Wordt
Afghanistan
het
Vietnam
van de
Russen?
tminstens één opzicht is de
door de Sovjet-Unie
rganiseerde staatsgreep in
Afghanistan een actie die de
Ifgelopen jaren niet eerder is
vertoond: voor het eerst
ebben de Russen duizenden
poldaten ingezet om een hun
instig gezinde regering in het
idel te helpen in een land dat
niet ligt binnen hun
vloedssfeer zoals die aan het
eind van de Tweede
Wereldoorlog stilzwijgend is
toegewezen (Boedapest en
Praag vielen wel onder die
invloedssfeer).
Een gepantserd personeelsvoertuig van de Sovjets bij de luchthaven van Kaboel. Op de achtergrond Russische vrachtwagens en een tank. Bij het vliegveld is een Russisch tentenkamp ingericht
hen in staat stellen hun vloot in de Indische Oce
aan uit te breiden. Gwadar is gelegen in het histo
risch woelige Baluchistan in Pakistan. Het is heel
goed mogelijk dat Baluchistan zich een goede dag
losmaakt van Iran en Pakistan om een protecto
raat van de Sovjet-Unie te worden.
Een dergelijke stap vergt veel diplomatieke voor
bereidingen en het is daarom niet waarschijnlijk
dat de Russen met hun aangeboren voorzichtig
heid deze stap in de nabije toekomst zouden willen
nemen. Het is veel waarschijnlijker dat de Russen
slechts de politieke situatie in Afghanistan willen
stabiliseren met zo min mogelijk schade aan hun
positie in de rest van de Islamitische wereld.
Socialisme—islam
Het liefst zouden de Russen willen aantonen dat
het Sovjet-socialisme en de islam verenigbaar zijn,
en in ieder geval beter samengaan dan de Islam
en de modernisering volgens Westers model. Als
men van deze theorie uitgaat dan ligt het voor de
hand dat de Russen zich terugtrekken als ze zich
verzekerd hebben van voldoende politieke contro
le.
Maar er is een scala van mogelijkheden. Het mili
taire prestige van een supermacht zou wel eens zo
verstrikt kunnen raken in de beslissingen die in het
Kremlin worden genomen dat een militair terug
trekken onmogelijk wordt. De gezondheid van pre
sident Brezjnjev gaat steeds verder achteruit en in
de strijd om de macht zou misplaatste ambitie wel
eens tot onverwachte resultaten kunnen leiden.
Als de Chinezen Vietnam kunnen binnenvallen en
zich met betrekkelijk weinig politieke schade kun
nen terugtrekken, waarom zou de Sovjet-Unie dan
niet hetzelfde kunnen doen in Afghanistan. Je
hoort ze het In Moskou denken. Het definitieve
antwoord op alle vragen zal nog wel geruime tijd
op zich laten wachten.
(Copyright The Guardian)
JONATHAN STEELE
Vuurpeloton
Als dat de bedoeling was, dan is het wel helemaal
fout gelopen. Kort nadat Tarakki was terugge
keerd in Kaboel, kwam het tot een conflict tussen
hem en zijn plaatsvervanger Hafizullah Amin. Amin
was een voorstander van de harde lijn en Tarakki
wilde hem ontslaan. Die plannen liepen echter he
lemaal verkeerd af en Tarakki eindigde zijn leven
voor een vuurpeloton. Het gefrustreerde Kreml.in
had weinig andere keus dan Amin in het openbaar
te steunen, maar achter de schermen werd hard
gewerkt aan zijn ondergang.
Als de KGB net zo slinks was geweest als de CIA
in zijn beste jaren, dan had men hem wat handiger
aan de kant gezet. Maar de Sovjet-Unie heeft nog
steeds een betrekkelijk arbeidsintensieve .econo
mie en het Kremlin moest 5000 man inzetten en
zwaar oorlogsmaterieel overvliegen om de taak te
volbrengen.
Twee vragen zijn nu van belang: Wat wil de Sovjet-
Unie op de lange termijn bereiken? En: zal er een
einde komen aan de burgeroorlog als de nieuwe
regering een zachtere lijn gaat volgen met betrek
king tot de islamitische opstandelingen? De twee
de vraag is paradoxaal; nu de Sovjet-Unie zo'n
grote troepenmacht in Afghanistan heeft gelegerd,
zou ze heel goed in de verleiding kunnen komen
om een militaire oplossing te verkiezen boven een
politieke oplossing. In dat geval zou ze de vergelij
king met Vietnam die nu nog niet helemaal opgaat,
waarmaken. Nu Afghanistan al twee jaar lang een
protectoraat is van de Sovjet-Unie, zouden de
Russen het wel eens onmogelijk kunnen vinden om
tot de status quo terug te keren.
