Leidse Courant | 1978 | 7 oktober 1978 | pagina 4

Voorbereiding conclaaf begonnen

Christelijk Libanon met ondergang bedreigd

Duitse liberalen op de drempel van leven en dood

Prof. Verkuyl
nam afscheid van VU

Korte
metten

HUISHOUDSTER, NIET SECRETARIS
VOND PAUS JOHANNES PAULUS

STAD

LEIDSE COURANT

ZATERDAG 7 OKTOBER 1978 PAGINA 4

De twee commissies, die het
conclaaf, dat zaterdag 14 okto
ber begint, moeten voorberei
den, zijn met hun werk begon
nen.

De eerste commissie be
paalt wie, behalve de stemge
rechtigde kardinalen, in het
conclaaf mogen komen; de
tweede commissie is verant
woordelijk voor het gereed
maken van de conclaafruimte
en de afsluiting ervan. In de
Sixtijnse kapel zijn de prakti
sche voorbereidingen al in
volle gang.

Ondertussen menen Vaticaan
se technici te hebben gevon
den waarom aan het einde van
het laatste conclaaf de laatste
rook toch niet helemaal wit
was. Zij schrijven het toe aan
het loodgehalte van het papier,
dat voor de stembriefjes wordt
gebruikt.

Zij denken ook aan
de mogelijkheid, dat de dertig
meter lange schoorsteenpijp,
ofschoon goed geveegd, na en
kele zwarte rooksignalen al
roetvorming vertoonde, waar
door de witte rook grijzig

werd.

Van de 112 kardinalen, die
gerechtigd zijn aan het con
claaf deel te nemen, heeft kar
dinaal Filiapak uit Polen laten
weten wegens ziekte verhin
derd te zijn. Van kardinaal
Guyot uit Frankrijk, die kort
geleden is geopereerd, is het
nog niet zeker of hij komen
kan.

Precies de helft van de 112
kiesgerechtigde kardinalen is
Europeaan en van deze zijn
er zesentwintig Italiaan.

Voorts zijn er eenendertig uit
Amerika (twaalf noord- en ne
gentien Latijnsamerikanen),
twaalf uit Afrika, negen uit
Azië en vier uit Australië en
Oceanië.

Over de verkiezing van kardi
naal Luciani op 26 augustus
is het volgende bekend gewor
den. Luciani stond op een lijst
van de „papabili", degenen die
in aanmerking kwamen voor
de pauskeuze. De lijst was
„informatief" samengesteld
door de Italiaanse deelnemers
aan het conclaaf. Behalve Lu

ciani kwamen verder Ugo Po-
letti, kardinaal-vicaris in Ro
me en Antonio Poma uit Bo
logna op de lijst voor. Voor
de keuze van Luciani had zich
vooral Giovanni Benelli, vroe
ger de „sterke man" van de
curie, zich ingespannen.

Al in de eerste ronde kreeg
de kandidaat van de conserva
tieven, kardinaal Siri uit Ge
nua 25 stemmen, Luciani 23
en de grote favoriet Sergio
Pignedoli 18 stemmen. De uit
slag van de tweede stemronde
is niet bekend, maar daarbij

zouden de conservatieven
reeds op Luciani hebben ge
stemd. In de derde stemronde
kreeg de patriarch van Venetië
de noodzakelijke meerderheid
van tenminste 75 stemmen,
sommigen spreken zelfs van
negentig.

Omdat kardinaal Albino Lu
ciani echter de wens te kennen
gaf „de paus van allen" te
willen zijn volgde een vierde
stemming. Het resultaat daar
van was dat hij door 101 van
de 111 deelnemers aan het
conclaaf werd gekozen.

„Een derde van de huidige mensheid is nog nooit in de
gelegenheid geweest het evangelie te horen. In de gebieden
waar de kerk wel geplant is, is het aantal mensen dat nog
nooit wérkelijk met het evangelie geconfronteerd is, enorm
groot Gesteld kan worden dat twee derde van de 'mensheid
in feite nog niet bereikt is met het evangelie.

Wie het zicht op het geheel van deze taak verliest is bezig
het overlijdensbericht van de kerk te schrijven voor alle zes
continenten".

Prof. dr. J. Verkuyl stelde dit gistermiddag in zijn afscheidscol
lege als hoogleraar in de faculteit der godgeleerdheid van de
Vrije Universiteit Amsterdam. De titel van het college was
„De onvoltooide taak van de Wereldzending".

Prof. Verkuyl, die in januari zeventig jaar is geworden, is
lange tijd in Indonesië werkzaam geweest. In Nederland was
hij vijf jaar lang algemeen secretaris van de Nederlandse
Zendingsraad. Prof. Verkuyl heeft veel werk verzet voor het
christelijk onderwijs en de ontwikkelingssamenwerking. Hij
is een van de stichters van de werkgroep „Kairos", adviseur
van verschillende deputaatschappen van de generale synode
der gereformeerde kerk en van een aantal zendingsorganen.

