taliaanse Christen
democraten
cunnen niet
angs
18 ie keus:
net of zonder
iommunisten
n-
n
in
jlië heeft weer een regering. Premier Cossiga slaagde er
Ikele weken geleden in om in het recordtempo van twee
jgen een kabinet te formeren. „Een overgangsregering"
erd zijn ploeg meteen genoemd, want niemand gelooft in
in lang leven van het gezelschap dat Cossiga bijeen heeft
Ibracht. Bij het vertrouwensvotum in het parlement haal-
I Cossiga het bij de gratie van de stemonthouding van de
icialisten en republikeinen. Communisten, radicalen en
lo-fascisten hadden weinig goeds voor de ploeg over. En
it biedt, aan het eind van de vakantiemaand augustus,
for de toekomst van de Italiaanse politiek een weinig
oskleurig beeld. In het zuiden heeft Napels trieste records van verwaarlozing, armoede en kindersterfte. Een straatbeeld dat de grauwe ellende weergeeft.
tië mag het opnieuw doen met de in het verleden uiterst labiel
)le.ken samenwerking van christen-democraten en enkele aan-
trkelijk kleinere partijen (sociaal-democraten en liberalen), die
jh voornamelijk in het centrum ophouden. Het krachtige beleid
Italië meer dan ooit nodig heeft kan de nieuwe regering on-
leiding van Francesco Cossiga dan ook niet voeren. Maar de
:ialistische president Pertini, die de vorig jaar na een corrup-
ichandaal vroegtijdig afgetreden christen-democraat Leone
ift vervangen, is al lang blij dat hij een kabinet heeft dat wel-
it de periode tot het najaarscongres van de Democrazia Chris
ma kan regeren. Op dat congres moet wederom de vraag aan
orde komen, die de DC al jaren verdeeld houdt: is een rege-
gssamenwerking mogelijk met de Italiaanse communistische
tij, de PCI?
ir niet-ingewijden lijkt dat een eenvoudig te beantwoorden
lag. Communisten hebben in het Westen nimmer de kans ge
ien zich in een landsregering te vertonen en als een dergelij-
vertegenwoordiging al ooit een kans krijgt, dan toch in elk ge
niet met de normaal gesproken ver van de communistische
ilen verwijderde christen-democraten. Maar in Italië ligt dat
maal heel anders. De PCI had zich daar al vrij snel na de oor-
j ontwikkeld tot een partij die op een heel eigen manier gestal-
wilde geven aan het woord van Marx en, of dat al niet verwar-
nd genoeg was. werd een jaar of zes geleden de aanzet gege-
tot nog een flinke wijziging in de te varen koers,
nascita", het partijmagazine van de Italiaanse communisti-
e partij had al nauwelijks de reputatie van medium waar de
olutie begon, maar het artikel dat er zes jaar geleden van de
id van Enrico Berlinguer in verscheen had een boodschap die
overal, maar zeker niet in
dergelijk partijblad zou
wachten. Geïnspireerd door
staatsgreep die in Chili een
de had gemaakt aan het be
id van Salvador Allende,
ireef de communistische
irman een geladen mani-
met als strekking dat de
wikkelingen in Chili de PCI
tot echte keuzes moesten
ingen. Vanaf de oorlog was
belangrijkste uitgangspunt
de Italiaanse communisten
samenleving geweest, ge
leerd op socialistische prin-
es, echter via democratisch-
irlementaire weg bereikt.
I doel, zo schreef Berlingu-
moest de PCI vanaf dat
Iment niet meer in eenzaam
gaan nastreven, maar in
idgenootschap met andere
tijen, hetzij door middel van
I gezamelijke oppositie, het-
door samenwerking in een
ering.
vonden naar de Rode Brigades. Diep gewortelde gevoelens van
teleurstelling, bitterheid en machteloosheid lagen ongetwijfeld
aan die overstap ten grondslag.
Hete herfst
De verklaring van Berlinguer kwam precies op het moment dat
het in de acht jaar oude samenwerking van christen-democraten
en socialisten niet meer boterde en dat een samenwerking van
DC en de kleine liberale partij ook geen doorslaand succes was
gebleken. Bovendien had de „Automne Caldo", de hete herfst,
die in '69 alle bestaande Italiaanse records van arbeidsonlusten
had achterhaald, de PCI verkiezingswinsten opgeleverd en de
concurrentiepositie van de DC verslechterd. De oppositie van de
communisten sloeg duidelijk aan in het voorzichtig de-confessio-
naliserende Italië.
