Costa Brava,
eerste
Spaanse
geliefde
voor vele
Nederlanders
Buiten
topseizoen
nog
mogelijkheden
genoeg
om rustig
het echte
Catalonië te
ontdekken
De Costa Brava. Hoeveel
landgenoten zien haar terug als een
eerste geliefde, in andere handen
overgegaan, maar nooit vergeten en
nog altijd betoverend mooi? Lang
voor de trek naar andere
zonnekusten begon en in
vissersdorpen als Benidorm en
Torremolinos de verwildering om
zich heen greep, werd Spanje hier
schoorvoetend betreden door
Nederlandse vakantiegangers.
De deur van het Iberisch schiereiland
stond op een kier. Zo dicht mogelijk
bij huis - er bestonden toen nog
afstanden - kon-voor het eerst een
Carmen ten dans worden gevraagd.
Zij sloeg geen misvormde
toeristenflamenco's uit de hakken
maar danste ingetogen en met een
zekere devotie de sardana, een
eeuwenoude variatie op krijgsrituelen.
Toen in dit grensgebied al meer dan
een halve eeuw geleden de
„verspieders" van het toerisme
aankwamen, was Spanje nog geen
vakantieland. Achter de Pyreneeën
sloeg een soms woeste branding stuk
op de baaien en kapen van ongerepte
schoonheid. De Catalanen leefden van
de visvangst en hadden op hun
strandjes het rijk alleen.
De Costa Brava was er toe
voorbestemd, om de eerste stoot van
het toerisme op te vangen. Terwijl
vliegen nog het privilege bleef van
stoutmoedigen en welgestelden,
overschreden de eerste bussen
vreemde grenzen, spoedig gevolgd
'door pioniers in hun eigen
automobielen. Jarenlang kwamen de
vakantiegangers niet veel verder dan
de Costa Brava, het eerste kustgebied
van de Middellandse Zee in Spanje,
voor wie de lange rit door Frankrijk
tot een goed einde had gebracht.
Niemand kon vermoeden, dat aan de
zo verre Costa Blanca en Costa del
Sol het gigantische Atlantis aan de
golven zou ontstijgen, waar nu
miljoenen mensen in wolkenkrabbers
worden opgeborgen. De explosieve
ontwikkeling van het
bulk-(charter)-vervoer door de lucht
ontnam aan de Costa Brava later een
zekere exclusiviteit.
Thans worden op het vliegveld van de
provinciestad Gerona jaarlijks
honderdduizenden bezoekers
aangevoerd, maar nog altijd is het
gewest doelwit voor een
vakantie-met-de-eigen-auto. Velen die
er zo'n 1400 kilometer op hebben
ziten, zien het als een verlossend
eindpunt na de lange rit.
Maar lang niet iedereen denkt er zo
over. Nieuwe autoroutes in Frankrijk
en Spanje hebben de reisduur bekort
en de trekdrift nieuwe impulsen
gegeven, tot diep in het zuiden waar
de rots van Gibraltar uit zee opdoemt.
Aan een kust die zich als één grote
toeristische supermarkt uitstrekt
tussen Port Bou en deze door apen
bevolkte piek, moest ook de eens zo
schilderachtige Costa Brava wel van
zichzelf vervreemd raken.
Spanje boekte vorig jaar een nieuw
record met 34 miljoen gasten. Veel
„urbanizaciones" overheersen er de
typische vissersdorpjes - zoals alle
reisgidsen ze nog hardnekkig noemen
- met hun stapeldozen van hotels en
appartementsgebouwen.
Salvador Dali's villa in Port Lligat en
zijn museum te Figueras herinneren
aan de tijd. dat zoveel kunstenaars
ongestoord penseel en beitel
hanteerden of in een klein hotelletje
de rotskust in proza en poëzie
bezongen. Toch is de Costa Brava
ook nu nog een lusthof, vergeleken
met de steenwoestijnen aan
zuidelijker stranden.
