Giovanni
Battista
Piranesi,
een reus
van een
graficus
NIEUW BOEK MET
PRACHTIGE
REPRODUKTIES
Piazza di Spagna (uit Vedute di Roma)
lp 9 november vorig jaar
het tweehonderd jaar
Heden dat Piranesi over-
ied. Ter gelegenheid daar-
werd in Londen een
tentoonstelling van zijn
werk gehouden en de
mede-inrichter van die ten
toonstelling. John Wilton-Ely
Stelde een boek over de
lunstenaar samen, waarin
de twee beroemdste etsen-
series. ..Vedute di Roma"
(137 bladen) en „Carceri
d'lnvenzione" (16 bladen)
groot formaat voortreffe
lijk werden gereproduceerd.
In een uitgebreid essay gaat
de auteur bovendien in op
dit en het andere werk van
kunstenaar en dat ge
deelte is nog eens uitvoerig
geïllustreerd. Van dat rijke
boek is thans een Neder
landse vertaling verschenen.
Piranesi is geboortig uit Ve
netië, waar hij zijn leertijd
doormaakte en de eerste
twintig jaar van zijn leven
bleef wonen. In 1740 was
hij voor het eerst in Rome.
de stad waar hij met korte
onderbrekingen zou blijven
en die hij in zijn werk ver
heerlijkte als geen andere
beeldende kunstenaar ge
daan heeft In die tijd was
de ..veduta" erg geliefd, het
stadsgezicht. Er werden,
vooral in Rome. grote series
van gedrukt die onder meer
erg in trek waren bij de En
gelsen. In de betere kringen
in Engeland was het de ge
woonte dat jongelui ter af
sluiting van hun studie de
Grand Tour" gingen ma-
:en. Die bracht hen in
Frankrijk, maar vooral in
'talie, waar steden als Vene-
Florence en uiteraard
Rome weraen bezocht. Men
g;ng er de grote monumen
ten bezichtigen, zowel uit
oudheid als die van de
renaissance of een nog re
center verleden En men
wilde er wat van overhou
den. Foto's waren er nog
met. dus kocht men graag
zon vedute-serie.
Prima Parte
'n 1740 kwam in Rome de
Overbodige
boekjes
serie "Prima Parte' uit en
een van de kunstenaars die
er aan meewerkte was Pira
nesi. De afbeeldingen tonen
dat hij nog niet op het peil
stond van zijn latere werk.
maar in aanleg is er al heel
wat van te bespeuren. De
originele visie bijvoorbeeld
die hem direct al duidelijk
apart zette van het werk
van zijn collega's. Een der
aantrekkelijkheden van het
boek van John Wilton-Ely is
juist dat het telkens vergelij
kingen mogelijk maakt van
werk van Piranesi en die
tijdgenoten.
Piranesi was een autoriteit
op het gebied van het an
tieke Italië. Zijn kennis daar
van legde hij rond 1755
vast in een vierdelig werk
„Antichita Romane", gewijd
aan de opgravingen uit de
Romeinse tijd, uiteraard met
etsen die de ruines afbeel
den. maar ook een duidelijk
beeld geven van de con
structie van de oude gebou
wen. Hij toonde er zich een
voortreffelijk kenner van de
architectuur in. een gebied
overigens waarin hij te
Rome ook practisch werk
zaam is geweest.
De Antichita verscheen in
samenwerking (ook finan
cieel) met de Engelsman
Robert Adam. Toen later
toegezegde steun uitbleef
gaf dat aanleiding tot een
incident. Aanvankelijk was
Adams naam vermeld op de
eerste ets en wel als inge-
grift in een marmeren plaat.
Na veertig drukken werd die
naam uitgewist, en weer la
ter door een geheel nieuwe
tekst vervangen.
Carceri
Al in 1745 had Piranesi zijn
eerste Carceri geëtst, grote
kerkerachtige ruimten met
wondere perspectieven en
:e:
Een van de bladen van de Carceri d'lnvenzione
Stichting Water in het Dorp
stuurt een boekje: „Meur-
sault". Foto's van ama
teurkwaliteit en teksten van
nog minder. Beide zijn van
schrijver en dichter Jaco
bus Bos. „U kent hem
toch" roept Stichting Water
in het Dorp uit in een be
geleidende brief. Een brief
die door Jacobus Bos zelf
is getekend: „Mag ik U
dusdoende, dames en he
ren critici van Nederland,
vriendelijk doch met beleef
de klem verzoeken van dit
mooie boekje zo uitvoerig
mogelijk kond te doen, op
dat het niet onopgemerict
aan de mensheid voorbij
zal gaan?"