Maart 1975 is vervolgens een belangrijke datum in de parlemen
taire geschiedenis van de christen-democraten. De DC congres
seerde en het lag voor de hand dat de koers Berlinguer een be
langrijk agenda-punt was. Om enigszins serieus het door de PCI
geëffende pad te kunnen betreden, was een niet onbelangrijke
wisseling aan de top bij de christen-democraten noodzakelijk. De
rechtse lijn, die onder leiding van oud-premier Fanfanl in '74 nog
met succes de verruiming van de echtscheidingswet had geblok
keerd, moest het veld ruimen. Aldo Moro, die zijn sporen binnen
de DC ruimschoots had verdiend en die zich als belangrijk par
tijstrateeg gematigd progressief had opgesteld, werd partijvoor
zitter, gesecondeerd door een nieuwe secretaris Zaccagini (bij
Moro's dood volgde deze hem als voorzitter op).
iur wijd open
Berlinguer hiermee de
naar de Democrazia
istiana wijd opzette, maak-
lij in hetzelfde stuk nog dui-
jker door de lijn door te
eken naar de volksfrontre-
ing van Chili. „Als partijen
hun wortels hebben in het
elkaar gaan bestrijden,
I dat tot botsingen die le-
sgevaarlijk kunnen zijn
de democratie", betoog-
hij.
praktijk van deze publicatie
ekende niet alleen dat alle
ci die speculeerden over
neende banden tussen de
en Moskou het gras voor
voeten werd weggemaaid,
r ook dat de PCI binnen
opkomende Eurocommu
ne een afzonderlijke plaats
innemen. Samenwerking
Is Berlinguer die voor ogen
id, ging (en gaat) bijvoor-
Id de aanmerkelijk dogma-
'her ingestelde Franse com-*
listenleider Marchais nog
:ds uit de weg.
I twijfelende jonge commu-
sn zagen de nieuwe koers
de PCI als een dermate
iprimitteren met partijen
in het verleden incapabel
^en geweest om Italië te be
en, dat het opzeggen van
partijlidmaatschap hun eni-
antwoord kon zijn. „De
imunistische partij had de
ilutie opgegeven en was
i rgeois geworden. Uit die
was weinig goeds meer
ferwachten". zo luidde hun
noegen. Steun aan terroris-
he organisaties blijft op
moment een grote stap,
het recente verleden
It aangetoond hoe een aan-
eleurgestelde PCI-jongeren
ie periode via een lidmaat-
ap van actiegroepen als
oletaria Sinistra" hun weg
Vlaggen van christen-democraten en communisten naast elkaar tijdens een gro
te demonstraties in Rome tegen het geweld dat de Rode Brigades veroorzaakten.
De verkiezingen voor de gewestraden brachten in '75 zes pro
cent winst voor de PCI en verlies voor de DC. Moro, een bovenal
nuchter politicus en een meester in het smeden van compromis
sen, wist wat hem te doen stond. Zeker toen de socialisten, van
uit een zeker opportunisme tijdelijk bij de christen-democraten
teruggekeerd, publieke regeringsverantwoordelijkheid voor de
PCI gingen prediken en het DC-kabinet ten val brachten. Onder
handelingen tussen Moro en Berlinguer volgden en Moro kreeg
de communisten zover dat zij een christen-democratisch kabinet
zouden gedogen.
Eerste stap
Praktisch betekende dit dat de communisten zich van een oor
deel zouden onthouden bij stemmingen die in het nadeel van het
kabinet zouden kunnen uitvallen, in ruil voor vooroverleg over
belangrijke kwesties. In de optiek van Berlinguer was die conces
sie wellicht een eerste logische stap in de richting van regerings
deelname, de kiezer begreep er echter weinig tot niets van
Succes van welke partij dan ook hangt altijd samen met de wijze
waarop die partij een voor het publiek duidelijke vorm weet te
vinden om zijn programma uit te werken. Dat de PCI-aanhang
daarbij voor een groot deel dacht aan de traditionele vormen van
oppositie of regeringsdeelname en grote twijfels had over het
rendement dat deze wat merkwaardige tussenvorm de PCI zou
opleveren, had Berlinguer onderschat.
