Jan Wolkers
vindt de
greep op
zijn materie
Reis van paus naar patriarch
Demetrius van grote
oecumenische betekenis
Meer vrouwen
dienst bij
Hoogovens
DE DOODSHOOFDVLINDER"
VERRASSENDE ROMAN
HERFSTFESTIVAL
DE DANSENDE BEER
Belangrijk) p
vondsten
op Sardinië
Korte metten
Weer bescheiden
resultaat Estel
in 3e kwartaal
Kunsten kunstenaars
KUNST
LEIDSE COURANT
DONDERDAG 22 NOVEMBER 1979 PAGII
M Rf
Het lijkt erop dat Jan Wolkers met
zijn vorige boek „De Kus" defini
tief een nieuwe weg is ingeslagen
als verteller. Dat moet je tenminste
vaststellen als je zijn recent uitge
komen roman „De Doodshoofdvlin
der" leest, waarin opnieuw een dui
delijke constructie is aan te wijzen,
die het verhaal meer onderbouw
geeft dan de soms meeslepende
emotionaliteit die de stroom was
van vele eerdere en succesvolle
Wolkers-romans.
Toch moet de inhoud van „De Doods
hoofdvlinder" voor Wolkers een hevi
ge emotionaliteit betekenen. Het boek
speelt zich af gedurende de vijf dagen
dat een gestorven vader „boven aar
de" staat. De hoofdpersoon is diens
zoon Paul. leraar Engels, die in een
klein, vriendelijk huis aan de rand
van Amsterdam woont. Het is de eer
ste dag van zijn herfstvakantie, als hij
door zijn zuster gewaarschuwd wordt
dat het afloopt met vader Voor hij
echter in het ouderlijk huis is (rich
ting Leiden, hij moet immers steeds
door de Schipholtunnel - is het Oegst-
geest?), heeft hij tot tweemaal toe
pech. Eerst start zijn auto niet, daarna
heeft hij een nogal ernstige aanrij
ding, waarbij een vrouw tegen hem
opknalt. Zij wordt naar het ziekenhuis
vervoerd.
Het boek geeft een gedetailleerd ver
slag van wat Paul meemaakt tot en
met de begrafenis van zijn vader. De
gebeurtenissen thuis: moeder, zusters,
broers. Het vervolg op zijn aanrijding:
de vrouw die per ambulance is afge
voerd, moet een paar dagen in het zie
kenhuis blijven. Paul zoekt haar daar
op en zij gaat een grote rol spelen in
zijn gedachten.
Het boek bestaat uit vijf episodes. Vijf
dagen. Elke dag begint en eindigt in
het bed van Paul, waar we zijn dro
men, zijn wakker worden, zijn weer
inslapen, zijn eenzame sex, zijn ont
moeting met een hoertje, van nabij
meemaken. Tussen opstaan en weer
naar bed gaan volgen we Paul op zijn
tochten naar het ouderlijk huis, naar
het ziekenhuis, naar de kamer van de
vrouw in het ziekenhuis, waar hij
spullen gaat halen.
In gesprekken met familieleden,
vooral met twee broers, komt het ver
leden van de relatie met de vader
naar boven. Het is de bekende vader
uit de Wolkers-verhalen: een grote,
imponerende, stugge man, bijbels en
rotsvast. Die in de oorlog zijn kinde
ren verplichtte hun faeces als mest
tussen de andijvie in de moestuin te
deponeren. Bij wijze van voorbeeld.
Het zijn nogal gemengde gevoelens
waar de familieleden (en de hoofdper
soon) mee blijven zitten, ten opzichte
van hun zojuist gestorven vader. De
twee oudere zusters die een sfeer van
vroomheid, ernst en decorum willen
handhaven, proberen een beeld van
hun vader op te richten dat met die
vroomheid en ernst in overeenstem
ming is, ook al moeten ze de wensen
van hun moeder daarvoor in de wind
slaan.
Er is een oudere broer, Karei, een
schrale zuinigaard, burgerlijk tot en
met, die geen enkele fantasie heeft.
En dan is er Dolf, een jongere broer,
met wie Paul het gemakkelijkst con
tact heeft.
