Gezonde
geest in
gezond
lichaam"
5al 75 jaar
m troef
ïï*i Zwitsers
Zuoz
Geen elastiek in 50 miljoen gulden
vergende facelift van CS-Amsterdam
EB2ÉE
JRDAM ,,De mierenpot" noe-
;e bij de Nederlandse Spoorwegen
nlraal Station in Amsterdam of-
its deftiger, „onze meest benauw-
ite". Toen de bouwheren Cuijpers
Geldt in 1884 aan het ontwerp be-
in, namen ze als uitgangspunt een
kr van achtendertig treinen per
Dat aantal is inmiddels uitgegroeid
lizend zonder dat het gebouw ade-
j werd uitgebreid. Gevolg: tachtig-
pd reizigers per dag proberen zich
jerst chaotische wijze door de veel
jwe toegangen tot de achtentwintig
ns te wringen. Tot overmaat van
is de totaal ontoereikende hal van
jlands drukste station dichtgeslibd
indfiguren die allerlei bedoelingen
behalve het nemen van een
procent van onze kassa rinkelt aan
weten ze bij de Spoorwegen. En
fjk zijn ze bereid hun gigantische in-
n aldaar te honoreren door de rei-
iders te gaan behandelen dan als
it wordt vèrweid. Ze gaan, kortom,
itraal Station op ingrijpende wijze
en aan de werkelijkheid van de
rsstroom. Synchroon daarmee her-
de gemeente Amsterdam de dolge-
roetsjbaan van het stationsplein in
itgangersgebied. Maar zeker nog
zullen de passagiers als gevolg
werkzaamheden komischer over el-
tenen en bagage struikelen dan nu
geval is, want zo lang duurt de ver-
ng.
zal de situatie ideaal zijn wanneer de
i geklaard. Immers: de architectoni-
itral i ingreep lost slechts de problemen
r,ende
Ie Boz
jke in
Jndaag op plus die welke zullen rij-
levmg mneer straks de eventuele doortrek
afkosk.
fan de Schiphollijn naar het CS (8
■opna ewegingen per uur) en dé Almerelijn
'isters 6 treinbewegingen per uur) een feit
>Pa p een nog groter reizigersaanbod in
uit zij komst (voor de hand liggend als we
~~aringen worden of verstandig genoeg
o/fn de auto te laten staan en de trein
het i ien) is de bakstenen schepping van
eke v^rs ook na de facelift niet berekend,
uitbreiding zit geen elastiek, geven
de Spoorwegen toe. De tachtigdui-
ukt, ztdagelijkse passagiers van nu zullen
verlo zijn geholpen, maar verder is de
ie en lauwelijks lang. De 8687 palen waar-
n. (Cl et CS op drie in het IJ geplempte ei-
staat geplant, kunnen niet meer
De ruimte is op. Hetgeen ir. J. van
It, coördinator en begeleider van het
jwingsproject, weemoedig doet
in: „Voor hetzelfde geld zou ik op
'ale vlakte een geheel nieuw station
ïadel, n bouwen; dat zou bovendien nog
uk eenvoudiger zijn ook". De droom
oemd een wensdroom te blijven. Het
ial Station (tot in Tokio nagebouwd)
op de Monumentenlijst en zal daar-
eeuwig Nederlands meest magistrale
f3€fiarals z'jn.
Ie werkzaamheden pas begin 1980
n aanvangen, is niet helemaal de
van de Spoorwegen. Al jaren zag
ectie in hoezeer maatregelen gebo-
waren en in 1976 zette men zich
Kerkelijk aan een verbouwingsplan,
het pakte te duur uit en het Rijk
ijk'da e hel af Nu 's eindelijk het fiat ver-
?f vain voor een toch nog 50 miljoen gul-
jongs °stend compromis. Het voorziet in
roege e'angrijke verbeteringen: de toegang
ig be verruimd en de hal krijgt vier maal
•d. M u'dige afmetingen. Ook maakt men
^iddenhal dertienëneenhalve meter
'dan hij nu is en komen er roltrap-
'it alles, gevoegd bij het herschep-
an het stationsplein in een voetgan-
hoog
Dani.
