Twaalf monniken van St. Katherina behoeden het brandende braambos Vredes toerisme naar de Sinaï Vredesduiven boven 's werelds oudste klooster Links: De klokketo- ren van het St.-Ka- tharinaklooster met negen bronzen klokken en één zeer oude hou ten bel. welke nog dagelijks wordt ge bruikt. Onder: Het com plex van het St. Katharina als een onneembare veste tegen de bergwand geplakt. NAï Vliegen bo- tn het schiereiland ïaï is een meesle- Inde ervaring, niet |e«n dank zij zuig- Ituwkracht van de Ite straalmotoren itfmee „Arkia", de iéllsche luchtvaart- atschappij voor het menland. deze ma- N arendsvleugelen ift Deze vlucht 1st elke aansluiting, iwijl de passagiers ii welgevulde ont- tdoos inspecteren, icht ik tevergeefs il hoogteverschil te Imruggen. Ruim 33 Kwen geleden at I uitverkoren volk ir beneden kwak- li en ontsproot er ma aan het struik- nis. In de gekoel- cabine bestudeert n dame uit Parijs ten twee happen nr het kaartje waar de route van hun M door de woes- ilt aangegeven, ids vroeg op de Oath toen het n te lichten en deze toeristen hun hotels en cruise pen verlaten, om deel te nemen aan indrukwekkende dagexcursie naar het van de Sinaï. De vlucht, inclusief be- aan het oudste klooster (St. Katharina) meld en op de terugweg een afdaling M onderwater-observatorium te Eilat, WI3 9 dollar. 5«k Israël de scepter zwaait over het ge- tajte waarop Jahwe met eigen vingers de Hielen der wet heeft beschreven, is de pel- page naar dit klooster een hoogtepunt worden in het internationale toerisme. Arkia" vliegt drommen passagiers over de uiveringwekkende leegte, waarin vanouds iremieten de wereld zijn ontvlucht. Gehuld hun hobbezakken van kemelharen man- Is, voedden zij zich met sprinkhanen en ilde honing, ten prooi aan obscene verzoe- igen en nomaden die hun het laatste, met ut bestrooide korstje brood betwistten. I van vrijzinniger joden uit aller heren iden behoren op deze zaterdag tot de ssagiers van deze en vele andere machi- s. die vandaag worden ingezet. Na een ek in Israël te hebben doorgebracht, be ers ik de volledige choreografie van het «rijde toerisme. Keppeltje op in de syna- gen, hoed af in kerken, schoenen uit bij t betreden van moskeeën. Ik herinner me pels kalotjes van zwart bordpapier, een issaprodukt, met nietjes in de juiste vorm houden en mijn beslissing om de volgen- keer met schoenen zonder veters naar Ibeloofde land te gaan. r van de compacte, religieuze supermarkt uzalem neemt de verwarring alleen nog ar toe. Het luchthaventje in de Sinaï kan stroom nauwelijks verwerken. Groepen men lunchpaketten en sinaasappels in tvangst. er ontstaat onzekerheid over de He keus uit een dozijn overjarige bussen, de bezoekers moeten vervoeren over te woeste hoogte, waar zo vroeg op de irgen een ijskoude bries staat, dsen houden ieder in de eigen taal hun prevelementen op deze gewijde safari, met als doelwit een twaalftal monniken van streng Grieks-orthodoxe signatuur. Zij behe ren 23 kilometer verderop een van de rijkste schatkamers van onze beschaving,'het eens zo geïsoleerde St. Katharinaklooster, slechts bereikt door mensen op muilezels en kame len of in woestijnvoertuigen met aandrijving op vier wielen, nu door Israël aan de verge telheid ontrukt. De Egyptenaren hebben zich er nooit veel om bekommerd, misschien wel tot genoegen van de baardige mannenbroe ders. Onderweg worden fotostops ingelast. Arabie ren duwen de vreemdelingen aan de woes tijn ontworsteld kwartsgesteente in de hand en beginnen onderhandelingen over de prijs. De gids verwijst wat schamper naar hun erbarmelijke nederzettingen maar zijn stem krijgt een eerbiediger timbre zodra de witte koepel opdoemt, gebouwd op de plaats waar het volk Israël gedanst zou heb ben om het gouden kalf. Berg Sinaï De majesteitelijke berg Sinaï, in de schrift ook omschreven als „Horeb" er> ter plaatse bekend als de Mozesberg, kan niet ver meer zijn. Hoeveel medepassagiers trachten zich eveneens te herinneren wat het boek Exodus te melden heeft over de wetgeving? Mijn nieuwsgierigheid is niet groot genoeg om de heilige plek te beklimmen via 3750 bonkige treden, uitgehakt in het graniet door een geduldige monnik, die toevallig eveneens de naam Mozes droeg. Dus mis ik de 500 jaar oude cypres halver wege, de moskee en het kapelletje