Twaalf
monniken van
St. Katherina
behoeden
het
brandende
braambos
Vredes
toerisme
naar
de Sinaï
Vredesduiven boven
's werelds
oudste klooster
Links: De klokketo-
ren van het St.-Ka-
tharinaklooster met
negen bronzen
klokken en één
zeer oude hou
ten bel. welke nog
dagelijks wordt ge
bruikt.
Onder: Het com
plex van het St.
Katharina als een
onneembare veste
tegen de bergwand
geplakt.
NAï Vliegen bo-
tn het schiereiland
ïaï is een meesle-
Inde ervaring, niet
|e«n dank zij zuig-
Ituwkracht van de
Ite straalmotoren
itfmee „Arkia", de
iéllsche luchtvaart-
atschappij voor het
menland. deze ma-
N arendsvleugelen
ift Deze vlucht
1st elke aansluiting,
iwijl de passagiers
ii welgevulde ont-
tdoos inspecteren,
icht ik tevergeefs
il hoogteverschil te
Imruggen. Ruim 33
Kwen geleden at
I uitverkoren volk
ir beneden kwak-
li en ontsproot er
ma aan het struik-
nis. In de gekoel-
cabine bestudeert
n dame uit Parijs
ten twee happen
nr het kaartje waar
de route van hun
M door de woes-
ilt aangegeven,
ids vroeg op de
Oath toen het
n te lichten
en deze toeristen hun hotels en cruise
pen verlaten, om deel te nemen aan
indrukwekkende dagexcursie naar het
van de Sinaï. De vlucht, inclusief be-
aan het oudste klooster (St. Katharina)
meld en op de terugweg een afdaling
M onderwater-observatorium te Eilat,
WI3 9 dollar.
5«k Israël de scepter zwaait over het ge-
tajte waarop Jahwe met eigen vingers de
Hielen der wet heeft beschreven, is de pel-
page naar dit klooster een hoogtepunt
worden in het internationale toerisme.
Arkia" vliegt drommen passagiers over de
uiveringwekkende leegte, waarin vanouds
iremieten de wereld zijn ontvlucht. Gehuld
hun hobbezakken van kemelharen man-
Is, voedden zij zich met sprinkhanen en
ilde honing, ten prooi aan obscene verzoe-
igen en nomaden die hun het laatste, met
ut bestrooide korstje brood betwistten.
I van vrijzinniger joden uit aller heren
iden behoren op deze zaterdag tot de
ssagiers van deze en vele andere machi-
s. die vandaag worden ingezet. Na een
ek in Israël te hebben doorgebracht, be
ers ik de volledige choreografie van het
«rijde toerisme. Keppeltje op in de syna-
gen, hoed af in kerken, schoenen uit bij
t betreden van moskeeën. Ik herinner me
pels kalotjes van zwart bordpapier, een
issaprodukt, met nietjes in de juiste vorm
houden en mijn beslissing om de volgen-
keer met schoenen zonder veters naar
Ibeloofde land te gaan.
r van de compacte, religieuze supermarkt
uzalem neemt de verwarring alleen nog
ar toe. Het luchthaventje in de Sinaï kan
stroom nauwelijks verwerken. Groepen
men lunchpaketten en sinaasappels in
tvangst. er ontstaat onzekerheid over de
He keus uit een dozijn overjarige bussen,
de bezoekers moeten vervoeren over
te woeste hoogte, waar zo vroeg op de
irgen een ijskoude bries staat,
dsen houden ieder in de eigen taal hun
prevelementen op deze gewijde safari, met
als doelwit een twaalftal monniken van
streng Grieks-orthodoxe signatuur. Zij behe
ren 23 kilometer verderop een van de rijkste
schatkamers van onze beschaving,'het eens
zo geïsoleerde St. Katharinaklooster, slechts
bereikt door mensen op muilezels en kame
len of in woestijnvoertuigen met aandrijving
op vier wielen, nu door Israël aan de verge
telheid ontrukt. De Egyptenaren hebben zich
er nooit veel om bekommerd, misschien wel
tot genoegen van de baardige mannenbroe
ders.
