nestow
Secteleider Jim Jones.
afhankelijkheidsstrijd van een volk. en die eer zal
voor The People's Temple wel nooit zijn weggelegd.
Hoezeer de stichter van de secte ook het vestigen
van een samenleving verkondigde „waar in plaats
van haat en geweld een geest van samenwerking,
harmonie en broederschap heerst; een hemel op
aarde waar geweld voor altijd zal zijn uitgebannen",
de aanwijzingen voor chantage, hersenspoeling, uit
buiting, beroving, marteling en bedrog onder zijn
volgelingen zijn zo hard, dat een grafschrift in lo
vende zin hopeloos misplaatst lijkt. Noch boezemt
anno 1978 het beeld van een zich „vader" en „pro
feet van God" noemende figuur, die beweerde meer
dan veertig mensen uit de dood te hebben doen op
staan en door handoplegging kankergezwellen te
hebben genezen, veel eerbied in.
In elk ander opzicht dan dat van de massale zelfdo
ding gaat een vergelijking met de Zeloten van Masa-
da dan ook mank. De People's Temple was gewoon
•een Amerikaanse secte, zoals er ginds tientallen be
staan, dubieus van herkomst en doelstelling, om het
zacht te zeggen. Onderzoek zal moeten uitwijzen
wat Jim Jones dreef en vooral waarom zijn aanhang
hem naar de oerwouden van Guyana wilde vplgen.
Wantrouwen
Uit de jungle van zogenaamde religieuze praktijken
in de Verenigde Staten is ondertussen voldoende be
kend om een hemelhoog wantrouwen te rechtvaardi
gen. Bijvoorbeeld zoekt de Amerikaanse politie al
bijna twee jaar naar de mormoonse profeet Ervil Ie
Baron die van minstens twintig moorden wordt ver
dacht. In oktober 1974 publiceerde hij een pamflet
waarin hij bekende verantwoordelijk te zijn voor de
dood van zijn broer Joël en waarin hij aankondigde
diens concurrerende secte te zullen uitroeien een
en ander bekrachtigd met aanhalingen uit de bijbel,
die moesten bewijzen dat God persoonlijk achter
hem stond. Inderdaad werd op tweede Kerstdag van
dat jaar de nederzetting waar Jöëls volgelingen
woonden, met kogels doorzeefd: twee doden en ze
ventien gewonden. Op 20 april 1977 besloot Ervil Ie
Baron tijdens een vergadering met zijn aanhang te
Dallas de godsdienstige leider Allred Rulon te ver-
moorden. Hij stuurde hem een briefje met de in
houd: „Dat het zwaard van de Heer op u neervalle,
want hoe kun je ontkomen aan de toorn en veront
waardiging van de Almachtige God? De dag is nabij.
Heb daarom berouw of onderga de vernietiging door
de hand van God. Er zal wortel noch tak overblij
ven". Op 10 mei 1977 werd Allred Rulon door twee
vrouwen met zeven schoten om het leven gebracht.
Zo gaat de lijst nog een tijdje door.
Big business
Het begint allemaal verdacht te klinken als een reli
gieuze mafia, en inderdaad kan godsdienst in Ameri
ka big business betekenen. De moderne Zeloot van
zo'n secte brengt per jaar met de verkoop van trac-
taatjes al gauw een 30.000 gulden binnen, tegen de
schamele beloning van kost en inwoning geen
cent meer. Bij 20.000 volgelingen het aantal dat
The People's Temple had betekent dit de lieve
somma van 600 miljoen gulden per jaar. Belastingvrij
bovendien, want in de Verenigde Staten zijn religieu
ze instellingen niet belastingplichtig, en vanwege de
tot het uiterste doorgevoerde godsdienstvrijheid in
het land blijven de grenzen vaag tussen wat net nog
wel en wat net niet meer een religieus genootschap
is.