Welnu, een uitnodiging in
dergelijke miserabele ironi
sche toon gesteld, gaat de
criticus natuurlijk graag
voorbij. Het boekje: een
reeks van foto's en citaten
uit het werk van Albert Ca
mus, waaruit zou moeten
blijken dat de hoofdpersoon
uit „De Vreemdeling" de
naam Mersault dan wel
Meursault kreeg omdat dat
iets te maken heeft met de
naam van een Frans plaats
je of de wijn of de flessen
waarin die wijn verkocht
wordt, want dat kan ik alle
maal niet zo goed volgen in
dit onwijze geschriftje. Dan
wel fotoboekje of iets daar
tussen.
ingewikkelde licht- en don
kerconstructies. In 1751
volgde een nieuwe uitgave
en dat gebeurde opnieuw in
1760, toen de serie met
twee bladen werd uitgebreid
en andere platen opnieuw
werden bewerkt. Die Carceri
zijn van een grimmige on
heilspellendheid en het is
welicht daardoor dat ze
juist in onze tijd zovelen
aanspreken en ze doen be
horen tot de hoogtepunten
der grafiek. Het boek
beeldt, als gezegd, alle 16
bladen af. maar geeft ook
voorstudies te zien.
Diverse Maniere
Andere series volgen. Intus
sen was Piranesi ook nog
als architect werkzaam bij
de ingrijpende restauratie
van de kerk S. Maria del
Priorato en in 1769 kwam
zijn werk „Diverse Maniere"
uit, een boek vol optwerpen
van meubelstukken, klokken,
vazen e.d. met de meest in
gewikkelde constructies die
kennelijk driftig gebruikt
zijn om de paleizen der rij
ken te sieren. In Italië zelf,
maar vooral ook in Enge
land. Aardig daarbij is dat
het boek foto's bevat van
een wandtafel en een
schoorsteenmantel, vervaar
digd naar een ontwerp uit
Diverse Maniere. die zich
bevinden in ons eigen
Rijksmuseum te Amsterdam.
In zijn laatste jaren zou Pi
ranesi zich nog in de an
tiekhandel storten en een
atelier stichten waar antiki-
serende voorwerpen vervaar
digd werden. In zijn sterf
jaar kwam. als een soort
catalogus voor dat atelier,
„Vasi, Candelabri. Cippi,
Sarcofagi..." uit, dat evenals
Diverse Maniere een grote
internationale invloed zou
krijgen.
Vedute di Roma
Heeft Piranesi met zijn Car
ceri wellicht het hoogst ge
grepen. het liefst is hij ons
toch om zijn „Vedute di
Roma". die aan het eind
van de vijftiger jaren begon
nen te verschijnen en waar
van alle 137 bladen in het
boek zijn opgenomen. Ze
tonen alle beroemde punten
van Rome, sommige zelfs
meerdere malen, op een
wijze die onnavolgbaar lijkt.
Hier speelt wellicht de Ve-
netiaanse afkomst van de
kunstenaar mee. Let op zijn
luchten, waarin zich eerder
de atmosfeer van Venetië
dan die van Rome manifes
teert. Een wolkenlucht vaak
waartegen zich koepels, zui
len en obelisken wonderlijk
scherp aftekenen. De etsen
hebben vaak een schilde
rachtig karakter zonder dat
dit aan de fijne detaillering
afbreuk doet. Tot die detail
lering hoort ook de „stoffa-
ge" met geleerden die mo
numenten bestuderen, koet
sen die bij kerken en palei
zen voorrijden en groepen
toeristen waarin de kopers
van de prenten zichzelf
konden herkennen
Een prachtige kunst maar.
ook in onze tijd nog. een
schitterend herinnerings-
Een puur akademische
vraag en misschien of waar
schijnlijk zelfs dat niet.
