Mensen zullen verhongeren
Roergebied krijgt
roor het
I >erst smogalarm
Keizerlijke
dynastie in
Iran was al
eerder bedreigd
Stilte voor de storm in Iran;
Qiomeiny roept op tot massabetoging
Chef van openbare
veiligheid in
Italïè ontslagen
iBRITSE VOEDINGSINDUSTRIE:
BUITENLAND
LEIDSE COURANT
DONDERDAG 18 JANUAR11979 PAGINA 9.
^4 DODEN BIJ TREFFEN TUSSEN BETOGERS EN LEGER
IHERAN (UPI, DPA, Rtr) - In twee
•den in Iran hebben militairen en
litie gisteren het vuur geopend op
togers die het vertrek van de sjah
erden. Daarbij werden 24 mensen ge-
od en werden er zeker 50 gewondt.
it leger rukte in Ahvaz uit de kazerne
volgens ooggetuigen in het wildeweg
schieten op demonstranten in de
iten. De dodelijke incidenten deden
b voor nadat de afscheidsboodschap
d de sjah aan de troepen was voorgele-
brede politieke kring werd de vrees
lit, dat, als er meer bloedige incidenten
iden komen de gespannen situatie die
het vertrek van de sjah is ontstaan,
kunnen ontaarden in een geweldig
>edbad, zodat er dan helemaal geen
ip meer zou zijn om een gematigde
itieke oplossing van de crisis in het
id te vinden.
f' khtiar ontsloeg in een kennelijke „zui-
"ringspoging" acht ambassadeurs door
"hele wereld. De ambassadeur in Was-
i, Ardesjir Zahedi, vertrouweling
vroeger schoonzoon van de sjah, nam
f ontslag. Een tegenslag voor Bakhtiar
duidelijk bewijs voor de broze basis
li zijn kabinet was dat 15 Iraanse
rlementsleden, daarin gevolgd door
eigen minister van justitie, aftraden,
omeiny had vanuit Parijs verklaard,
het hele huidige burgerkabinet dien-
if te treden als illegaal. Verder ging
algemene staking, ook die in de
olie-industrie, gewoon door en bleven er
grote rijen auto's voor de pompen staan.
In het hele land hing gisteren een soort
stilte voor de storm die morgen weer
zou kunnen losbarsten door de grote
betoging waartoe Khomeiny heeft opge
roepen.
De stilte die viel na de uitgelaten vreugde
dinsdag over het vertrek van de sjah
viel volgens waarnemers voor een deel
echter zeker ook toe te schrijven aan
een soort kater na dit succes van een
lang, bloedig verzet Een kater inzoverre
een volk zonder ervaring met democratie
en opgevoed in het geloof aan één grote
leider kennelijk niet zonder vaderfiguur
kan: overal hadden mensen foto's van
Khomeiny en was diens beeltenis te zien,
ook op de sokkels waarvan dinsdag de
standbeelden van de sjah en zijn vader
waren afgetrokken.
De ayatollah Khomeiny, de uitgeweken
leider van de geestelijke en politieke
oppositie in Iran, heeft gisteren ver
klaard dat de voorlopige regering die
hij samenstelt spoedig zal beginnen aan
het opstellen van een nieuwe grondwet
Tezelfdertijd ontkende zijn medewerker
Ibrahim Yazdi dat er een breuk is ont
staan tussen Khomeiny en het nationale
oppositiefront onder leiding van Karim
Sanjabi. Dinsdag had Yazdi evenwel
gezegd dat Khomeinv iedere deelname
van het nationale front in de nieuwe
regering uitsloot.
Khomeiny maakte in zijn verklaring niet
duidelijk wanneer zijn overgangsrege
ring zal worden bekend gemaakt. Maar
een andere naaste medewerker van de
78-jarige sji'ietenleider zei: „Ik hoop bin
nen 48 uur".
Khomeiny prees zijn volgelingen in Iran
voor hun inspanningen en riep hen op
te blijven staken en demonstreren „tegen
de monarchie en de onderdrukkersrege
ring". Hij zei dat de sjah, die het land
dinsdag verliet en waarschijnlijk nooit
zal terugkeren, „spoedig zal worden be
recht".