Boeiend is de komst van een „verlo
ren dochter". Jenny woont al vele ja
ren in New York, waar zij een heel ei
gen, „verdorven" leven leidt. Zij komt
na het bericht van de dood van haar
vader terug, wat een merkbare veran
dering teweeg brengt. Het is een knap
vrouwenportret geworden, dat Wol
kers hier geeft, zoals dat andere por
tret, van Carla, de vrouw die bij de
aanrijding was betrokken, ook een
meesterstuk is: een heel intrigerende
persoonlijkheid vol raadsels, waar
Paul langzaam intens bij betrokken
raakt.
Behalve de vaderfiguur zijn er andere
Wolkers-elementen, die uit vroegere
verhalen terugkeren. De gestorven
broer speelt weer een grote rol, de sy
mbolen van ondergang, verrotting in
de herfstige natuur (waar het eerst
hevig mistig is) te vinden zijn, zijn
ook hier aanwezig.
Het zou naar mijn mening onjuist zijn
dit boek van Wolkers te kenschetsen
als een nieuwe cocktail van de oude
ingrediënten. Ik denk veeleer dat de
greep van Wolkers op zijn materie
eindelijk stevig genoeg is geworden
voor een goed geschreven, goed ge
construeerde roman, waarin niet een
kwart van de woorden teveel is (zoals
o.a. in „De Kus"). Waarmee eigenlijk
is vastgesteld dat veel van het vorig
werk van Wolkers al te kritiekloos is
gepubliceerd, omdat daar weliswaar
de emoties sterk getekend werden,
maar zelden een vorm gevonden
werd waarin die emoties een werke
lijke rol konden gaan spelen.
„De Doodshoofdvlinder" is voor mij
bepaald een verrassing.
JAN VERSTAPPEN
Jan Wolkers: „De Doodshoofdvlin
der", uitg. De Bezige Bij. Prijs 20,-
Darshan Kumari bespeelt de sithar.
DEN HAAG Volksmuziektheater De Dansende Beer. belegt
op 25 november in Theater Aan de Haven te Scheveningen een
herfstfestival, dat zal duren van twee uur 's-middags tot elf uur
's-avonds. Er zal muziek klinken uit Engeland, Ierland, Neder
land, India, de Balkan en Zuid-Amerika. Er zal ook een open
podium zijn en uiteraard volop gelegenheid de inwendige mens
te versterken. Medewerkende groepen zijn:
Yuca, de nieuwe naam voor de gerenommeerde King's Gain*
ard. De leden zijn net terug van een studiereis van twee maan
den in Zuid-Amerika. Ze spelen Zuidamerikaanse volksmuziek
op kena, gitaar, charango, panfluit en bombo.
Pegasus, groep die voornamelijk Keltische, Ierse en Bretonse
muziek speelt. De nummers zijn op een eigentijdse manier
bewerkt. Ook de zangstukken nemen een belangrijke plaats in
hun repertoire in.
Prelaz, de vaste begeleidingsgroep van het Internationaal
Folkloristisch Danstheater. Ze zijn gevraagd wegens het grote
succes op het Balkanfestival van anderhalf jaar geleden van De
Dansende Beer. Het repertoire bestaat uit muziek uit de Balkan
en Turkije.
Amazing Stroopwafels, duo gevormd door Fred Piek (Fungus)
en Wim Kerkhof. Fred speelt gitaar en zingt. Wim begeleidt
hem op piano en bas. Hun repertoire: Nederlands populair en
Engelse folk en country.
Tony Gottschalk, leraar gitaar aan de Stedelijke Muziekschool
In nummers van de 16e eeuw af tot heden worden de sithar, de
luit, de klassieke gitaar en de folkgitaar gedemonstreerd.
Pijpekruid, groep die traditionele Nederlandstalige volksmu
ziek, moordliederen, liefdesliederen en instrumentale dansmu
ziek brengt op doedelzakken, viool, luit, fluiten, accordeon en
mandoline.
Darshan Kumari brengt met twee andere mensen uit India
Ustad Bhartiya en Pramod Sahane muziek op sithar. tabla en
tampura.
De presentatie is in handen van Kees Ouwejan en Peter Moree.