n de
'e „L
hand nam. kwam op het programma onder
meer een lijn Den Helder-Alkmaar-Amster-
dam te staan die moest aansluiten op alle
bestaande en voorgenomen verbindingen
van de hoofdstad. De bijzondere ligging
als een halve cirkel tegen het brede IJwa-
ter bood twee mogelijkheden: een lijn aan
de noordzijde langs het centrum met een
hoofdstation aan het havenfront en een
lijn aan de zuidzijde met een hoofdstation
bij het Leidseplein. In 1864 vroeg premier
Thorbecke de Amsterdamse gemeente
raad naar zijn mening hierover. Dit li
chaam verklaarde zich eenstemmig voor
het Leidseplein. De rijksingenieur echter
was voor een station aan het IJ. Er volgde
een felle strijd. De kronikeurs Gebhard en
Van der Vet: „Zonder ons in die oude vete
te verdiepen kan toch opgemerkt worden
dat het aanzicht van de stad door de aan
leg van het stationseiland erg geleden
heeft. Aan de andere kant moet echter
worden toegegeven dat een spoorlijn om
de toenmalige stad heen een ernstige be
lemmering zou zijn geweest voor de stads
uitbreiding in zuidelijke en westelijke rich
ting. Zelfs na de enorme uitbreiding van
het spoorwegnet in de laatste halve eeuw
is de plaats van het station niet slecht te
noemen".
In 1889 (na de nodige vertragingen bij de
bouw wegens verzakkingen) werd het sta
tion voor het verkeer opengesteld. De be
langstelling van het publiek was enorm.
Op de eerste dag waren reeds 's morgens
om half elf alle 14.000 perronkaartjes uit
verkocht. Maar Amsterdammers zouden
geen Amsterdammers zijn als ze niets te
kankeren wisten. Het schitterende uitzicht
vanaf het Damrak over het open haven
front waar toen de zeilen van schoeners
en klippers, brikken en fregatten nog vol
op bolden, was verdwenen. Inplaats daar
van een starre klomp „die met zijn rode
baksteen, zijn vele tegeltableaus, zijn hon
derden tierelantijnen niet aan ieders
smaak kon voldoen". Een klomp boven
dien die vanaf het begin al te klein was en
die tot op de dag van vandaag te klein is
gebleven, allerlei tussentijdse ingrepen ten
spijt. Ook na de verbouwing van 50 mil
joen zal hij wel weer te klein blijken.
Toch maar iets vooruitstrevends. De plan
nenmakers hebben waarachtig gedacht
aan het groeiende legioen van rugzakreizi
gers. Speciaal voor hen wordt een depot
met kluizen ingericht van een formaat
waarin hun tent en hebben en houwen
past wanneer hun de lust vergaat ermee te
wandelen. Ook met de toenemende be
langstelling voor het aloude (nu vaak per
racestuur gemoderniseerde) rijwiel is reke
ning gehouden. De bestaande houten keet
wordt verbouwd tot een stalling met elf
honderd plaatsen en aan de oostkant
komt een stalling voor nog eens vijftien
honderd. Over de vraag of al deze peda-
leurs dwars door het voetgangersareaal
heen hun eigen traproute krijgen dan wel
hun karretje braaf aan de hand zullen
moeten nemen, beraadt het stadsbestuur
zich nog, want in het oeverloos nadenken
over dit soort logistieke vraagstukken is
Amsterdam pas waarlijk groot. Moge, zo
bidden reizigers zacht doch innig, het on
langs in gebruik genomen voorlopige eind
station van de Schiphollijn aan de zuidelij
ke stadsgrens tot afschrikwekkend voor
beeld dienen. Daar is men zo fanatiek
voetgangersachtig tekeer gegaan dat zelfs
taxi's en bussen op forse loopafstand tot
stoppen gedwongen worden. Je staat er
met twee zware koffers hulpeloos voor aap
en dat kan nooit de bedoeling zijn van de
„plezierige reis" die het Spoorboekje op
zijn achterkant iedere treinreiziger toe
wenst.
