Boven: Geallieerden ba
nen zich een weg door
de puinhopen van Ooe-
terbeek.
ma» Cle van .Market Garden" is ge-
t bekend. De „slag om Arnhem"
„slag bij Arnhem". De operatie
natu en kostte duizenden Amerikaan-
i, Poolse en Duitse soldaten het
er ai!n Qedeelte van zuidelijk Neder-
chid d bevr|jd. maar het westen van
Jing na 26 september toen al-
ilt dtwas een verschrikkelijke
inter tegemoet. Een winter, die
ook n levens vergde van onschuldige
♦iem en de „Zuid-Veluwe" hebben
>erm iwerking met het Nationaal Bu-
)r Toerisme de herdenking van
Garden" dit jaar In een „bevrij-
b" gestoken. Het sobere van
'ide jaren is wat naar de achter-
'irdrongen. Het programma biedt
ivenden van de slag. hun famllie-
abestaanden en anderen die en
aar Arnhem en omstreken nullen
twlkl voldoende soulaas om de herin-
ivend te houden. Ook anderen,
it na jongste generatie die een op-
instc belangstelling aan de dag legt
uam jeschiedenis van de Tweede We-
ecer 9 kunnen in musea als „Har-
roviif en „Overloon" een uitstekend
schi jgen van wat zich in die benarde
ïèren op Nederlands grondgebied
a ai 1.
jch
de Duitsers In 1940 geïntrodu-
mofvapen, parachutisten, werd door
eerden al snel overgenomen en
n vi les toegepast op bijvoorbeeld Sl-
jaajde invasie in Normandië op 6 juni
-eldd de snelle opmars door Frankrijk
afgiwaarbij men onder meer de be-
n kreeg over Antwerpen als aan-
m n- trad omstreeks augustus een
ampauze in. De geallieerden werk-
STrtnieuwe aanvalsplannen en Hitier
lig anders doen dan hergroepe-
activiteiten aan beide zijden van
waren dan ook zeer verschillend,
ombineerde geallieerde luchtlan-
Br, bestaande uit Amerikanen,
>n Polen, werd In vier weken sa-
Bld. Het werd een haastklus, na-
belde veldheren Eisenhower en
nery hun verschil van strategisch
adden bijgelegd. De parachutisten
et allemaal volledig getraind en de
in werden overal vandaan geplukt
'kt gemaakt voor een operatie die
ihledenis in zou gaan als de
in zijn soort. De voorbereiding In
I deed de plaatselijke bevolking
aan D-day. De landingsvloot be-
zo'n 2000 vliegtuigen (voorname-
paff'ta s en zweefvliegtuigen, gliders).
jïjngen
9 en de daarop volgende opmars
h Berlijn min of meer gebagatelll-
T Hitler, die maar bleef schuiven
Tot de evenementen en herdenkingen In
het Market Gardens gebied behoort een
boottocht op de Rijn met als eerste be
zienswaardigheid de John Frostbrug (be
kend uit de film „Een brug te ver"), waar
de Britse overste met een handjevol man
nen enkele dagen standhield nabij de
noordelijke toegang. Deze episode is zeker
niet de belangrijkste geweest, maar was
wel typerend voor de soms chaotische
manier van oorlogvoeren. De op dertig
meter afstand van elkaar liggende pelo
tons konden geen verbinding met elkaar
krijgen, ondanks de uitstekende appara
tuur. De Duitsers daarentegen hadden na
Normandië nauwelijks radiotoestellen en
bedienden zich van het stadstelefoonnet,
terwijl uit de speakers van de Engelsen
berichten van de BBC Home Service kwa
men, waarin gemeld werd dat de Slag om
Arnhem was ontbrand...
Model
Terwijl Frost aandrong op versterkingen
(het zogenaamde 30e Korps heeft de brug
niet kunnen bereiken) was de verwarring
in de Duitse legertop groot. Tegen het
middaguur van de 17e september (een
zondag) zou de Duitse veldmaarschalk
Model juist aan de lunch beginnen, toen
hem gemeld werd dat er parachutisten
landden. De Duitse veldheer reageerde
ironisch, want hij waande zich veilig achter
natuurlijke barrières als Waal, Rijn en
Maas.
Daarnaast had hij enkele dagen tevoren
nog te kennen gegeven dat Eisenhower
niet zo naïef zou zijn zijn kostbare para's
in te zetten in het polderachtige landschap
van Nederland. Nee, Model verwachtte
een geallieerde opmars in de richting van
Düsseldorf...