op de plaats waar de Heer der Heirscharen de ste nen tafelen aan de leider van het volk over handigd zou hebben. Ook hier heeft de my stificatie geducht toegeslagen. De moslims veteren in de muur van hun heiligdom de hoefafdruk van kameel of wonderpaard, door Mohammed bereden tijdens zijn be zoek aan de berg. Heilige plaatsen In de Sinaï woestijn hebben een opzien barende functie ge kregen In de vrede sonderhandelingen tussen Israël en Egypte. Het voor stel van president Sadat om de Sinaï (de berg Horeb) te bekronen met een vredesheiligdom voor christenen, moslims en joden Is ern stig in overweging genomen. De paus Is al uitgenodigd voorde opening. Een van onze verslaggevers vloog van Tel Aviv naar het hartje van dit woeste schier eiland. De piek van het gebergte waarop Jehova de stenen tafelen der wet aan Mo zes overhandigde, is van ouds een doelwit voor pelgrims. Het zal echter nog lang du- Bedoeïenenmeisjes plegen deze inscriptie te besprenkelen met geitemelk, daarmee ge zondheid en vruchtbaarheid afsmekend voor de kudde. Mysteries en historische locaties vragen om strijd de aandacht, hoewel de navorsers het volslagen oneens zijn over de vraag of deze berg wel de juiste is. De zo ingrijpende gebeurtenis zou zich evengoed afgespeeld kunnen hebben op de top van de Sirbal, Halal, St. Katharina of waar dan ook. Om nog grotere verwarring te voorkomen richt ik mijn schreden eerst naar het zeer tastbare klooster, een vogelnest gebouwd tegen de flank van het gebergte dat bijna loodrecht ten hemel rijst, tot 800 meter bo ven de nederzetting. Kluizenaars aller lan den verenigt u, was ooit het devies in deze wildernis van 60.000 vierkante kilometer, die er uitziet of giganten er eeuwenlang hun aslades hebben geledigd. De eerst in spelonken en holen mediterende asceten vormden communes, mannenkloos ters, zoals de Grieks-orthodoxe Kerk in Isra ël er nog 45 onder haar beheer heeft. St. Katharina overtreft ze allemaal in rijkdom en eerbiedwaardigheid, want reeds tien jaar ge leden is het 1400-jarig bestaan gevierd. Onvoorstelbare kunstschatten worden hier op 1528 meter boven de zeespiegel beheerd door nog maar een dozijn monniken vroeger hebben ze hier bij honderden sa mengewoond met een eigen aartsbis schop, tevens abt van het klooster. Deze waardigheid zou een minder verstandige abt dan deze Damianos kunnen verleiden tot schier uitzinnige ijdelheid. Zijn positie is uniek in de wereld, dank zij de absolute onafhankelijkheid van dit kloos ter. Het is autocefaal, zoals dat in kerkelijke termen heet, en blijft dat, hoe klein de ge meenschap ook is geworden. Het zijn uit sluitend Grieken die zich bij deze ingetogen groep kunnen aansluiten. De toeristen, die zich als een sprinkhanenzwerm op het hei ligdom storten, krijgen er weinig te zien. ren voor hier een drie-eenheid van een kerk-moskee-synagoge oproept tot gebed. De monniken van het tegen de Slnaï-flank gebouwde St. Katharinaklooster zijn niet te spreken over deze plannen. Zij vrezen een totale overrompeling door het massatoeris me, waar ze het nu al te kwaad mee heb ben. Hun vestingklooster het oudste ter wereld fungeert thans als brandpunt van het gewijde vreemdelingenverkeer in de woestijn. Als straks krachtens de vredes overeenkomst een nieuwe streep wordt ge trokken door de Sinaï-wildemis, krijgt Egyp te dit fameuze klooster weer binnen de grenzen. Intussen hebben de Israëliërs het toerisme naar dit SL Katharinaklooster krachtig gesti muleerd. Drie keer per week zetten vlieg tuigen hun passagiers af op het vliegveldje in de nabijheid. Ook trektochten door de woestijn op kamelen, te voet of in speciale voertuigen zijn populair geworden. Alle we gen leiden naar het verblijf van de nog Bescheiden keuze St. Katharina ondergaat deze bezoekuren als de zoveelste beproeving. Het toont aan de gasten slechts een zeer bescheiden keuze uit de wereldberoemde collectie van 2000 ikonen, 3000 zeldzame manuscripten. 