Wereldpremiere van Xenakis: klankwolken en windvlagen Academisten groeien in de moeten nog kunst ONSTUIMIGE WEERKLANK VOOR STEVE REICH EN LOUIS ANDRIESSEN Laat mij maar lopen. .-. Subtiel en expressief spel van duo Savall-Koopman Topfolklore uit Madagascar KUNST LEIDSE COURANT MAANDAG 18 JUN11979 PAGINA 6 Wat een weergaloos gamba-speler is Jordi Savall, die gisteravond in Diligentia met Ton Koopman aan het clavecimbel een pro gramma van werkelijk uitgelezen 17de euw- se muziek presenteerde. Weergaloos in de technische beheersing van zijn prachtig, warmklinkcnd instrument, weergaloos in zijn spel, waarvan de grondige kennis van stijl en speelwijze de basis vormt van een zeer expressieve en subtiele voordracht. Natuurlijk werd aan Marin Marais, ver maard gambist in het even vermaarde ho- forkest van Lodewijk XIV, veel aandacht besteed. En hoe daar deze geniale wonder baarlijke muziek werd uitgebeeld. Men er voer hier de typische gestiek van de Franse Barok met het gestyleerde dramatische ge baar, de reciterend-dramatische toon van o- pera en toneel, zoals in de Tombeau pour Mr. Lully en in de zeer merkwaardige Pre lude en Labyrinth, een geniale variatie op de rondovorm, na alle opera-achtige scènes oplichtend in dansante vrolijkheid. Dan de geestige miniatuurtjes in de Suite d'un goüt etrange met een ware wervelstorm aan het slot Maar er was meer te beleven aan wonderlij ke zaken: zo'n Tobias Hume, voorbeeld van de fantasierijke vindingskracht van het 17de eeuwse Engeland, die een bataille-muziek met mars en contramars voor de gamba schreef, maar ook nieuwe violistische speel wijzen uitvond. Zou men Marais' muziek echte hofmuziek kunnen noemen, Hume's muziek zal meer geklonken hebben in de kring van de ontwikkelde en gegoede burge rij, zoals die van Samuel Pepys, waarin im mers zo veel gemusiceerd werd als nu naar de t. v. gekeken wordt. Ton Koopman had een even groot aandeel in dit zeldzaam mooie recital door zijn bij zonder goed samengaan met Jordi Savall maar ook door zijn veerkrachtig en puntig spel in een van Kuhnau's „bijbelse sonaten". H. E. KOKEE-VAN DEN BERGE Geen publiek voor symfonieën van Louis Andriessen In een vrijwel lege Doelen zaal ging zaterdagavond in Rotterdam het programma, dat de titel „Andriessen- /Strawinsky" meekreeg. Ter voorkoming van misver stand, Andriessen wil in dit verband zeggen Louis. Hij manifesteerde zich op dit Holland Festivalconcert met twee werken resp. in 1977 en in 1973 geschreven. Aanleiding tot het schrijven van de Symfonie voor losse snaren was, aldus Louis An driessen, de ontmoeting met een paar aardige strijker sleerlingen van het Kon. Conservatorium in Den Haag. Een alternatief strij korkest, bestaande uit 5 vio len, 2 altviolen, 3 celli en 2 contrabassen, dat alleen los se snaren zou bespelen. Van elke toon is er maar één aanwezig. Elke melodie wordt gespeeld door even veel mensen als er tonen- voorkomen in die melodie. Een speeltechniek die doet denken aan het Engelse Change Ringing. „Uiteinde lijk", zegt Andriessen, „is het me niet alleen begonnen om nieuwe muziek te beden ken, maar ook nieuwe or kesten". De Symfonie voor losse snaren is de konsek- wentie van een technische keuze, het procédé dat in zijn herhalingsmotieven her innering oproept aan Steve Reich wordt 25 minuten lang uitgewerkt. Het meest interessante onderdeel is de partij voor de beide contra bassen, zij brengen leven in de „brouwerij". De Koninklijke Harmonie Oefening en Uitspanning Beek en Donk won in 1978 de eerste prijs van het we reldmuziekconcours Kerkra- de. Zij genoten de eer de Symphonieën der Nederlan den van Andriessen te mo gen vertolken. Een muzikale tekening van Nederlandse atmosfeer van noeste arbeid en tobberij. Een ritmisch in teressant zevendelig werk, dat o.l.v. Heinz Friesen knap werd gespeeld. Ed Span jaard dirigeerde de losse- snarensymfonie, Huub Kerst nes de wat voorzichtig uitge vallen Cantate van Stra- winsky met 14 leden van Amsterdamse Universiteits koren, Jorine Samson en Hein Meens. ADR. HAGER Jannis Xenakis Zeven maanden geleden hebben de NOS en bet Holland Festival Iannis Xenakis gevraagd voor hen een nieuw werk te componeren. De