Voeg daarbij de giften en erfenissen die de sectes
in de wacht slepen van de kluts kwijt geraakte ge
scheiden vrouwen en bejaarden (ook beschuldigin
gen tegen The People's Temple van Jim Jones ge
wagen hiervan). Voeg daarbij een aantal politici die
naar de gunst van godsdienstige splintergroepen
dingen, omdat hun leden stemmen kunnen opleve
ren. Dan ontstaat een griezelige wildgroei van moge
lijkheden om in de naam van God schaamteloos
schatrijk te worden.
Bovendien heeft het Amerikaanse volk zich door
heel zijn geschiedenis heen rijp getoond voor reli
gieuze heilsboodschappen van de meest verscheiden
aard. De voedingsbodem was er vruchtbaar voor.
Zelfs sectes die in verdraagzaam Nederland niet kon
den aarden, weken naar de Verenigde Staten uit en
schoten daar gretig wortel denk aan de afge
scheiden predikant Albertus van Raalte uit Sleen, die
in 1845 met vijftig Drentse geestverwanten naar Mi
chigan emigreerde en er de bloeiende kolonie Hol
land stichtte.
Veel van dergelijke geestelijke stromingen werden
geaccepteerd en zelfs gerespecteerd. Daarnaast ech
ter ontpopten een groot aantal leidsmannen zich als
kwakzalvers, oplichters, sexuele maniakken, groo
theidswaanzinnigen en zelfs regelrechte psychopaten.
In deze laatste categorie hoort misschien Jim Jones
thuis. Amerika heeft Benjamin Purnell gekend die als
Koning van het Israëlitische Huis van David zijn vol
gelingen absolute kuisheid voorschreef, tot in het
huwelijk toe, maar zelf een harem hield van zestig
meisjes. Guy Ballard heeft er gepredikt, een make-
laartje die de cultus van de „Groot ben ik" uitvond
en er in zes jaar tien miljard gulden rijker aan werd.
De gebedsgenezeres Aimee McPherson daverde er
per motorfiets het podium op onder het snerpen van
een politiefluit, voordat ze plotsklaps en spoorloos
verdween om pas weer te verschijnen toen de col
lecte onder de gelovigen 200.000 gulden had opge
bracht.
Kleine profeten
Hoe zijn dergelijke religieuze uitspattingen tot en
met de massale zelfmoord van Jonestown te ver
klaren? De Amerikaanse socioloog Arthur Orrmont
geeft het volgende antwoord: „De geweldige uitge
strektheid van de Verenigde Staten geeft kleine pro
feten de kans zich op een eigen stukje prairie of
woestijn te vestigen en betrekkelijk buiten schot te
blijven van de kerkelijke meerderheden. Bovendien
zijn veel Amerikanen individualist; ze voelen zich ge
makkelijk aangetrokken tot nieuwe, sterke persoon
lijkheden met een afwijkende boodschap, zeker in
die delen van het land of die wijken van een stad
waar het woord van de bijbel sterker is dan oplei
ding of ontwikkeling. Daar krijgt zo'n profeetje snel
absolute macht en gaat zich het bekende proces af
spelen van absolute macht die verziekt, van verziekte
macht vervolgens die ziekelijk wordt in zijn uitingen.
Wanneer een leidsman onder dergelijke omstandig
heden bovendien beschikt over gevoel voor show, is
zijn succes in Amerika verzekerd. Alle door de mand
gevallen marskramers van God blijken deze eigen
schappen gemeen te hebben: een grote persoonlijke
uitstraling, een tong van fluweel, gevoel voor thea
ter. een ingeschapen kennis van menselijke zwakhe
den en een opgeblazen ego. Het zijn allemaal dicta
tors".
Aangevoerd door een profeet van dit kaliber mag
men aannemen trokken de leden van The Peo
ple's Temple naar de vleespotten van Guyana. Daar,
in de eenzaamheid van het oerwoud, moeten ze
hebben bloot gestaan aan hersenspoeling, via tech
nieken die ook bij andere hedendaagse religieuze
secten in zwang zijn: afzondering, onthouding van
zintuiglijke prikkels, groepsbijeenkomsten die hame
ren op zelfkritiek, de vermaningen van een messi-
aanse, hypnotische leider met inzicht in het schuld
gevoel dat ieder mens in zijn eerste kinderjaren
ontwikkelt, maar ook gewoon door middel van een
pak slaag, van vernederingen, van genadeloze disci
pline.