Meer dan 2,2 miljoen mensen
hebben in de afgelopen weken
de dom van Turijn bezocht,
waar de „lijkwade van Tu
rijn" - waarin volgens de tra
ditie Christus gehuld werd
voor zijn graflegging - tot en
met vandaag is tentoonge-

Zuster Benvenuta, die paus
Johannes van Venetië naar
Rome was gevolgd om de lei
ding van diens huishouding
ook in het Vaticaan uit te
oefenen, heeft als eerste ont
dekt dat hij was overleden en
niet zijn secretaris, zoals tot
dusver steeds is gezegd. Dit
is een van de onthullingen die
sinds de begrafenis van de
paus uit het Vaticaan begin
nen door te sijpelen en die niet
met de officiële voorstelling
van zaken overeenkomen.
De paus placht voor de vroeg
mis een uur lang te bidden en
te mediteren. Zuster Benvenu
ta bracht hem dan om half vijf
in de ochtend een kop koffie.
Toen zij dit op de dag van het
overlijden ook deed vond zij
de paus niet, zoals gewoonlijk,
aan zijn bidstoel in de ruimte
naast zijn slaapkamer.

Toen zij na tweemaal geklopt
te hebben geen reactie kreeg
opende zij de deur van de

slaapkamer en keek naar bin
nen. Daar zag zuster Benvenu
ta de paus voorovergebogen in
bed zitten. Zijn ogen waren
nog open, de bril was half
afgegleden en in zijn handen
had hij vier bladen papier.
Toen de paus op vragen van
de huishoudster niet reageer
de alarmeerde zij diens naaste
medewerkers, zo luidt de nieu
we lezing.

Over de aard van de papieren
die de paus op zijn sterfbed
vasthield bestaan uiteenlopen
de verklaringen. Volgens de
jongste gegevens bevatten zij
zeer belangrijke persoonsge
gevens. Deze hadden betrek

king op een aantal bisschops
zetels in Italië en daarbuiten
die opnieuw bezet moesten
worden. Daarover zou de paus
de avond voor zijn dood nog
met de aartsbisschop van Mi
laan, Giovanni, Colombo, gete
lefoneerd hebben. Hij had
over deze zaak ook nog een
twee uur durend onderhoud
met kardinaal-staatssecretaris
Jean Villot en daarvoor nog
een zeer lange discussie met
het plaatselijke hoofd van de'
curie, kardinaal Baggio.

De paus zou onder zware druk
van de curie hebben gestaan,
die wilde dat hij in deze en

een aantal andere belangrijke
zaken snel tot een beslissing
kwam. Johannes Paulus wilde
echter liever het eerste half
jaar nog geen ingrijpende be
sluiten nemen, maar eerst nog
„lerend afwachten".

Vaticaanse kringen beschrij
ven deze druk van de curie
als een teken van afwijzing
van de zo weinig pauselijk
geachte houding van de nieu
we kerkleider. Omdat Johan
nes Paulus zijn eigen indenti-
teit wenste te bewaren kwam
het tot grote spanningen, zegt
men. Dienstpersoneel zou de
avond voor het overlijden een

heftige discussie in het aposto
lisch paleis hebben gehoord.
Uit Vaticaanse bronnen ver
luidt voorts dat de curie er zeer
wel van op de hoogte was dat
de 66-jarige Albino Luciani
niet zo gezond was als het leek.
Zo klaagde hij een week voor
zijn dood over gezwollen be
nen en storingen in zijn bloed
somloop. Kardinaal Villot had
hem dringend aangeraden
meer te wandelen. Verder was
de lijfarts van de paus, de
enige aan wie hij zich wilde
toevertrouwen, uit Vittorio Ve-
neto ontboden. De arts was
echter nog niet in Rome gearri
veerd toen de paus overleed.

steld. Morgen zal de aartsbis?
schop van Turijn, mgr. Anas-
tasio Ballestrero, de expositie
met een plechtige dienst slui
ten. Het aartsbisdom Turijn
heeft berichten weerlegd als
zou de tentoonstelling worden
verlengd.

Een delegatie van de Lutherse
Wereldfederatie bezoekt tot 12
oktober Moskou voor officiële
besprekingen met de Russi-
sch-orthodoxe kerk. Het be
zoek dient onder meer ter
voorbereiding van de luthers-
orthodoxe dialoog over theolo
gische vraagstukken. De lei
ding van de delegatie berust
bij de president van de LWF,
bisschop Josiah Kibira en se
cretaris-generaal Carl Mau. In
maart bezocht een delegatie
van de LWF de oecumenische
patriarch van Constantinopel
en de Gieks-orthodoxe aarts
bisschop van Athene.
De Raad van Kerken zal
woensdag uitvoerig spreken
over abortus. De raad wil
proberen tot een eigen stand
puntbepaling te komen. Hij is
van mening dat het opstellen
van een gemeenschappelijke
verklaring mogelijk moet
worden geacht. De concept
verklaring van woensdag zal
niet het laatste woord van de
kerken over deze zaak zijn,
maar een poging de verschil
len en overeenstemming te
registreren en de eigen blij
vende taak van de kerken
onder woorden te brengen.
De bekende bookmakersfirma
•in Londen Ladbroke's zal dit
maal geen weddenschappen
accepteren rond de keuze van
de nieuwe paus. Na de dood
van paus Paulus was dat wel
gebeurd, maar vooral van
rooms-katholieke kant kwa
men daarover veel protesten.
Het vorig conclaaf leverde de
firma overigens slechts een
winst op van vierduizend gul
den op een jaarlijkse omzet
van 1.200 miljoen gulden.