De stroom heeft te rechter tijd
meerdere beddingen gevonden. Als
gevolg van de noordelijke ligging
heeft deze costa verhoudingsgewijs
terrein prijs moeten geven, toen het
zonnesyndroom om zich heen greep.
De miljoenenmassa's zochten
verderop nog hogere temperaturen en
de grote overwinteringstrek gaat ook
aan de Costa Brava voorbij.
Toch is het er druk gebleven. Wat de
Catalanen op de concurrentie voor
hebben is het overweldigende
natuurschoon van hun rotskust, die
aan alle grillen van de zee toegeeft
en derhalve bezaaid is met
uitsteekstels, klippen, inhammen,
kapen, eilandjes en plateaus. Aan het
palet van de kleurschakeringen
verlenen pijnbomen, cypressen en
kurkeiken bereidwillig hun
medewerking, het water is er blauwer
dan waar ook en geen licht kan in
helderheid wedijveren met dat van de
Costa Brava.
Nu zovelen van het toerisme
afhankelijk zijn geworden, streven ook
de Catalanen naar vakantiespreiding.
Alles wat zij voorhanden hebben voor
een aangename vakantie in najaar,
winter en lente, wordt daartoe in de
strijd geworpen.
Wie in deze perioden soms plotseling
aanwakkerende „tramontane" - een
krachtige noordenwind - riskeert,
wordt niet door drommen toeristen
gehinderd. Een toenemend aantal
gasten - vooral huurlieden uit
Frankrijk - profiteert van de grotere
bewegingsvrijheid. De mogelijkheden
om rustig het echte Catalonië te
ontdekken, zijn dan nog ruimschoots
voorhanden.
Wat opvalt achter deze grillige
kustlijn vol niveauverschillen, zijn de
vele en soms reusachtige
kampeerterreinen. Gerona was de
eerste provincie van Spanje die het
sociaal toerisme daadwerkelijk
bevorderde, door ruimte te scheppen
voor tentbewoners.
Deze campings liggen nu nog bij
tientallen in het groene achterland
dat soms aan vlaktes in Italië doet
denken, met de traag stromende
Muga, Fluvia en Ter, klokketorens,
stille dorpjes en zelfs rijstvelden zoals
de Italiaanse, waarin Silvana Magnano
als filmster (Bittere Rijst) haar
triomfen vierde.
Ontelbare Nederlandse automobilisten
hebben hier dankbaar hun haringen
in de weke bodem gedreven en ze
doen dat nog steeds. Hun caravans
en linnen bungalows verrijzen soms
pal aan het strand, zoals op de
camping Les Dunes in de buurt van
Ampurias.
De Costa Brava riep Jan Modaal al
een hartelijk welkom toe, toen de
Franse en Italiaanse Rivièra nog
voorbehouden bleven aan de beter
gesitueerden en Benidorm een negorij
was met tien vissershuisjes.
De pogingen om buiten het
topseizoen de bezoekers te gerieven
worden hier in mindere mate
ontleend aan de zon. Wel kan
gewezen worden op de rusticiteit van
een 17e eeuws vissersdorpje als
Cadaqué of een lieflijk de
berghellingen beklimmend Calella.
Gesteenten waarop de branding stuk
slaat en strandjes die hun vormgeving
ontleend schijnen te hebben aan de
maanstand in het eerste kwartier,
worden reeds van oudsher geëtaleerd
als onvolprezen natuurschoon.
Meer en meer echter worden de
gasten verwezen naar het culturele
erfgoed. Het landschappelijk soms
minder boeiende platteland heft een
groot aantal burchten en kastelen ten
hemel, van een sombere doch
indrukwekkende schoonheid.
Slechts weinigen komen er 's zomers
toe. om landinwaarts te trekken, naar
plaatsjes als Castello de Ampurias,
beheerst door een geweldige
kathedraal of de kloosters met hun
eeuwenoude boerenhofsteden Uren
kunnen doorgebracht worden in het
middeleeuwse stadje Pais, zo
volmaakt in de oude glorie hersteld,
dat het enkele jaren geleden een
hoge onderscheiding kreeg.
