HALLELUJAH:
,,Er is verdraaid, misleid,
gelogen'9 in Harrisburg
MASSAAL PROTEST TEGEN
KERNINSTALLATIE GORLEBEN
Het goede liedje op
de goede plaats op
de goede tijd
Bevolking rond atoomcentrale niet langer te sussen
Jan Terlouw: voorlopig
geen nieuwe centrales
in Nederland bouwen
1 m
BUITENLAND
LEIDSE COURANT
MAANDAG 2 APRIL 1979 PAGINA 7
Van onze correspondent Dick
Toet
WASHINGTON Wat veel
tegenstanders van kernener
gie het meest verbijsterd
heeft bij de gebeurtenissen
rond dc nucleaire nachtmer
rie bij Harrisburg (Pennsyl
vania) is niet het ongeluk
zelf. Zij immers waren al
van mening dat ernstige on
gelukken mogelijk zijn. Hun
verbijstering geldt vooral de
manier, waarop het ongeluk
door de autoriteiten is behan
deld. „Er is in feite precies
zo gereageerd zoals wij altijd
gevreesd hebben. Vanaf het
begin is geprobeerd de zaak
te sussen. Er is misleid, ge
draaid en bewust gelogen en
het wordt nog steeds ge
daan", aldus een woordvoer
der van de „Potomac Allian
ce", een anti-atoomgroepering
in Washington.
De feiten rond het ernstigste
ongeluk in de Amerikaanse
atoomgeschiedenis en wellicht
in die van de wereld zijn dan
ook hoogst verontrustend. Het
begint al bij het feit, dat het
ongeluk pas 3 1/2 uur nadat
het was gebeurd bij de auto
riteiten in Pennsylvania en
Washington werd gemeld.
Vervolgens hebben woord
voerders van het betrokken
energiebedrijf te pas en te
onpas gemeld, dat er vol
strekt niets ernstigs aan de
hand was, dat de veiligheids
maatregelen voor noodgeval
len voortreffelijk hadden
gewerkt en dat ze de zaken
weer compleet in de hand
hadden. Pas toen deskundigen
van buiten het bedrijf er bij
betrokken werden, kwam aan
het licht dat radioactieve stra
ling uit de centrale naar bui
ten was gekomen. Maar ont
zettend weinig, riep men in
koor, bijna een gezondheids-
therapie in vergelijking met
een simpel „röntgenfotootje".
Bij de afdeling gezondheid
sonderzoek van de invloedrij
ke consumentenorganisatie
van Ralph Nader denkt men
daar anders over. „Die verge
lijking is misleidend. Afgezien
van het feit dat het veel
blootstellen aan röntgenstra
ling gevaarlijk is en er in de
Verenigde Staten te gemakke
lijk met radio-actieve straling
wordt omgesprongen gaat het
in dit geval om een blootstel
ling aan radioactieve straling
gedurende een veel langere
periode. Wel dagen, misschien
weken", aldus een woordvoe
der van de organisatie.
Men ergert zich er ook mate
loos aan het feit, dat voortdu
rend beweerd wordt, dat van
letsel, ook bij de direct bij
het ongeluk betrokken em
ployee's in de centrale, niets
is gebleken. De consumenten
organisatie: „Het gaat er nu
juist om dat gevolgen voor de
gezondheid in dit geval pas
veel later, soms wel twintig
jaar later, aan het licht kun
nen treden". Het sussen bleek
overigens wel effect te heb
ben. Een inderhaast door een
tv-station gehouden enquête
in de omgeving, een dag na
het ongeluk, gaf aan dat een
grote meerderheid van de be
volking zich nog volstrekt vei
lig voelde. Maar ongeveer een
kwart gaf te kennen de
schrik flink te pakken te heb
ben.