Onderweg worden fotostops ingelast. Arabie
ren duwen de vreemdelingen aan de woes
tijn ontworsteld kwartsgesteente in de hand
en beginnen onderhandelingen over de
prijs. De gids verwijst wat schamper naar
hun erbarmelijke nederzettingen maar zijn
stem krijgt een eerbiediger timbre zodra de
witte koepel opdoemt, gebouwd op de
plaats waar het volk Israël gedanst zou heb
ben om het gouden kalf.
Berg Sinaï
De majesteitelijke berg Sinaï, in de schrift
ook omschreven als „Horeb" er> ter plaatse
bekend als de Mozesberg, kan niet ver
meer zijn. Hoeveel medepassagiers trachten
zich eveneens te herinneren wat het boek
Exodus te melden heeft over de wetgeving?
Mijn nieuwsgierigheid is niet groot genoeg
om de heilige plek te beklimmen via 3750
bonkige treden, uitgehakt in het graniet
door een geduldige monnik, die toevallig
eveneens de naam Mozes droeg.
Dus mis ik de 500 jaar oude cypres halver
wege, de moskee en het kapelletje op de
plaats waar de Heer der Heirscharen de ste
nen tafelen aan de leider van het volk over
handigd zou hebben. Ook hier heeft de my
stificatie geducht toegeslagen. De moslims
veteren in de muur van hun heiligdom de
hoefafdruk van kameel of wonderpaard,
door Mohammed bereden tijdens zijn be
zoek aan de berg.
Heilige plaatsen In
de Sinaï woestijn
hebben een opzien
barende functie ge
kregen In de vrede
sonderhandelingen
tussen Israël en
Egypte. Het voor
stel van president
Sadat om de Sinaï
(de berg Horeb) te
bekronen met een
vredesheiligdom
voor christenen, moslims en joden Is ern
stig in overweging genomen. De paus Is al
uitgenodigd voorde opening.
Een van onze verslaggevers vloog van Tel
Aviv naar het hartje van dit woeste schier
eiland. De piek van het gebergte waarop
Jehova de stenen tafelen der wet aan Mo
zes overhandigde, is van ouds een doelwit
voor pelgrims. Het zal echter nog lang du-
Bedoeïenenmeisjes plegen deze inscriptie te
besprenkelen met geitemelk, daarmee ge
zondheid en vruchtbaarheid afsmekend voor
de kudde. Mysteries en historische locaties
vragen om strijd de aandacht, hoewel de
navorsers het volslagen oneens zijn over de
vraag of deze berg wel de juiste is. De zo
ingrijpende gebeurtenis zou zich evengoed
afgespeeld kunnen hebben op de top van
de Sirbal, Halal, St. Katharina of waar dan
ook.
Om nog grotere verwarring te voorkomen
richt ik mijn schreden eerst naar het zeer
tastbare klooster, een vogelnest gebouwd
tegen de flank van het gebergte dat bijna
loodrecht ten hemel rijst, tot 800 meter bo
ven de nederzetting. Kluizenaars aller lan
den verenigt u, was ooit het devies in deze
wildernis van 60.000 vierkante kilometer, die
er uitziet of giganten er eeuwenlang hun
aslades hebben geledigd.
De eerst in spelonken en holen mediterende
asceten vormden communes, mannenkloos
ters, zoals de Grieks-orthodoxe Kerk in Isra
ël er nog 45 onder haar beheer heeft. St.
Katharina overtreft ze allemaal in rijkdom en
eerbiedwaardigheid, want reeds tien jaar ge
leden is het 1400-jarig bestaan gevierd.
Onvoorstelbare kunstschatten worden hier
op 1528 meter boven de zeespiegel beheerd
door nog maar een dozijn monniken
vroeger hebben ze hier bij honderden sa
mengewoond met een eigen aartsbis
schop, tevens abt van het klooster. Deze
waardigheid zou een minder verstandige abt
dan deze Damianos kunnen verleiden tot
schier uitzinnige ijdelheid.