Leiden H. Middelares za 19, zo 9.30 hoogmis,
11.30 euch.; H. Lodewijk za 10, 19; zo 8.30, 10
hoogmis, 11.30, 18, 19 plechtig Lof; O.L. Vr. Onb.
Ontv. za 19, zo 9.30, 10.45, 12.15 en 18.30; H.
Leonardus za 19, zo 9 lat., 10.45 ned., 12 uur; St.
Antonius van Padua za 19, zo 9.30, 11 hoogmis,
12.15; H. Petrus za 19, zo 9, 10.30 hoogmis. 12 en
18; O.L. Vr. Hemelvaart zat 19 euch., zo 8.30, 9.30,
11 euch., m.m. van Dames en Herenkoor; - Oud Kath.
Kerk zo 10 hoogmis.

Aarlanderveen za 19, zo 7.30, 10.30 hoogmis;
dep. Ter Aar 9 hoogmis, 12;

Alphen a.d. Rijn H. Bonifatius za 19, zo 8.30
euch., 10 hoogmis, 11.30 euch.; H. Pius za 19, zo.
9, 10.30 hoogmis, 11.45; De H. Geest za 19, zo 9
en 11.30 eüch.;

Boskoop za 17.30 in De Stek, 19 in parochiekerk,
zo 9.30 en 10 par. kerk;

Hazerswoude-Dorp H.H. Engelbewaarders za 19.
zo 8. 10 en 11.30;

Hazerswoude-Rijndijk zo 10 euch., Het Anker za

19 euch., zo 8.45 en 11.15 euch.;

Hoogmade za 19, zo 10;

De Kaag za 19 avondmis, zo 8.10 hoogmis;

Katwijk a.d. Rijn za 19, zo 9.30 en 11.15: dep.

Rijnsburg za 19, zo 10.30;

Langeraar za 19, zo 8.30, 10.00 H. Mis;

Leiderdorp H. Menswording za 19, zo 9, 10.30,

12;

Leimulden za 19, zo 7.30, 9.30 hoogmis, 11.15;
Lisse Mariakerk; za 19 avondmis, zo 8.30, 10
(1ste H. communieviering) 11.30 Agathakerk za 19,
zo 8.30, 10. 11.30; Poelp. za 19, zo 9 en 11.30; H.
H. Engelbewaarders za 19 misviering van de Zon
dag:; zo 8 en 11 en 17.45 laatste Mis, 9.30 hoogmis;
Nieuwkoop za 19. zo 7.30. 9, 10.45;

Nocrdwijk-BInnen za 19, zo 8, 10 hoogmis, 11.30;
Noordwijkerhout St. Jozef za 19 euch met zang;
zo 8.30 en 10 euch. m. zang; St. Victor za 19, zo
9.30 hoogmis, 11

Oegstgeest St. Willibrord za 19, zo 9. 10.30, 12;

Noorden za 19.30, zo 9 en 10 hoogmis.
Noordwijk-Maria ter Zee za 19, zo 9.30 hoogmis,
11 (samenzang):

Bonaventura za 18.30 euch. ned., zo 9 euch ned,
11 latijn;

Oude Acte za 19, zo 8.30 en 10.30;

Oude Wetering za 19 avondmis, zo 8, 9.30

hoogmis, 11.30;

Roelofarendsveen Maria Presentatie: za 19, zo
8, 9.30 hoogmis, 11; Petrusbanden za 19. zo 9.30,
hoogmis 11, 12.15 uur.

Rijpwetering za 19, zo 7.30, 9 en 10.30;
Sassenheim Pancratiuskerk za 19, zo (hoogmis)
en 11 uur.

Stompwijk Laurentius za 19.30; zo 8, 9.30 hoog

mis, 11. 18.

Voorhout za 1/,zo 9, 10.30, 11.45,

Voorschoten za 19; zo 10 hoogmis, 11.30 euch
met zang; aula Noord Hofland 11 euch met zang.
Warmond za 19, zo 8.30. 10 hoogmis, 11.30;
Woubrugge za 19, zo 10;

Zevenhoven za 19, zo 9 hoogmis, 10.45;
Zoeterwoude-Rijndijk Meerburgparochie za
euch. met koor; zo 10 hoogmis met koor. 12 mei
orgel en ned. liederen, 18 zonder koorzang;
Zoeterwoude St. Jan za 19.30, zo 9.30 hoogmis;
Chr. Dienaarkerk za 19, zo 8.30, 10 hoogmis, 11.30;