Tien gulden vragen ze bij
Stichting Water in het Dorp
(in Capelle aan de IJssel)
voor dit kleine boekje, met
foto's in alle onscherpte en
foute kadrering (laat staan
de onooglijke belichting) en
een tekst gereproduceerd
uit een typoscript, dat er
niet uitziet de persoon ach
ter de schrijfmachine heeft
Colonne van Trajanus (uit Vedute di Roma)
beeld voor Romegangers
die in deze bladen de Eeu
wige Stad in sommige as
pecten beter zullen, herken
nen dan aan de hand van
moderne foto's, waar alles
er weliswaar gekleurd en
wel op staat, maar die ten
opzichte van het origineel
toch altijd iets povers hou
den. Piranesi moet erg van
Rome hebben gehouden Hij
moet er heel vaak liefdevol
rond zijn gegaan, speurend
naar het punt vanwaar hij
zijn waarneming het best
kon doen en dan in snelle
lijnen schetsend een opzet
de w niet schoongemaakt,
zodat daar steeds een vlek
komt in plaats van een let
ter, bovendien heeft de ma
chine veel betere tijden ge
kend.
Laat Gods Water maar ver
der door Gods Dorp lo
pen.
Ook een merkwaardig mis
verstand is de uitgave van
een novelle van Jaap Har
ten: een kermisgebeuren,
waarbii een jongeman ver
voor de ets te maken en
details vast te leggen die
hem in staat zouden stellen
in zijn atelier het beeld op
de plaat vast te leggen Zijn
techniek was gaandeweg zo
groot geworden dat er wat
dit betreft voor hem geen
problemen meer waren Zijn
fantasie, gescherpt door tal
van vrije werken waarin hij
zich helemaal kon laten
gaan. zorgde ervoor dat hij
bij een pijnlijk nauwkeurige
weergave van zijn onder
werp toch een eigen toon
kon aanbrengen in stoffage
en spel met licht en don-
liefd wordt op de dikke
dame, die danwel door hart-
vervetting danwel door pas
sie te sterven komt. De
waarzegster, die dat alle
maal niet voorzien had,
vindt op stel en sprong uit'
een intieme plek van de
Mae West-pop in haar
woonkamer een vorstelijk
geldbedrag, aldaar verstopt
door haar inmiddels gear
resteerde zoon. Wat een
drama, onder deze fraaie ti-
ker. Daarmee stelt hij voor
gangers en tijdgenoten in
de schaduw en daardoor
kan zijn kunst ook nu nog
vreugde geven aan ieder die
er kennis van neemt Na
tuurlijk verliest een ets in
reproduktie altijd, maar de
reprodukties in dit boek zijn
zo goed als men zich maar
wensen kan. Het werk kan
daardoor de kunst van Pira
nesi heel dichtbij brengen.
Het boek mist biografische
gegevens en ook een duide
lijk chronologisch overzicht,
waardoor de mens Piranesi
tel: „De Pruim van Mae
West en de Kop van Jut".
Allemaal prietpraat zonder
inhoud, leuke woordspelin
gen die je de haren ten be
rge doen rijzen, leuk, leuk,
leuk.
Voor dit boekje van Jaap
Harten vraagt uitgeverij Re
flex in Utrecht drie knaken.
Het gaat hier om een nieuw
door Reflex gestarte serie:
..Novellenreeks".
Gelukkig zijn beide boek|es
achter zijn werk niet te
voorschijn kan komen Dat
had in betrekkelijk weinig
woorden opgevangen kun
nen worden en het zou het
boek helderder hebben ge
maakt Het materiaal is ten
slotte voorhanden Maar dit
is ook de enige aanmerking
die op dit overigens schitte
rende werk gemaakt kan
worden
VOLKERING
John Wilton-Ely: Giovanni
Piranesi: zijn visie en zijn
werk. Uitg. Meulenhoff Ne
derland bv. Prijs 125.-
(die voornamelijk overbodig
zijn) uitgegeven in een zeer
beperkte oplage. Samen
zo'n veertig bedrukte pagi
na's teveel.
JAN VERSTAPPEN
Jaap Harten: „De Pruim
van Mae West en de Kop
van Jut". Uitgeverij Reflex,
Utrecht, Prijs 7,50.
Jacobus Bos: „Meursault",
uitgave Stichting Water In
het Dorp, Capelle aan de
IJssel, Prijs 10.-.
