Leger van tienduizend
man sterk mag zieh
eigenaar nöémen van
•^én vakantiecomplex met
400 appartementen
Affuitmakerij
in Delft (1679)
groeide uit tot
de „Hembrug"
*nThi tfiM
'e onmiddellijke omgeving is er op het ogenblik alleen nog maar een primitief ploe-
le boer te zien.
TENERIFE De Franse organisatie Club
hotel heeft, wat de eerste Indruk betreft,
niets aan het toeval willen overlaten. De
enorme hal van het appartementencom
plex Marazul aan de zuidkust van Tenerife
geeft de argeloos binnenstappende bezoe
ker het gevoel in een droomwereld te zijn
beland. Bij de aanblik van de schitterende
vloer van glanzend roze marmer met dito
pilaren, plantenbakken met grote palmen
en exotische planten, zithoeken met rieten
stoelen als pauwentronen en het uitzicht
op een fraaie tuin met groene ligweide,
wuivende palmen en een groot rond
zwembad, waant men zich in een paleis.
De bedoeling achter dit fraais wordt echter
snel duidelijk tijdens een gesprek met Ge
rald Mélières, de 28-jarige directeur voor de
Benelux van Clubhotel. Marazul, gelegen
aan de voet van de bergen en op 300 me
ter van de zee, heeft 400 appartementen
welke volgens het, voor Nederland nieuwe,
principe van het multi-eigendom zullen wor
den verkocht voor perioden van twee we
ken. Daartoe worden door Clubhotel per
complex aandelen uitgegeven. Een aandeel
geeft de koper recht op twee weken (of
een veelvoud daarvan) vakantie in een bij
de koop vast te stellen periode in een ap
partementvan Marazul.
Een eenvoudige rekensom leert dat bij ma
ximale bezetting het bezit van de 400 ap
partementen wordt verdeeld over ongeveer
1C.000 eigenaren, het zogenaamde multi-ei
gendom.
Het aandeelhouderschap geeft recht op het
bijwonen van de jaarvergadering van Club
hotel in Parijs en inzage in de boeken ter
controle van het financieel beheer. Voor
stellen tot wijzigingen inzake de statuten of
het beheer door Clubhotel moeten volgens
de Franse wet worden gesteund door 75
procent van de aandeelhouders. Gezien het
gecompliceerde eigenarenbestand is dit in
de praktijk een te verwaarlozen mogelijk
heid.
Mélières hierover: „Het beheer door Club
hotel geeft weinig problemen, de formule
van het multi-eigendom bestaat in Frankrijk
nu tien jaar en blijkt zo goed aan te slaan
dat er voor meerdere van onze achttien
complexen al wachtlijsten zijn voor adspi-
rant kopers. Marazul is ons eerste complex
buiten Frankrijk en er staan nog tien ande
re projecten, o.a. in Mexico, op stapel".
Prijzen
De prijs van een aandeel is afhankelijk van
de grootte van het appartement en de peri
ode waarin men over het appartement wil
beschikken. Een vierpersoons-appartement
voor het leven twee weken in mei kost on
geveer 12.000 gulden en een zespersoons-
appartement met Kerstmis komt op 19.000
gulden. Naast dit eenmalige aankoopbedrag
berekent Clubhotel 150 gulden per week
aan servicekosten voor water, elektriciteit,
bewassing (eenmaal per week schone la
kens en handdoeken), reparatiewerkzaamhe
den, verzekering en het jaarlijks opknappen
van het appartement. Deze kosten zullen
naar verwachting jaarlijks met 10 procent
stijgen.
Gratis uitzicht op zee
Wat krijgt men nu voor zo'n bedrag?
Méliéres: „Wij zijn hier in Marazul uitge
gaan van een luxueuzere opzet dan in
onze Franse complexen, welke zich voorna
melijk in ski-gebieden bevinden en meer
doelmatig zijn ingericht. In een zespersoons
appartement bijvoorbeeld heeft men de be
schikking over een woonkamer met twee
slaapbanken, twee slaapkamers, een fraaie
badkamer met wastafel, toilet en ligbad en
een goed geoutilleerde keuken met fornuis,
koelkast, servies, bestek, wasmachine enz.