LEIDEN Herv. Gem, Hoogl. Kerk 10
Dienst, 11.45 Stud.dienst. Marekerk 10
ds. Meijers, 17 ds. Hovius. Maranatha-
kerk 10 sa. Kooistra. Merenwijk 9.30
èn 11 past. Van Well en ds, V. Leeuwen,
Bethlehemkerk 10 dhr. Christ. Bevrij
dingskerk 9 ds. V.d. Vlies, Nijverdal.
Vredeskerk 10 ds. Eekhof. Eglise Wa-
lonne 10.30 pasteur Ribs. Ac. Zieken
huis 10.15 ds. Bovenberg. Diaconessen-
huis 10.30 ds. Boer, Katwijk
Geref. Kerken: Zuiderkerk 10 en 17 ds.
Sytsma. Petrakerk 10 en 17 ds. Horten-
sius. Oude Vest 10 ds. Vegter, 17 ds.
Kooistra. Maranathakerk 10 ds. Kooi
stra, 17 ds. Verdoorn. Bevrijdingskerk
'10:30 ds. V.d. Berg, 17 ds. Bolwijn.
Groenhoven 10 ds. Verdoorn (in alle
.diensten H.AJ, Mierennest 10 dhr. Hui
gen. De Mirt 10 dhr. V.d. Tuin. Meren
wijk aula Valkenpad 9.30 en 11 euch./-
avondmaal.

Geref. Gemeente 10 en 16.30 ds. Boo-
•gaard. Chr. Geref. Kerk 10 en 17 dienst
des Woords. Geref. Kerken Vr. 10 en

17 ds. Gootjes. Ger. Gem, Ned. 11.3U
en 17.30 leesdiensten. Doopsgez. en
Rem. Kerk 10 ds. Kuipers. Ev. Luth.
Kerk 10.15 ds. Happee. Nieuwe Apost.
Kerk 9.30 en 16 diensten. Baptistenge
meente 10 ds. V. Mameren. Ev. Chr.
Gemeenschap 10 dhr. Dikkes. Leger
des Heils 10 en 9.30 samenkomsten.
Zevendedagsadv. 11 ds. Bouwer. Ev.
Centrum Zijlsingel 10 dhr. Zijlstra. Zen
dingswerk Jeruel 18 samenkomst.
Aarlanderveen Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus, 19ds. Boesekool. Geref. Kerk
9.30 en 19 kand. Teneyenhuis. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 18.30 Student Van
der Sluys, Apeldoorn.

Ter Aar Herv. Gem. 9.30 en 18.30
ds. Lindenburg H.A. Geref. Kerk 9.30
en 18.30 ds. Bezemer.

Abbenes Herv. Gem. 9.30 ds. Den
Harder.

Alphen a.d. Rijn Herv. Gem. Opstan-
dingskerk 10 ds. V.d. Heiden, 18.30 ds
Hanemaaijer. Adventskerk 10 ds. Bo-
qers. 18 30 ds. V.d. Heiden. Kruiskerk

10 ds. Hagemaaijer. Geref. Kerk Salva-
torkerk 10 gis. Stolk H.A., 18.30 drs.
Vree H.A. Maranathakerk 10 Dienst,
18.30 ds. Stolk. Baptistengemeente 10
en 18.30 ds. Koekoek. Marthastichting
20 interkerke dienst. Leger des Heils
10 en 19.30 samenkomsten. Volle
Evang, Zending 10 dhr. Van Putten.
Alphen-Oudshoorn Herv. Gem. Goe
de Herder 9 ds. Hoogendijk. De Bron
10.30 ds. Hoogendijk. Geref. Kerk Goe
de Heder 10.30 dr. Vlijm H.A., 18.30
ds Verheul H.A. De Bron 9 ds. Buiten
huis H.A., 10 en 18.30 ds. Van der Ree,
H.A Ashramcollege, 9.30 ds. Verheul
H.A. Sionskerk 9,30 en 18.30 ds. Ver-
ploeg, Oudshoornseweg 10 ds. Oort.
Bodegraven Herv. Gem. Dorpskerk
9.30 ds. Klein Rensink, Den Ham, 18.30
drs. Bakker. Salvatorkerk 9.30 ds. Rich
ter, 18.30 ds. De Vreugd. Bethlehem
kerk 18.30 Dienst.

Boskoop Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. Heymans, 18.30 ds. Omta, jeugd
dienst. De Stek 9.30 ds. Dijkstra. Geref

Kerk 9.30 en 17 ds. Omta. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 17.

Hazerswoude Herv. Gem. 9.30 en
18.30 ds. Geertsema. Geref. Kerk 9.30
en 17 ds. Versluys.

Hoogmade Herv. Gem. 10 dr. Van
Vliet.

De Kaag Herv Gem. 10 ds. Carstens
Katwijk a.d. Rijn Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Gall, 18 -ds. Teygeler.
Ontmoetingskerk 10 ds. Teygeler, 18.30
ds. Van Niel, Rijnsburg. Geref. Kerk
diensten 9.30 en 17.