ROME Een belangr
vondst op Sardinië heef
geschiedenis van dit I
aanse eiland in de Mid
landse Zee met onge
400.000 jaar verlengd.
Sporen van door mensenl
vervaardigde werktuigen,
men onlangs heeft opg(
ven, wijzen erop, dat er
de oude steentijd mi
woonden. Tot dusver
aangenomen dat er pas
jonge steentijd, tussen 5.O0Ó
3.000 jaar voor Christus r
sen naar Sardinië zouden
gekomen.
Chinezen
bouwen
tijdelijke
spoorlijn
Zambia-
Tanzania
LOESAKA Chinese ii J
nieurs zijn gisteren bej
nen met de bouw van een
delijke spoorlijn, die Z
bia weer met het buurl
Tanzania én de Indis
Oceaan moet verbinden,
rr.iddels is de toestand
Zambia, na de mobilis
van alle strijdkrachten d con
president Kaunda, gesj s'
nen. Kranten in de hoi d
stad Loesaka verse he bur
gisteren met berichten o v0(
een „totale oorlog".
Zoals bekend hebben de
desische troepen enkele
ken geleden, door het opl
zen van een brug, de spool
van Zambia naar Tanzi var
vernield. Hierdoor is het i hoi
voer van goederen naar Z
bia eb de export van koper om
vrijwel tot stilstand gekon nee
waardoor Zambia in grote
nomische problemen is g(
men. Daar komt nog bij. da
Britse regering gisteren hl
geweigerd Zambia schadei
goeding te betalen voor
vernielingen, die Rhod
heeft aangericht. Presii
Kaunda had dit geëist on
Rhodesië, zijns inziens, oi
de Britse verantwoorde
heid valt.
boi
De vierde buitenlandse reis
van paus Johannes Paulus
II, van 28 tot 30 november
naar Turkije, verschilt fun
damenteel van de reizen
die hij heeft gemaakt naar
Polen, Mexico, Ierland en
de Verenigde Staten. Wa
ren deze vooral gericht op
het versterken van de band
met de eigen gelovigen in
die verschillende delen van
de wereld, nu richt zijn
aandacht zich op een ander
deel van de christenheid.
Zijn reis naar het patriar
chaat van Constantinopel
kan van grote oecumeni
sche betekenis zijn, een
waarde, die hij er ook zelf
aan geeft, getuige zijn
woorden, dat het bezoek
„concreet mijn al meerdere
malen onderstreepte vast
beslotenheid bewijst om
het streven naar eenheid
van alle christenen voor
rang te geven."
Hij noemde het herstel van
de eenheid een van de voor
naamste bekommernissen
van het tweede Vaticaans
concilie en nu. meer dan ooit,
een dringend vereiste. Welis
waar is er sinds het concilie
grote vooruitgang geboekt,
maar het is niet voldoende
geweest om de wil van Chris
tus volledig te volbrengen,
aldus de paus. die verwees
naar de op handen zijnde
theologische dialoog tussen
de orthodoxe en de rooms-
katholieke kerk. Met 2ijn be
zoek, zei hij, wilde hij laten
zien welke betekenis van
rooms-katholieke kant wordt
gehecht aan dit gesprek, dat
een einde wil maken aan de
laatste moeilijkheden en be
lemmeringen voor de een
heid.
Sinds 1054, het jaar waarin
het tot een definitieve breuk
kwam, zijn er tal van pogin
gen ondernomen om de een-,
heid te herstellen. Paus Jo
hannes XXIII nam in onze
tijd het initiatief voor nieuwe
toenaderingspogingen. Onder
paus Paulus VI waren de be
trekkingen zodanig verbe
terd, dat hij in 1967 een be
zoek kon brengen aan patri
arch Athenagoras in Con
stantinopel en aan Ephese, de
thans in verval geraakte ha
venstad die voor alle christe
nen een bijzondere betekenis
heeft. Zowel de apostel Jo
hannes als de apostel Paulus
heeft er gewoond. Beiden zijn
naamgevers van de huidige
paus.
