VROEGER BLIJ MET EEN SINAASAPPEL... HBS Ameland verwacht met de feestdagen 8500 gasten Weduwen van Berlikum krijgen al 76 jaar gratis kerstbrood en boter NES „Soms, als Ik na het vakantieseizoen naar het strand ga, plaats ik mijn handen aan de zijkanten van mijn gezicht. En dan kijk ik recht voor me uit en ik zie het zand, de gol ven en de lucht. Dan denk ik: wat ik nu zie is nóóit veranderd. Maar al het andere om me heen is wel veranderd". Als er iemand is die daar over kan oordelen, dan is dat de 74-jarige Epke van der Geest. Hij woont in Nes, het groot ste dorp op Ameland. Hij is bijzonder thuis in de historie van zijn ei land: „Ik hou ervan in oude documenten te sneupen". Hij heeft ac tief meegeleefd in de gemeenschap van het eiland; 30 jaar kerk voogd, 25 jaar raadslid, 8 jaar wethouder (van 1962 tot 1970). In elk geval zeven decennia heeft Van der Geest de kerstdagen op het ei land bewust meege maakt. Eerst als klein jongetje, dat door een oudere moest worden opgetild om de piek in de schaarse kerstboom goed te kunnen bekij ken. En nu als een man die tijdens de Kerst 's avonds graag een ommetje maakt om alle lichtjes achter de ramen van de huizen in het dorp én de vakantiewo ningen buiten het dorp te zien branden. De tijd, dat de Amelanders in een isolement de kerst dagen doorbrachten is voorbij. Volgens een schatting van VVV- Ameland brengen onge veer 8500 gasten dit jaar de Kerst op het ei land door. „Het was toen gezellig en nu ook. Maar anders...", vindt Van der Geest. In 1891 stond voor het eerst een kerst boom op Ameland. „Die was opgehaald door meester Lefèvre, een Fransman die in de tijd van Napoleon naar het eiland is gekomen", weet Van der Geest te vertel len. „De boom is geplaatst in de hervorm de kerk te Nes. Het was toen een strenge winter. Je kon met paard en wagen het Wad oversteken... Later werd er altijd een boom uit het bos gehaald". Aanvankelijk werd de kerstboom in de kerk gewoon in een pot met modder ge zet. In 1899 kwam daar echter wat anders voor in de plaats: de kerkvoogdij schafte een speeldoos aan. „Daar werd de boom ingezet. Dat ding kon draaien en als ie draaide speelde hij allerhande bekende kerstliedjes. Dat vonden wij als kinderen prachtig..." Toch beviel die speeldoos op den duur niet zo goed: „De boom was eigenlijk altijd te zwaar, waardoor de speeldoos niet goed op gang kon komen. En dat bete kende: een vals kerstliedje of zelfs hele maal geen versje... Daarom wordt de speeldoos niet meer gebruikt om de boom erin rond te laten draaien. Maar hij staat nog wel steeds in het kerkgebouw opge slagen. Als de kleinkinderen bij ons zijn vragen ze wel eens: opa, zullen we even naar de speeldoos?". En nu staan er met de Kerst honderden kerstbomen in en rond het dorp. „Een week voor de Kerst worden er ook bomen voor de winkels geplaatst. Die staan er dan tot Driekoningen. Het is een initiatief van dorpsbelang. Gezellig", vindt Van der Geest, „ik mag het wel zien". De kerst boom in de kerk heeft hij altijd opgetuigd, zolang hij kerkvoogd was, dertig jaar lang. Ook in de herfst en de winter is het beklimmen van de duinenrand een geliefde (maar verboden) bezigheid. BERLIKUM Op de laatste zondag voor oudejaar zal do minee C. Sipke Verwoerd zich weer kwijten van de taak, om alle weduwen van Berlikum in Friesland gratis (kerst)brood en boter in het vooruitzicht te stellen via een kanselboodschap. Hij ge hoorzaamt daarmee aan een meer dan driekwart eeuw oude traditie, vastgelegd in de laatste wilsbeschikking van Lammert IJ. Brouwers. Deze telg van een geacht en welvarend koopmansge slacht blies op 28 november 1903 de laatste adem uit. Hij liet een testament achter met onder meer de opdracht, om voortaan bij elke jaarwisse ling de weduwen van zijn dorp en het naburige Min- nertsga een fors brood en één tot vier kilo echte boter ten geschenke