Katwijk aan Zee —Herv Gem. Dienst
en: Nieuwe Kerk 10 en 18. Oude Kerk
10 en 18. Ichtuskerk 10 en 17. Pnielkerk
9.30 en 18. School 10. Geref. Kerk
Diensten Vredeskerk en Triomfatorkerk
9.30 en 17. Chr. Geref. Kerk Diensten
10 en 17. Geref. Kerk Vr. 10.15 ds. Hoff,
15.30 Dienst. Volle Ev. Gem. 9.45 ds.
Bulthuis. Soefiebeweging 16 Eredienst.
Koudekerk a.d. Rijn Herv. Gem. 10
ds V.d. Linde, 19 ds. De Vries, Scheven-

ingen. Geref. Kerk 9.30 en 19 ds. V
Nierop.

Leiderdorp Herv./Geref. Kerken.
Dorpskerk 10 ds. Geurse.n, Hoofdstraat-
kerk, 10 ds. Van Steenis, 18.30 ds.
Doesburg. Scheppingskerk 9 en 10.30
ds. V. Loenen, 17 dhr. Bijl, Voorschoten.
Leimuiden Herv, Gem, 9.30 ds.
Lalleman, Oude Wetering. Geref. Kerk
9.30 en 19 ds. Los.

Lisse Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
't Hooft. Pauluskerk 10 en 19 ds. De
Gelder. Geref. Kerk 10 en 17 ds. De
Wit. Chr. Geref. Kerk 10 en 16.30 ds.
Van Dijken. Geref. Gem. 10 en 16 ds.
Hakkenberg. Geref. kerk Vr. BV 10.45
en 17 ds. Schuurman.

Nieuwkoop Herv. Gem. 9.30 ds.
Bronsgeest, 18.30 ds. Lafeber, Alphen
Geref. Kerk 9.30 ds. Warner, Utrecht,
18.30 ds. Bouma, Hilversum. Chr. Geref.
Kerk 9.30 Dienst'des Woords, 14.15 ds.
Hamstra.

Nieuwveen Herv. Gem. 9.30 ds. V.d.
Velden, Doorn. 18.30 ds. Molenaar.

Nieuw Vennep Herv. Gem. 9.30 ds
Goverts, 19 ds. Den Harder. Geref, Kerk
9.30 en 16.30 ds. Wijngaarden.
Noordwljk Herv. Gem. Voorstraat 10
kand. Bakker, Sassenheim, 19 dr. Jan
sen, jeugddienst. Hoofdstraat 9 ds.
Elgersma, 10.30 dr. Jansen, 17 ds.
Warnink. De Rank. Ichtus prof. Graa
fland, Utrecht, 17 ds. Van Eyk, Gouda.
Vierboet Boerenburg 10 jeugdkapel-
dienst. Geref. Kerk Hoofdstraat 9 ds.
Elgersma, 10.30 dr. Jansen, 17 drs.
Keuning, Vinkelaankerk 9.30 ds. Vos,
Eemnes, 17 ds. Elgersma. Stichtings-
kerk 11 ds. Bosman. Sole Mio 9 ds.
Bouma.

Noordwijkerhout Herv Gem. 10 ds.
Bouma, gem. dienst.

Oegstgeest Herv. Gem. Groenekerk-
je 10.30 ds. Ter Linden HD, Pauluskerk
10 prof. Jansen Schoonhoven. Gem.
centrum 10.30 ds. Oosten, 19 ds.
Heemskerk. Endegeest 9.30 pasioor
Boshouwer. Diac.huis 10.30 ds. Boer,
Katwijk, v. Wijckersloot 16.30 ds. Hem

mes. Geref. Kerk 10 en 19 ds. Heems
kerk. Geref. Kerk Vr. BV 8.45 ds.
Moggré, 16 ds. V.d. Berg. Volle E.,
Broederschap 16 samenkomst.

Oude Wetering Herv. Gem. 9.30 ds.
Lalleman. Geref. Kerk 9.30 en 18.30 ds.
Bakker, Amstelveen H.A.
Rijnsaterwoude Herv. Gem. 9.30 ds.
De Leede, Twijzelerhelde, 19 ds. de
Kruijff. Chr. Ger. Kerk 9.30 dienst, 14.15
ds. Bouw

Rijnsburg Herv. Gem. Grote Kerk
9.30 ds. Quak, Vianen, 17 ds V. Niel.
Bethelkerk 9.30 ds. V. Niel. 17 ds. V.d.
Bank, jeugddienst. Geref. Kerk Petra-
kerk 9.30 en 17. Immanuelkerk 9, 10.30
en 17. Maranathakerk 9.30 en 17. Chr
Geref.'Kerk 9.30 en 17 ds. De Joode.
Sassenheim Herv. Gem. 9 em 10.30
ds. V.d. Meer, 18.30'ds. Van Winters
wijk. Geref. Kerk 10 ds. V. Santen, 17
ds. De Wit, Lisse. Chr. Geref. Kerk 10
en 17 ds. Rebel.

