De grote afrekening na mei I945
soms meer wraak dan berechting
Bisdom Haarlem bereidt oprichting
voor van convict voor priesterstudenten
Paus kondia
document
aan over
katechese
Kindermishandeling bestaat. Hoe lang nog.
Beschrijving
in boekvorm
om over
nate denken
Kamer heeft
problemen me
wetsontwerp
huurverhoging
Frère Roger
vanTaizé
nu in Nairobi
kerk
wereld
„IN PLAATS VAN BIJLTJESDAG"
SIRE
BINNENLAND
LEIDSE COURANT
DONDERDAG 21 DECEMBER 1978 PA )F
DEN HAAG De grote
afrekening zou direct na
de bevrijding komen. Dui
zenden Nederlanders had
den dit tot 1945 gehoopt.
Een Bijltjesdag: ae grote
vereffening voor alles wat
de Duitse bezetters ons,
maar vooral eigen Neder
landers elkaar hadden
aangedaan. Wat ervan te
rechtgekomen is, weet ie
dereen intussen wel. Wat
er echter direct na 5 mei
1945 gebeurd is weten
waarschijnlijk maar wei
nig Nederlanders. Tot me
dio 1955 is er in politieke
zin veel gaande geweest
rond ,de vervolging van
oorlogsmisdadigers en
landverraders. Daarvan
zijn alleen de politiek in
gewijden op de hoogte ge
weest zoals de laatste tijd
in de zaak-Menten duide
lijk geworden is. Maar
wat wil men; direct na de
bevrijding werden min
stens 100.000 waarschijn
lijk wel 150.000 Nederlan
ders opgepakt en in
gevangeniscellen of in 130
kampen opgeborgen. In
plaats van Bijltjesdag
kwam er een berechting
die voor velen veel te
lang geduurd heeft.
Koningin Wilhelmina mocht
tijdens de oorlog vanuit Lon
den dan wel gezegd hebben
dat voor het handjevol land
verraders in bevrijd Neder
land geen plaats meer zou
zijn maar meer dan 100.000
Nederlanders zet men in een
vrij land niet zo maar buiten
spel. Wat moest men dan wel
aan met deze arrestanten?
Met andere woorden: wat
moest men beginnen met
ruim 130 kampen vol gearres
teerde mannen en vrouwen?
„In plaats van Bijltjesdag"
noemt professor mr. A.D. Be-
linfante zijn aanstaande don
derdag te verschijnen boek
van 600 pagina's, over wat
zich in politiek, juridisch en
maatschappelijk opzicht heeft
afgespeeld rond de berechting
van deze foute Nederlanders.
Een boek dat men leest met
veel verwarrende gevoelens.
Bevreesd voor een massale
vergelding, een bijltjesdag di
rect na de bevrijding had de
Nederlandse regering in Lon
den een regeling over de be
rechting opgesteld, zij het dan
met de nodige spanningen.
Maar bezet Nederland was er
zo slecht van op de hoogte,
dat na de bevrijding vooral
de Binnenlandse Strijdkrach
ten allerlei mensen uit hun
huizen haalden en van de
straat plukten, die fout waren
geweest. In werkelijkheid of
soms alleen al bij geruchte.
De Binnenlandse Strijdkrach
ten waren samengesteld uit
oud-militairen, oud-verzetslie
den, maar ook uit mensen die
zich na Dolle Dinsdag geroe
pen voelden ook aan het ver
zet te doen.
De grote vraag was vooral:
waren alle opgepakte Neder
landers ook werkelijk land
verraders? Volgens professor
Belinfante zeker niet. Want
toen de bevrijdingsemoties
wat verminderd waren, ble
ken heel wat gearresteerden
tot, zoals men ze toen ging
noemen, de lichte gevallen te
behoren. En voor deze lichte
gevallen was een langdurig
verblijf in een van de 130
kampen al een meer dan vol
doende straf geweest
Het grootste probleem na mei
1945 was de berechting van
een zo ongekende hoeveelheid
gearresteerden geweest: tus
sen de 100.000 en 150.000.