Zijn positie is uniek in de wereld, dank zij
de absolute onafhankelijkheid van dit kloos
ter. Het is autocefaal, zoals dat in kerkelijke
termen heet, en blijft dat, hoe klein de ge
meenschap ook is geworden. Het zijn uit
sluitend Grieken die zich bij deze ingetogen
groep kunnen aansluiten. De toeristen, die
zich als een sprinkhanenzwerm op het hei
ligdom storten, krijgen er weinig te zien.
ren voor hier een drie-eenheid van een
kerk-moskee-synagoge oproept tot gebed.
De monniken van het tegen de Slnaï-flank
gebouwde St. Katharinaklooster zijn niet te
spreken over deze plannen. Zij vrezen een
totale overrompeling door het massatoeris
me, waar ze het nu al te kwaad mee heb
ben. Hun vestingklooster het oudste ter
wereld fungeert thans als brandpunt van
het gewijde vreemdelingenverkeer in de
woestijn. Als straks krachtens de vredes
overeenkomst een nieuwe streep wordt ge
trokken door de Sinaï-wildemis, krijgt Egyp
te dit fameuze klooster weer binnen de
grenzen.
Intussen hebben de Israëliërs het toerisme
naar dit SL Katharinaklooster krachtig gesti
muleerd. Drie keer per week zetten vlieg
tuigen hun passagiers af op het vliegveldje
in de nabijheid. Ook trektochten door de
woestijn op kamelen, te voet of in speciale
voertuigen zijn populair geworden. Alle we
gen leiden naar het verblijf van de nog
Bescheiden keuze
St. Katharina ondergaat deze bezoekuren als
de zoveelste beproeving. Het toont aan de
gasten slechts een zeer bescheiden keuze
uit de wereldberoemde collectie van 2000
ikonen, 3000 zeldzame manuscripten. 5000
boeken, de met edelstenen ingelegde kunst
schatten en meubelen. Toereikend echter,
om een ontzagwekkende indruk achter te
laten bij al die mensen wier dia's, foto's en
kleurenfilms verbleken tot grauwe afbeeldin
gen van de werkelijkheid.
Er wordt heimelijk geflitst fotograferen is
er verboden en gegiecheld in het kille
magazijntje, waar de monniken hun dode
voorgangers hebben gesorteerd. Ellepijp bij
ellepijp, de schedels opgestapeld in de
vorm van een pyramide. liggen ze achter de
tralies, als door een magazijnmeester onder
gebracht in de juiste schappen. Alleen de
dode abten hebben compleet de eigen nis
sen betrokken. Dit soort knekelhuizen herin
nert in veel Grieks-orthodoxe kloosters de
bewoners aan hun sterfelijkheid.
Het schrikaanjagende effect zou groter zijn
als men niet op het idee was gekomen het
geraamte van een zekere Stephanos (niet de
gestenigde) op een stoel te zetten en hem
door Russische broeders geschonken kleren
aan te trekken. Onder de mijter is zijn
doodskop scheef gezakt, zodat hij er uit
ziet als iemand die na de noen een uiltje
knapt.
Vergetelheid, leegte en een zekere mate van
verslonzing kenmerken St. Katharina, in
wankel evenwicht tussen stille overpeinzing
en het geroezemoes van honderden men
sen. Er kan hier geslapen worden in tien
manszaaltjes zonder enig comfort, maar de
officials van het toerisme dringen daar niet
op aan. Een vrij sterke verwaarlozing heeft
om zich heen gegrepen. Het dak van de ba
siliek is bedekt met roestige golfplaten, een
schrikwekkende aanblik.
De inkomsten van het toerisme worden
slechts twaalf Grieks Orthodoxe monniken,
die hier een van de rijkste schatkamers
van onze cultuur bewaken.