Khomeiny riep de Iraanse jeugd op
samen te werken met „dat deel van het
leger dat zich bij het volk heeft ge
schaard, om chaos en wanorde te voorko
men".
Sjah naar Marokko
Koning Hassan van Marokko heeft de
sjah en zijn vrouw uitgenodigd Marokko
te bezoeken op weg naar de Verenigde
Staten.
De sjah nam gisteren op de eerste dag
van zijn „vakantie" de tijd om te genieten
van de zon, op een eilandje in de Nijl.
De sjah had gezelschap van zijn echtge
note en de Egyptische president Sadat.
Volgens „Al-Ahram" hebben de sjah en
Sadat woensdag drie keer besprekingen
gevoerd over de laatste ontwikkelingen
in het midden-oosten. De Amerikaanse
oud-president Gerald Ford wordt in As-
wan verwacht om een ontmoeting te
hebben met de sjah en Sadat.
Medestanders van de sjah, inbegrepen
het leger, willen hem als de gemoederen
na verloop van tijd bedaard zijn terug
zien als constitutioneel monarch. Zo
kreeg de internationale pers, voor wie
het keizerlijke paleis in het noorden van
Teheran een dag na het vertrek van de
sjah was opengesteld van een zijner
naaste adviseurs te horen, dat hij Kho
meiny, met alle respect voor de ayatollah,
persoonlijk zou opknopen, als de sjah
niet zou kunnen terugkeren. Voor een
andere paleisfunctionaris was het zeker
dat „allen die aan de grondwet willen
komen 700.000 wilde ponies (soldaten) op
hun nek zullen krijgen het zou de
grootste internationale ramp na de twee
de wereldoorlog worden".
Boven het paleis, met zijn schitterende
vertrekken en rijke kunstschatten, wap
perde nog steeds de blauwe keizerlijke
wimpel. „We moeten die anders, wanneer
de sjah weg is neerhalen", aldus een
wacht, „maar dat weigeren we nu totdat
de sjah terugkeert".
Carter
President Carter heeft een beroep op
Khomeiny gedaan de regering van Sja-
poer Bakhtiar in Iran een kans te geven.
li waarschuwingsbord voor smog in Oberhausen in het Duitse Roergebied.
I (Van onze correspondent Ami van Vree)
|NN Voor het eerst sinds 1964 toen de
Beling in de Bondsrepubliek van kracht werd,
k eft men gisteren in het westelijk Roergebied
l zogenaamde „smogalarm" moeten doen uit-
In. De mensen werden via de radio voortdu-
td gewaarschuwd om alleen bij dringende
ftdzaak van de auto gebruik te maken en om
elk geval geen af val te verbranden,
pr de industrie golden beperkende maatrege-
L Astma-patiënten en mensen met stoornissen
bloedsomloop werd aangeraden hun huis
t te verlaten. Artsen ontvingen het verzoek
I geen ingrepen te verrichten bij mensen die
nder gevoelig voor smog zijn. De waarschu
wingen werden ook in het Joegoslavisch, Turks
en Italiaans uitgezonden.
Het ging om fase 1 van het alarm, wat wil zegen
dat de hoeveelheid zwaveldioxide de toegelaten
waarde van 0.8 milligram per kubieke meter lucht
had overschreden. In fase 2 - die onmiddellijk
door een crisisstaf in Essen werd voorbereid en
die ingaat bij 1,6 milligram - worden allerlei
wettelijke bepalingen, onder andere een rijver
bod, van kracht. De oorzaak van de smog,
waaronder een vijftiental gemeentedistricten te
lijden had, werd veroorzaakt door een bijzondere
luchtlaag, die als een soort kaasstolp over het
betrokken gebied lag waardoor de luchtvervuil-
ende stoffen door gebrek aan wind niet konden
ontkomen.