te geven. Berltsum, zoals het 2300 inwoners tellende plaatsje in het Fries wordt genoemd, eert de nagedachtenis van deze barmhartige Samaritaan, door zich punctueel aan zijn beschikking te houden. Bovendien draagt een romantisch klinkerstraatje, voerend naar éèn van de bruggetjes zijn naam. De Brouwerssteeg legt een verbinding met de wijk, waar de kinderloze man heeft ge woond. Hoewel ook Berlikum deelt in de overvloëdige zegeningen van onze wel vaart, zullen zich op oudejaarsavond 1979- '80 tussen de twintig en dertig weduw vrouwen aanmelden om de gaven in ont vangst te nemen. In de consistorie van de hervormde gemeente zitten dan drie dia kenen achter de overladen tafel. Zij zien er nauwlettend op toe dat alleen échte weduwen en bijvoorbeeld geen oude vrijsters of andere onbevoegden van het Brouwersfonds profiteren. Wie nooit ge trouwd is geweest moet zelf de feestdis aanrichten. Voelt Berltsum zich niet een beetje opge laten met deze erfenis, nu zelfs veel wedu wen zich niet meer de moeite getroosten om ter zitting te verschijnen? Mevrouw G. de Jong, al zes iaar presiden te van het kerbestuur ontkent dit ten stel ligste. „Een voorganger van dominee Ver woerd heeft eens gezegd, dat hiermee een traditie in stand wordt gehouden. Nu wij het allemaal zo goed hebben lijkt het de moeite niet meer waard om brood en bo ter uit te delen. Vorig jaar kwam dat neer op een bedrag van tegen de zeven gulden per persoon en in 1977 was het maar 6.86. Maar de bevolking mag niet verge ten, dat Lammert Brouwers een voor die tijd vorstelijk bedrag voor de weduwen heeft gereserveerd. Tweeduizend gulden was in 1903 best de moeite waard. Dat werd niet alleen in Berlikum vastgezet, maar ook nog eens in Minnertsga, dus re ken maar uit". De weldoener heeft bereikt waar mensen die in hoogheid zijn gezeten vaak tever geefs naar streven. Hij is min of meer on sterfelijk geworden. Elk jaar tussen Kerst mis en de eerste januari wordt zijn naam genoemd. In het kerkelijke gemeente blaadje en vanaf de preekstoel wordt be kend gemaakt, op welk uur de weduwen kunnen aanschuiven. De oudsten heugen zich nog vaag Brou wers' teraardebestelling. Zijn geslacht had zeker al tweehonderd jaar de milddadig heid beoefend. Eerst door brood uit te de len; later werd daar boter aan toegevoegd, een royale geste die al moet dateren van honderd jaar geleden. In de gemeente Menaldumadeel waar toe Berlikum behoort vormt het „Regis ter van het Brouwerslegaat te Berlikum" een van de merkwaardigste documenten. Het is een omvangrijk kasboek en omdat jaarlijks volstaan kan worden met een kor te notitie, zal men er nog eeuwen mee voort kunnen. Nadat notaris Alma in 1903 de testamentaire beschikking ten uitvoer had gelegd, nam de eerste schoonschrij ver zijn pen ter hand, om te noteren dat in 1904 niet minder dan zestig weduwen hun portie hadden gekregen. Vergeleken met de astronomische bedra gen die nu aan sociale voorzieningen ten koste worden gelegd is Lammert IJ. Brou wers' „bijstandswetje" kinderlijk eenvou dig van opzet. Berlikum rommelt maar wat in de marge van deze miljardenaffaire. Maar juist daarom misschien heeft dit fol kloristisch gebeuren zoveel charme. Het kasboek gewaagt in sierlijk handschrift van mini-tekorten als 6.72 of meldt ver heugd een batig saldo. Aanvankelijk dreigden de beheerders wel eens in de rode cijfers te komen. Het na gelaten kapitaaltje is aanstonds geïnves teerd. Voor 1.922,50 werd onder Min nertsga een perceel grond gekocht van 0.8750 hectare. Het bedrag dat dit akker land aan pacht opbracht kwam beschik baar voor de weduwen. Het was niet altijd toereikend. Er kwamen magere jaren voor de boeren, zodat op de pachtsom besnoeid moest worden. Zo kon het wel eens gebeuren, dat alleen de minst draagkrachtige vrouwen de opbrengst mochten delen, soms zo weinig, dat er maar een gulden per persoon