Westen
overgeleverd
aan
verschrikkelijke
hongerwinter
Links: Enorme zweef
vliegtuigen, zogenaam
de gliders, werden door
bommenwerpers over
de Noordzee gebracht
en in het landingsgebied
aan de grond gezet.
Haastklus
met
nagenoeg
ongetrainde
parachutisten
Toen echter een Duitse oorlogscorrespon
dent meldde dat „de enorme neerdalende
massa's elk leven op de grond zouden
verstikken" en ook de eertste grondtroe
pen gesignaleerd werden, raakte de veld
maarschalk bijna in paniek. Hij dacht dat
men hem gevangen wilde nemen en liet
zich razendsnel naar Arnhem rijden voor
overleg met de districtscommandant, ge
neraal Kussin. Zijn voornaamste zorg was
dat Hitier zou worden ingelicht, want ten
slotte werd in Berlijn de dienst uitgemaakt.
Daarna reed Model naar Doetinchem om
de 11e SS pantserdivisie opdracht te ge
ven zuidwaarts te trekken. Dit laatste nu
was van grote strategische betekenis, om
dat deze Duitse eenheden beschikten over
de formidabele „Köningstiger", een 65 ton
wegende tank, uitgerust met een 88 mm
kanon.
De bewapening van de eerste golven lucht
landingstroepen was niet opgewassen te
gen de vuurkracht van deze tank, waarvan
de Duitsers er slechts een kleine vijfhon
derd konden produceren. Onderwijl wer
den de Britse para's onderaan de brug
neergemaaid vanuit een kleine bunker, die
pas kon worden opgeblazen toen men de
beschikking had over een vlammenwerper.
De Duitse stadscommandant, Kussin, ver
trouwde niet zo erg op de mededelingen
van de ordonnansen en liet zich, compleet
met een verzorgende staf, naar Ooster
beek rijden. Dat werd zijn laatste rit, want
de auto bevond zich plotseling In het
schootsveld van een Britse patrouille. De
Britse bevelhebber, generaal majoor Ur-
quhart ook al kris-kras rondtrekkend In
het strijdgebied vond de auto met de
vier lijken.
Terug
Zoals bekend moest Frost op 26 septem
ber de strijd staken, omdat hij ernstig ge
wond werd en zijn mannen de positie ook
niet konden behouden. Niettemin was het
aan ongeveer 600 soldaten te danken dat
het 11e SS pantserkorps niet kon opruk
ken naar de brug over de Waal bij Nijme
gen, die dan ook onbeschadigd in Ameri- Geharrewar
kaanse handen viel.
De volgende „bezienswaardigheid" is de
Westerbouwing. Waar men thans kan ge
nieten van een schitterend panorama,
woedde in die benarde septemberdagen
een bloedige slag tussen voornamelijk Po
len, Britten en ongeveer 10.000 Duitsers
uitgerust met gevarieerde artillerie en
mortieren. De Polen behoorden tot de
Poolse brigade die samen met een lucht
landingseenheid het Poolse aandeel aan
de geallieerde strijdmacht vormde. De on
afhankelijke Poolse parachutistenbrigade
stond onder commando van generaal-
majoor Sosabowskl, een veteraan uit de
jaren '20 uit de oorlog van Polen tegen
Rusland en ooggetuige van de slachtpartij
in 1939, toen het superieure Duitse leger
zijn land binnenviel. De Polen waren erop
gebrand de Duitsers met gelijke munt te
rug te betalen en vormden dan ook een
energieke strijdmacht. In de buurt van de
Westerbouwing vonden velen een graf In
de rivierklei.
Septombor 1944... krui
sen op do weg tussen
Nijmegen en Arnhem.
De offensieve plannen van de geallieerden
bestonden in feite uit twee operaties:
„Market" en „Garden", de eerste had be
trekking op Zuid-Nederland en de tweede
moest gestalte krijgen In de opmars door
Duitsland vanuit het noorden. Omdat de
Amerikaanse generaal Bradley niet zijn zin
gekregen had hij wilde het Duitse moe
derland aanvallen vanuit de Elzas en
Montgomery berekend had dat de moei
lijkheidsfactor rond en in Arnhem zou lig
gen, kreeg de Amerikaanse luchtlandings
divisie opdracht in Brabant en Limburg
neer te strijken. De Amerikanen waren uit
stekend toegerust, beschikten over de
meeste vliegtuigen (C-47, de overwoestba-
re Dakota), maar de para's hadden nauwe
lijks hun opleiding in de V.S. achter de
rug. De onderscheidene bevelhebbers
konden het wekenlang niet eens worden
met elkaar en vandaar dat allerlei plannen,
in totaal 18 stuks, op het laatste moment
geannuleerd werden. Het geharrewar op
hoog niveau werkte ook door bij de lagere
brigade-commandanten. Zij geloofden
soms de orders niet, vanwege de twijfel
achtige tactische voorstellen. Nauwkeurige
uitvoering van de instructies mag dan ook
betwijfeld worden.