NA VLUCHT VAN VENTURO
ROME (Reuter) De direc
teur van het politiekorps in
Italië dat met de openbare vei
ligheid is belast is gisteravond
van zijn functie ontheven naar
aanleiding van de ontsnapping
Chantage op
premier van
Denemarken
KOPENHAGE (Reuter) Ko-
penhage zal met bomaanslagen
op openbare gebouwen te ma
ken krijgen als premier Anker
Joergensen geen 10 miljoen
Deense kronen betaalt aan een
anonieme briefschrijver, zo
heeft hoofdcommissaris van
politie van Kopenhage Wolmer
Petersen gisteren meegedeeld.
Hij zei dat de bewaking van de
eerste-minis ter was verscherpt
in verband met drie dreigbrie
ven.
In het weekeinde is een soort
bom gevonden in het centrum
van Kopenhagen. Door de ont
ploffing die de mijnopruimings-
deskundigen teweegbrachten,
sprongen ramen kapot in de
kathedraal van Kopenhagen.
Groenland vóór
autonomie
GODTHAAB (AFP) Toen
99,3 procent van de stemmen
van het referendum op Groen
land geteld was bleek dat 70,1
procent van de Groenlanders
zich heeft uitgesproken vddr*
binnenlands zelfbestuur, 25,8
procent stemde tegen en 4,1
procent onthield zich van stem-
De voorzitter van de nationale
raad van Groenland, Lars
Chemnitz, verklaarde vanmor
gen dat de 17e januari een
historische dag voor Groenland
is geworden. Hij zei dat de
uitslag geen scheiding met De
nemarken betekent maar wel
zal leiden tot een nadere band
met het moederland. In 1979 zal
Groenland voor het eerst een
locaal parlement krijgen.
van de tweede beklaagde in de
zaak van de ergste terroristen
aanslag in Italië sedert de twee
de wereldoorlog.
Minister van Binnenlandse Za
ken Virginio Rognoni deelde in
de Senaat in Rome mee dat hij
Giuseppe Parlato had ontheven
van zijn commando over het
80.000 man sterke korps belast
met de „Publica Sicurezza".
Rognoni deelde verder mee dat
hij ook de hoofdcommissaris
van politie van Catanzaro in het
zuiden had ontslagen. In deze
stad verdween de daar onder
politiebewaking gestelde
rechtse terrorist Giovanni Ven
tura. Deze had huisarrest en
bevond zich onder de 33 perso
nen die terecht staan wegens
medeplichtigheid aan de bo
maanslag in Milaan in 1969 die
aan zestien mensen het leven
kostte. In oktober vorig jaar
was al Ventura's kameraad
Franco Freda ontsnapt, even
eens in Catanzaro.
Het korps van de Pubblica Sicu
rezza is een van de drie hoofd
korpsen van Italië en ressor
teert onder het ministerie van
Binnenlandse Zaken.
Bonn wijzigt
procedure
Berufsverbote
BONN (DPA) - Het Westduitse
kabinet heeft gistermiddag een
nieuwe procedure vastgesteld
voor wat betreft het weren van
politieke extremisten uit de
overheidsdienst.
De nieuwe regeling die is opge
steld door minister Gerhart
Baum van binnenlandse zaken
houdt in dat het vragen van-
inlichtingen aan de zogenaamde
Verfassungsschutz of binnen
landse veiligheidsdienst over
sollicitanten door centrale of
federale overheidslichamen niet
langer als stelregel geschiedt,
doch pas dan toelaatbaar zou
moeten zijn als er gegronde
twijfel aan de getrouwheid aan
de grondwet van een sollicitant
zou bestaan.