De politieke waarnemers die de geografische lig
ging van Afghanistan In de gaten houden, voelen
zich aangetrokken tot de theorie dat het ingrijpen
van de Sovjet-Unie in Afghanistan een eerste stap
is op weg naar een algemene doorbraak naar de
warmwaterhaven Gwadar in de Arabische Zee. Het
bezit van die haven zou hun een grotere macht ge
ven over de toegang tot de Perzische Golf en zou
De Russische interventie in Afghanistan kan wor
den vergeleken met de inval In Tsjechoslowakije in
1968, maar er is een verschil. Het Westen had zich
er immers al geruime tijd bij neergelegd dat Tsje
choslowakije zich binnen de Russische invloeds
sfeer bevond. De Praagse lente werd weliswaar
wreed verstoord, maar, naar het oordeel van de
wereld, had er' geen belangrijke verschuiving
plaats gevonden in het wankele machtsevenwicht
in Europa.
In Afghanistan ligt de situatie heel anders. Politie
ke waarnemers zoeken koortsachtig naar parallel
len en sommigen hebben zelfs cynisch geopperd
dat Afghanistan het Russische „Vietnam" is. Maar
die vergelijking gaat niet helemaal op, omdat Af
ghanistan direct aan de Sovjet-Unie grenst en niet
een ver land In een ander werelddeel is. Natuurlijk
Is dit geenszins een rechtvaardiging voor het Rus
sische optreden, maar hef valt wel beter te begrij
pen.
De Russische invloed in Afghanistan dateert uit de
jaren vijftig toen de Russen bereid waren wapens
te leveren, nadat een eerder verzoek van de Af
ghaanse regering aan Amerika door de Amerika
nen was afgewezen. In de laatste twintig jaar
lang voordat de pro-Sovjetgroepering onder lei
ding van Noor Mohammed Tarakki in 1978 presi
dent Daoud verdreef hebben de Russen Afgha
nistan meer economische hulp geboden dan welk
ander land dan ook.
Of de staatsgreep van Tarakki op directe instigatie
van Moskou is gepleegd, blijft onduidelijk en het
antwoord is ook eigenlijk niet van belang. De Rus
sen dienden zich snel aan als de enige beschermer
van het nieuwe bewind en sindsdien is het land
niet langer een bufferstaat die zich neutraal opstelt
in het Oost-West conflict, maar een direct protec
toraat van Moskou.
Er zijn maar weinig Afghaanse intellectuelen die
zullen ontkennen dat er toondertijd dringend be
hoefte was aan verandering. Het sociale systeem
in Afghanistan was patriarchaal en feodaal. Analfa
betisme, grootgrondbezit en het uithuwelijken van
jonge vrouwen waren de voornaamste kenmêrken.
Als de Russen al een sociaal doel voor ogen had
den, dan hoopten ze kennelijk om de wereldlijke
modernisering tot stand te brengen die ze ook in
hun eigen Centraal-Aziatische republieken hadden
weten te verwezenlijken. Het kostte de Russen
meer dan vijftig jaar van meedogenloze onder
drukking om de collectivisering van de landbouw,
het sluiten van de moskeeën en de grootscheepse
economische investeringen door te voeren.
In Afghanistan wilde Tarakki het proces binnen
een tijdsbestek van 12 maanden laten voltrekken
en dat op- een moment dat alle buurlanden een
Islamistische opleving doormaakten. Daar kwam
nog bij het probleem van de grens van Afghanis
tan met China een betrekkelijk korte strook
waarover Peking wapens stuurde en de grens met
Pakistan waar men gevoeglijk kan aannemen dat
de CIA een belangrijke rol heeft gespeeld. Dit alles
resulteerde in een vicieuze cirkel van onderdruk
king door de regering en opstand onder de stam
men.
In september probeerden de Russen de betrekkin
gen met hun protectoraat te verbeteren. Toen Ta
rakki, op weg naar de conferentie van niet-gebon-
den landen in Havanna, een tussenstop maakte in
Moskou, las president Brezjnjev hem stevig de les.
Er zijn aanwijzingen dat de nieuwe leider van Af
ghanistan, Babrak Kamal, eens Afghaans ambas
sadeur in Praag, aanwezig was bij de ontmoeting
tussen Tarakki en Brezjnjev om te pogen de twee
leiders dichter tot elkaar te brengen en de betrek
kelijke harmonie te herstellen van vóór de staats
greep van vorig jaar. De Russen vonden blijkbaar
dat men een zachtere lijn moest gaan volgen met
betrekking tot de godsdienstige onlusten en stam-
menopstanden.
•ro_(' JABOU ^Q^°Y^lBce
AFGHANISTAN
Wo(
PAK'S-AN
Patriarchaal
Wat de binnenlandse situatie betreft had de
staatsgreep al veel eerder moeten plaats vinden.
van aan damonatratla van Afgfiaanaa atudantan tagan da Russlacha inmanglng in hun land, gehouden voor do Sovjetambassade in teheran.