Een nieuwe stap werd door
Rome in 1974 gezet met de
opheffing, na ruim 900 jaar.
van de excommunicatie der
patriarchen. Een jaar later
stuurde Athenagoras' opvol
ger Demetrius de metropoliet
Meliton uit Chalcedon als
zijn persoonlijke afgezant
naar Rome. Onverwachts
viel paus Paulus VI in de
Sixtijnse kapel voor hem op
de kniëén en kuste zijn voe
ten. een gebaar dat diepe in
druk maakte.
De keuze van kardinaal
Wovtyla tot paus van Rome
werd in Istanboel met warm
te begroet. Op 29 juni van dit
jaar, de feestdag van Petrus
en Paulus, kwam een uitge
breide Grieks-orthodoxe de
legatie uit Istanbul in Rome
op bezoek. Daarom ook hecht
paus Johannes Paulus er zeer
veel waarde aan, persoonlijk
in Istanbul op tegenbezoek te
gaan ter gelegenheid van de
dag van St.-Andreas (30 no
vember) broer van Petrus en
patroon van de Oosterse
kerk.
Opmerkelijk is het. dat dit
bezoek pas verleden zondag
door de paus op een over
rompelende manier werd
aangekondigd, tien dagen
voor het vertrek van de paus.
Gewoonlijk worden pauselij
ke reizen al weken en maan
den van tevoren aangekon
digd. Ook de Vaticaanse
persdienst was hierdoor vol
komen verrast. Dinsdag was
er zelfs nog geen uitgewerkt
reisprogramma van de paus
bekend. Mogelijk zijn politie
ke moeilijkheden met de
Turkse regering in Ankara
hiervan de oorzaak geweest.
Paulus VI heeft destijds geen
bezoek gebracht aan de
Turkse regering. Paus Johan
nes Paulus II doet dit wel.
Het is niet uitgesloten dat de
regeringswisseling die on
langs heeft plaatsgehad in
Ankara, hiertoe heeft bijge
dragen.
Het bezoek van paus Johan
nes Paulus aan patriarch De
metrius is een volgende stap
op weg naar een hereniging
der rooms-katholieke en
grieks-orthodoxe kerken,
maar het is bepaald nog niet
de laatste en beslissende stap.
De paus heeft zondag in zijn
toespraak ook duidelijk ge
maakt, dat er nog grondige
verschillen van inzicht over
theologische kwesties be
staan.
Ook al zou het tot een ak
koord komen tussen Johan
nes Paulus II en Demetrius
persoonlijk, dan nog moet
worden gerekend op weer
standen in de orthodoxe ker
ken. Demetrius is in het oos
ten niet meer dan de eerste
onder zijns gelijken en die
zullen hem wellicht niet alle
maal als één man volgen,
hoewel de aankondiging van
het bezoek bij de orthodoxe
kerken goed schijnt te zijn
gevallen
Metropoliet Damaskinos, di
recteur van het orthodoxe
centrum in Chambesy en se
cretaris van de voorberei
dingscommissie van het pan
orthodox concilie, heeft in
Rome waar hij deelneemt
aan een internationale confe
rentie met kardinaal Wille-
brands verklaart, dat hij
het pauselijk bezoek ziet als
het begin van de officiële
theologische dialoog tussen
de rooms-katholieke kerj< en
de orthodoxe kerk. Volgens
Damaskinos, die waarschijn
lijk ook de uitnodiging aan
de paus heeft overhandigd,
blijkt uit de ontmoeting tus
sen paus en patriarch, dat zij
beiden hereniging willen.
Volgens hem zal de komende
dialoog „de ecclesiologische
consequenties trekken uit.
onze broederlijke relaties".
De paus zal bij zijn bezoek
aan Turkije worden verge
zeld door, onder anderen,
kardinaal Willebrands, die
als hoofd van het secretariaat
voor de eenheid in Rome
verantwoordelijk is voor de
oecumenische activiteiten.
