"Spaanse griep",
grootste pandemie
aller tijden
kostte 25 miljoen
mensenlevens
Spaansche Ziekte
Menthaform-Tabletten
EEN VOORBEHOEDMIDDEL
DESINFECTEEBEN KEEL EN MOND. (58160)
Gebruiksaanwijzing op iedere flaoon. Prijs ƒ0.80 per flaoon.
VERKELTGBAAB BIJ H.H. APOTHEKERS ENDBOGISTEN
N. V. Kon. Pharmac. Fabriek
v/h BROCADES O STHEEMAN, MEPPEL
Iedere Amerikaanse
politieman was verplicht
een bacillenmasker te
een bericht over deze ziekte. Met de koning gaat
het al weer beter, maar nu is de prinses ziek.
Schrikwekkend
Dat de toen nog goedaardige ziekte een half jaar la
ter zou uitgroeien tot een schrikwekkende pandemie,
een epidemie die zich over grote delen van de aar
de verspreidt, kon niemand voorzien. Maar plotseling
was ze er. Na een verschrikkelijk natte nazomer
(waarin op 13 september het grote spoorwegongeluk
bij Weesp had plaatsgevonden, doordat regen de
spoordijk had doen verzakken), meldt de krant op
28 september: „De geheimzinnige epidemie, die in
het begin van den zomer zich in geheel Spanje ver
spreidde, is teruggekeerd, ditmaal met ernstige ver
schijnselen. Vooral in het Zuiden van Spanje heeft
de ziekte zich over een groote uitgestrektheid ver
spreid en al tal van slachtoffers geeischt".
Er wordt melding gemaakt van strenge maatregelen
aan de Spaans-Franse grens om de ziekte tegen te
houden, maar dezelfde krant bevat al een bericht uit
Oldenzaal over 1500 mensen, die daar door de
„Spaanse ziekte" zijn aangetast! En op 2 oktober
wordt uit dezelfde stad gemeld, dat er in twee we
ken tijds 21 mensen zijn overleden tegen normaal
100 in een heel jaar. Als tragische bijzonderheid:'
„a.s. Donderdag wordt een jongeman begraven, die
voornemens was dien dag in het huwelijk te tre
den".
Onheilsberichten
Dan volgen de onheilsberichten elkaar met de regel
maat van een klok op. Uit Rome: 40.000 zieken, van
wie er 800 zijn gestorven. Uit Enschede: de enige
demie het ergst in het oosten. Behalve de scholen
sluiten ook de café's en openbare vermakelijkheden
worden afgelast. Een bericht uit Warmond meldt, dat
het Groot Seminarie aldaar 50 zieken telt. In Almelo
zijn in twee weken 80 mensen gestorven, een derde
van het normale aantal in een heel jaar. Uitleen van
boeken en leesportefeuilles wordt gestaakt. Er wordt
gewaarschuwd voor besmettingsgevaar. Hygiëne is
de belangrijkste gedragsregel en ook: hoe zwaar dat
moge vallen, kus geen dode ten afscheid!
Dat de ziekte zich niet door staatsgrenzen laat te
genhouden, is al lang bekend. Dat besmettingshaar
den extra gevaarlijk zijn, blijkt uit een bericht uit
Wolvega. Drie jongemannen zijn daar aan de griep
bezweken. Zij waren juist teruggekeerd van hun
werk bij Krupp in Essen. In Enschede, waar kort
daarop 700 gastarbeiders uit de Duitse wapensmidse
zullen terugkeren, is de ziekte hun al vooruit ge
sneld. Er sterven daar per week honderd mensen,
tegen normaal hooguit tien.
Raadsels
Bij een derde van de patiënten gaat de ziekte ge
paard met longontsteking. Daar is anno 1918 geen
kruid tegen gewassen. Volwassenen worden eerder
het slachtoffer dan kinderen. Men staat voor raad
sels. Pas in 1935 zal blijken, dat influenza (in al
haar vormen) niet door een bacterie, maar door een
virus wordt veroorzaakt en dat dit vooral toeslaat bij
mensen met bronchiale of longaandoeningen of met
een zwak hart. Minder weerstand is ook het gevolg
van de virusaanval en dat leidt vaak tot de compli
catie van aandoeningen, die door bacteriën worden
veroorzaakt. Een virus leeft op levend weefsel, de
bacil op dood weefsel. Als het vjrus het weefsel
heeft gedood, kunnen de bacteriën hun slag slaan.
Het oosten van het land wordt hard getroffen, maar
het profiteert soms ook van de epidemie. De ziekte
grijpt iedereen, ook de douaniers. Daardoor hebben
smokkelaars het gemakkelijk en er valt met smokke
len veel te verdienen aan de Duitsers, die nog meer
ontberingen moeten lijden dan de Twentse arbeiders.
Toch is met name in de textielsteden van Twente de
nood groot. Er is veel werkloosheid, nu de fabrieken
bijna geen grondstoffen meer hebben. De steun be
draagt een tientje per week plus enkele guldens per
kind. Een alleenstaande ontvangt acht gulden. Eie
ren, belangrijk geacht voor zieken, kosten intussen
dertig cent of meer per stuk, nadat de regering in
september de eierprijs heeft vrijgegeven. In Gronin
gen betaalt een dame voor 50 eieren tien gulden,
terwille van haar zieke dochter.