PIET SNOEREN
(Zwitserland) Eten in
smouwen is taboe: bij de
nenlijke maaltijden dragen
scholieren een jasje. Alco-
foruik is streng verboden,
n is alleen 's middags toe
an, uitsluitend voor wie ze
en jaar is geweest en dan
log alleen in bepaalde ruim-
Allecn de leerlingen van de
enklassen mogen zelf bepa-
loe laat ze het licht op hun
x uitdoen. Op orde, netheid
welgemanierdheid wordt
g toezicht gehouden. En
zaken zijn zonder meer hei-
tuderen en sportbeoefening.
e studie gaat het om het le-
i van een zo groot mogelijke
latie. Bij de sport wordt
ondergeschikt maken
de prestatiedrang aan de
r geest voorop gesteld.
gpet eerste gezicht slaat deze
karakteristiek op een gere-
neerde Engelse kostschool,
bijvoorbeeld Eton of Oxford
Maar de school waar het
•Ti,
absoluut onmogelijk is zo'n studie
bij ons te betalen".
Rijk
Hoe rijk moet je wel zijn om je zoon
(het internaat kent alleen leerlin
gen van het mannelijk geslacht) in
tern in het Lyceum Alpinum te
plaatsen, is een vraag aan de rector.
„Leider sehr reich" (helaas zeer
rijk), is zijn antwoord, terwijl hij
een hulpeloos gebaar met zijn han
den maakt. „Wij zijn een particulie
re school, die voor deze leerlingen
geen enkele subsidie ontvangt. Al
leen voor externe leerlingen uit het
dal van de Engadin, puur uit de ei
gen streek dus, fungeren wij als
staatsschool. Hun ouders betalen
per jaar het voor alle Zwitsers ge
bruikelijke schoolgeld. De rest be
taalt de overheid".
En dan blijkt dat de modale Neder
lander zonder hulp van anderen
nooit zijn kind naar deze Zwitserse
school zal kunnen sturen, tenzij hij
er zijn volledig jaarinkomen aan
opoffert. „Voor een interne leerling
moeten de ouders ongeveer twin
tigduizend Franken (plm. 25.000
gulden) per jaar betalen", zegt dr.
Bezzola. „En dat is nog afgezien
van de buitenschoolse activiteiten.
En als er dan nog aanvullende les
sen moeten worden gegeven, bij
voorbeeld privélessen Duits om de
lessen op onze school te kunnen
volgen en te kunnen converseren
met de medeleerlingen, wordt het
nog veel duurder. We zouden wel
graag een fonds willen hebben om
begaafde jongelui van minder
draagkrachtigen ook een kans op
onze school te geven, maar ons ont
breken daarvoor de middelen. Wel
hebben we een fonds kunnen vor
men om jongens die hier al zijn
hun studie te kunnen laten voltooi
en wanneer hun financiën wegval
len, bijvoorbeeld door het overlij
den van de ouders".
Belasting
Niet alleen ontvangt het Lyceum
Alpinum van de overheid geen
subsidie voor de internen, nee, zelfs
moet jaarlijks een flinke som belas
ting aan de overheid worden afge
dragen. „Dat komt omdat onze
school ook naar Zwitserse maat
staven ongebruikelijk trouwens
een naamloze vennootschap is. Er
zijn 2200 aandelen uitgezet 500
Frank. Die zijn in eigendom bij de
burgers in het dal van de Enga
din", verklaart de rector. „Wij be
talen gewoon vennootschapsbelas
ting".
De rherkwaardige beheersvorm is
te verklaren uit de historie van de
Engadin. „Eind vorige eeuw, begin
deze eeuw werden de kwaliteiten
van dit gebied voor de gezondheid
van de mens ontdekt en ontstonden
hier in het hele gebied de kuuroor
den, hotels en toeristische attrac
ties. De naamloze vennootschap
was de meest geëigende beheers
vorm voor die ondernemingen.
Toen dan ook de kleine onderne
mers en boeren uit Zuoz en omge
ving het plan opvatten in deze
streek een eigen middelbare school
hier om gaat, staat in het uiterste
oosten vanv Zwitserland in Zuoz,
een schilderachtig stadje in het
Inn-dal tussen de bekende kuur
badplaatsen Davos en Sankt Mo-
ritz. Het is geen universiteit, maar
een middelbare school. De naam:
Lyceum Alpinum. En de spreuk in
het schoolwapen zal geen verwon
dering meer wekken: „Mens sana
in corpore sano", ofwel „Een ge
zonde geest in een gezond li
chaam".