Valkenburg Herv. Gem. 10 ds. Over-
gaauw, 18.30 ds. V. Niel, Rijnsburg

Geref. Kerk 9.30 en 18.30 drs. De Raadt
Geref. Kerk Vr. 9 30 Dienst, 17 ds. Hoff
Voorhout Herv. Gem. 10 ds. Broker
hof.

Voorschoten Herv. Gem. Diensten
10 en 19. Geref. kerk 8.30 ds. De Zwart
10.30 en 17 ds. De Zeeuw H.A.

Warmond Herv. Gem. 10 en 17 dj
DenTonkelaar.

Wassenaar Herv. Gem. Dorpskerk
10 ds. Steenstra H.A., 16.30 ds. Tukkei
HA. 10 Opendeurdienst ds. Steenstra
Kievitskerk 10 ds. Wiersma H.A. Mes-
siaskerk 10 ds. V Santen, Dorpscen
trum 9.30 kand. Wijnhorst, Vlaardingen.
Woubrugge Herv. Gem. 9.30 en 18.3C
ds. Blenk. Geref. Kerk 9.30 en 18.30
ds. Hartkamp, Alphen H.A.

Zwammerdam Herv. Gem. 10 en
18.30 ds. Mostert. Geref. Kerk 10 ds.
Los, Leimuiden, 18.30 ds V.d. Heiden.
Zevenhoven Herv Gem. 9.30 ds.
Nicolaï. Geref. Kerk 9.30 dhr. Schreu-
der, Oudewater, 19 ds. Dijkstra.

(Van onze redactie buitenland)

DEN HAAG Op maandag 28 augustus
van dit jaar reisde de Libanese minister
van Defensie, Fuad Butros, voor een laatste
onderhoud met zijn Syrische collega van
Buitenlandse Zaken naar de stad Latakia.
De Syriërs waren woedend geweest op de
jongste actie van de Christelijke Falangis
ten die bedoeld was om hun invloed naar
de noordelijke bergdorpen boven Beiroet
uit te breiden. De Syriërs hadden eerder
die maand wraakacties uitgevoerd tegen
de Falangisten en omgekeerd. Waarschijn
lijk had Butros op zijn reis naar Latakia
iets van de slachtingen gezien die waren
aangericht. In Latakia waarschuwden de»
Syriërs voor de laatste maal dat de Libane
se regering nu eindelijk orde op zaken
moest stellen. Anders zou Syrië zelf schoon
schip maken met de Falangisten en de
Chamounisten. President Assad van Syrië
was bij het onderhoud aanwezig als om
de ernst van de waarschuwing te onderstre
pen. Waarop dit dreigement inmiddels is
uitgelopen, heeft de wereld deze week tot
zijn ontsteltenis kunnen ervaren. De Syri
sche troepen zijn begonnen aan een syste
matische vernietiging van Oostelijk Bei
roet, de voornaamste thuishaven en uit

valsbasis voor de twee belangrijkste Chris
telijke privélegertjes die gegroepeerd zijn
rond twee stokoude doorgewinterde politi
ci, de 73-jarige Falangistenleider Pierre
Gemayel en de 78-jarige Camille Chamoun,
leider van de Nationale Liberale Partij.
De privélegers van deze twee politici weige
ren hardnekkig zich te ontwapenen voor
de grotendeels uit Syriërs bestaande vredes
macht, die daar in '76 na de burgeroorlog
werd geïnstalleerd. De politieke belangen
groeperingen die zich met deze twee legers
verbonden hebben, willen vrijheid van han
delen en hun positie verder versterken naar
het noorden en het zuiden. Het zuiden was
tot ,voor kort grotendeels een wijkplaats
voor de Palestijnen en het woonoord van
de arme Libanese moslims. Dankzij de*
Israëliërs hebben de Christelijke Falangis
ten hun positie daar kunnen versterken.
In het noorden van het land zijn zij slaags
geraakt met de Christelijke militie van de
pro-Syrisch gezinde Suleiman Franjieh -
evenals Chamoun ooit president van Liba-
bon - wiens zoon en aanverwante familiele
den uit protest tegen die gezindheid in het
voorjaar werden vermoord. De schuchtere
pogingen die de Libanese regering onder
leiding van president Sarkis in het werk

heeft gesteld om de machtige militia onder
de knie te krijgen zijn volkomen mislukt.

Machteloos

Officieel staan de Syriërs ter beschikking
van de Libanese regering maar toen zij
constateerden dat Sarkis' regering machte
loos staat tegenover Chamoun en Gemayel,
hebben zij het recht in eigen hand genomen.
Zij vertrouwen deze Christelijke leiders des
te minder omdat deze desnoods gelijk front
willen maken met Israël om hun positie'
te behouden. Nu de nog broze akkoorden
van Camp David Israël en de Verenigde
Staten met handen en voeten gebonden
hebben, is de Syriërs ongewild een voor
wendsel verschaft om de -Christelijke mili
ties in Beiroet de duimschroeven nader aan
te draaien.