5000 boeken, de met edelstenen ingelegde kunst schatten en meubelen. Toereikend echter, om een ontzagwekkende indruk achter te laten bij al die mensen wier dia's, foto's en kleurenfilms verbleken tot grauwe afbeeldin gen van de werkelijkheid. Er wordt heimelijk geflitst fotograferen is er verboden en gegiecheld in het kille magazijntje, waar de monniken hun dode voorgangers hebben gesorteerd. Ellepijp bij ellepijp, de schedels opgestapeld in de vorm van een pyramide. liggen ze achter de tralies, als door een magazijnmeester onder gebracht in de juiste schappen. Alleen de dode abten hebben compleet de eigen nis sen betrokken. Dit soort knekelhuizen herin nert in veel Grieks-orthodoxe kloosters de bewoners aan hun sterfelijkheid. Het schrikaanjagende effect zou groter zijn als men niet op het idee was gekomen het geraamte van een zekere Stephanos (niet de gestenigde) op een stoel te zetten en hem door Russische broeders geschonken kleren aan te trekken. Onder de mijter is zijn doodskop scheef gezakt, zodat hij er uit ziet als iemand die na de noen een uiltje knapt. Vergetelheid, leegte en een zekere mate van verslonzing kenmerken St. Katharina, in wankel evenwicht tussen stille overpeinzing en het geroezemoes van honderden men sen. Er kan hier geslapen worden in tien manszaaltjes zonder enig comfort, maar de officials van het toerisme dringen daar niet op aan. Een vrij sterke verwaarlozing heeft om zich heen gegrepen. Het dak van de ba siliek is bedekt met roestige golfplaten, een schrikwekkende aanblik. De inkomsten van het toerisme worden slechts twaalf Grieks Orthodoxe monniken, die hier een van de rijkste schatkamers van onze cultuur bewaken. In het „vredestoerisme" zal het klooster een hoofdrol blijven spelen. Egypte en Is raël voeren onderhandelingen over een ge zamenlijke aanpak van het vreemdelingen verkeer in deze woestijn, waar dozijnen ge raamten van tanks en vliegtuigen herinne ren aan hun oorlogen. Naar verluidt zullen spoedig pakketreizen worden aangeboden, die zowel een bezoek aan de pyramlden van Egypte als een bezichtiging van klaag muur en klooster in Israël omvatten. Als eind mei de grenzen worden openge steld, verwachten beide landen bovendien een wederzijdse toevloed van toeristen, voorlopig geraamd op 400.000. Tal van rei sorganisatoren zijn bezig met het ontwer pen van combinatiereizen. Dit zal voor bel de partners de inkomsten sterk doen toe nemen. Aan de Nijl slaat de kassa thans 600 miljoen gulden aan, in Israël scoort mede besteed aan restauraties. Arabieren hangen als vliegen tegen de reusachtige muren, met hun emmertjes specie. Het in 527 voltooide klooster was tevens een ves ting, bemand met soldaten en hun vrouwen, geoefenu in het koken van pek. Nimmer is enige wereldlijke macht er in geslaagd het complex te overmeesteren. Liever verleen den die heersers, in een huivering van ont zag voor zo veel hardnekkige vroomheid, hun bescherming. Schoenen uit Nog altijd staat, alle bloemetjesjurken en luidruchtige shirts ten spijt, het klooster als een onaantastbaar heiligdom in het be- rgmassief. En weer moeten de schoenen uit, ditmaal ter ere van het brandende braambos uit Exodus 3, waarin een engel aan Mozes verscheen en hem gebood het volk Israël uit Egypte te leiden. De echo van het toornige: „Trek de schoe nen van uw voeten, want de plaats waar gij op staat is heilige grond", weergalmt al eeuwenlang door de gewelven. De braambosverering gloeit na in een weel de aan oosterse mystiek. Helena, moeder van Konstantijn de Grote, heeft daartoe het sein gegeven, toen ze in het jaar 343 bij het weergevonden struikgewas een kapel bouwde. Sindsdien is het vuur niet meer gedoofd. De basiliekbouwers hebben een omtrekkende beweging gemaakt om het wonderbosje te kunnen opnemen binnen het koor van de kerk. Boven de verdroogde wortels bouwden zij een kapel, nu nog als heiligste der heilige plaatsen beschouwd en gewijd aan de Moe der Gods, in wier onbevlekte ontvangenis men een symbool ziet van dit wonder. Ook zij immers werd door de ontmoeting met het bovenzinnelijke niet verteerd, maar leef de na „Maria Boodschap" voort als de eeu wige maagd, nochtans Moeder des Heren. Het kapelletje is overdadig versierd met men anderhalf miljard aan Inkomsten uit het toerisme. Voor de Nederlanders, die nu al In toene mend» mate naar Israël reizen (hun aantal is vorig jaar gestegen tot circa 35.000), o- pent het vredestoerisme nieuwe perspectie ven. Het grensoverschrijdend verkeer kan hun een vollediger indruk geven van de culturele erfenis, die drie monothelstische godsdiensten hebben achtergelaten. De variatie