VADER SJAH GECOMPROMITTEERD
DOOR VERBOND MET HITLER
Met de verdwijning van de
sjah uit Iran geloven velen
dat aan de dynastie van de
sjah voorgoed een een ein
de zal komen, hoewel deze
formeel een opvolger heeft
in de persoon van de 18-ja-
rige Reza Pahlavi. Deze ver-
klaarde gisteren in Lub-
bock.Texas waar hij een mi
litaire opleiding volgt dat
„hij bereid is naar Iran te
gaan als het volk dat wil"
(Van onze correspondent FYed Halliday)
LONDEN Het Westen heeft het Iraanse
koningshuis Pahlavi zestig jaar lang ge
steund. De traditie begon met de Engelsen,
die vlak na de Eerste Wereldoorlog Reza
Khan, de vader van de huidige sjah, aan
moedigden naar de macht te grijpen. Iran
werd destijds geregeerd door de 120 jaar
oude Qajar-dynastie, hoewel geregeerd een
wat overdreven term is, want de macht van
de Qajars ging niet veel verder dan Tehe
ran. Er waren niet meer dan twee doelmati
ge militaire troepenmachten in het land: de
door de Britten getrainde South Persia Rif-
fles in het noorden en wat overgebleven
was van de Iraanse Kozakkenbrigade, die
geleid werd door Witrussische officieren.
In de jaren van de Eerste Wereldoorlog wa
ren er allerlei legertjes van nationalistische
en afscheidingsbewegingen ontstaan, en in de
noordelijke provincie Gilan was, met behulp
van de Bolsjewieken, een Sovjet republiek
uitgeroepen. Ir. India was een anti-koloniale
beweging ontvlamd, en de Bolsjewieken kre
gen steeds meer macht in Midden-Azië. De
Britten zagen in Iran een mogelijke bufferzo
ne tegen de oprukkende macht.
In augustus 1919 probeerde de toenmalige
minister van buitenlandse zaken Lord Cur-
zon in Iran een Brits protectoraat in te stel
len. In ruil hiervoor zou Engeland economi
sche hulp geven en een nieuw leger opleiden.
Voor de kalmere Arabische staten rond de
Golf was zo'n protectoraatregeling uitermate
geschikt, maar de Perzische nationalisten
wilden er niets van weten. Volgens de toen
malige ambassadeur in Teheran waren de
enige voorstanders van het Britse protecto
raatsplan omgekocht
Twee jaar later, in 1921, vonden de Britten
meer discrete en buigzame bondgenoten in
de persoon van Zia ed-Din Tabatabai en
Reza Khan. De eerste was een burgerpoliti
cus, de tweede een Iraanse officier in de Ko
zakkenbrigade. Reza kreeg van de Britten
wapens en andere voorraden en werd met
Tabatabai „aangemoedigd" de macht in han
den te nemen.
Reza Khan
Reza Khan wierp de Qajar-monarchie omver,
en riep zichzelf in 1925 uit tot koning. Zo
werd hij de eerste leider van de Pahlavi-dy-
nastie. Engeland had Reza op de troon gezet,
en was blij met zijn strategische neutralisatie
van Iran. Maar in tegenstelling tot wat veel
Perzen tot op de dag van vandaag geloven
was hij geen marionet van de Britten. Al
vrij snel werd het Britse militaire personeel
het land uitgezet. Reza Khan ondernam ook
pogingen voor een nieuwe regeling met de
Briten over de olieconcessies.In de jaren der
tig had hij vriendschapsbanden met Hitler-
Duitsland.
Die vriendschap zou zijn einde betekenen.
Toen de oorlog eenmaal uitgebroken was
weigerde Reza 2000 Duitsers uit te wijzen.
Na de Duitse invasie van Rusland in juni
1941 was Iran zowel voor de Britten als voor
de Russen een belangrijke mogelijke militai
re opslagplaats geworden.
Op 25 augustus 1941 vielen Russische en En
gelse troepen het land binnen, en Reza Khan
werd naar Zuid-Afrika verbannen, waar hij
zou sterven. Zijn knorrige 21-jarige zoon, de
huidige sjah, werd op de pauwentroon gezet.
De gebeurtenissen van die tijd dreigden op
een gegeven moment het einde van de Pa-
hlavi-dynastie te worden. Zo lang de geal
lieerden in zijn land verbleven had de sjah
niets te zeggen. Het leger, de grote steunpi
laar van het koninklijk huis was in diskre
diet geraakt door zijn hulpeloze reactie op
de geallieerde invasie. Het leger is sedertdien
ook nooit meer echt in actie geweest. Nieuwe
politieke groeperingen, zoals het Nationale
Front en de communistische Tudehpartij, be
gon ook in de bezettingstijd de kop op te
steken.