overbleef. Nimmer is overwogen om de hoofdsom aan te spreken. Toch zou Berlikums weduwensponsor wel licht niet geheel tevreden zijn, als hij tij dens zo'n uitdeling de ogen nog eens kon opslaan. Zijn ruimdenkendheid ging zo ver, dat het legaat ten goede diende te ko men aan alle in rouw gedompelde vrou wen, van welke gezindte dan ook of r lijkerwijs kerk noch kluis bezoekend! Door allerlei omstandigheden zijn h voornamelijk weduwen van de hervo kerk, die de traditie in ere houden. zh gen voor het merendeel de krooi J grijsheid. Het feit dat aan de diaconl genoemd kerkgenootschap het b over dit fonds is opgedragen *al vreemd zijn aan deze ontwikkeling. „Ach", zegt mevrouw De Jong, „eig heeft niémand het meer nodig, maa oud gebruik met deze achtergrond m toch in ere houden?" Vandaar dat b Herder in Berltsum dit jaar weer extr best doet op de weggeef-krentensto Het halverwege Leeuwarden en de denzee gelegen dorp van tuinders, m drukke veiling „Noordwesthoek" hou gemeenschapszin nog in ere. Er b( nog een fonds van zo'n barmhartige ter, dat bestemd is voor alleenstaa Zij ontvingen reeds menig levensmid! pakket en scharen zich soms met d< keraad aan de dis voor een broodma Als op oudejaarsdag van 4 tot 5 u weduwen zich aanmelden, wordt o het naburige Minnertsga een soortg zitting gehouden, door het plaats Brouwersfonds. Volgens een getui van medebeheerder Rinders Joo: kan daar op zo'n dertig weduwen w gerekend. Vorig jaar was hun aantal weer toegenomen. LEO J. LES Bakker Theo de Boer uit Hollum bezig met het bakken van de Amelan- De heer Van der Geest bij de speeldoos, waarop vroeger elk der kerstspecialiteit: steuren... kerstboom prijkte. kaar was en zich verder weinig met e bemoeide. „Het was altijd een hele i bereiding. Twee weken van tevoren vv er al mee bezig..." En: „Je hoopt goed weer, want dan werd er wat diend". Maar De Jong geeft toe: „Ji dermijnde je eigen gezin. Want daar geen tijd meer voor". „Men reageert goed op de toeristen", deelt Douwe Bakker uit Hollum, die 35 een kruidenierswinkel heeft gehad. Ui verhaal is wel op te maken dat de „wl toeristen" Hollum wat later „ontdek dan Nes. „Vooral de laatste jaren li hier met de Kerst wat drukker dan heen", zegt hij. Hij en zijn vrouw vi het zo best gezellig. En Bakker geeft lijk toe: „Als de toeristen er niet ware het eiland..." ruimte in overvloed... de oorlogsjaren heel zachtjes aan ge groeid. De wlntervakantie doorbrengen op het eiland kon eerst gewoonweg niet. Het was te koud. In 1962 besliste de raad nog dat de vakantiehuisjes geen stookgelegen- heid mochten hebben en dat er voor 1 mei geen cèravans op het eiland mochten staan. Maar dat is nu allemaal achterhaald natuurlijk". Straatnaam Van der Geest heeft het aan een streek van een stel dorpsjongens op kerstavond te danken dat één van de straten in Nes „Epke van der Geeststraat" heet. Die jon gens hebben toen namelijk bij wijze van grap een bordje met de naam van de wet houder aan die straat gezet. „Een raadslid heeft het idee opgepikt en zo kwam er in de raad het voorstel om de straat officieel naar mij te noemen. Eén stemde er te gen... Mag u raden wie dat was. Op dezelf de manier werd een Jan Kleinstraat gebo ren. Er zijn niet veel mensen wie tijdens hun leven die eer te beurt valt", zegt Van der Geest terecht. Steuren „Het is nu met Kerst en Oud en Nieuw veel fleuriger op het eiland. En de zaken varen er wel bij met al die toeristen", vindt Jan de Jong uit Nes. Vijfentwintig jaar is hij bakker geweest en bovendien een kwart eeuw eigenaar van hotel „Het Wa pen van Ameland". De Jong was altijd bij zonder actief in het verenigingsleven. En vooral rond de kerstdagen was er veel te doen. „Op Tweede Kerstdag voerde de to neelvereniging altijd een stuk op. Altijd een paar honderd mensen in de zaal..." En in de tijd dat hij met zijn broer de bakkerij