Het magnifieke uitzicht op de Atlantische
Oceaan vanaf een balkon van twintig vier
kante meter is bij de prijs inbegrepen".
Het geheel ziet er inderdaad verzorgd uit.
Vaste vloerbedekking in de ruime kamers
met stijlvolle meubelen. Voldoende kast-
ruimte en muziek in elk appartement met
in de woonkamer de mogelijkheid tot heta.
aansluiten van een televisietoestel. Wat v
minder aandacht is er besteed aan de ge-.-,
horigheid in het gebouw. De geluiden van i
de buren dringen gemakkelijk door en op I
het balkon zit men ondanks de afscheiding
van gehamerd glas praktisch bij de buren
aan de rotan tafel.
Wat is nu het grote voordeel van het muiti-
eigendom?
Mélières: „De prijzen van vakantiereizen en
bungalows zullen de komende jaren sterk
stijgen. De eigenaar van een Clubhotel-ap
partement heeft daar geen last van en is
elk jaar verzekerd van een onbezorgde va
kantie in de gekozen periode zonder pro
blemen over reserveringen e.d. Daar komt
bij dat men de inflatie de baas is en de
waarde van het appartement naar verwach
ting jaarlijks zo'n vijftien procent zal stij
gen. De eigenaar mag met zijn periode
doen wat hij wil: verhuren, weggeven aan
vrienden, aan zijn kinderen overdoen of na
verloop van tijd eventueel verkopen. Voor
het verhuren heeft Clubhotel een internatio
nale verhuurservice in het leven geroepen,
waarop men een beroep kan doen. Wil
men verkopen dan biedt Clubhotel zijn
diensten aan om hierbij te bemiddelen.
Service
Optimale dienstverlening, voor het beheer
de belangrijkste bron van inkomsten, is het
parool bij Clubhotel. Het ontbreken van een
zandstrand is ondervangen door de aanleg
van een zwembad met zoet water en een
bad met zout water op driehonderd meter
i van het gebouw tegen de rotsen vlakbij de
zee, vooral bedoeld voor de jongere bewo-
ners. In het acht hectaren grote privè-park
verder drie tennisbanen en mogelijkheid tot
volleybal en petanque.
In- het gebouw bevinden zich winkels, een
supermarkt, een restaurant, een nachtclub,
een bar, een concertzaal en een speciale
ruimte om te kaarten.
Voor uitstapjes is er de mogelijkheid tot
het huren van een auto en er is dagelijks
gratis busvervoer naar het op twaalf kilo
meter afstand gelegen vissersplaatsje Los
Christianos. Geen overbodige luxe overi
gens want in de directe omgeving van het
complex zijn weinig andere recreatieve mó
gelijkheden dan het kijken naar een primi
tief ploegende boer met op de achtergrond
een bananenplantage.
Mélières: „We gaan pas in juni officieel
open en werken nog aan voorzieningen in
de recreatieve sfeer. Er komt o.a. een bui
tenruimte op de rotsen waar men 's a-
vonds naar muziek kan luisteren".
Voor wie het bovenstaande als muziek in
de oren klinkt bestaat de mogelijkheid om
bij wijze van proef twee weken een app.ar-
tement te huren in het al voor dertig pro
cent verkochte complex dat, volgens Méliè
res, werd opgezet door een Franse miljo
nair om er zijn vrienden te ontmoeten.
Door de hoge bouwkosten ging de man
failliet en voor hem veranderde Marazul
van een droomwereld in een nachtmerrie.
HANS SCHNEIDER
Uitgebreide Informatie over Marazul Is ver
krijgbaar bij SCI - Clubhotel, Van der Eist-
plein 20, Brussel, België.
Frontaanzicht vanaf het Noordzeekanaal van het jubilerende Eurometaal in Zaandam.