Toch werd in zekere zin het regime van Mo
hammed Reza Pahlavi gered door deze
machtige politieke tegenstanders. Het weer
opkomende nationalisme in Iran vormde een
bedreiging voor de Britten en de Amerika
nen, en daarom besloten zij hun volle steun
te geven aan de sjah. Alleen hij zou weer
stabiliteit in het land kunnen brengen, dach
ten de geallieerden, die in 1941 zelf voor het
verloren gaan van de stabiliteit hadden ge
zorgd.
Het Iraanse leger werd, strikt volgens de
Truman-doctrine, door de Amerikanen bewa
pend en verder uitgerust. In 1951 werd Mos
sadegh premier en nationaliseerde de Britse
oliebelangen.
Samenzwering
Begin augustus 1953 stak een samenzwering
tegen Mossadegh de kop op. Prinses Ashraf
Pahlavi, halfzuster van de sjah, vloog naar
Zwitserland voor een geheime bespreking
met Allen Dulles, hoofd van de CIA. Tegelij
kertijd worden agenten van de Amerikaanse
geheime dienst Iran binnengesmokkeld om
de coup te coördineren.
Een van de Amerikanen was Kermit Roose
velt, de kleinzoon van Theodore Roosevelt,
die in het begin van deze eeuw president
van Amerika was. Kermit Roosevelt had 10
miljoen dollar in papiergeld bij zich. Samen
met een handvol andere agenten legde hij
contacten met criminele elementen in de
arme wijk van Teheran. Een machtige be
ndeleider, Shaaban „Bimogh" („Bimogh" be
tekent „zonder hersens") leverde enige hon
derden „demonstranten" in ruil voor Roose
velt's geld.
De militaire kant van de coup werd geleid
door kolonel Norman Schwartzkopf van de
FBI, die in de oorlog militair adviseur in
Iran was geweest. Schwartzkopf, die had ge
zegd naar Iran te reizen „om een paar oude
vrienden op te zoeken", ontwierp de plannen
samen met generaal Fazlollah Zahedi.
Midden augustus werd tot actie overgegaan.
Op 16 augustus beval de sjah aan generaal
Nassiri premier Mossadegh te ontslaan. De
premier weigerde op te stappen en generaal
Nassiri werd gevangen gezet. De sjah deed
net alsof hij in paniek geraakt was en
vluchtte met zijn vrouw Soraya het land uit.
Drie dagen later gingen de koningsgezinde
troepen tot de tegenaanval over.
Shaaban Bimogh en zijn volksmeute storm
den door de zuidelijke wijk van Iran met de
kreet „Lang leve de sjah". Zogenaamd in
antwoord op de roep van het volk zette Za
hedi zijn tanks en troepen in. Mossadegh en
duizenden aanhangers werden gearresteerd.
De sjah keerde terug van zijn korte balling
schap.
Zahedi
De Perzen die zich de crisis van 1953 kun
nen herinneren, hebben de laatste tijd het
vreemde gevoel dat ze het allemaal al eens
eerder hebben meegemaakt. De voornaamste
politieke adviseur van de sjah is Ardeshir
Zahedi, zoon van de leider van de coup van
1953. Generaal Nassiri zit weer in de gevan
genis, verdacht van verduisteringen tijdens
zijn 13 jaar als hoofd van de Savak. Shah-
pur Bakhtiar, de huidige premier, is een
vroegere aanhanger van Mossadegh. Hij
heeft familiebanden met Soraya en generaal
Bakhtiar, de militaire goeverneur van de
hoofdstad vlak na de coup van 1953.
De enige hoofdpersoon van nu die in 1953
geen rol speelde ayatollah Khomeini. Hij
heeft geprobeerd de herinneringen aan Mos
sadegh uit te wissen. Khomeini vertegen
woordigt de enige echte oppositie tegen de
sjah, zegt hij zelf, daarbij voor het gemak
vergetend dat zijn voorganger van de tijd
van Mossadegh, de ayatollah Kashani, zich
uiteindelijk achter de sjah schaarde.