had, brandde de oven de week voor de Kerst dag en nacht op volle toeren. Om „steuren" te bakken: een broodsoort, die een kerstspecialiteit is van Ameland. Want om die steuren werd in de wintertijd ge kaart, gesjoeld en „gepoedeld" (poedelen iis een soort sjoelen). „Alle eilanders kwa men erop af; jong en oud waren dan in het café te vinden. In de bakkerij liepen de mensen in en uit...". En nadien maakte De Jong de Kerst mee vanachter de tap in zijn hotel. Hij dreef tot 1970 „Het Wapen van Ameland" en maak te in die periode de opkomst mee van de „wintertoerlsten". „Het is langzaam op gang gekomen, maar aan het eind had ik toch een vaste kern met ongeveer tachtig gasten. Allemaal mensen die het plezierig vonden om zich tijdens de Kerst te laten bedienen". Het viel De Jong overigens wel op dat men vooral in gezinsverband bij el- „Dit jaar mag een ander het eens doen, een jongere...". Extraatje „Vroeger waren wij blij met één sinaasap peltje", weet hij zich nog goed te herinne ren. Fruit was toen 's winters erg schaars op het eiland. Het ijs lag te dik op het Wad om te kunnen varen en het was vaak te dun om er over te lopen. Maar soms was er tijdens de kerstdagen een extraatje... Namelijk wanneer er een schip tijdens een storm op een zandbank vastgelopen was. Epke van der Geest was een opgroeiende knaap van veertien jaar, toen op 6 decem ber 1919 de „Liberty Glow" tegen de bo dem sloeg. „Het was bar slecht weer toen we op het strand kwamen. Eerst vonden we een kist met chocola. Even verderop vaten met reuzel, een kist vol schoenen..., gecondenseerde melk! En tegen de kerst dagen vonden we nog meer: Bief! Kleren! Spek!. Karren vol haalden we er van daan". En zo werd het een Kerst met niet alleen een sinaasappel, maar ook met an der snoepgoed: „We haalden eerst het zand van de chocola en dan was het heer lijk!" Werd die chocola ook onder de an dere kinderen verdeeld? „Nou nee..., dat is het juttersbloed hè?". Toen Van der Geest nog Epke was brach ten de Amelanders de kerstdagen door enkel in gezelschap van elkaar. „Gasten waren er helemaal nog niet, laat staan tij dens de kerstdagen. Het was ook veel te riskant. Want wie kon je vertellen dat je niet geïsoleerd zou raken?, 's Zomers kwam eigenlijk alleen familie over van ei landers. Wat er nu aan toerisme is, is na Lekker doorwaaien op het strand: „De meeste pensions zijn tijdens de tdagen wel open", vertelt mevrouw Brouwer van pension „Molenzicht" te Zij kan zich die mensen die met de I graag naar een eiland gaan best voo len: „Je zult maar op een flat zitten den in de stad... En deze „wintertoerii vormen een bron van inkomsten di eilanders er best bij kunnen hebl vindt ze. „Maar anders... de Kerst ge gezellig thuis doorbrengen zonder i enige drukte vond Ik eigenlijk wel fijnst". Aan de andere kant is het mi gasten „ook een gezellige sfeer". 0| hele eiland, vindt ze: „Zo sprookjes» met al die kerstbomen...", érg druk zou worden, zou de Kers Ameland voor mooi niet meer twee kanten aan Voorzitter R. Holland van schat het aantal toeristen dit jaar de Kerst op het eiland op ongeveer |Eh Ongeveer 7000 zitten er volgens een bungalow of caravan en de rest hotel of pension. „Ik denk dat nog ongeveer twintig van de ruimte vrij is". Een zware rent noemt hij de wintersport in tenland, omdat het dit jaar rond Kerst en Oud en Nieuw een week vakantie te nemen. Vooral de vijf jaar is volgens de heer Holland langstelling voor een Ameland sterk hadden de mensen te de Kerst en de jaarwisseling te brengen. Nu is dat duidelijk niet zo. Je ziet veel groepen jongeren eiland komen en mensen die rond dagen een familiereünie houden". Ach, en waarom ook niet. zijn er heden ten dage 's winters Ameland te krijgen. En ook méér... II. ,1 I 'lil i i 'lUi.l'l'l iVlilN. il I lIPlWill'

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1979 | | pagina 20