Wereldfaam
Dit jaar bestaat het Lyceum Alpi
num 75 jaar en in die driekwart
eeuw heeft de school zich een zeke
re wereldfaam verworven. Niet het
minst ook in Nederland, want me
nige landgenoot is juist daar klaar
gestoomd voor een succesvolle
loopbaan in de maatschappij of ver
dere studie aan een binnen- of bui
tenlandse universiteit. Zoveel Ne
derlandse jongelui hebben zelfs
destijds op het schoolinternaat ge
zeten, dat nu nog een van de drie
internaatsgebouwen de naam „Ora-
nia" draagt. De tijden dat Neder
land vol rijke Indiëvaarders zat die
hun zoon in het buitenland konden
laten studeren, zijn wel voorbij.
Maar toch is ons land onder de
leerlingen in Zuoz altijd vertegen
woordigd gebleven. Op dit moment
bijvoorbeeld volgen vijf Nederlan
ders er de lessen.
„Wij hebben aan de periode dat
Nederlanders in grote aantallen
naar ons lyceum kwamen nog uit
stekende herinneringen", zegt rec
tor G.A. Bezzola. „Dat er nu veel
minder leerlingen uit dat land ko
men is vooral een gevolg van de
geleidelijke waardevermeerdering
van de Zwitserse Frank, waardoor
een studie in Zwitserland relatief
erg duur is geworden. En ook
speelt een rol dat er in Nederland
sprake is van een duidelijke inko
mensnivellering. Vroeger waren
het inderdaad veelal de rijke han
delslieden en Indiégangers die hun
zoons naar ons instituut stuurden.
We willen graag weer wat meer
Nederlandse jongelui ontvangen.
Maar ik geef toe dat het voor men
sen met een gemiddeld inkomen
Rector G. A. Bezzola: „Helaas moeten ouders erg rijk zijn om
hun zoon op ons internaat te kunnen plaatsen".
Elk jaar ook
Nederlanders
op te richten, werd bijna automa
tisch de NV-vorm gekozen. Nog
steeds zijn vrijwel alle aandelen in
bezit van de streekbewoners. En
een gewaardeerde traditie is, dat
men zich op de jaarlijkse aandeel
houdersvergadering bedient van
het Retoromaans, de oertaal die
oorspronkelijk in deze streek werd
gesproken. Aandeelhouders die
deze taal niet machtig zijn mogen
hun vragen in het Duits stellen,,
maar ze krijgen wel ih het Retoro
maans antwoord".
Traditie speelt ook in het schooi
en internaatsgebeuren nog steeds
een belangrijke rol. Dr. Bezzola:
„Wij volgen alle moderne ontwik
kelingen in de leermethoden op de
voet en maken er ook zo veel mo
gelijk gebruik van, maar wat de
lesmethoden betreft zijn we behou
dend. De grote onderwijshervor
ming zoals die zich in Duitsland
heeft gemanifesteerd, hebben wij
niet overgenomen. Bij ons wordt
nog op de traditionele wijze les ge
geven, in kleine klassen met bij
zonder veel individuele aandacht
voor de leerlingen".
Kleine klassen
Voor die individuele aandacht voor
de 160 interne jongens en de 260
externe jongens en meisjes staan
Zo'n veertig hooggekwalificeerde
leerkrachten borg. „Wij hebben
een naam hoog te houden", zegt dr.
Bezzola, en daarom werken wij
met kleine klassen. Meer dan twin
tig leerlingen in één klas is een
hoge uitzondering. Meestal ligt het
om en nabij de twaalf leerlingen
per klas. Die relatief vele leer
krachten maken onze school na
tuurlijk ook duur".
Als opleidingsinstituut kan het Ly
ceum Alpinum het best worden
vergeleken met een combinatie van
de laatste twee klassen van de lage
re school met een gymnasium, een
atheneum en een meao. Wat bij ons
gymnasium en atheneum heet,
leidt daar op voor vijf soorten gym
nasiumdiploma's die, net als onze
gymnasium- en atheneumdiplo
ma's, toegang verschaffen tot de
universiteiten en hogescholen. En
wat bij ons meao heet, komt in gro
te trekken overeen met de op de
praktijk gerichte „Handelsfach-
schule". Alle Zuoz-diploma's wor
den in Duitsland en Nederland ge
lijkgesteld met de daar gebruikelij
ke middelbare diploma's. In veel
andere landen trouwens ook. En
dat verklaart meteen waarom de
interne leerlingen op dit moment
niet minder dan 21 nationaliteiten
vertegenwoordigen.