Totaaloverzicht van de verschillende munitiesoorten, welke op het ogenblik door het be-
Irijf worden vervaardigd.
schaamrode kaken de les uit het potsierlij
ke figuur dat ze hadden geslagen.
Toen er een definitieve vrede was gesloten,
die van Nijmegen, richtte stadhouder Wil
lem III een Korps Artillerie op. Om het van
materiaal te voorzien, besloten de Gecom
mitteerde Raden van Holland en West-Fries
land tot de stichting van een eigen affuit
makerij in de goede stad Delft.
Vuurwerk
Het was in 1679 dat de eerste twintig werk
nemers onder leiding van ene Reyer van
der Burch aan de slag gingen. Driehonderd
jaar geleden dus, een jubileum dat hoe
kan het anders? met veel vuurwerk luis
ter zal worden bijgezet door Eurometaal
aan het Noordzeekanaal: de nieuwe naam
en de nieuwe lokatie van de krijgshaftige
onderneming welke in de Zaandamse volk
smond echter koppig de Artillerie-inrichting
of kortweg de Hembrug blijft heten.
De twintig werknemers met wie men be
gon, zijn er inmiddels 1200 geworden en
de omzet in 1978 beliep 150 miljoen gul
den. Om te bewijzen hoe jong een 300-jari-
ge nog kan zijn, wordt dezer dagen een
3000 tons pers geïnstalleerd, de grootste
van zijn soort in Europa. „We hebben een
duidelijke bijdrage kunnen leveren op tech
nisch, economisch en sociaal gebied en we
gaan daar mee door", meldt de directie
blij. Pacifisten zullen minder hard juichen,
maar „voor de komende jaren is de order
portefeuille reeds aanzienlijk".
Munitie van midden-kaliber, tankmunitie en
artilleriemunitie van zwaar kaliber, rook- en
lichtgranaten, handgranaten, mijnen, licht-'
spoormunitie en ontstekingen, antitankmuni-
tie en oefenmunitie, allemaal vermaard om
hun „hoge kwaliteit, duurzaamheid, be
trouwbaarheid en houdbaarheid een van
de veiligste produkten op dit gebied".
Uiteraard is de Nederlandse behoefte aan
munitie te gering om een bedrijf ter groot
te van een vliegtuigfabriek draaiende te
houden. Het antwoord luidt: exporteren wat
er te exporteren valt. Vanwege de beper
kende voorschriften bestaat de klantenkring
voornamelijk uit Navolanden. We hoeven
dus niet te vrezen, dat onbevoegden elkaar
Honderd jaar geleden werd deze foto gemaakt van het personeel van de constructie-
werkplaats in Delft.
„EUROMETAAL
ZAANDAM HEEFT VAST
WERKVOORU"
ilkon 11
auni en fiets uit de Hembrug-stal.
met granaten van Eurometaal naar het le
ven gaan staan.
Terug naar het begin. Gedurende de eerste
anderhalve eeuw blijken zich geen opzien
barende zaken te hebben afgespeeld, daar
in Delft. In een paar eenvoudige werkplaat
sen vervaardigde een handjevol mensen op
beperkte schaal affuiten waar de vuurmon
den tenminste niet doorheen zakten bij het
eerste gezicht van een vijand. Een herha
ling van „De Donderslag" bleef uit. De gro
te ontwikkelingen kwamen pas na de Napo
leontische oorlogen. Nederland werd sa
mengevoegd met de Zuidelijke Nederlanden
en diende een buffer te vormen tegen de
Franse dreiging. De noodzaak van een
sterk leger drong zich op. Delft kreeg zijn
kans.
In 1808, onder koning Lodewijk, is er al
sprake van een bataljon werklieden, ondor
wie een compagnie geweermakers. Mede
als gevolg van de industriële revolutie
groeiden de ambachtelijke werkplaatsen uit
tot een volwaardig militair produktiebedrijf,
compleet met patronenfabriek, smederij,
ververij en ijzergieterij. Een unieke gebeur
tenis, zo staat in de annalen, vormde de
aanschaf van een 500 kilo zware Staartha-
merpers. De keurstempels een kroontje
met daaronder de initialen van de keurders
werden een begrip. Vuursteengeweren
maakten plaats voor percussiegeweren en
deze op hun beurt voor geweren met ge
trokken loop.