Evacuatie-plan
Een dag later, ruim 48 uur na
het ongeluk, gaf gouverneur
Dick Thornburgh van Pennsy
lvania te kennen er hard over
te denken een miljoen men
sen te evacueren. Hij deed
die aankondiging nadat op
nieuw een beduidende radio
actieve straling de centrale
had verlaten. Het zou volgens
woordvoerders van de centra
le. ditmaal geadviseerd door
deskundigen van de Ameri
kaanse atoomregulieringscom-
missie, met opzet zijn gebeurd
in het kader van pogingen de
zaak onder controle te krij
gen. Lokale autoriteiten en
het bestuur van de staat
Pennsylvania waren niet op
de hoogte gesteld en dus woe
dend. De gouverneur gelastte
de evacuatie, die overigens in
middels weer ernstig overwo
gen wordt, af. Daarbij komt
dan nog een ruzie-achtige
sfeer tussen de diverse instan
ties over de sterk afwijkende
metingen van radioactiviteit.
,,Who is running the show9"
(„Wie leidt de opvoering?")
riep een verontwaardigde
journalist zaterdag tijdens een
persconferentie. Het bleek de
reguleringscommissie. Kran
ten, radio en tv, die in hun
reportages aanvankelijk op
merkelijk gedwee aan het
„sussen" meededen, worden
met het uur agressiever. In
een half uur durende speciale
reportage van het grootste tv-
bedrijf ABC kwam vrijdaga
vond nog geen enkele atoom
tegenstander aan het woord.
Wel mocht een mevrouw er
gens in Illinois, op minder
dan een mijl afstand gehuis
vest van een soortgelijke cen
trale, uitvoerig vertellen, dat
het haar allemaal geen don
der kan schelen. Ze zei zich
absoluut veilig te voelen.
Maar steeds meer tegenstan
ders komen sindsdien in de
reportages aan bod. Uitvoerig
wordt verslag gedaan van de
ommezwaai in de publieke
opinie, niet in het minst in de
omgeving van Harrisburg,
waar inmiddels al duizenden
mensen hun huis vrijwillig al
hebben verlaten.
De situatie werd nog verer
gerd omdat, door een mense
lijke fout, de BB-sirgne in
Harrisburg plotseling begon
te loeien. De paniek was com
pleet. Sinister verschenen bij
voorbeeld langs diverse we
gen handgeschreven verwij
zingen naar schuilkelders.
„Veel mensen zijn doodsbang.
En in feite weet nog niemand
waar hij aan toe is", aldus de
burgemeester van het dichtbij
gelegen Middletown.
De kans op een catastofe is
nog volop aanwezig en zal de
komende dagen aanwezig blij
ven. Een groep van driehon
derd artsen in de noordooste
lijke staten, die zich onder
het motto „Doktoren voor so
ciale verantwoordelijkheid" al
jaren om het gevaar van radi-
oactieviteit bekommeren, heb
ben berekend dat zo'n catas
trofe zou kunnen betekenen:
zeker 3300 doden, minstens
45.000 gewonden, waarvan ve
len zonder overlevingskans,
en zeker een even groot aan
tal mensen bij wie zich over
een onbekend aantal jaren
kanker zal ontwikkelen.
De politieke reacties op het
ongeluk, dat „niet kon gebeu
ren", zijn doorgaans nog erg
voorzichtig. Maar de leiders
van met atoomzaken belaste
commissies in het Congres
(Morris Udall in het Huis van
Afgevaardigden en Edward
Kennedy in de Senaat) heb
ben al laten weten, dat de
veiligheidseisen in ieder geval
moeten worden opgeschroefd
en dat het verlenen van nieu
we vergunningen zeker zware
vertraging zal ondergaan. Ook
president Carter, die een spe
ciale verbinding tussen rege
ring en de plaats des onheils
heeft laten aanbrengen, en
zondag een bezoek aan het
rampgebied bracht, heeft zich
inmiddels in die geest uitge
sproken. De felste reactie
kwam van Californië's gou
verneur Jerry Brown, wiens
aversie tegen atoomenergie
trouwens al bijna spreekwoor
delijk is. „Dit ongeluk maakt
een leugen van de nucleaire
propaganda", aldus Brown.
In het beeld van „het grote
sussen" past ook de opmer
king, die directies van diverse
De voorganger had een gehoor
andere centrales in de Vere
nigde Staten laten horen, na
melijk dat een dergelijk onge
luk bij hen niet mogelijk is.
Een dergelijk bericht kwam
ook uit Frankrijk, waar de
autoriteiten aan demonstran
ten lieten weten, dat de Fran
se centrales een andere con
structie hebben en „dus" niet
blootstaan aan dergelijke ge
varen. De juiste toedracht in
Pennsylvania is intussen nog
niet bij benadering bekend.