Vlucht in de drank
Wat doe je tegen de ziekte? Sla van rode bieten is
een van de aanbevolen huismiddeltjes. Een commer
ciële aanpak klinkt door uit advertentieteksten. Veel
mensen denken echter, na de ervaring met slechte
levensmiddelen en surrogaten, dat de medicijnen
ook niet hun oude kracht zullen hebben en zij
vluchten in het universele middel tegen alle kwalen:
de drank. Het alcoholgebruik neemt onrustbarend
toe, mogen we de zedemeesters in de krant geloven,
en waarom zouden we niet?
Er is niet alleen gebrek aan geneeskundigen, maar
ook aan ziekenhuisruimte. In Arnhem wordt het gym
nastieklokaal van een school tot noodhospitaal inge
richt. Gewoon de binnendeur dichtgeplakt en het
onderwijs kan doorgaan...
Omdat een virus zich
verschuilt in een
plantaardige, dierlijke of
menselijke cel, is het zo
moeilijk op te sporen.
Men was dan ook tot
voor kort niet op de
hoogte van het bestaan
van virussen. En toen ze
eenmaal ontdekt waren,
was het bijzonder
moeilijk om te
achterhalen hoe de
voortplanting te werk
ging. Bij het onderzoek
is de
electronenmicroscoop
een machtig hulpmiddel.
Op de foto: een viroloog
aan het werk.
iwas twintig toen. Mijn ouders waren wel Neder-
uiers, maar als zoveel textielarbeiders hadden zij
uk gevonden in het Duitse grensgebied. Ik ben
\Gronau geboren. Daar ging ik ook de fabriek In,
nw tegen het einde van de oorlog verhuisden we
m Enschede. Nadat ik tyfus had opgelopen en
f«en Nederlands onderzoek bleek, dat het water
kGronau niet deugde, moest de fabriek mij niet
Mr. Ik ben toen bl| Krupp In Essen gaan weiken.
Dar heb ik de revolutie en de Spaanse griep
«•gemaakt Later, thuis, heb Ik zelf- die ziekte
ok gehad, ledereen in ons gezin was ziek, behal-
i mijn moeder. We hebben het allemaal over-
m efd; misschien wel door die thee, die de hele
tg op de kachel stond. Ik meen dat het kamille-
eewas".
>ura t
relaas van de bejaarde Enschedese is dat van
lien, die nu rond de tachtig zijn. Zestig jaar gele-
tn woedde in heel Europa en in grote delen van
4 41 rest van de wereld een influenza-pandemie, die
JHs „Spaanse Griep" berucht werd. Het relaas, dat
erboven staat opgetekend, wijkt in zoverre af van
klere verhalen, dat er in de familie van vertelster
ten slachtoffers zijn gevallen. Wonderlijk genoeg,
ant de Spaanse griep sleepte twee miljoen Europe-
in naar hun graf. In de hele wereld maakte het
niet minder dan 25 miljoen slachtoffers. Dat is
r dan pest of cholera ooit gemaakt hebben,
relaas is in zoverre toch anders dan dat van de
Leid seste oude mensen, omdat de vertelster uit En-
hede de griepgolf in twee landen heeft meege-
10p aakt. Ze vertelt verder: „Omstreeks eind oktober
j.p is ik van Essen uit thuis geweest. Al bij het stati-
i kwamen me drie begrafenisstoeten tegemoet! De
ensen gingen aan de lopende band dood. In Duits-
nd was het nog veel erger. Wij waren onderge-
acht in een Madchenheim. Je had toen bij Krupp
bijna niets meer te doen, want de Duitse legers
okken op alle fronten terug. In de stad werd hon-
geleden en wij kregen ook niet veel bijzonders,
rtqy et een paar meisjes legden we het zo aan, dat we
«or machines te poetsèn overuren konden maken,
je dan thuis kwam, was de schrale zuurkool op
kregen wij pap! Maar de meeste mensen hadden
e weinig weerstand. In de stadswijk Alten-Essen was
speciaal kerkhof gemaakt voor de slachtoffers
de Spaanse griep. Het ging vaak erg vlug. Zó
raatte je met de mensen en zó hoorde je, dat ze
uod waren. Er was in het Madchenheim ook een
leisje uit Berlijn. Op een dag kwamen we thuis
len bleek ze te zijn gestorven. De vorige avond
weted ik nog met haar zitten praten en was er nog
«ets aan de hand",
pilau november brachten gewapende matrozen de
fachines bij Krupp tot stilstand. Met een extra trein
ingen de Nederlanders, die er gewerkt hadden,
Bar huis. Meer dan 700 alleen al naar Enschede,
latielaar wachtte hun werkloosheid, voedsel- en brand-
lofschaarste en... de Spaanse griep....