Castillo de Montgri. hoog op een
grauwe bergkam, de historische
stadswijken van Figueras en Gerona -
met Europa's breedste domkerk,
toegankelijk via 86 traptreden - er
wordt alles aan gedaan om deze
monumenten in stand te houden en
een grotere bekendheid te geven.
De woekering van een nieuwe
architectuur gericht op
massa-toerisme, zorgt aan de Costa
Brava voor een bijna tragikomische
contrastwerking. De horizonvervuiling
neemt hier en daar bedenkelijke
vormen aan. Zo lieflijk kan de naam
van het oude vissersdorpje Rosas niet
zijn of de betonnen aangroeisels
verrijzen nu als een fata-morgana aan
de vloedlijn.
Appartementscomplexen opgetrokken
in de vorm van een amfitheater
heffen hun terrassen naar het zwerk
en liggen in het schitterende zonlicht
als zonnetempels van een nieuwe
religie. De nieuwe watersportstad
Ampuria-Brava wordt aangeprezen als
„het Florida van Europa". Het nog
altijd alleraardigste vissersdorp La
Escala ontleent roem aan een lokaal
produkt: de bremzoute ansjovis, te
koop in hetzelfde pakhuis waar
Spaanse vrouwen al kwebbelend de
potten vullen, het stinkt naar
schubben en wier. Een zeer oud
Kniertje laat er de peseta's in haar
schortzak glijden.
Niets aan de hand dus; hier laat het
onbedorven vissersleven zich nog niet
gelijkschakelen. Maar er worden in de
grandioze baaitjes steeds minder
vissersboten op het zand getrokken.
Ver van het dorp ligt de nieuwe
watersporthaven van La Clota, waar
de kleurige vissersvaartuigen aan hun
eigen steigers dobberen.
Doelmatigheid heeft het gewonnen
van de romantiek. De reusachtige
scheepslantaarns zien er uit als het
soort helmen, vroeger in
dameskapsalons gebruikt voor het
aanbrengen van de permanent wave.
Architecten vol toekomstfantasieën
hebben rondom deze haven een
urbanisatie ontworpen, waar nog
jaren aan gewerkt zal worden. Alweer
een nieuw Babyion, dit Escalanova,
dat honingraatsgewijs verkocht wordt
door heel Europa.
Gelet op de ongelofelijke hoeveelheid
makelaarskantoren en -kantoortjes zal
er aan dit waterfront tussen de
Frans-Spaanse grens en Blanes nog
veel meer gebouwd en verkocht
worden. De grote race duurt voort.
Het eens zo klassieke vakantiedoel wil
niet achterblijven en offert veel
intimiteit op aan de nieuwe
grootschaligheid. Veel eenvoudige,
oudere hotels zijn van oudsher in het
dorpsleven geïntegreerd, een
aantrekkelijke situatie met als nadeel
dat zij niet kunnen wedijveren met
het comfort van nieuwe complexen.
Het bouwen gaat daarom gepaard
met veel breken en allerlei renovaties.
Intussen is het voornaamste trefpunt
Lloret de Mar al uitgegroeid tot een
superstad, met misschien nog enkele
vissers als decoratie. Gigantische
logiestorens verdringen elkaar aan het
strand. De Consumentenreisgids telde
hier onlangs 165.000 bedden voor
gasten in het hoogseizoen, terwijl het
aantal „echte" inwoners misschien
achtduizend bedraagt.
Hier en te Barcelona en Gerona
komen drie van de achttien casino's
die Spanje nu in de strijd gaat
werpen ter bevordering van het
toerisme, investering 4000 miljoen
peseta's en gericht tegen de
concurrentie van Franse
speelpateizen.
Rouw past dus ook de Carmen van
deze Costa Brava. met de eens zo
fleurige bloem in het ravenzwarte
haar, zou de conclusie kunnen zijn
voor wie deze eerste liefde terugziet.
Lloret de Mar. Paya de Aro, Tossa,
Rosas, San Antonio enz. getuigen van
de onvoorstelbare facelift die zij heeft
ondergaan.