In het „vredestoerisme" zal het klooster
een hoofdrol blijven spelen. Egypte en Is
raël voeren onderhandelingen over een ge
zamenlijke aanpak van het vreemdelingen
verkeer in deze woestijn, waar dozijnen ge
raamten van tanks en vliegtuigen herinne
ren aan hun oorlogen. Naar verluidt zullen
spoedig pakketreizen worden aangeboden,
die zowel een bezoek aan de pyramlden
van Egypte als een bezichtiging van klaag
muur en klooster in Israël omvatten.
Als eind mei de grenzen worden openge
steld, verwachten beide landen bovendien
een wederzijdse toevloed van toeristen,
voorlopig geraamd op 400.000. Tal van rei
sorganisatoren zijn bezig met het ontwer
pen van combinatiereizen. Dit zal voor bel
de partners de inkomsten sterk doen toe
nemen. Aan de Nijl slaat de kassa thans
600 miljoen gulden aan, in Israël scoort
mede besteed aan restauraties. Arabieren
hangen als vliegen tegen de reusachtige
muren, met hun emmertjes specie. Het in
527 voltooide klooster was tevens een ves
ting, bemand met soldaten en hun vrouwen,
geoefenu in het koken van pek. Nimmer is
enige wereldlijke macht er in geslaagd het
complex te overmeesteren. Liever verleen
den die heersers, in een huivering van ont
zag voor zo veel hardnekkige vroomheid,
hun bescherming.
Schoenen uit
Nog altijd staat, alle bloemetjesjurken en
luidruchtige shirts ten spijt, het klooster als
een onaantastbaar heiligdom in het be-
rgmassief. En weer moeten de schoenen uit,
ditmaal ter ere van het brandende braambos
uit Exodus 3, waarin een engel aan Mozes
verscheen en hem gebood het volk Israël
uit Egypte te leiden.
De echo van het toornige: „Trek de schoe
nen van uw voeten, want de plaats waar gij
op staat is heilige grond", weergalmt al
eeuwenlang door de gewelven.
De braambosverering gloeit na in een weel
de aan oosterse mystiek. Helena, moeder
van Konstantijn de Grote, heeft daartoe het
sein gegeven, toen ze in het jaar 343 bij
het weergevonden struikgewas een kapel
bouwde. Sindsdien is het vuur niet meer
gedoofd. De basiliekbouwers hebben een
omtrekkende beweging gemaakt om het
wonderbosje te kunnen opnemen binnen het
koor van de kerk.
Boven de verdroogde wortels bouwden zij
een kapel, nu nog als heiligste der heilige
plaatsen beschouwd en gewijd aan de Moe
der Gods, in wier onbevlekte ontvangenis
men een symbool ziet van dit wonder. Ook
zij immers werd door de ontmoeting met
het bovenzinnelijke niet verteerd, maar leef
de na „Maria Boodschap" voort als de eeu
wige maagd, nochtans Moeder des Heren.
Het kapelletje is overdadig versierd met
men anderhalf miljard aan Inkomsten uit
het toerisme.
Voor de Nederlanders, die nu al In toene
mend» mate naar Israël reizen (hun aantal
is vorig jaar gestegen tot circa 35.000), o-
pent het vredestoerisme nieuwe perspectie
ven. Het grensoverschrijdend verkeer kan
hun een vollediger indruk geven van de
culturele erfenis, die drie monothelstische
godsdiensten hebben achtergelaten.
De variatie aan „modaliteiten" Is onvoor
stelbaar grooL In Israël heeft alleen het
christendom al 35 verschijningsvormen. Zo
wordt In het St. Katharinaklooster met Pink
steren een Heilige Geest vereerd, die al
leen van God de Vader uitgaat en niet te
vens van de Zoon. Het Pinksterfeest staat
er hoog in aanzien. Uitsluitend als de uit
storting van deze Geest herdacht wordt,
buigen deze monniken de knie tijdens de
mis. De rest van het jaar wordt er niet ge
knield, maar geven zij de voorkeur aan
staan en zitten.
hanglampen naar Griekse snit, ikonen. kan
ten kleedjes, kaarsen en snuisterijen. Buiten
heeft het mysterie zich een weg gebaand
naar het licht. Scheuten van het meer dan
2000 jaar oude braambos dat ooit een
bataljon heidenen verschroeid zou hebben
toen die het klooster wilden overrompelen
zijn onder de muur doorgekropen en tot
nieuwe wasdom gekomen.