Daarvoor moesten eerst de
onderzoek-dossiers worden sa
mengesteld, de dagvaarding
worden ontworpen en de
rechtsprocedure via de bijzon
dere gerechten en tribunalen
-plaatsvinden. De tribunalen
vormden het grootste pro
bleem, vooral omdat de sa
menstelling ervan bestond uit
niet-juristen, behalve de voor
zitter. Hier dient echter ge
zegd dat deze tribunalen hun
uiterste best gedaan hebben
iedere gedagvaardigde op
zichzelf te beoordelen, los van
de collectieve schuld, die men
in Nederland aan „de land
verraders" had toegedacht.
Het is dus geen Bijltjesdag
geworden in de onstuimige
roes van de bevrijding, geen
persoonlijke of massale wraa
koefening in het Nederland
na 5 mei 1945. Hoewel?! Wie
het volhoudt het boek „In
plaats van Bijltjesdsag" van
professor Belinfante te blijven
lezen, ontkomt niet aan een
misselijkmakend gevoel dat er
in verschillende kampen eigen
rechter is gespeeld door de
kampbewakers.
Het was dan wel geen Bij
ltjesdag, maar wel een wraa
kneming op langere termijn.
Dat er te weinig voedsel was,
nou ja. Heel Nederland had
een karig maal, zeker in de
eerste periode na de oorlog.
Maar de behandeling in een
aantal kampen leek-hoe lan
ger zij bestonden - langzaam
maar zeker op nazi-methoden
te lijken. Zeer veel arrestan
ten werden in de regel nogal
fors aangepakt. Erger was
echter, dat een toenemend
aantal bewakers de gevange
nen gingen mishandelen op
een manier die leek afgeke
ken van de gearresteerde
Duitse en Nederlandse kamp
beulen van vóór 1945. Van de
130 kampen is van ruim 60
kampen bekend dat mishan
deling daar de gewoonste
zaak ter wereld was. Voorbe
elden? Gevangenen moesten
zich spiernaakt uitkleden,
werden hardhandig gedwon
gen prikkeldraad om hun li
chaam te dragen, of over
prikkeldraad te lopen. Andere
gevangenen werden van de
trappen geduwd Gees liever:
gegooid) met ploertendoders
geslagén, dikwijls naakt in
donkere en vochtige ruimten
opgesloten, meestal zonder
bed of stoel of wat ook. Als
gevolg van de mishandelingen
zijn vermoedelijk veertig tot
vijftig gedetineerden om het
leven gekomen.
Voor het optreden van de
kampbewaarders is natuurlijk
een verklaring te vinden, ze
ker de eerste maanden na de
bevrijding. Maar hun soms
wreed optreden veel later
blijft te veroordelen. Het spe
ciaal onderzoekteam van het
Militair Gezag moest er zelfs
aan te pas komen om weer
enigszins orde op zaken te
stellen. Het allerdroevigst ech
ter was het lot van veel kin
deren van de gedetineerden.
Het gaat hierbij om 160.000
kinderen, van wie vaak vader
èn moeder gedetineerd waren.
Veel kinderen kwamen in zo
genaamde opvancentra te
recht, waar zij niet bepaald
liefdevol behandeld werden.
Een groot aantal had het
zelfs bijzonder slecht Geluk
kig reageerden talloze Neder
landers fel op de vaak men
sonwaardige behandeling van
vele gedetineerden en hun in
tehuizen geplaatste kinderen.
Een en ander heeft dan ook
geleid tot een onderzoek door
een speciale eenheid van het
Militair Gezag. Maar profes
sor Belinfante hecht weinig
waarde aan het rapport van
deze eenheid. Later is "ïen on
derzoekscommissie vaTi de re
gering nog aan het werk ge
weest. De rapportage was
echter zo nietszeggend, dat de
schrijver in zijn boek conclu
deert: „Zelden is een kans zo
gemist. Met geen woord is in
dit rapport gesproken over de
werkelijk ergerlijke toestan
den in andere kampen, dan
waarvan de misstanden al be
kend waren..."
En dan schrijft hij in "In
plaats van Bijltjesdag": Het
staat wel vast dat ook Neder
landers in de psychologische
situatie waarin de oorlog hen
had gebracht, mensen hebben
mishandeld en aan onmense
lijke regimes hebben onder
worpen. Nederlanders zijn op
dit punt niets beter dan Ame
rikanen in Vietnam of Fran
sen in Algerije. Of zoals de
algemeen inspecteur voor de
Interneringskampen in die
tijd kortweg vaststelde: „Wij
moeten ons schamen".