Hevige protesten van studenten en arbeiders tegen de samen
werking met de DC konden dan ook nauwelijks uitblijven. Univer
siteiten werden bezet, arbei
ders legden massaal het werk
neer. Op de PCI werd zware
druk uitgeoefend, die er uitein
delijk in resulteerde dat Berlin
guer zijn medewerkeing aan
het instandhouden van het fa
lende kabinet-Andreotti aan
duidelijke voorwaarden ging
verbinden. Wat later, in de
cember '77, kwam hij met het
voorstel dat het kabinet tot
een regering van nationale
eenheid moest worden omge
vormd. Ook andere partijen en
de PCI moesten deze gaan
steunen.
Binnen de DC viel die sugges-
stie zeer slecht en weer moest
het politieke vernuft van Aldo
Moro er aan te pas komen om
een constructie te vinden, waar
zowel de PCI en de DC zich
naar wilden schikken. De inter
ventie van Moro mondde uit in
een door DC, PCI en PSI (soci
alisten) samengesteld pro
gramma dat door de ploeg van
Andreotti moest worden uitge
voerd. In februari van dit jaar
braken de communisten defini
tief met de regering-Andreotti.
President Pertini moest nieuwe
verkiezingen uitschrijven, Italië
kon vervolgens een half jaar
wachten tot uiteindelijk het de
missionaire kabinet vervangen
kon worden door de ploeg van
Cossiga. Lang zal het allemaal
niet duren en de kans dat Per
tini nog voor het einde van
deze zomer de ontslagaan
vraag van Cossiga kan ver
wachten, is levensgroot.
Aldo Moro slaagde erin het begin van een opening
naar links te maken, waardoor de communisten aan
de regering gebonden konden worden.
PCI-leider Berlinguer die zijn steun aan de
democraten met stemmenverlies moest bekopen.
Verschillen
Italië is onregeerbaarder dan
ooit. De dood van Aldo Moro
betekende het verlies van een
sterke bindende kracht in de
partij. Hij wist op congressen
en partijbijeenkomsten in elk
geval tijdelijk het grote aantal
uiteenlopende stromingen bin
nen de DC tot elkaar te bren
gen. Dat mag een wonder he
ten. Binnen de Europese Ge
meenschap is nauwelijks een
ander land te noemen waar de
verschillen zo groot zijn. De
landbouwgebieden in het noorden van Italië leven in ieder geval
op een nog enigszins acceptabel bestaansminimum. Steden als
Milaan, Turijn en Bologna zijn economisch sterk en daar plukt de
bevolking dagelijks de vruchten van. Maar hoe zuidelijker de reis
voert, hoe armer de bevolking en hoe uitzichtlozer hun positie.
De mensen leven in het zuiden ver beneden het bestaansmini
mum, het analfabetisme heeft er gigantische vormen aangeno
men, de apathie is groeiende en er wordt een dagelijkse strijd
voor de boterham gevoerd, die nauwelijks meer afsteekt bij de
situatie in een ontwikkelingsland.
Het belang van het noorden is dan ook een volstrekt ander dan
dat van het schromelijk verwaarloosde zuiden en dat vindt zijn
weerslag in vele stromingen binnen de Democrazia Christiana,
waar de bereidheid om met de PCI samen te werken nauw sa
menhangt met de woonplaats van de betrokken politicus.
Maar binnen de PCI geldt hetzelfde. De verbitterde en wantrou
wende zuidelijke PCI-stemmer heeft weinig reden om heil te ver
wachten van een samenwerking met de christen-democraten.
Vijendertig- jaar lang zijn de christen-democraten non-stop aan
de macht, een andere dan een christen-democratische premier
heeft Italië na de oorlog nooit gekend. De achtergestelde positie
van het zuiden wordt door de kiezer aldaar dan ook zonder enige
reserve op het conto van de DC geschreven en de vraag is of op
die gedachtegang zoveel aan te merken mag zijn. Bij gebrek aan
een derde grote partij, waar afwisselend mee geregeerd kan wor
den, moet de Democrazia Christiana het noodgedwongen zoeken
in de bij voorbaat tot mislukken gedoemde samenwerking met
kleine partijen als socialisten, liberalen of republikeinen. Partijen
die nooit een echt stempel op het beleid kunnen drukken, en die
daardoor uit angst voor verlies van de kiezersgunst nooit verder
komen dan een tijdelijke steun aan de DC. De PCI heeft al vrij
snel na het verschijnen van Berlinguers manifest het standpunt
ingenomen dat regeren zonder medewerking van een grote partij
als de DC zinloos is en heeft daarmee terecht duidelijk gemaakt
niets te zien in de oplossing van de combinatie met kleinere par
tijen, zoals de christen-democraten in het verleden altijd hebben
gekozen.