Te negatief
Wat wel vaststaat dat omvang
en gevolgen van de ramp in
Pennsylvania die van de film
„The China Syndrome" verre
overtreffen. Tegen de onlangs
in roulatie gebrachte film met
Jane Fonda en Jack Lemmon
had de Amerikaanse atoom
lobby een hevig offensief in
gezet, omdat de film een on
realistisch en veel te negatief
beeld van een bijna-ramp in
een kerncentrale zou geven.
„The China Syndrome" wordt
desondanks bestormd. In de
eerste week weken heeft de
film, die ook in Harrisburg
draait, al 25 miljoen gulden
opgebracht.
De ramp bij Harrisburg gaat
in ieder geval veel meer geld
kosten. Het economisch dilem
ma is aanzienlijk. De 72 in de
Verenigde Staten operende
kerncentrales voorzien in der
tien procent van de electrici-
teitsbehoefte. Ze vertegen
woordigen de invoer van 2,5
miljoen barrell olie per dag,
ofwel 36 miljard gulden per
jaar.
Ook gevaren
van geringe
straling zwaar
onderschat
WASHINGTON Juist de
laatste tijd beginnen specia
listen zich af te vragen of de
gevaren van geringe radio-ac
tieve straling niet schromlijk
onderschat zijn, en dus veel
groter dan aanvankelijk werd
aangenomen. Een recent ver
slag van een Amerikaanse re
geringscommissie die deze
zaak heeft onderzocht, toont
dit aan.
Door het ongeluk dat zich in
Harrisburg heeft voorgedaan
kunnen de mensen op twee
manieren worden besmet Een
radio-actieve wolk kan ie
mand door rechtstreeks uiter
lijk contact besmetten of via
inademing. Ook kan iemand
indirect, door besmet voedsel
en drinkwater worden aange
tast
Ei- zijn twee soorten straling:
ioniserende en niet-ioniseren-
de. De ioniserende straling
baart de grootste zorg, omdat
die biologisch belangrijke mo
leculen (de kleine deeltjes van
een stof) kan doen uiteenval
len. Als een belangrijk mole
cuul in een lichaamscel door
straling wordt beschadigd,
raakt deze cel ontspoord. Ge
beurt dit met teveel cellen,
dan raken het weefsel, het li
chaamsdeel en tenslotte ook
het lichaam volkomen in de
war. De schade als gevolg
van radioactieve straling va
rieert van de ongevaarlijke
dood van een paar ver
vangbare cellen tot een voort
ijdige veroudering, kanker of
een vrijwel onmiddellijke
dood.
Iedereen ontvangt straling,
deels uit de kosmische ruim
te, deels uit de aarde. Deze
straling komt neer op onge
veer 0,15 rad per jaar. Van
de niet-natuurlijke straling die
een mens ontvangt is 90 poro-
cent afkomstig van medische
apparatuur. Een röntgenfoto
geeft een stralingsdosis van
0,03 rad. Een te hoge straling
sdosis kan bij zwangere vrou-
wen een misvorming van de
vrucht veroorzaken, in een la
ter stadium jeugdkanker. Als
de geslachtscellen van volwas
senen worden blootgesteld
aan straling, kan dit ook lei
den tot afwijkingen bij kinde
ren en het verdere nageslacht
Ook lage doses straling kun
nen, zij het na lange tijd, tot
ziekten als leukemie leiden.
Vluchtelingen uit de omgeving van de lekkende kerncentrale zijn el
ders in opvangcentra ondergebracht. Mevrouw Kathy Moody, die
haar derde kind verwacht, met haar kinderen in een van die op
vangcentra.
DEN HAAG Volgens dr. Jan Terlouw, fractieleider van
D'66 in de Tweede Kamer en van huis uit kernfysicus, moe
ten er in Nederland voorlopig geen kerncentrales meer ge
bouwd worden. In Nederland is alle ruimte om daar eens
even mee op te houden en de tijd te nemen om na te gaan
hoe veilig of onveilig kernenergie nu eigenlijk is. Bestaande
centrales moeten niet dicht, aldus Terlouw, maar door voor
lopig geen nieuwe centrales te bouwen kan ook het gevaar
van de verspreiding van kernwapens en problemen met ra
dio-actief afval beter onderzocht worden.