„In plaats van Bijltjesdag"
van professor mr. A.D. Belin
fante, hoogleraar te Amster
dam en rond 1952 raadsadvi-
an de toenmalige
Meisjes^die zich met de bezetters hadden afgegeven werden kaalgeknipt e
ook nog met teer volgesmeerd.
^minister van justitie, mr. L.A.
Donker, (wiens naam in de
discussies rond de zaak Men-
ten meermalen is genoemd)
komt precies op tijd. De dis
cussies rond bedreven oor
logsmisdaden, ontsnapte SS-
ers, de kwestie-Aantj es, de
zaak-Menten zijn nog volop
bezig.
Oorlogsslachtoffers en oud
verzetsmensen protesteren,
vele Nederlanders roepen om
herveroordeling van hen, die
met de nazi's hebben meege
werkt. Een groot deel van Ne
derland lijdt nog steeds aan
het oorlogssyndroom. Daar-
naast leeft een ander deel j
eveneens met een trauma, een
naoorlogs-trauma door „soms
wreed optreden" in de inter
neringskampen van na de be
vrijding. En van beide groe
pen leven de kinderen met
het syndroom van hun ou
ders, waarin zij niet kunnen
delen, maar waarvan zij wel
de gevolgen dragen zoals on
langs een aangrijpende tv-do-
cumentaire heeft aangetoond.
Om (fan toch maar te beslui
ten met de laatste dertien
woorden van het bo
Prof. Belinfante:
zijn veel minder slee
men denkt, maar w
dommer...".
TON VAN DEN H(
Prof. mr. A. D. Belinfan
„In plaats van Bi jlt jesd
uitg. Van Gorcuim
dam
85,-, na 1 januari 97,
Een schijn-executie van foute Nederlanders.
Kindermishandeling, daar praten we liever niet
over in Nederland. Dat is jammer. Want met dood
zwijgen help je geen enkel probleem uit de wereld.
Aan het probleem van kindeijnishandeling kan
een hoop gedaan worden. Ook door u. Hoe, dat staat
te lezen in een speciale folder. Die kunt u aanvragen
bij de Nederlandse Vereniging tegen Kinder
mishandeling, Koningsplein 27 in Den Haag,
telefoon: 070-631923.
Publicatie aangeboden door dit blad m samenwerking met de Stichting Ideele Reclame.
(Van onze parlementaire redactie)
DEN HAAG Het is nog lang niet zeker of het voorst
staatssecretaris Brokx (Volkshuisvesting en Ruimtelijke
ning) om de huren volgend jaar juli met 6 procent te
i gen het in de Tweede Kamer zal halen. Niet alleen de
j sistie wil dit percentage op 5 vaststellen, maar ook
VVD-fractie gaan stemmen op om het wetsontwerp i
zin te wijzigen.
j Al in september liet de volkshuisvestingsspecialist
WD-fractie, De Beer, weten dat wat hem betreft de hu
1979 met niet meer dan 5 procent verhoogd zouden hoe
worden. Hij wees daarbij op de noodzaak al het mogeli,
I te dragen aan de bestrijding van de inflatie (dus ook v
huurbeleid) en op de opmerkelijk gedaalde bouwkostenstijgi
Toen de PvdA-fractie al in het BestekMiebat in oktobi
t motie indiende waarin voorgesteld werd het percentage
j te bepalen vroeg de WD-fractie daarmee nog even te
ten. De PvdA-fractie weigerde dat echter, waarna de
fractie tegenstemde.
De WD-fractie is door wat Brokx in de toelichting
wetsontwerp naar voren brengt in het geheel niet ove
zij vindt dat de bewindsman met cijfers aan het gooche
Het is daardoor lang niet uitgesloten dat er een meerd
in de Kamer komt die een huurverhoging van slechts
cent wil.
Mgr. drs. Th. Zwartkruis, bisschop van Haar
lem, heeft aan pastor drs. V. Breed, verbonden
aan het wijkpastoraat in de Amsterdamse
Jordaan, opdracht gegeven de oprichting voor
te bereiden van een „diocesaan convict". Het
krijgt de vorm van een woongemeenschap,
waarin een geëigende vorming wordt beoogd
van theologiestudenten die hebben gekozen
voor het priesterschap of zich ernstig op die
keuze willen oriënteren. Aldus een mededeling
in het informatiebulletin van het bisdom.