Vreemde ziekte in Spanje" lees ik in een krant van
9 mei 1918. De tekst van het bericht begint aldus:
■teel 9n9eveer 860 derde van alle menschen in Spanje
:i plotseling door een vreemde ziekte aangetast,
koning en zijn ministers niet uitgezonderd". Dan
olgen ër mededelingen over schouwburgen, waar
Bt gespeeld kan worden, trams die niet rijden en
3roe erlaten openbare plaatsen van vermaak. Op 3 juni,
under de kop „De epidemie van Spanje", opnieuw
ispi
vrouwelijke arts, mej. M.C. Metman, 40 jaar oud aan
de Spaanse griep overleden. In Almelo 2000 zieken,
onder wie drie artsen. Op één ochtend daar tien
aangiften van overlijden. Oldenzaal krijgt een gemo
biliseerde arts terug uit de militaire dienst, andere
plaatsen krijgen versterking van medische hulp door
het zenden van militaire artsen. In Glanerbrug wordt
zelfs een semi-arts aangesteld. Op 9 oktober is de
eerste schoolsluiting, in Enschede.
De ziekte woedt dan in het hele land, ook in Am
sterdam, waar dievenbenden menige goede slag
slaan in de door kolenschaarste slecht verlichte en
door de griep slecht bewaakte stad. Toch is de epi-
In het Algemeen Handelsblad beschuldigt een medi
cus Amsterdam van nalatigheid. In sommige school
klassen is de helft of meer van de kinderen ziek, in
andere nauwelijks iemand. Daaruit blijkt het besmet
tingsgevaar. Men zou alle bijeenkomsten moeten ver
bieden en alle scholen sluiten. Zuivere buitenlucht
opsnuiven is het beste. Een door hoesten verpeste
atmosfeer is desastreus. Dan vliegen de bacteriën in
het rond. Het griepvirus is nog niet ontdekt, maar
inderdaad kan ook dat zich door hoesten versprei
den! Gelukkig maar, dat veel voetbalwedstrijden wor
den afgelast.
In Rotterdam zijn 170 scholen dicht. Intussen nadert
de vluchtelingenstroom uit Noord-Frankrijk, voortge
dreven door de terugtrekkende Duitse legers. De ge
sloten scholen worden voor hen in gereedheid ge
bracht als opvangcentra. Maar in Borne pleit de
fabrikant Spanjaard voor het niet toelaten van vluch
telingen, vanwege de Spaanse griep! Sympathieker
klinkt de oproep aan onderwijzers om de kinderen
na hervatting van de lessen veel te laten spelen en
niet snel de gemiste leerstof te willen inhalen.
Dat de ziekte niet tot eigen land beperkt blijft, klinkt
nog een enkele keer in de berichtgeving door. In
Batavia sterven per dag honderd mensen aan de
Spaanse griep, zo meldt de krant. Maar in het alge
meen spitst de buitenlandse berichtgeving zich toe
op het naderende einde van de oorlog en de daar
mee gepaard gaande omwenteling. „De kronen blij
ven over de straat rollen". De vergissing van Troel
stra levert wekenlang nieuws op. Berichten over de
griep worden schaarser, al sijpelt er nog eentje door
uit Bombay, waar 15.000 slachtoffers zouden zijn ge
vallen. Een enkel opzienbarend geval in eigen land
haalt nog de krantenkolommen. De drie dochters
van een boer in Ypelo, die aan de griep overlijden,
de vijf leden van een schippersgezin uit Ter Apel.
die door de enige nabestaande worden betreurd....
Het is blijkbaar de tol, die betaald moet worden
voor het aanbreken van betere tijden, meent het
volk. Zijn daar niet de oude profetieën, van genera
tie op generatie overgeleverd, die het hadden voor
speld: „Wanneer een ongekende ziekte de volkeren
teistert, dan is het einde van de grote oorlog na
bij"? En inderdaad, Duitsland is verslagen, ook zijn
bondgenoten liggen op de knieën. „Volkerenbond"
is het woord, dat het krantennieuws gaat beheersen.
De doden zijn begraven, de nachtmerrie heeft een
einde genmomen.
ADRIAAN BUTER
fnfluenzavirusop
longweefsel. Een virus is
een eencellig klompje
etwit, dat ztch niet
zetfstandig kan
voortplanten. Daartoe
behoeft het een
plantaardige, dierlijke of
menseftjtoe eet. Het virus
verdwijnt in de Get en
begint zich voort ie
planten. De verwoeste
cel »s veelal een
gewillige prooi voor
bacteriën, die M
slopende werk van het
virus vottooieo.
Doorgaans vervaardigt
het «ensefek lichaam
antistoffen tegen het
virus. De slechte
hygtëne-en
voedseltoestanden op
het einde van deeorte
werefdoortog weren
mede verantwoordelijk
voorfcet grote aantal
slachtoffers van de
„Spaanse Griep". De
mensen hadden
onvofdoeode weerstand.
Er stierven zoveel
mensen, dat er
lijkwagens te weinig
waren. De doden
moesten in vele gevallen
met een bakfiets naar
hun laatste rustplaats
worden vervoerd.