aan „modaliteiten" Is onvoor stelbaar grooL In Israël heeft alleen het christendom al 35 verschijningsvormen. Zo wordt In het St. Katharinaklooster met Pink steren een Heilige Geest vereerd, die al leen van God de Vader uitgaat en niet te vens van de Zoon. Het Pinksterfeest staat er hoog in aanzien. Uitsluitend als de uit storting van deze Geest herdacht wordt, buigen deze monniken de knie tijdens de mis. De rest van het jaar wordt er niet ge knield, maar geven zij de voorkeur aan staan en zitten. hanglampen naar Griekse snit, ikonen. kan ten kleedjes, kaarsen en snuisterijen. Buiten heeft het mysterie zich een weg gebaand naar het licht. Scheuten van het meer dan 2000 jaar oude braambos dat ooit een bataljon heidenen verschroeid zou hebben toen die het klooster wilden overrompelen zijn onder de muur doorgekropen en tot nieuwe wasdom gekomen. In het voorjaar gloeit de struik als een fak kel, met een weelde aan oranje-gele bloe men. De legende wil dat niemand er ooit in geslaagd is om een stekje naar elders over te planten. In heel de onafzienbaarheid van het Sinaï-gebied is het de enige struik van dit geslacht. Wie zou dan nog gehoor ge ven aan gidsen met hun influisteringen als zou de altijd groenblijvende heester een soort gas bevatten, dat wel eens tot zelfont branding komt? St. Katharina schijnt te zijn opgenomen in het proces dat aan de allertaaiste legende eeuwigheidswaarde geeft, terwijl ze in dit tranendal nog volop in discussie zijn. Niets gaat hier echt dood of valt ten prooi aan een knagende twijfel. De grijns van doods hoofden vergezelt de groepen als zij over de binnenplaats dwalen, ansichtkaarten ko pen in de bibliotheek en de monnik aansta ren die aldaar het geldbakje beheert. Holle voetstappen van verdieping tot verdie ping, leegstaande ruimten, spinnewebben, een eeuwenoude refter vol muurschilderin gen en houtsnijwerk, de klokketoren met negen bronzen en één houten bel van eeu wen her. die elke dag met donker geluid oproept tot gebed. Zes kilometer verderop verrijst de berg St. Katharina, de hoogste van de Sinaï (2642 meter). Als de zon een bepaalde stand heeft perst haar glans als het ware de mineralen uit het gesteente, zodat dit purperkleurig op licht, elders verkleurt tot rood. bruin, violet, oranje en groen; een lawine van tinten en vormen die voortrolt naar het blauw van de Rode Zee Martelaresje De berg St. Katharina is eveneens genoemd naar de heilige wier gemartelde maagdenlijf je eigenhandig door de engelen van Alexan- drië naar deze piek is gedragen. Dat ge beurde in de derde eeuw na Christus. Drie honderd jaar later vonden monniken haar stoffelijke resten en namen die mee naar het klooster. Veel was er niet over van deze martelares: een schedel en één arm. Ook die worden bewaard in de ossuaire van de kloosterlingen. De datum van deze vondst (13 mei) is na al die eeuwen nog een er kende feestdag. De ene onthulling volgt op de andere. Het duurt niet lang of ik sta aan de bron waar Mozes eens de zeven dochteren van Jetro te hulp schoot bij het drenken van hun schaapskudden. Op een andere plaats wordt men er aan herinnerd dat ooit een zekere heilige hei klooster heeft verlost van ean ondraaglijke vliegenplaag. Verder kan op duizelingwekkende hoogte ook nog een kapel betreden worden om de verheerlijking op de berg (Mattheus 17) te bespiegelen. Drie discipelen waren er getui gen van hoe Christus, blinkend als de zon. zich daar onderhield met Mozes en de pro feet Elias Nog niet eens zó lang geleden werden alle bezoekers in een soort mand tien meter op getakeld. zodat ze de op die hoogte aange brachte toegangspoort konden betreden. Nu is op lager niveau weer een poort openge steld. die eeuwen gesloten is gebleven om indringers buiten de deur te houden. Toeris tenbussen rijden tot aan de tuingronden, waarin olijven, abrikozen, groenten, pruimen en andere vruchten groeien, dank zij het eindeloos gesjouw met van elders aange voerde aarde en een bevloeiïngssysteem Sprinkhanen worden niet meer gegeten. LEO J. LEEUWIS toeristen die het bezoek aan het klooster willen combineren met een avontuurlijke woestijntocht, zijn de „schepen der woestijn" steeds in ruime mate aanwezig.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidse Courant | 1979 | | pagina 23