De bisschop heeft dit initiatief genomen met
het oog op de nabije toekomst waarin ook het.
celibataire priesterschap een belangrijke en
noodzakelijke dienst aan de kerk zal zijn,
„ongeacht - aldus de mededeling - mogelijke
ontwikkelingen naar andere vormen van pries
terschap".
Pastor Breed gaat verder in contact treden met
de bij de ambtsopleiding betrokken instanties,
zoals de Katholieke Theologische Hogeschool
Amsterdam en met mogelijke kandidaten voor
de op te richten woongemeenschap. Daarnaast
zal hij kennis gaan nemen van elders, ook in
het buitenland, opgedane ervaringen.
Bij de leiding van het convict, waarvan de
begindatum en de plaats nog niet zijn vastge
steld, zal drs. Breed worden geassisteerd door
pastor J. Duin uit Schagen. Binnen de gemeen
schap zal men zich gezamenlijk bezinnen op
de eigen geloofsmotivatie en op de levensstijl
waarin vandaag het celibataire priesterschap
kan worden beleefd als een dienst aan de kerk.
Er zal daarom - aldus het informatiebulletin
- veel openheid moeten zijn naar contacten met
de feitelijke kerkgemeenschap, niet alleen met
het pastoraat, maar ook met de leken, opdat
de kandidaten van meet af aan erin gevormd
worden hun verantwoordelijkheid en geloof met
anderen te delen".
Voor de woongemeenschap worden uitgenodigd
diegenen die reeds enkele jaren theologie stude
ren en hun keuze hebben gemaakt voor het
priesterschap of deze keuze althans ernstig
overwegen. Op deze kandidaten zal een beroep
worden gedaan om mee te werken aan de
vormgeving van de gemeenschap.
Daarnaast wordt voor jongere studenten, die
overwegen priester te worden en daarvoor naast
hun opleiding een eigen vorrrf van leefgemeen
schap en geestelijke vorming zoeken, gestreefd
naar het stichten van een eigen leefgemeen
schap in een pastorie, te begeleiden door pastor
L. Nederstigt van de parochie van Gerardus
Majella te Amsterdam
Verder zal uitdrukkelijk aandacht worden gege
ven aan de op verschillende plaatsen in Amster
dam reeds spontaan gegroeide initiatieven van
leefgemeenschappen van theologiestudenten.
Meer dan tot nog toe zal ook vanuit de leiding
van het bisdom Haarlem getracht worden om
met deze leefgemeenschappen contacten te on
derhouden en tevens vanuit de nieuw op te
richten gemeenschappen een grote openheid
naar de bestaande te bevorderen.
Frère Roger Schutz, prior van de oecumeni
sche kloostergemeenschap van Taizè in
Frankrijk, die momenteel met een aantal
jongeren een reis door Afrika maakt, is na
zijn verblijf in Soweto, alsmede in de krot-
tenstad Crossroad bij Kaapstad in Zuid-Af-
rika, naar Kenia gegaan.
Zij verblijven daar in Mathara-Valley, een
achterbuurt van Nairobi, waar geen enkele
blanke woont en bewonen daar twee ruim
ten in een barak van planken en plaatijzer.
Zij delen in dezelfde levensomstandigheden
als de honderdduizend bewoners van deze
slum, waar de afwatering door de straatjes
vloeit en zich vermengt met afval en ander
vuilnis. Hun terugreis zal via Ethiopië gaan,
waar Kerstmis gevierd wordt met sterven
den in het sterfhuis van de hoofdstad Addis
Abeba.
Aansluitend op het verblijf in Afrika zal in
Parijs een Europese bijeenkomst van het
„concilie van jongeren" worden gehouden
van 27 tot 31 december. Tijdens hun verblijf
in Afrika hebben frère Roger en de hem
begeleidende groep van verantwoordelijken
van het concilie van jongeren twee teksten,
opgesteld, die bekendgemaakt zullen worden
op donderdagavond 28 december in de No
tre Dame te Parijs.
Paus Johannes Paulus II
heeft de drie voorzitters en
de secretaris-generaal van de
Latijnsamerikanse bisschop
penconferentie (CELAM) ont
vangen zonder echter aan te
geven of hij al dan niet de
conferentie in Puebla op 27
januari zal bijwonen. Een
van de voorzitters, kardinaal
Lorscheider, had eerder ge
zegd, dat de paus aanwezig
zou zijn, maar volgens mgr.