Delft bleek in dit stadium door ruimtege
brek geen mogelijkheid te bieden voor de
eerste echte aanmaak van wapens in grote
re series en daarom verplaatste men het
bedrijf naar de noordzijde van het Noord
zeekanaal, bij de Hembrug in de gemeente
Zaandam. Bijkomende overweging: de nieu
we vestiging lag binnen de waterlinie en
binnen de stelling Amsterdam, dus in tijden
van oorlog betrekkelijk veilig.
Onze strategen gingen er we praten
over de jaren rond de eeuwwisseling
van uit dat een oorlog best eens zes maan
den zou kunnen duren en het was zaak
gedurende zo'n periode de wapenproduktie
op peil te kunnen houden.
Ondertussen schreef het „Staatsbedrijf der
Artillerie Inrichtingen" dat tijdens de eerste
wereldoorlog zijn grootste omvang van
8500 personeelsleden bereikte, naast militai
re ook sociale geschiedenis. In 1903 dorst
een jonge luitenant een bedrijfsrapport uit
te brengen onder de titel: „Terug naar een
achturige werkdag", nogal revolutionair
voor een tijd waarin men vaak meer dan
zestig uur per week werkte, ook op de za
terdag. Helemaal zijn zin kreeg hij niet,
maar wel ging de Hembrug in 1906 als eer
ste fabriek in Nederland over op een werk
dag van 9 uur en een jaar later kreeg iede
re arbeider recht op 8 verlofdagen; een
unicum, want het begrip vakantie moest
nog worden uitgevonden.
Om de werknemer niet „te vermoeid" op
het werk te laten komen (de fiets en de
trein waren te kostbaar, dus gaf men de
omdat het Nederlandse leger zijn uitrusting
vlug en voordelig uit de geallieerde lege*-
dumps kon betrekken. Landbouwmachines
dan maar weer. Op dit terrein echter bleek
men het niet te kunnen bolwerken tegen
de buitenlandse concurrentie. Uitkomst
bracht tenslotte de markt voor wapenrevi
sie, kleine munitie en later ook weer voor
grotere munitiesoorten.
Men ontwikkelde in eigen beheer het Ar-49
geweer (later door de Amerikanen omge
bouwd tot het succesvolle M16 jungle ge^
weer) maar de invoering waarop men staat
meende te kunnen maken, ging niet dOÖT
en een daverende financiële klap was het^
gevolg. Tot overmaat van ramp moest men
ook nog de produktie van 50 munitie
voortijdig stoppen omdat een herberekening
van de legerbehoeften had plaats gevonden
en de orders werden geannuleerd.
Bedroevende bedrijfsresultaten, kortom, zo
zeer dat het Ministerie van defensie in 1970
liet uitzoeken of de Hembrug niet tot een
andere basis moest komen, nu de Neder
landse behoefte aan munitie eenvoudig te
klein gebleken was. Slotsom: alleen interna
tionale samenwerking en specialisatie kon
den redding brengen. West-Duitsland bood
daartoe de aantrekkelijkste voorwaarden. Zo
kwam de succesvolle vrijage met Dynarflll.
Nobel tot stand. Bijkomend voordeel: hef
vullen met kruit van de zwaardere kalibaÜ.'
granaten kon verplaatst worden naar de fa
briek te Liebenau op een hei nabij Hanno
ver. Dat gaf opluchting, want langzamer
hand kon er aan de geïndustrialiseerde
boorden van het Noordzeekanaal heel wat
in de lucht vliegen en de echo's van de
ontploffingen in de Muidense Kruitfabriek
denderden nog na.