Wie echter vandaag de verschrikkingen ziet
die over de Christelijke wijken Hadeth en
Achrafieh van Beiroet in een niet aflatende
stroom van metaal en vuur neerdalen, moet
niet vergèten dat twee jaar eerder in 1976
de Syriërs op ruim vijftig kilometer van
het huidige strijdtoneel samen met de'prive-
legers van Chamoun en Gemayel de strijd
beslechtten tegen de veel minder goed

toegeruste Palestijnen uit het immense
vluchtelingenkamp Tel-Al-Zaater. De slach
ting die toen onder de Palestijnen werd
aangericht was zeker zo groot als nu onder
de Christenen in Beiroet.

Eigenlijk is een benaming als Christenen
(de zogenaamde Maronieten, die een eigen
ritus onderhouden, maar verder onder het
gezag van Rome vallen) ter aanduiding van
■een op een bepaald politiek doel gerichte
groep onbruikbaar. Het aantal volgelingen
van Chamoun en Gemayel is klein in
vergelijking met het totaal van ruim 800.000
Christenen (tegenover ongeveer 600.000
Moslims). Vele tienduizenden van hen zijn
sinds de burgeroorlog in 1975 uitbrak het.
land ontvlucht óf zijn van plan dat te doen,
en hebben onderdak gezocht in Frankrijk,
het land dat .als vroegere kolonisator van
het gebied nog altijd de meeste emotionele
en religieuze banden onderhoudt, of de
Verenigde Staten die in Libanon na haar
onafhankelijkheid in 1944 een dankbaar
afzetgebied ontdekten.

Gebleven

Maar -gebleven zijn zij die uiteraard gezien
hun povere bestaansmiddelen niet naar

elders konden vertrekken, al was het maar
naar de bergen in het achterland van
Libanon. Christenen bijvoorbeeld met een
kleine negotie in Hadeth of Achrafieh. Zij
zitten momenteel in de schuilkelders van
Beiroet, waar zij de komende uren de
volgende slachtoffers kunnen zijn in een
strijd die volgens de politie in Beiroet al
vierhonderd en volgens de Falangisten al
achthonderd doden heeft gekost. De scheid
slijn tussen christelijk en niet-christelijk is
voor hen fataal, zoals voor die op 30
september uit Beiroet gevelde winkelier
Michel Berthy van wie men deze week een
-afscheidsbrief vond: ik werd bekend, ik.
kreeg ruchtbaarheid, maar ik had naamloos
willen blijven en verder willen werken in
mijn winkel.

Het enige dat voor het moment uitzicht kan
bieden in de Libanese tragedie is een
staakt-het-vuren van de Syriërs, maar daar
mee zal netzomin als bij de voorgaande
wapenstilstanden een politieke oplossing
ook maar een stap zijn naderbij gekomen.
Alleen als politici als Gemayel en Chamoun
met hun schotjesgeest van het strijdtoneel
zijn verdwenen is er uitkomst mogëlijk.
Maar hebben zij de groepen uit de bevolking
door een noodwending om zich heen grij

pende op religieus onderscheid gebaseerde
polarisatie niet al te zeer vervreemd van
het land waar zij rechtens thuishoren? In
de ogen van de Libanezen verworden zij
tot paria's.

De Christelijke milities worden gesterkt in
hun idee dat hun strijd tegen de Syriërs
een strijd is tegen de ongelovigen, tegen
de Mohammedanen tegen wie zij zich eeu
wenlang voor een hoge prijs aan mensenle
vens hebben moeten teweer stellen. Deze
religieuze scheidslijnen waarin oude leiders
als Chamoun en Gemayel nog volop denken,
stemmen echter niet meer overeen met de
werkelijkheid van vandaag, zeker niet ir.
Libanon, dat voor de burgeroorlog in 1975
uitbrak, het modernste en meest welvaren
de land was van het Midden-Oosten. De
eilige kans op een voortbestaan van Liba
non lijkt dat aan de multi-religieuze samen
leving van overleg opnieuw gestalte wordt
gegeven. De Christelijke leiders in Libanon
die rekenen op westerse solidariteit van het
Westen of steun van Israël lopen dood tegen
de muur, evenals die bevolkingsdelen die
- zelf vaak tegen wil en dank - onder hun
hoede zijn genomen.

PAUL VAN VELTHOVEN

(Van onze correspondent Airu
van Vree)

BONN Het vak van politicus
is een raar beroep. De ene dag
sta je namens de gehele EEG
te spreken voor de voltallige
vergadering van de Verenigde
Naties, de volgende dag moet
je op een regenachtig markt
pleintje in het midden van
Duitsland jouw partij aan het
publiek proberen te verkopen.
Dit lot is weggelegd voor
Hanns Dietrich Genscher, mi
nister van buitenlandse zaken
van de Bondsrepubliek en voor
zitter van de liberale FDP.
Morgen vinden er verkiezingen
plaats in de deelstaat Hessen,
een week later gevolgd door
Beieren. Beide keren lopen de
liberalen het gevaar de noodza
kelijke vijf procent van de
stemmin niet te behalen en

daardoor uit de Landdagparle-
menten te verdwijnen.