De internationale katholieke vredesbeweging Pax Christ
heeft de regeringen van de NAVO-landen gevraagd af te zii
van de modernisering van kernwapens en onmiddellijk o
derhandelingen met de Sovjet-Unie en de landen van h
Warschaupact te openen. Zij ziet de zogenaamde modernise1
ring van de kernbewapening door de NAVO als een nieuwt
stap in de wapenwedloop. De huidige ontwikkelingen bewij
zen volgens Pax Christi, de noodzaak van een brede maat
schappelijke discussie, niet alleen over de mechanismen van
de wapenwedloop, maar ook over een nieuw ontwapening-
sbeleid.
Volgens het Franse dagblad „Le Matin" zou paus Johannes
Paulus II de Westduitse en Italiaanse regeringen hebben aan
bevolen om het opstellen van de nieuwe NAVO-raketten nog
even uit te stellen, totdat met de Sovjet-Unie de mogelijkheid
van verdere ontwapening is onderzocht. De paus zou de sug
gestie hebben gedaan om voor elke besluitvorming omtrent
de installatie van de nieuwe raketten een concreet antwoord
te bieden aan het initiatief van de Sovjetrussische president
Brezjnew.
Mgr. J. Bluyssen van Den Bosch heeft het beraad dat hij mei
vertegenwoordigers van zijn priesters, pastorale werk(st)ers
en andere gelovigen uit zijn bisdom zou hebben over de bis
schoppensynode uitgesteld. Aanleiding is het feit, dat waar
schijnlijk pas tegen Kerstmis het discussiestuk van de syno
de beschikbaar zal zijn.
De Amerikaanse districtsrechter Raymond Broderick heeft in
een door de Amerikaanse vereniging voor burgerlijke vrijhe
den aangespannen geding beslist, dat het altaar, waaraan de
paus tijdens zijn bezoek aan Philadelphia de eucharistie vier
de, niet mag worden betaald door het stadsbestuur. De kosten
ter grootte van 204.569 dollar (vier ton) dienen nu door het
aartsbisdom Philadelphia te worden vergoed.
Er zijn dit jaar belangrijk meer aanmeldingen bij de pries-
terseminaries in Engeland en Wales dan in voorgaande ja-
ren.volgens de secretaris van de bisschoppelijke commissie
voor het priesterschap, pater Ronald Ward. Dit jaar zijn er
150 aanmeldingen. In voorgaande jaren liep het aantal teru{
van 127 in 1973 tot 112 in 1978. Ongeveer de helft van dege
nen, die zich aanmelden ontvangen de priesterwijding.
Op korte termijn dient te worden nagegaan hoe conflicten,
zoals de onlangs gehouden stakingen in het Rotterdamse ha
vengebied voortaan kunnen worden voorkomen. Het verzoek
daartoe is gedaan in een brief, die de Raad van Kerken heeft
verzonden aan dr. W. Alberda, minister van Sociale Zaken.
Bij de raad bestaat de indruk, dat onvoldoende aandacht
wordt besteed aan de achtergronden van een door vele be
trokkenen als onrecht ervaren situatie. Te veel is ervan uitge
gaan, aldus de brief, dat dit gevoelde onrecht kan worden af
gekocht met verbetering van de primire arbeidsvoorwaarden.
NIJMEGEN - Estel NV
(Hoesch-Hoogovens) heeft
in het derde kwartaal van
1979, overeenkomstig de ver
wachtingen, weer een be
scheiden positief resultaat
behaald. Het resultaat voor
belasting kwam uit op 12,2
min tegen 10 min in het
voorgaande kwartaal en 3,9
min in het derde kwartaal
van 1978, zo blijkt uit de
kwartaalcijfers. De omzet
bedroeg 3.263,3 min tegen
3.163,4 min in de voorgaande
drie maanden en 2.722,8 min
in het derde kwartaal van
vorig jaar.
Verdere kostenstijgingen,
waartegenover te geringe ver
hogingen van de opbrengst-
prijzen staan, zullen de resul
taten van het vierde kwartaal
van 1979 ongunstig beinvloe-
den, aldus de raad van bestuur
in een toelichting op de cijfers.
In het derde kwartaal konden
vooral in de divisie staal pro-
duktie en afzet vergeleken
met het tweede kwartaal ver
der worden verhoogd. Dit
blijkt ook uit de omzet, die in
vergelijking met het vorige
kwartaal met ca. 100 min of
wel 3,2 pet toenam.