Maar het diepst gegrift in de herinnering
van de Perzen is de namaak-ballingschap
van de sjah, en zijn terugkeer na een militai
re coup. De meeste Iranezen hopen maar dat
de sjah en het leger (en de Britten en de
Amerikanen) hun successen van 1921 en 1953
niet nog eens zullen proberen te herhalen.
copyright The Guardian
=1
(Van onze correspondent Roger Simons)
LONDEN „Einde volgende week zal de ellende, veroor
zaakt door de staking van de vrachtwagenchauffeurs, on
draaglijk zijn. Arme mensen zullen van honger omko
men".
Dit staat in een brief, die de Federatie van de Britse
Voedingsindustrie gisteren gericht heeft tot Labour-pre
mier Callaghan van Groot-Brittannië. Deze organisatie
vertegenwoordigt 350 belangrijke producenten van levens
middelen.
Haar secretaris-generaal Derek Hornby zei gistermiddag
op een persconferentie in Londen: „Als het zo doorgaat,
zal tegen einde volgende week geheel de Britse voedingsin
dustrie platliggen. Dit zal dan een verlies betekenen van
600.000 arbeidsplaatsen. Slechts 10 procent van de vereiste
grondstoffen bereiken de levensmiddelenbedrijven. Ook de
bevoorrading van winkels en supermarkten gaat niet ho
ger dan dit percentage".
Het akkoord tussen de socialistische minderheidsregering
en de vakbond van de stakers om essentiële transporten
door te laten, levert weinig op. De stakers houden zich ge
woon niet aan de afspraak. Hun zogeheten secundaire sta
kers posten intimideren vrachtwagenchauffeurs die voorge
reden komen. Zij weigeren herhaaldelijk de echtheid van
schriftelijke vrijgeleide te erkennen. Dergelijke papieren
worden met veel administratieve omslachtigheid geleverd
door de vakvereniging.
Sommige afdelingen van de almachtige transportarbeiders-
bond laten doen de fabrieken betalen. Alleen in ruil voor
veel geld wordt dispensatie verleend voor het vervoer van
bepaalde produkten. Hoewel dit allemaal bekend is en het
niet mag. durft de socialistische regering niet op te treden.
Haar politieke partij hangt totaal af van de vakbonden,
die nu in Groot-Brittannië steeds meer een soort Maffia
vormen. Dit land wordt niet bestuurd door politici, maar
wel door linkse vakbond^ bazen
De gevreesde transportarbeidersbond plaatst voortdurend
meer stakersposten. Zij blokkeren alle havens en de mees
te fabrieken. Over enkele dagen zullen in Groot-Brittannië
geen kranten meer verschijnen omdat het papier op is. Er
dreigt ook gebrek aan boord, omdat de bakkerijen bijna
zonder zout zitten. Groente en fruit worden zeldzaam. Wat
binnenkomt uit het buitenland, rot in de geblokkeerde ha
vens.
Derek Hornby, van de Voedingsfederatie, vreest het ergste
voor bejaarde mensen, moeders met jonge kinderen, ge
pensioneerden en invalide personen, voor wie het onmoge
lijk is geweest te hamsteren. Iemand die moet leven van
zijn Engels pensioentje kan zich trouwens nooit veel aan
schaffen. Volgens Hornby zullen dergelijke lieden spoedig
ernstige risico's lopen. „Arme mensen zullen sterven van
honger", voorspelt hij pessimistisch.
Maar er wordt niets gedaan om de problemen op te los
sen. De Labourregering ziet machteloos toe, terwijl zij
door de leden van de transportarbeidersbond, die de ge
vaarlijkste tegenstander van haar loonbeleid is, langzaam
maar zeker in de grond geboord wordt. Als Callaghan nu
parlementaire verkiezingen uitschrijft (wat hij alleen zal
doen als het niet anders meer kan), mag hij meteen zijn
koffers pakken. Downing Street 10, ambtswoning van de
premier, komt dan leeg voor Margaret Thatcher, leidster
van de Britse conservatieven.
ROGER SIMONS