Scheve gezichten
Zo veel rijkeluiszoontjes uit de hele
wereld bijeen in een stadje van niet
meer dan elfhonderd hardwerken
de burgerlui wekt natuurlijk gauw
scheve gezichten. „Toch valt het
ontzettend mee", zegt dr. Bezzola,
„omdat onze school voor de kinde
ren uit het kanton GraubUnden en
vooral uit de Engadin gewoon een
staatsschool is. Tijdens de schooltij
den zijn internen en externen hele
maal op elkaar aangewezen. Die
dagelijkse omgang met de streekbe-
volking heeft een bijzonder positie
ve uitwerking op de interne leer
lingen en voorkomt aan de andere
kant al te zeer scheve gezichten
naar deze jongens. Ook buiten
schooltijd wordt gelukkig zeer veel
samen gedaan, niet alleen op sport
gebied".
Sport
En over sport gesproken: daar
wordt uitzonderlijk veel aandacht
aan besteed. Van alle particuliere
scholen in heel Zwitserland heeft
het Lyceum Alpinum de uitge
breidste sportvoorzieningen. Zo zijn
er zes tennisbanen, atletiekvoorzie-
ningen, handbal-, voetbal- en vol-
leybalvelden, cricket- en hockey
velden, zeven „Elon-Five"-speel-
plaatsen, 's winters twee ijshockey-
velden plus een ijsbaan, skipistes,
een overdekt zwembad en een in
drie zalen te splitsen sporthal.
Veel tijd wordt verplicht aan sport
besteed, maar ook buiten de school
tijden is menige sportvoorziening
intensief in gebruik. Twee maal
per jaar treden de sportteams van
de leerlingen aan tegen teams van
Zuoz-reünisten uit de hele wereld,
de zogenaamde „Old Boys". Want
hoe conservatief tot streng het in
ternaatsregime ook is en zeker is
geweest, wie eenmaal zijn einddi
ploma heeft gehaald komt steevast
nog eens terug. Kennelijk hebben
de prettige herinneringen aan deze
jaren van tucht, orde, netheid en
gehoorzaamheid toch de overhand.
RINK DROST
op strenge
kostschool
Het indrukwekkende complex van het Lyceum Alpinum torent hoog uit bo
ven het schilderachtige stadje Zuoz.
gersareaal (de trams en taxi's moeten
maar opzij, de particuliere auto's naar de
achterkant) zal het CS veranderen in een
plek waar men menswaardiger kan aanko
men of vertrekken dan lang het geval is
geweest.
Spijtig nieuws: in de eetzaal (gerenom
meerd trefpunt van lekkerbekken uit heel
den lande, met name kunstenaars, zo
hoog stonden kwaliteit en bediening aan
geschreven) kan niet meer worden ge
smuld. De ruimte zelf met zijn houten lam-
brizering en muurschilderingen blijft be
houden, want hij vormt een monument op
zich, maar meer dan een bak koffie en een
gevulde koek zal er niet te krijgen zijn. De
verbouwingsplannen laten geen ruimte
over voor een keuken, tenzij men de Ko
ninklijke Wachtkamer deze aardse be
stemming zou durven geven, en dus ver
hulst heel de verzorging van de Inwendige
reiziger naar de eerste verdieping aan de
westkant van het station.
Een prettig bericht: de plannen van de ge
meente met betrekking tot het stations
plein voorzien in de herbouw van het
Noord-Zuid-Hollands Koffiehuis, een brok
jeugdsentiment van met name gelieven die
onder de vermaarde klok van het CS
plachten af te spreken, gesloopt ten be
hoeve van de metro toen drammer Lam-
mers nog Amsterdams wethouder was,
maar straks tot nieuwe glorie geroepen.
Het houten etablissement met zijn invite
rende steiger zal er in 1980 weer staan.
Waarom ligt het Centraal Station uitgere
kend op die door velen vermaledijde plek
waar men geen kant uit kan? Toen de re
gering na het aannemen van de wet in
1860 zelf de aanleg van spoorwegen ter
Synchroon met de ingrijpende verbouwing van het Centraal Station herschept de gemeente Amsterdam de dolgedraaide roetsjbaan van het stationsplein in een voetgangersgebied.
Voor eeuwig
Nederlands
magistrale
flessehals
Vijftien procent
van NS-kassa
rinkelt
aan het iJ