Hieruit ontstond echter geen
verdere resultatenverbetering.
Vooral de prijzen van energie
en grondstoffen alsook de
vrachttarieven vertoonden
eenbijzonder sterke stijging,
die door de geringe verbete
ring van de opbrengstprijzen
niet konden worden gedekt.
Het bedrijfsresultaat - dat is
het resultaat voor baten uit
deelnemingen, interest, bui
tengewone posten en belastin
gen op het resultaat - bleef
daardoor met 88,5 min iets op
dat van het tweede kwartaal
(89,9 min) achter. Over het
derde kwartaal van 1978 be
droeg het bedrijfsresultaat 94,2
min.
IJMUIDEN - Hoogovens heeft toestemming gekregen var
de Arbeidsinspectie om het aantal functies voor vrouwelijk
bedrijfspersoneel in volcontinudienst belangrijk uit te brei
den. Dit betekent volgens het bedrijf dat 100 vrouwen in de
komende tijd in dienst kunnen treden voor verschillende
produktiefuncties.
Al vele jaren is een groot aantal vrouwen bij Hoogovens werk
zaam, ook in de produktie. Het betreft dagdienstfuncties als bijv.
blikcontroleuse en vorkheftruckchauffeuse. Sinds 1976 loopt er
bij Hoogovens een experiment met 20 vrouwelijke kraandrijvers
in volcontinudienst, een aantal dat in het afgelopen voorjaar tot
een vijftigtal werd uitgebreid.
Hoogovens zegt zeer tevreden te zijn over de wijze waarop deze
medewerksters in de fabriek functioneren. Het bedrijf richtte
zich daarom in juni van dit jaar tot de Arbeidsinspectie om nog
maals ontheffing te vragen van de wettelijke bepaling die nach
tarbeid voor vrouwen verbiedt.
Hoogovens heeft besloten de groep voorlopig te werk te stellen
in de omgeving waar thans blikcontroleuses, kraandrijfstérs en
vorkheftruckchauffeuses werkzaam zijn. De keuze is daarbij ge
vallen op de plaatafwerking van koudbandwalserij 1 en de ver-
tinnerijen. Voorlopig gaat het om de volgende functies: bestuur
der industrievoertuigen, bedieningsfunctie afwerkingsinstallatie,
produktinspecteur kwaliteitsafdeling, weger-verlader magazijn
en inpakker-stapelaar blikschaarmachine.
Voor de verschillende functies gelden dezelfde opleidings-, sala
ris- en promotiemogelijkheden als voor de mannelijke collega's.
De ondernemingsraad en de vakbonden hebben met de uitbrei
ding en verbreding van het experiment ingestemd.
Het Publiekstheater heeft
ter gelegenheid van het Von
del-herdenkingsjaar een stuk
van de 'Prins van onze lette
ren' op het programma geno
men. Op 15 december gaat in
de Amsterdamse Stadsschouw
burg de eerste voorstelling van
'Lucifer' in de regie van Hans
Croiset.
Het koffieconcert in de
Haagse Kunstkring, Denne-
weg 64, wordt zondagmorgen
25 november verzorgd door
Germaine Stordiau sopraan en
Ap Bronkhorsc gitaar. Zij
brengen werk van o.a. Heil
Villa Lobos, Laurindo Aln*
da, Franse Bergerettes
Spaanse volksmuziek.
Het orkest van Jeugd
Muziek afdeling Den Hi
o.l.v. G. van Weers concert®
zondagmiddag 25 november
de Zorgvlietkerk, Johan V
lem Frisolaan 5. Op het
gramma staan werken v
Gluck, Elgar (Cellocond
met G. Hoogeveen als solU
Mozart en Andriessen.
In de Kloosterkerk aan
Lange Voorhout te Den Hl
wordt op zondagmorgen 25
vember (10.00 u.) een canW
dienst gehouden. O.l.v. canM
organist Gerard Akkerfo
wordt Bachs cantate BWV
uitgevoerd door het Residenl
Bachkoor, het Residentie B
chorkest en de solisten
v.d. Meer orgel, Nelly van 4
Spek sopraan, Hein Meensl
nor en Ruud van der Meer!
riton.