De voorzitter van de vaste kamercommissie voor kernenergie,
Jan van Houwelingen (CDA), acht het op zijn minst gewenst
om te onderzoeken of het ongeluk van Harrisburg zich ook
zou kunnen voordoen in Borssele, waar een kerncentrale van
hetzelfde type staat. Van Houwelingen sluit niet uit dat een
aantal veiligheidsaspecten opnieuw zal moeten worden bestu
deerd. Ook de PPR vraagt van de regering een nieuwe studie
naar de veiligheid van kerncentrales.
Volgens de voorzitter van de commissie van reactorveiligheid,
ir. C.J. van Daatselaar. hebben de kerncentrales in Borssele
en Dodewaard een andere constructie dan die van Harrisburg.
Wel is de centrale van Borssele van hetzelfde type als de
rampcentrale, maar er zijn ook wezenlijke verschillen. Ook in
Borssele kan het voorkomen dat radio-actieve stoom moet
worden afgeblazen via de veiligheidsklep, maar dan komt de
stoom terecht in een vat met water, en dus niet in eerste in
stantie in het reactorgebouw, zodat afblazen van de stoom via
de schoorsteen niet direct nodig is. Ook wordt in Borssele op
een andere manier koelwater van het noodkoelsysteem naar
de reactorkern geleid, waardoor de kans op vorming van een
stoombel wezenlijk kleiner is, aldus ir. Van Daatselaar.
(Van onze correspondent Arie van
Vree)
HANNOVER In de hoofdstad van
de deelstaat Nedersaksen heeft zater
dag de grootste demonstratie tegen
kernenergie plaatsgevonden die ooit
in West-Duitsland is gehouden. Ruim
50.000 meest jongere mensen (volgens
de organisatoren zelfs meer dan
100.000) verzamelden zich in Hanno
ver om onder het motto „Gorleben
moet leven" te protesteren tegen de
aldaar geplande installatie voor ver
werking en opslag van radioactief af
val.
Het was de afsluiting en het hoogte
punt van een demonstratieve trektocht
van enige honderden plaatselijke boe
ren en atoomtegenstanders die vorige
week zondag in Gorleben van start
was gegaan en die zaterdag de hoofd
stad Hannover bereikte. Even uniek
als de omvang van de demonstratie
was het vredelievende verloop ervan.
In tegenstelling tot soortgelijke demon
straties in het verleden in Brokdorf en
Grohde heeft zich zaterdag practisch
geen enkel incident voorgedaan, waar
schijnlijk mede omdat de politie (die
ongetwijfeld in grote getale aanwezisr
was) zich volledig op de achtergrond
hield.
De dag werd besloten met een groot
scheepse manifestatie in de Stadshal-
len, waar acht tienduizend mensen
bij aanwezig waren. Daar werd ook
verslag gedaan van het gesprek dat
ca. 250 deelnemers die middag met
minister-president Albrecht hadden ge
had en dat volgens hen een onbevredi
gend verloop had gehad. Albrecht on
derbrak voor dit gesprek zijn aanwe
zigheid bij de hearing van deskundi
gen over het Gorlebenproject dat de
zer dagen eveneens in Hannover
wordt gehouden. Daarbij kunnen 62
geleerden uit binnen- en buitenland
(onder wie twee Nederlanders) zich
over de voor- en nadelen van de
atoomfabriek uitlaten. De critici onder
hen hebben een vernietigend rapport
op tafel gelegd, waarvan gedeelten al
in de Duitse pers zijn verscheven.
Het ministerie van Binnenlandse Za
ken heeft aangekondigd zich morgen
met vertegenwoordigers van andere
ministeries over de mogelijke conse
quenties van de ramp in de Verenigde
Staten voor de kernenergiepolitiek van
de Bondsrepubliek te beraden.
Opgetogen tonen de vier van 'Milk and Honey' de trofee die zij op het Eurovisie Songfestival won
nen. In het midden: de al even opgetogen Izhar Cohen, de zanger die vorig jaar de prijs won.