De grote schok kwam voor de
liberalen in dit voorjaar, toen
mede onder invloed van het
ontstaan van „groene" milieu
partijen, de FDP in de deelsta
ten Hamburg en Nedersaksen
uit het parlement werd gevaagd
omdat zij de 5 procent-grens
niet wist te bereiken. Een herha
ling van dit gebeuren zou voor
de politieke structuur in de
Bondsrepubliek wel eens ernsti
ge gevolgen kunnen hebben.
Dit geldt in de eerste plaats voor
Genscher zelf die steeds vaker
van partijgenoten te horen
krijgt dat hij meer waarde hecht
aan zijn ambt van minister dan
aan de belangen van de FDP.
Zijn vele en langdurige buiten
landse reizen, aldus deze kri
tiek, staan een goed vervullen

van zijn functie als partijvoor
zitter in de weg. Genscher zou
dit alles met een schouderopha
len kunnen afdoen, ware het
niet dat hij in zijn nieuwe colle
ga van Economische Zaken,
Graf Lambsdorffeen geduchte
concurrent heeft gekregen die
met zijn onverzettelijkheid, zijn
pragmatische benadering van
de problemen en zijn onafhan
kelijke opstelling een gestadig
rijzende ster aan het liberale
firmament vormt. Een her
nieuwd verlies van de FDP bij
de komende verkiezingen zou
dan ook wel eens Genschers
ondergang kunnen betekenen
op het najaarscongres van de
liberalen.

In de tweede plaats is de FDP
hard toe aan een herbezinning
over de plaats die zij tussen de
twee „groten" SPD en CDU-

CSU inneemt. Het valt de partij
steeds moeilijker te verklaren
wat haar eigen inbreng is in de
nu al vele jaren bestaande coali
tie in Bonn en''in deelstaten als
Nordrhein-Westfalen en Hes
sen. De uitslagen van de verkie
zingen van dit voorjaar hebben
dit bevestigd. Grote delen van
de SPD zijn minstens net zo
liberaal als de FDP in zaken
als beroepsverboden, abortus,
extremisme en andere voor
Duitsers netelige kwesties.
Dat bleek deze week weer eens
toen de toch zeker niet als links
bekend staande SPD-burge-
meester Kloose van Hamburg
als eerste bekend maakte het
beruchte „Radikalendekreet"
niet méér te willen toepassen
en communisten in openbare
functies te willen aannemen.
Bovendien speelt een rol dat de

FDP telkens geneigd blijft poli
tieke „partnerruil" te bedrijven.
Wat men de FDP ook kan ver
wijten, zeker is dat een verdwij
nen van deze partij en het ont
staan van een tweepartij ensys-
teem in de Bondsrepubliek geen
aanleiding tot juichen geeft. De
tamelijk armoedige politiekè
discussie in West-Duitsland zou
daardoor nog schameler wor
den en het gevaar van een
absolute polarisatie in de hand
werken. De gematigde houding
van de FDP, die nu telkens weer
in staat blijkt om al te hoge
golven van emotionaliteit en vij
andigheid te doen bedaren, zou
wel eens zeer node gemist kun
nen worden en tot een verstar
ring van de twee overblijvende
opponenten kunnen leiden.
De liberalen kunnen echter nog
wel enige hoop koesteren. Bij:'

de komende verkiezingen zal
iedereen die ook maai- een bee
tje hart voor de FDP heeft, zich
wel drie keer bedenken alvo
rens een andere partij te stem
men. Het gaat dit keer tenslotte
om leven of dood. Daarnaast is
het „de groenen" niet gelukt om
tot een eenheidsfront te komen,
met als gevolg dat de kiezers
in Hessen de keuze hebben tus
sen drie milieu-partijen, varië
rend van uiterst rechts tot ui
terst links, die alle drie beweren
het welzijn in hun zak te heb
ben. De FDP kan van deze
verdeeldheid alleen maar profi
teren.

Tenslotte is de persoon van
bondspresident Walter Scheel,
voormalig FDP-voorzitter, zeer
tegen diens zin inzet van de
verkiezingen geworden. De
SPD heeft om stemmen te win- i

nen, het initiatief hiertoe geno
men, wat de liberalen natuurlijk
niet over hun kant konden laten
gaan. Met als gevolg dat de
beide coalitiepartijen nu om het
hardst roepen dat Scheel vol
gend jaar moet worden herko
zen als president en dat het niét
aangaat dat CDU-CSU een ei
gen kandidaat tegenover de bij
het volk zo geliefde president
stellen. Opiniepeilingen geven
inderdaad aan dat de bondspre
sident voor 9 van de 10 West
duitsers op handen wordt ge
dragen. Constitutioneel gezien
mag de inzet van de president
dan een niet erg gelukkig ver
kiezingsthema zijn, voor de libe
ralen kan het juist die paar
procentjes aan stemmen opleve
ren die zij nodig hebben om het
hoofd boven water te houden.

President Scheel, zeer geliefd
en tegen wil en dank inzet
-ï van de verkiezingen geworden.