thans 57-jarige Fransman, Griek van origine, die eerst wis- en natuurkun dige was en assistent van Ie Corbu- sier en zich pas later geheel aan de muziek ging wijden, maakte Ane- moëssa" wat zoveel betekent als vervuld van wind". Zaterdag be leefde bet ongeveer een kwartier du rende stuk in het Amsterdamse Con certgebouw zijn wereldpremière in een uitvoering van het Radio Phil- harmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor onder de Amerikaanse dirigent Richard Duf alls. Van te voren had Xanakis verklaard dat hij in dit nieuwe werk een po ging onderneemt aan zijn eigen ver leden te ontsnappen. Niet alleen aan de politieke acties die hij in zijn ge boorteland meemaakte maar ook aan zijn vroegere componeerstijl. Inder daad komt dit nieuwe stuk, hoe ge compliceerd de structuur ook zijn mag, eenvoudiger en directer over. Het blijkt ook, hoewel niet gemakke lijk, beter realiseerbaar te zijn. Aan gezien Xanakis het overbodig vindt teksten te toonzetten, zingt het sterk onderverdeelde koor lettergrepen en klinkers en zijn de vokale en de in strumentale klank praktisch geheel geïntegreerd. Net als vroeger moeten de uitvoerenden wèl op hun tellen passen want de voor Xanakis zo ka rakteristieke glissandi, de verschillen in sterktegraden, de lang aangehou den tonen met de abrupte rusten: het is allemaal exact berekend. „Schoonheid als vorm van uiterste wetmatigheid", eventueel bereikt met de computer als hulpmiddel maar wel bestuurd door menselijk besef. „Anemoëssa" dat zaterdag twee keer werd uitgevoerd, is een fraai klin kend stuk van klankwolken en wind vlagen dat enigszins doet denken aan het vroegere werk van de Pool Pen- derecki. Het is duidelijk anders dan „Empreintes", een titel die duidt op afdrukken, voetsporen. Dit werk van Xenakis uit 1975 dat toen door de Radio Philharmonie op het Festival van La Rochelle werd gepresenteerd en nu werd herhaald, heeft dramati scher effecten en is minder glad van klank, minder soepel van beweging. De irriserende strijkersglissandi, de korrelige houtblazers, de unisoni van het koper vormen melkwegstelsels. Het programma dat in het bijzijn van Xenakis met grote zorgvuldig heid was voorbereid, werd gecomple teerd met „Erikhon", te vertalen door „de kracht van de aarde". Hoe wel de door Geoffrey Douglas Madge met grote trefzekerheid gespeelde pi- anopartij domineert, is er natuurlijk geen sprake van een traditioneel pia noconcert. In dit oerwoud van bo men en takken heeft de meerstem migheid de vorm gekregen van melo dische netwerken, vaak uiterst ver fijnde klanklijnen die te voorschijn komen uit klankblokken. Dit werk uit 1974 is een opeenstappeling van klankgebeurtenissen De aanwezigen hebben blijk gegeven van hun bewondering voor de vertol kingen en Xenakis zelf met grote na druk gehuldigd. Volgend jaar zorgt de NOS in het Holland Festival voor een nieuw werk van Karlheinz Stockhausen. JOHN KAS ANDER Eerst in bet Utrechtse Muziekcentrum, daarna in het Amsterdamse Carré heeft een talrijk (jongeren)publiek twee voor het Hol land Festival gemaakte nieuwe composities met onstuimig enthousiasme ontvangen. Steve Reich, de 43-jarige Amerikaan die bet minimal music-procédé orthodox toepast, zou vorig jaar al met zijn Music for a Large Ensemble" zijn gekomen. Hij was echter niet over zijn werk tevreden en pre senteerde het nu, tegelijk met Louis An driessen, 40, die het componeren van gradu ele processen veel vrijer en persoonlijker toepast en met zijn „Mausoleum" een tegen hanger bood van zijn reeds succesrijke „De Staat". Voor het eerst gaf Reich de uitvoering van zijn muziek uit handen. Hij kon het rustig overlaten aan het zwaar versterkte Neder landse Blazersensemble onder Reinbert de Leeuw. Om te laten horen hoe Reich tot zijn jongste werk kwam, klonk eerst zijn „Violin Phase" (1967) waarin de vioolpartij van Shem Guibbory zich afzette tegen drie maal dezelfde partij op de band waartussen zich faseverschillen gaan voordoen. Daarna Music for Pieces of Wood" (1973), in de oorspronkelijke versie en niet in die voor koebellen: een zinvol maar vrij primitief spel van vier slagwerkers op gestemde hout blokken, geïnspireerd op de