JERUZALEM De venrassingen zijn de
wereld nog niet uit. Dat Israël een uitste
kende kans maakte op een hoge klassering
in het Eurovisie Songfestival zaterdagavond,
dat was na de vele repetities in het Con
grescentrum van Jeruzalem al wel duidelijk
geworden. Maar dat het zo'n enerverende
nek-aan-nek-race zou worden met Spanje,
dat was het laatste dat de festivalgangers
hadden verwacht Spanje immers werd niet
eens genoemd bij de landen die ook maar
enige kans zouden maken op een plaatsje,
bij de eerste vijf of zes.
De algemene verwachting was, dat Grieken
land zeer hoog zou scoren, zeker veel hoger
dan de achtste plaats met 69 punten, die nu
was weggelegd voor „Socrates Superstar".
Ook vele leden van de Nederlandse afvaar
diging waren die mening toegedaan, de
mensen van de platenfirma Polygram had
den zelfs al een extra receptie gepland na
het officiële slotbal, die helemaal zou wor
den toegespitst op de Griekse overwinning;
ook commentator Willem Duys sprak ruim
van tevoren al zijn verwachting uit dat het
festival volgend jaar naar Athene zou gaan.
Maar niets daarvan: de echte superstar van
de vierentwintigste editie van het Eurovisie
Songfestival werd Gali Atarit, die met haar
groep Milk and Honey nog net de prijs
wegsnoepte voor de neus van de Spaanse
zangeres Betty Missiego. De Spaanse jury
zal zich de haren wel uit het hoofd hebben
gerukt dat hun eerlijke 6 punten voor Mal
le! ujah" (niet de 10 punten die ten onrechte
op het scoreboi-d werden vermeld, dat was
te wijten aan de algemene hysterie in de
slotminuten van het stemmen tellen) uitein
delijk de doorslag gaven: Israël passeerde
Spanje en won met 121 punten voor de
tweede achtereenvolgende maal het festival.
Opmerkelijk achtergrondje daarbij is dan
wel, dat „Hallelujah" al één jaar eerder in
de Israëlische finale zat, maar toen tweede
werd. Het werd nu opnieuw ingeschreven en
veegde daarna de vloer aan met alle inter
nationale concurrentie.
In Israël stond men zaterdagnacht danig op
z'n kop van het behaalde succes. Het Con
gresgebouw werd direct na de uitslag be
stormd door duizenden dolenthousiaste Isra
ëliërs, die Gali en haar groep hulde wilden
brengen. Dat gmg niet zo gemakkelijk, want
de zware beveiliging (honderden zwaarbewa
pende militairen overal in de omgeving en
op de dakenwas toen nog volledig intact
Zij het dat ook die soldaten uitgebreid glun-
derwerk ten beste gaven.
Ook in het centrum zelf was het enthousias
me algemeen. De uiteraard chauvinistische
zaal met mensen, het bedienend personeel,
de mensen van de telefooncentrale in het
perscentrum, iedereen liep zingend en hos
send feest te vieren. Ook veel niet-Israeliërs
in het gebouw toonden openlijk hun tevre
denheid. In het algemeen was men eigenlijk
best blij, dat niet de agressief-commerciële
vertoning van de Duitsers of de veelal als
goedkoop betitelde act van Missiego met de
kinderen (duidelijk appelerend aan erg voor
de hand liggende vertederende effecten bij
de publieksjury) nummer één waren gewor
den.
Tevreden was men in het algemeen ook met
de vrij hoge klasseringen van Ierland en
Frankrijk. Als verrassend werden aange
merkt de uitstekende positie van de Zwitser
se tuinlieden en van de disco-tango van De
nemarken. Dat België roemloos ten onder
ging met 5 punten was weer geen verras
sing; wel waren insiders van mening (dit is
allemaal van horen zeggen in de wandelgan
gen, tijdens het slotbal in het Hilton en bij
napraten in het perscentrumdat de liedjes
van Oostenrijk en Zweden een beter lot
hadden verdiend dan met 5 en 8 punten te
worden afgescheept.