De enige mogelijkheid op een stabiele regering in Italië is inder
daad een regering, desnoods in de vorm van een nationaal kabi
net, waarin communisten en christen-democraten samenwerken.
Tegenstanders van buiten
Tegenstanders van zo'n combinatie bevinden zich gek genoeg
ook in grote aantallen buiten de Italiaanse landsgrenzen. Presi
dent Carter haalde zich de woede van zowel de christen-demo
craten als de communisten op zijn hals toen hij ten tijde van de
onderhandelingen tussen Moro en Berlinguer tot een persoonlijk
interventie in de binnenlandse politiek van Italië overging. Als de
communisten ministersposten
zouden gaan bekleden, dan
zou Amerika, die de belangrijk
ste kapitaalverschaffer van Ita
lië is. zijn beleid sterk gaan
herzien. Bovendien was het in
Amerikaanse ogen ook nog
maar de vraag of Italië dan in
de NAVO kon blijven. Nog
maar kort geleden toonde Car
ter zich op een persconferentie
ook uiterst verheugd over het
overigens beperkte verlies van
de communisten en sprak hij
de hoop uit dat de toekomst
nog meer nederlagen voor de
PCI zou brengen. Ook binnen
de Europese Gemeenschap
wordt paniekerig gereageerd
op een partner met een deels
communistische regering.
Kortom: van de PCI wordt ei
genlijk het onmogelijke ge
vraagd. Een bewijs van demo
cratische gezindheid en van
het ontbreken van echte ban
den met Moskou, was tenslotte
door de PCI niet duidelijker te
leveren dan de fractie en het
partijbestuur in het parlement
en op congressen al heeft ge
daan. Ook van een voor de
christen-democraten ontoe
laatbaar anti-klerikale houding
is binnen de PCI geen sprake
en de toevlucht van verbitterde
DC-kiezers tot de PCI heeft er
inmiddels eveneens toe geleid
dat de standpunten op bijvoor
beeld het gebied van abortus
zich aanmerkelijk hebben ge
matigd. In dat opzicht had de
Sinistra Proletaria,volledig ge
lijk. De PCI is steeds meer van
de revolutie vervreemd en is
inderdaad bourgeois gewor
den. Vrijwel alles wat in het
Westen een communistische
partij uit de gratie doet vallen
is de PCI vreemd.
Roep om sterke man
De situatie lijkt vrij hopeloos,
en het kon dan ook niet uitblij
ven of de roep om een sterke
man (Mussolini is nog immer
het middelpunt van sterke sen
timenten) ging klinken. In het
parlement worden al stemmen
gehoord die pleiten voor een
herziening van de functie van president. Nu is dat voornamelijk
een ere-baantje, maar aan die functie zou veel meer inhoud ge
geven kunnen worden, bijvoorbeeld door over te stappen op het
..Franse model", dat president Giscard d'Estaing aanzienlijk
meer macht geeft dan zijn Italiaanse ambtgenoot Pertini. Of de
politieke verhoudingen in Italië een dergelijke verandering toe la
ten valt te betwijfelen, net zoals enige vraagtekens bij het effect
van zo'n wijziging op zijn plaats zijn.
Intussen duurt in Italië de politieke chaos voort, blijven bijna een
miljoen jongeren (de helft van het aantal werklozen) zonder baan,
is de inflatie nog steeds op een voor de EEG veel te hoog niveau
en is er geen regering die het draagvlak heeft om houtsnijdende
maatregelen te voeren. Noodgedwongen blijft alle hoop geves
tigd op het najaarscongres van de DC, dat wellicht een nieuwe o-
pening naar de communisten kan bieden. De kansen zijn bijzon
der klein, maar als die opening er komt, is er nog steeds de star
re anti-PCI-stemming van het Westen, dat op die manier een dui
delijk onderschatte bijdrage levert aan de onregeerbaarheid van
dit veel geplaagde land.
TON VAN BRUSSEL