Een ander explosief probleem en hier
voor is nog geen oplossing gevonden
betreft de arbeidsmarkt. „Hij blijft ons voor
bijzondere vraagstukken stellen", laat de di
rectie weten, „met name in Zaandam, maar
ook in de verdere omgeving. Bij de wer
ving van alle soorten personeel onge
schoold. geschoold en kader blijkt
steeds weer dat het aanbod te wensen
overlaat en dat bovendien de kwaliteit van
het aanbod vaak niet aan de eisen beant
woordt".
De lucht in
Zo komt het dat Eurometaal uit nood ook
maar de lucht is ingegaan, zij het op min
der drastische wijze dan zijn voorganger ,,'t
Secreet van Holland" in 1654 deed. Boven
sportevenementen en andere publiekstrek
kers cirkelen vliegtuigjes rond die wervende
teksten slepen. „Eurometaal Zaandam heeft
vast werk voor u". Men hoopt vurig dat het
helpt, want men zou de eindelijk weer ge
zonde onderneming niet graag door zijn ei
gen affuit zien zakken.
PIET SNOEREN
Voor de Tweede Wereldoorlog werden er
in Zaandam ook motorfietsen gemaakt
fan alle kanten naderden de vijanden: En-
iland, Frankrijk, Munster, Keulen. Onze
ationale troepen voor zover het zooitje
)'art2fl mgeregeld die naam mocht dragen pro-
riingen, terug te schieten, doch eilaas, de
gennet 'Peren vuurmonden zakten moedeloos
ren loor hun affuiten. Het houtwerk bleek ver-
jlmd voor zover de wormen het niet had-
len geconsumeerd. De verwaarlozing was
otaal. Onze voorvaderen trokken met
Herdenkingspenning, geslagen door Ko
ninklijke Begeer in Voorschoten bij gele-
genheid van het 300-jarig bestaan van Eu
rometaal. Op de penning staan vier be-
langrijke kenmerken van het bedrijf afge
beeld, nl. vakmanschap, kwaliteit, munitie-
produkten en installaties. Het kroontje aan
de keerzijde werd 150 jaar geleden ge- I
bruikt door keurders als een produkt was
goedgekeurd.
voorkeur aan lopen) werd besloten een
reiskostenvergoeding in te stellen. Het be- j
drijf kende toen reeds een pensioenvoorzie- I
ning en betaalde bij ziekte 70 procent van
het loon uit. Het zou tot 1929 duren voor- j
dat men deze elementen in een ziektewet
zou terugvinden.
Bloei brachten ook de politieke dreigingen j
van de dertiger jaren. Niks geen gebroken
geweertje bij de Hembrug. De personeels- I
sterkte groeide weer tot 5000 man. Ze fa
briceerden niet alleen alle soorten munitie,
maar ook legervoertuigen, automobielen,
fietsen en zelfs zadels. Na de capitulatie in
1940 werden de bakens verzet. Van wapen
tuig schakelde men over op landbouwma
chines en gereedschapswerktuigen. De
weerstand tegen de Duitse bezetters voor
wie men gedwongen was te werken, nam
echter zulke vormen aan dat het voltallige
personeel in 1944 onderdook, waarna de
Duitsers de fabriek tot het laatste schroefje
leegroofden.
Legerdumps
De zegeningen van vrede en wederopbouw
gingen aanvankelijk de neus van de Hem
brug voorbij. Niet alleen restten er geplun
derde hallen, maar er was ook een ver
bleekte behoefte aan militaire produktie
Te [AANDAM De bewoners van de stad
Ier Oranjes waren er allerminst gelukkig
mee. Ze herinnerden zich nog als de dag
an gisteren de „Donderslag van Delft".
)p 12 oktober 1654 had die weerklonken
3en het Pulver ofte Buskruytmagazijn ,,'t
Secreet van Holland" met zijn hele voor-
aad van 80.000 pond kruit de lucht in
•loog, een klap die volgens de overleve-
"3 ing tot op Texel werd gehoord. Maar het
on niet anders. De kroniekschrijvers
|chreven 1672 boven een van de zwartste
Jzijden uit de vaderlandse geschiede
nis. Het rampjaar. Volk redeloos, regering
Qu# Bdeloos, land reddeloos.