Wat Nederland betreft: een twaalfde positie
met 51 punten, net boven Luxemburg en
net onder Noorwegen. Het is misschien geen
afgang te noemen, maar zeker toch ook
geen succes. In onze eerdere berichtgeving
weet u al over de gebrekkige voorbereiding
voor wat de presentatie betreft, en die heeft
zich dan ook duidelijk afgetekend. Daarbij
is veel met bezorgd hoofdschudden gewezen
op de vulgariteit, die in haar nieuwe uit
monstering het handelsmerk van Sandra
Reemer is geworden; men vond haar ordi
nair, en dat zal zeker ook wel hebben mee
gewerkt aan de bescheiden klassering van
de Nederlandse inzending.
Verbaasd, om niet te zeggen geschokt, toon
de zowel de zaal als het perscentrum zich
over dat ene puntje, dat de Nederlandse
jury over had voor het Israëlische liedje.
Uiteraard is zo'n jury volkomen vrij om
haar stemmen te verdelen, zoals men dat
wenst, maar de traditionele binding tussen
Holland en Israël deden verwachten, dat er
voor „Hallelujah" meer uit Hilversum zou
komen.
Ivo Niehe van de TROS, de voorzitter van
de Nederlandse jury, haalde zich tijdens de
repetitie van zaterdagmiddag overigens het
ongenoegen op de hals van de Israëhsche
organisatie. Hij meldde zich in het Frans,
terwijl hij volgens het draaiboek Engels had
moeten spreken. Een blunder, die in Jeruza
lem moest worden gecorrigeerd door daar
van presentator te wisselen, hetgeen in dat
stadium niet eens zo eenvoudig was, omdat
alle camera-instellingen van seconde tot se
conde waren vastgelegd.
De krachttoer van de Israëlische televisie
mag als redelijk geslaagd worden be
schouwd. Er waren wel wat schoonheids
foutjes, maar gemiddeld liep de affaire ge
smeerd. Wat organisatie betreft, kan Israël
eventueel best volgend jaar weer zo'n evene
ment in huis halen. Maar of dat financieel
ook kan, is bepaald niet zeker. Het gebeu
ren van vorige week kostte de Israëlische
omroep het lieve sommetje van 1 miljoen
dollar. Dus of het er volgend jaar weer van
komt, daar wil men hier nog helemaal geen
uitspraak over doen. Het voorstel van de Je-
ruzalemse burgemeester, in scherts gedaan,
om het bij winst van Israël volgend jaar
maar in Cairo te doen, is misschien niet
eens zo gek; dan zijn de kosten voor de
Egyp ten aren. Maar we komen dan wel erg
ver van Europa af, terwijl het officieel nog
altijd gaat om een Europees festival.
Een paar uur voor het begin van de uitzen
ding ontstond er danige paniek in de gele
deren van organisatie en pers: in Grieken
land was een staking uitgebroken van televi-
siepersoneel, die niet alleen uitzending in
Griekenland bedreigde, maar ook de deelna
me van het Griekse liedje en natuurlijk ook
van de Griekse jury. Maar het werd op tijd
gesust, althans voor het doorgaan van het
festival in de geplande omvang. Of er in
Athene flink met ontslagen is gezwaaid voor
de betrokken technici, dat meldt de historie
niet..
Tot slot nog even een enkele opmerking
over het winnende liedje en zijn uitvoerder.
Gali Atarit is eigenlijk een filmactrice, en
de groep Milk and Honey is voor deze gele
genheid uit de grond gestampt Ze brachten
een heel beheerste vertolking van het hier
in Israël al tot een soort nieuw volkslied
verheven deuntje, dat ook internationaal
best commercieel goed zal zijn gevallen.
Versies in het Engels en Frans zijn in voor
bereiding, zodat we de groep binnenkort wel
de internationale hitladder zullen zien bestij
gen.
Te betwijfelen valt of het meer zal blijken
te zijn dan een eendagsvlieg. De manager
van de groep beloofde tijdens de afsluitende
persconferentie zondagmorgen wel een glan
zende carrière van deze nieuwe Israëlische
sterren, maar denkelijk is hun succes toch
te veel opgehangen aan dit speciale liedje,
dat in dit speciale land tijdens dit speciale
festival op dit heel speciale tijdstip precies
aan alle kanten goed zat De tijd zal het le
ren; grote carrières voor Eurovisie Songfes
tivalwinnaars zijn echter zeer dun gezaaid,
dat leert in elk geval het verleden.
RENEDECOCQ