In het voorjaar gloeit de struik als een fak
kel, met een weelde aan oranje-gele bloe
men. De legende wil dat niemand er ooit in
geslaagd is om een stekje naar elders over
te planten. In heel de onafzienbaarheid van
het Sinaï-gebied is het de enige struik van
dit geslacht. Wie zou dan nog gehoor ge
ven aan gidsen met hun influisteringen als
zou de altijd groenblijvende heester een
soort gas bevatten, dat wel eens tot zelfont
branding komt?
St. Katharina schijnt te zijn opgenomen in
het proces dat aan de allertaaiste legende
eeuwigheidswaarde geeft, terwijl ze in dit
tranendal nog volop in discussie zijn. Niets
gaat hier echt dood of valt ten prooi aan
een knagende twijfel. De grijns van doods
hoofden vergezelt de groepen als zij over
de binnenplaats dwalen, ansichtkaarten ko
pen in de bibliotheek en de monnik aansta
ren die aldaar het geldbakje beheert.
Holle voetstappen van verdieping tot verdie
ping, leegstaande ruimten, spinnewebben,
een eeuwenoude refter vol muurschilderin
gen en houtsnijwerk, de klokketoren met
negen bronzen en één houten bel van eeu
wen her. die elke dag met donker geluid
oproept tot gebed. Zes kilometer verderop
verrijst de berg St. Katharina, de hoogste
van de Sinaï (2642 meter).
Als de zon een bepaalde stand heeft perst
haar glans als het ware de mineralen uit
het gesteente, zodat dit purperkleurig op
licht, elders verkleurt tot rood. bruin, violet,
oranje en groen; een lawine van tinten en
vormen die voortrolt naar het blauw van de
Rode Zee
Martelaresje
De berg St. Katharina is eveneens genoemd
naar de heilige wier gemartelde maagdenlijf
je eigenhandig door de engelen van Alexan-
drië naar deze piek is gedragen. Dat ge
beurde in de derde eeuw na Christus. Drie
honderd jaar later vonden monniken haar
stoffelijke resten en namen die mee naar
het klooster. Veel was er niet over van deze
martelares: een schedel en één arm. Ook
die worden bewaard in de ossuaire van de
kloosterlingen. De datum van deze vondst
(13 mei) is na al die eeuwen nog een er
kende feestdag.
De ene onthulling volgt op de andere. Het
duurt niet lang of ik sta aan de bron waar
Mozes eens de zeven dochteren van Jetro
te hulp schoot bij het drenken van hun
schaapskudden. Op een andere plaats wordt
men er aan herinnerd dat ooit een zekere
heilige hei klooster heeft verlost van ean
ondraaglijke vliegenplaag.
Verder kan op duizelingwekkende hoogte
ook nog een kapel betreden worden om de
verheerlijking op de berg (Mattheus 17) te
bespiegelen. Drie discipelen waren er getui
gen van hoe Christus, blinkend als de zon.
zich daar onderhield met Mozes en de pro
feet Elias
Nog niet eens zó lang geleden werden alle
bezoekers in een soort mand tien meter op
getakeld. zodat ze de op die hoogte aange
brachte toegangspoort konden betreden. Nu
is op lager niveau weer een poort openge
steld. die eeuwen gesloten is gebleven om
indringers buiten de deur te houden. Toeris
tenbussen rijden tot aan de tuingronden,
waarin olijven, abrikozen, groenten, pruimen
en andere vruchten groeien, dank zij het
eindeloos gesjouw met van elders aange
voerde aarde en een bevloeiïngssysteem
Sprinkhanen worden niet meer gegeten.
LEO J. LEEUWIS
toeristen die het bezoek aan het klooster willen combineren met een avontuurlijke woestijntocht, zijn de „schepen der woestijn" steeds in ruime mate aanwezig.