke of polemische film,
maar een film die toont wat de
televsiie niet toont. Wat „de
groenen" doen, de alternatie
ven tussen Schmidt en Strauss.
Ik geloof trouwens dat film
tussen de andere massamedia
het meest onafhankelijke is.
Bij film kan je nog dingen met
vier man beslissen. Günther
Grass was de allerleerste
schrijver die zich voor een po
litieke campagne inzette. Voor
Willy Brandt indertijd. Zoiets
is nu niet onze bedoeling. We
willen wel proberen mee te
werken aan de bewustwording
Volker Schlöndorff (links) samen met schrijver Günther Grass bezig aan de verfilming van diens
„Die Blechtrommel".
niet verder te groeien is een
reactie op de infantiele wereld
van Duittsland. Of dat helpt
weet ik niet zeker. Ik zeg
maar met Hans Eissler:
„Machtig is mijn zingen niet,
maar het hoort tot mijn le
ven". Aan de andere kant, alle
beetjes helpen. Zo heeft de
openhartige, kritische houding
van Nederland ook duidelijk
z'n invloed bij ons. Maar mis
schien ben ik naief."
Literair
Als zijn persconferentie hele
maal in de politiek verzeild
dreigt te raken, roept de
vreindelijke, kalende Schlön
dorff dat ie daar al bang voor
was. Niettemin is hij het type
dat iedereen laat uitpraten.
Zelfs als hij een stelling niet
kan delen, zegt: „Ik begrijp
wat u bedoelt". Een langzaam
formulerend regisseur, die pas
helemaal op z'n praatstoel
komt als het over de pure pro
blemen van de film zelf gaat:
„De versie die hier te zien zal
zijn is tien minuten korter dan
in Cannes. Die concessie heb
ben we aan de producenten
moeten doen. Want denk niet
dat we niet stap voor stap heb
ben moeten vechten voor de
verfilming van Die Blech
trommel. Al was het alleen
maar intern over wat met en
wat wel in de film kon. Grass'
boek is literair. Als hij een
beeld gebruikt van nonnen die
naar de hemel vliegen, is dat
in een paar zinnen gemakke
lijk gezegd. We hebben het
ook opgenomen, maar het
bleek té irreëel in onze opzet.
We werken met een énder
soort irrealiteit. Zoals bijvoor
beeld de scènes met de groot
moeder van de kleine Oskar.
Hij vertelt wat hij uit overle
vering weet. Onze cameraman
heeft er een heel oud filmapr
paraat voor gekocht Nog zo
eentje met handbediening via
een slinger. Waardoor hij het
blikkerende effect van oude
films heeft proberen te bena
deren."
„Ik wil nog een tweede deel
maken van Die Blechtrommel.
Oskar en de naoorlogse tijd.
Maar daarmee begin ik pas als
het publiek deze film vergeten
is" lacht Schlöndorff. En hij
ontkent nog even dat hij met
de Nederlandse regisseur Paul
Verhoeven aan een film gaat
werken. „Ja, ik las het in het
vliegtuig in Holland Herald,
dat reclameblad van de KLM.
Nee, dat is met recht uit de
lucht gegrepen."
BERT JANSMA