Perfect
De 101e Amerikaanse luchtlandingsdivisie
maakte een perfecte landing op 17 sep
tember in de buurt van Son, maar de ver
nieling van een brug aldaar vertraagde de
opmars naar Eindhoven. De commandant
van het 506e regiment gaf dan ook op
dracht „niet te veel tijd te verdoen met het
doodschieten van Duitsers", omdat de
volgende dag Eindhoven moest worden
bereikt. Na het opruimen van de artillerie
de Nederlanders gaven zeer betrouw
bare gegevens omtrent de opstelling van
de vuurmonden door werd de stad be
vrijd. In de late avond arriveerden de eer
ste (Britse) tanks en inmiddels was de
brug bij Son hersteld, zodat men verder
kon trekken in de richting van St. Oeden-
rode, Veghel en Grave, waar de 82e divisie
was geland. Tijdens het verloop van de
operaties (welke naar behoren werden uit
gevoerd. ook al was het 30e Britse leger
korps 36 uur achter op het schema, waar
door Frost in Arnhem de toegezegde
tanks moest ontberen) werden de troepen
regelmatig bevoorraad met verse man
schappen en materiaal dat door de lucht
werd aangevoerd. Eén misser werd er ge
maakt toen aan parachutes afgeworpen
voorraden benzine en voedsel bij de Duit
sers terecht kwamen.
Het gecombineerde offensief van Amerika
nen en Britten werd op de 18e september
met kracht voortgezet in de richting van
Best. De Amerikanen leverden opmerkelij
ke prestaties: een compagnie parachutis
ten landde „bovenop" de verdediging van
de Maasbrug bij Grave en verraste de
Duitsers volkomen en een andere groep
zwom de Waal bij Nijmegen over en vorm
de een klein bruggehoofd. De zware ge
vechten bij laatstgenoemde stad waren in
direct het gevolg van verstandige maatre
gelen die de Duitse tankgeneraal Batfrich
had genomen.
Hij stuurde, nog voor Instructies van Mo
del te hebben ontvangen, na een uitste
kende maaltijd in Hoenderloo zijn pantser-
korpsrestanten in de richting van Nijme
gen en dat het hier om een keurkorps van
de SS ging, hebben de Amerikanen en
Britten geweten. De Duitse tanks schoten
voor een belangrijk deel Nijmegen aan
flarden en speelden een nog voornamere
rol In de veldslag van 25 september tot 16
oktober toen bij Overloon de eerste en
enige tankslag op Nederlands grondge
bied woedde.
Afgelopen
Terwijl de plattelandsbevolking in Heel-
sum, Wolfheze en omgeving meende dat
de bevrijding een feit was, kampten de ge
allieerden met steeds meer tegenslagen.
Montgomery, een man met een moeilijk
karakter die niet alleen kibbelde met Ei
senhower, maar ook met Churchill, had
zich verkeken op de Duitse verdedigings
kracht en helemaal op het drassige pol
derlandschap, een natuurlijke barrière, die
goed past in een defensief plan
Rond de 25ste september was de positie
van de Britten aan de rand van Arnhem
hopeloos: het weer was slecht, de verbin
dingen haperden en de bevoorrading liep
vast in de modder of achter de Duitse li
nies. Toch bleven de vliegtuigen komen,
ondanks de Luftwaffe die nog lang niet uit
geschakeld was.
Op 25 september hecht maarschalk Mont
gomery zijn goedkeuring aan een evacua
tieplan. dat hij de cynische codenaam
„Berlin" gaf. Het was het droevig slot van
een militaire operatie die als einddoel Ber
lijn had. ..Market Garden" werd de eerste
nederlaag voor de geallieerden sinds de
geslaagde invasie in Normandië.
Op dinsdag 26 september vonden de nog
aanwezige bewoners van Oosterbeek tien
tallen lijken in de kapot geschoten straten.
De oorlog was nog niet voorbij.
Volgens de strategie van Eisenhower was
het niet in bezit krijgen van Arnhem niet
van wezenlijke betekenis. Een gedeelte
van Zuid-Nederland was bevrijd en daarin
zat de militaire winst.
JAN VAN KERKVOORDF