Het kan gebeuren, dat de vreemdeling
een helderwit Spaans stadje ziet
opdoemen hoog boven de baai en vol
beloften van een typische
bedrijvigheid met manden beladen
ezeltjes, hapjes op de toonbank van
een kroegje, voor het huis de
breipennen hanterende vrouwen. Zich
derwaarts spoedend wordt hij begroet
door de spookachtige leegte van nog
onbewoonde villa s en landhuizen, als
werd de stad door een pestilentie
bezocht. Oorden zoals deze - Punta
Montgo bijvoorbeeld - geven de
bezoeker 's winters het gevoel, dat
ook de Costa Brava elke authenticiteit
dreigt te verliezen.
Toch bleef er nog veel gespaard.
Vissersdorpjes, vanouds de parels aan
deze stranden wisten hun eigen
gezicht te bewaren en de slaapsteden
op een redelijke afstand te houden.
Golfgeruis overspoelt zelfs nog
kilometers lange stranden, waar de
commercie niet heeft toegeslagen,
zoals achter het dorp San Pedro
Pescador. Het kustgebied is daar zo
moerassig, dat de bezoekers er
uitsluitend op kampeerterreinen zijn
aangewezen.
Wat ondanks alles gebleven is. is de
natuur, die deze vloedlijn beheerst
met een grilligheid zonder weerga,
zodat de bouw van uniforme
vakantiesteden op de meeste plaatsen
onmogelijk is.
De thans zo sterk beklemtoonde
historische verworvenheden doen de
rest. „Hier lagen altijd uw schatten,
maar u zag ze niet". Met deze
variatie op een dichtregel sturen de
Catalanen hun gasten naar al die
overblijfselen uit de middeleeuwen en
uit een nog grijzer verleden. Drukker
bezocht dan menige grote stad ligt in
de buurt van La Escala een
archeologische schatkamer -
misschien wel de belangrijkste van
.Spanje - aan de Middellandse Zee.
Ampurias is de verzamelnaam voor de
resten van een Griekse en een
Romeinse stad, waarvoor de eerste
fundamenten 600 jaar vóór Christus
gelegd zijn. Tienduizenden bezoekers
van alle nationaliteiten hebben er
graag 50 peseta's voor over om in
het stratenpatroon te kunnen
wandelen en een museum te
bezoeken, waarin de opgedolven
voorwerpen - variërend van de
bekende haarspelden uit dje tijd tot
manshoge beelden - zijn
tentoongesteld.
Sinds in 1908 de eerste spade is
gestoken zijn de opgravingen bijna
zonder onderbreking voortgezet en
nog altijd liggen grote stadswijken
onder het zand. Hier kunnen gave
mozaïekvloeren betreden worden en
verwijst de informatie-automaat naar
de ligging van de baden, een atrium
bakkerij, amfitheater, stadsmuren,
forum en een zeer oude begraafplaats
met de overhuiving van kleine daken.
Aescolopus kijkt uit over een
onafzienbare reeks fundamenten van
het oude Neapolis. Deze locatie is
zowel wetenschappelijk als toeristisch
gezien een unieke bezienswaardigheid
aan de Costa Brava. Aan de overkant
van de Baai van Rosas stonden
kortgeleden nog borden van een
Duitse bouwonderneming: „Soliocasa
baut für Sie in Rosas", verwijzend
naar futuristische betonkolossen, die
inmiddels betrokken konden worden.
fieldde Sou/temt
Boven: Gerona, de provinciestad, is
nog steeds het doelwit van vele va
kantiegangers met de eigen auto
Links: Toen Carmen nog geen mis
vormde toeristenflamenco's uit de
hakken sloeg, maar nog ingetogen
en met een zekere devotie danste
Rechts: Slechts weinigen komen er in de zomer toe
landinwaarts te trekken om er de charme van het on
bekende te ondergaan
Onder: Spookachtige leegte van nog onbewoonde vil
la's en landhuizen, ook in Punta Montgo