slagtechnieken van Ghana. Vervolgens Music for Mallet Instruments, Voices and Organ" (1976), on denkbaar zonder de Balinese muziek. De rit mische impuls is gebleven maar het kling- klang overheerst in deze Aziatische import. Reichs jongste compositie houdt verband met zijn Music for 18 Musicians(1976) die niet werd gespeeld maar bekend is van de plaat De vergrotingen en verkleiningen van de gegevens worden waarneembaar gemaakt een conditie die de componist zichzelf stelt door wijzigingen in toon- en/of maatsoort Verder heeft op dit werk voor de grootste bezetting die Reich ooit hanteerde, de recitatie van Hebreeuwse geschriften en gezangen uit Jemen, Koerdistan en India in vloed gehad in langere melodische frasen en conventioneler componeerdtails. Minder ge prononceerde ritmiek, meer harmonische en koloristische ontplooiing. Het nieuwe werk van Andriessen, geleid door Lucas Vis, breekt „De Staat" die met Plato werd opgebouwd, met teksten van de anarchist Bakoenin weer af. Eerst heel krachtige, harde, monotone muziek met overheersend koper (acht hoorns, trompet ten, trombones), felle signalen, sterke moto riek a la Strawinksi, daarna als contrast in gehouden, statische akkoordenmuziek met een enigszins ritueel karakter. Een boeiend werk dat nog wel samen met de er ook bij behorende „h Principe" en „D Duce" te ho ren zal zijn. De Donemusplaat van Mauso leum is reeds aangekondigd. JOHN KAS ANDER Het was voorspel baar, dat dit links koersende Holland Festival ook kleine groeperingen op tredens toe zou spelen. Het gaat dan om zich een collectief noemend gezelschap, waarin -de individuele medezeggenschap veelal omgekeerd evenredig is aan de artistieke in breng en vakken nis. Op dansgebied splitsen zich al spoedig ensembles af, waarvan de le den de streng klassieke danstrai- ning - en die moet heus zo'n jaar of zeven, acht wor den volgehouden, wil men op eigen dansbenen kunnen staan - om welke drogreden dan ook te veeleisend vin den. Dan vlucht men in program meringen, waar voor een minimum aan techniek vol doende is. Soms komt er wat leuks uit de bus, want een waarachtige thea terpersoonlijk heid verloochent zich nooit. Los van de vraag, of al deze marginale probeersels een o- penbaar nut heb ben - om maar te zwijgen van de subsidie-eisen, die men na korte of iets langere tijd op de overheidstafel legt - menen wij, dat de nu 32-jarige Bianca van Dillen choreografisch wel iets te zeggen heeft. Zij zou eens voor volwaardig danspersoneel moeten schrijven, want de pas de deux, die de Stich ting Dansproduktie zondagavond in Theater aan de Haven te Scheve- ningen als een fragment uit het nieuwe werk .Lo pen" in oktober avondvullend! liet zien, hebben iets heel eigens en wijzen op een on miskenbaar talent. En voor het overi ge was het lopen en nog eens lopen. Verdoezelend en monotoon. FRANK DELBOY Diegenen, die zaterdagavond het raadj van de juiste ingang voor het Ope t luchttheater Zuiderpark hadden opgelo j de hoofdingang en drie andere to t gangswegen blijven voor autoverkeer g sloten en zaterdag was nu eens niet i ingang Loevesteinlaan, maar die bij h zwembad aan de beurt en geen mei die zulks vooraf weet of dit ergens ka zien aan een of andere bewegwijzerii hebben volop kunnen genieten va i een ongemeen rijk folkloristisch aanbo uit Madagascar. Een eiland, dat e snijpunt van culturen mag worden noemd. Accordeons en trompetten si Europa, veel bamboe-speeltuigen uitiln donesië, hobo-, viool- en luitachtige tiff strum enten uit Arabië, alles in instnl mentale wisselwerking tussen Afrika aPn Indonesië en door de 19 stammen var0 Madagascar dienstbaar gemaakt aan öi. gen cultuurpatronen. Oogstdansen voorouderverering spelen een belangrijk ke rol. Deze laatste gaat zelfs zover, <J men op gezette tijden de lijken opgraa met deze in lichamelijk en geestelijk.» contact treedt en ze van een nieuwe den lijkwade voorziet Ook zichzelf r" geleidende barden en een dramaatje n een medicijnman als reddende ery stonden zaterdagavond op het prograi ma, dat allerkleurigst en uitstekend t< gelicht, werd afgewikkeld. Voor veel weinig bezoekers. Maar ja, zolang d beschamende situatie van de ingang blijft... FRANK