Zo denkt althans de Amerikaanse psycholoog dr. Ro
bert Lifton van de Yale Universiteit erover, schrijver
van een standaardwerk over hersenspoeling in Rood-
China. Het onvoorstelbare gebeuren in Jonestown
zou dan als we de gebruikte dwang daarbij bui
ten beschouwing laten begrepen kunnen worden
als „anomische zelfmoord", een term uit de psycho
logie die slaat op zelfdoding als gevolg van de ont
reddering van maatschappelijke verbanden waarvan
de mens onder normale omstandigheden deel uit
maakt. Een dergelijke ontreddering, hoe heróisch be
manteld ook, zal best op de belegerde rots van Ma-
sada hebben geheerst waar de Zeloten als ratten in
de Romeinse val zaten. Maar van daar naar Jones
town is een verschrikkelijk lange weg, afgebakend
met vraagtekens die tot diep nadenken stemmen.
Wat was precies de reden van de ontreddering in
•Jonestown?
PIET SNOEREN
die de troepen van Guyana aantroffen rond het centrum in Jonestown. In en rond de centrale hal van de commune liggen honderden lijken.
skramers
God
voorzien
gevoel
r theater,
nis van
Jselijke
ikheid en
peblazen ego
•et het dodelijk brouwsel
MOO volgelingen van
pdood injoeg. Links
AMSTERDAM Wie een historische parallel zou
proberen te vinden voor de elk begrip tartende
zelfmoord van prediker Jim Jones en zijn ruim vier
honderd volgelingen, komt bij Masada terecht, de
ongenaakbare rots waarop zich in het jaar 73 na
Christus de joodse secte der Zeloten had terugge
trokken. Zoals het oerwoudkamp van „The People's
Temple" In Guyana zich bedreigd voelde door de
autoriteiten, zo belaagde toen het tiende legioen
der Romeinen de vesting van do „Ijveraars". Hun
leider was Eleazar Ben Ya'ir, en je hoort Jim Jo
nes als het ware diens laatste fanatieke toespraak
naroepen: „Aangezien wij opgestaan zijn tegen hun
gezag en ons tot het laatst verzet hebben, kunnen
wij slechts slavernij en martelingen verwachten
wanneer de vijanden ons levend in handen krijgen.
Het zal een gunst zijn als we mogen kiezen hoe
we willen sterven. Laten we daarom hier als vrije
mensen sterven, In glorie omringd door onze vrou
wen en kinderen. Eeuwige faam zal ons deel zijn,
want we ontnemen de vijand zijn prijs en laten
hem slechts de overwinning op de lijken van hen
die hun lot in eigen hand durfden nemen".
Aldus Eleazar Ben Ya'ir op de rots van Masada. Al
dus misschien ook een late echo in de wouden van
Guyana uit de mond van Jim Jones. Negenhonderd
zestig lijken, omgekomen door zelfdoding, vonden
de Romeinen na hun bestorming van het bolwerk
der Zeloten. De geschiedschrijver Flavius vertolkte
hun emoties met de woorden: „Toen ze de rijen
dode lichamen zagen, voelden ze geen triomf, maar
ze bewonderden de adeldom van hun besluit en de
manier waarop zovelen zonder aarzelen de opperste
doodsverachting aan de dag hadden gelegd". Wat
zich in Masada heeft afgespeeld, weten we dank zij
twee vrouwen en vijf kinderen die zich aan de mas
sale zelfmoord onttrokken door weg te kruipen in
een regenput. Of ons hetzelfde inzicht zal worden
gegund in het drama van Jonestown, blijft voorals
nog de vraag. Maar de vergelijking dringt zich op.
Anderzijds groeide Masada uit tot een van de groot
ste geschiedverhalen die de wereld kent over de on-
■j
n