Corripio Ahumada, aartsbis
schop van Mexico, had de
paus in een privé gesprek
gezegd, dat hij nog steeds
niet had besloten of hij de
conferentie zal bijwonen.
Sally Motlana, de vrouw van
de voorzitter van het „Comi
té van 10" van Soweto, dr.
Nthato Motlana, is uit de ge
vangenis ontslagen na gedu
rende twee maanden zonder
aanklacht te hebben vastge
zeten. Zij was aangehouden
KORTE
METTEN
krachtens de wet ter bestrij
ding van het terrorisme, die
de opsluiting zonder aan
klacht mogelijk maakt van
mensen, die worden verdacht
van het in gevaar brengen
van de staatsveiligheid. Haar
man achtte het duidelijk, dat
de politie niets in haar na
deel heeft kunnen vinden. De
politie beschouwt zich als bo
ven élke wet verheven. Zij
maakt van de wet een la
chertje, zo zei hij.
Het bijbelgenootschap van
de evangelische kerk in
West-Duitsland heeft 25.000
bijbels in het Russisch op de
trein gezet naar de Sovjet-
Unie. De zending is bestemd
voor de Russische baptisten.
De Sovjet-autoriteiten heb
ben hiervoor een invoerver
gunning afgegeven. De druk
kerij van het
bijbelgenootschap in Stutt
gart heeft overuren moeten
maken om de zending tijdig
klaar te krijgen. Het is voor
de eerste maal, dat de Sov
jet-autoriteiten voor zoveel
bijbels tegelijk een invoer
vergunning hebben verstrekt.
Oostduitse kerkelijke autori
teiten hebben bekendge
maakt, dat de 21-jarige Oost
duitse protestant Uwe
Reimann uit Görlitz bij Dres
den voor twee jaar en negen
maanden de gevangenis is in
gegaan wegens het proteste
ren tegen de invoering van
verplichte militaire lessen op
Oostduitse scholen. Reimann
was begin december veroor
deeld wegens het verspreiden
van protestpamfletten. Zijn
zaak was de eerste tegen het
christelijk protest tegen de
invqering van de lessen.
In een toespraak tot de leden van de raad voor het secr(
riaat-generaal van de Romeinse bisschoppensynode he
paus Johannes Paulus II de verschijning in het voorj;
aangekondigd van een document over de vraagstukken
het geloofsonderricht. Het stuk zal in het bijzonder een
menvatting geven van de beraadslagingen van de bissch
pensynode 1977 over de katechese in de wereld van vandaag.
De raad was bijeen ter voor
bereiding van de synode van
1980, die, als gemeld, zal
gaan over de taken van het
christelijk gezin in de heden
daagse wereld. De paus wees
er in een in het latijn uitge
sproken toespraak met na
druk op, dat het leven van
de kerk in de huidige tijd
steeds meer vraagt om de
collegialiteit van de bisschop
pen. Hij citeerde daarbij de
woorden van paus Johannes
Paulus I, die al in zijn eerste
toespraak het besliste voorne
men had geuit om de collegi
aliteit met Ge bisschoppen
over de gehele wereld te ver-
sterken, zoals ook hij dat zelf
had gedaan. Volgens hem
kan die collegialiteit op ver
schillende wijzen worden uit
gedrukt.
Wat betreft het thema van de
komende bischoppensynode
(het gezin) verklaarde de
paus, dat dit niet los kan
worden gezien van de synode
1977 (de katechese). Het gaat
veeleer in dezelfde richting
:„Men moet goed besel
dat het gezin niet zo n
voorwerp van evangelis
en katechese is, maar zoi
meer het hoofdthema vo
zoals reeds duidelijk is ui
leer van het conciliè over
Volk Gods en over het a
tolaat van de leken", a
de paus. Het is in de et
plaats het gebied, waar
leer van de kerk wordt i
aliseerd en waarin de
het concilie nagestreefde
nieuwing concreet wordt.
De betreffende bijeenki
van de raad van de bisc
pensynode was gewijd
het opstellen van richtli
ten behoeve van de them
handeling tijdens de kol
de synode. Het ontwerp
onder meer aan de oosl
kerken, aan alle bisschop
conferenties en aan de i
niging van alle generale
sten worden toegesti
Hun zal worden gevr;
zich over het thema ui
spreken.