DELBO Op een vakschool voor het Hotelbedrijf leert men hoe de gasten te ontvangen en naar hun zin te maken en op de Kappersschool wordt onderwijs gegeven in het haarknippen, maar kun je op een Kunsta cademie „kunst" leren? Wij veronderstellen van niet. Wel kan men er terecht om de diverse technieken onder de knie te krijgen en een brede culturele vor ming te ontvangen (wat natuurlijk van groot belang is) maar „kunst" is niet te leren. Die moet in je zitten en bo vendien zijn er kunste naars die dat zelf ont wikkeld hebben zonder officiële schoolvorming. Desalniettemin is de academie een instituut dat zijn waarde bewe zen heeft. In Pulchri Studio wordt het werk getoond van acht ex- leerlingen van de Ko ninklijke Academie voor Beeldende Kun sten en we moeten er rekening mee houden dat dit werk zich min of meer in een begin stadium bevindt, het moet nog uitgroeien: techniek en artistiek inzicht zijn factoren in een rijpingsproces. Echt academisch: als je het werk van die acht ziet, weet je meteen dat de materiële kennis er goed in zit Zo heb. ben Wilma de Boer en Anne- loes van Leeuwen een forse aanpak en zij weten hoe een schilderij in elkaar zit Waar. schijnlijk heeft Piet Warffemi- us dat ook wel geleerd, maar zijn schilderingen in gemeng de techniek zijn daar niet duidelijk over, ze lijken veel op *n soort verlengstukjes van Dada en Cobra, wild en one- venwichtig. En de collages van Elsje Vroeg in de Wei- Heil, grijs-bleu zwart, wat hebben we van dit genre toch veel gezien van mensen die zonder enige opleiding leuke dingen plakten. Loopt men op Joke Ferwerda - Marathon zijn er natuur- lab! en idc ïb De grafici winnen het van de schilders vinden we: Len de Vries met zijn ragfijne pot lood-tekeningen, echt „acade misch" in de oude betekenis maar met talent gedaan! En zo'n Marathon-serie van Joke Ferwerda is een bewijs voor originaliteit en vakkennis. Inge Krassenburg houdt zich aan het herkenbare beeld dat zij met een persoonlijke ex pressie behandelt. De etsen van Rinné Mervel geven de motieven wat schimmig en onwerkelijk door, maar de in gehouden kleurenkeuze hoort daar helemaal bij. Stuk voor stuk bekeken, beloven ze toch wel wat, deze gewezen acade misten. Tot en met de 28ste in Pulchri. In Galerie Aan de Haven ex poseren vier kunstenaressen en drie van hen maken hun Haags debuut: Heidemarie Behsen o.a. met wandkleden als ware kleurenfestijnen waarbij de figuur-motieven him zelfstandigheid niet ver liezen. Dit noemen wij kunst van het goede midden: origi nelen en geen extreme verzin sels. Sommige kleden brengen iets terug van de renaissance- sfeer, een suggestie van rijk dom die, zonder te pralen, het oog blijft boeien. Uit de dagelijkse veelheid komt de keramiek van Else Bink-van Beek verrassend te voorschijn. De bezoeker moet maar eens speciaal op haar „strandscènes" letten, hoe ori gineel en geestig die kleine mensjes liggen, zitten, conser veren, uitkijken, etc. Het is alweer de gedegen vakkennis als onderbouw waarop de fantasie zich luchtig kon ver heffen. Volop variatie bij de vier da mes. Hier hangen nu de forse dieren-tekeningen van Clair van de Graaff-Duthil die het Werelddieren-Sprookjesboek illustreerde. De natuur heeft het eerste woord bij haar en zij heeft geen enkele moeite met de onderwerpen. Wie weet niet dat het dier vele kunstenaars afschrikt omdat het zich zo lastig laat uit- en afbeelden? Zij beheerst de materie volledig. Met de land schappen grijpt mevrouw Van de Graaff terug naar een ro- Beli Paula van Hoe sen - Poet mantiek met 'n gezellig i inslag zonder bepaald vig" te doen. Gulle en lijke doekjes. De drogenaald-etsen van P la van Hoesen hebben wei nog nooit eerder gezien en je het nu over prachtige kunst hebt, dan zijn er I 1 fijne prenten te zien die ev eens getuigen van hechte menwerking tussen vakf niek en kunst-inzicht H Jj sublieme reeks omvat J kat" en „Het landschap" het laatste genre is het gfl J se en majesteitelijke van ja: natuur, teruggebracht bi# het kleine formaat zonder j rakterverlies. Kostdi kunst! Duur van de tento stelling: tot 2 juli. m. JANVERHEÏJK

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1979 | | pagina 6