Uit woorden paus bleek
bereidheid tot dialoog
Albino Luciani bleef zichzelf
Slag moeilijk
te verwerken
£eidóc@ou/ta/rit
Nieuwe kans
voor R.K.-kerk
Heel tragisch
AN KAPELAAN TOT PAUS
KARDINAAL WILLEBRANDS:
MGR.SIMONIS:
Verbijstering
Pontificaat van
Johannes Paulus
niet het kortste
ITENLAND
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 29 SEPTEMBER 1978
fan een onzer redacteuren)
OME Paus Johannes Paulus de
erste, die vannacht na een van de
ortste pontificaten uit de kerkgeschie-
cnis overleed, zou op 17 oktober a.s.
jaar geworden zijn. Hij werd in
112 geboren in een klein dorpje, For-
di Canale, te noorden van zijn late-
bisschopsstad Venetië. Hij werd in
»35 priester gewijd en Op 15 decem-
er 1950 benoemd tot bisschop van Vit-
irio Veneto. Op 27 december 1958
erd hij ingehaald als patriarch van
enetië, als opvolger van de toen naar
ome „verhuisde" Joannes XXIII. In
laart 1973 werd hij door zijn voorgan-
er paus Paulus VI tot kardinaal ver
heven.
et is nog maar zo kort geleden dat
ardinaal Felici op het balkon van de
int Pieter het „Habemus Papam"be-
endmaakte. Tot opvolger van Paulus
I hadden de kardinalen weer een pa-
iarch van Venetië gekozen, kardinaal
lbino Luciani, van wie alle kranten
isten te melden dat hij de zoon was
an een gastarbeider-metselaar.Albino
uciani ging na zijn priesterwijding stu-
eren aan de beroemde Gregoriana in
ome, waar hij zijn doctorstitel in de
odgeleerdheid behaalde. Daarna kreeg
ij een standplaats als kapelaan in zijn
geboorteplaats, en daarna in Agordo.
Katechismus-boek
Zijn kapelaanstijd duurde maar twee
jaar, want in 1937 werd hij door zijn
bisschop benoemd tot onderdirecteur
van het grootseminarie van Belluno,
waar hij les gaf in de theologie, kerke
lijk recht en gewijde kunst.In 1948 trok
zijn bisschop hem aan als assistent. Al
bino Luciani werd toen belast met de
verantwoordelijkheid voor het bisdom-
melijk katechismus-onderwijs. Zijn er
varingen uit die tijd zetten hem tot het
schrijven van een boekje „Godsdien
stonderwijs stap voor stap", dat on
langs weer is herdrukt.
Na vier jaar vicariaat werd Luciani bis
schop van Vittorio Veneto, een ambt
dat hij elf jaar bekleedde. Toen hij in
1969 als patriarch van Venetië werd in
gehaald, verwelkomde de krant „Gaz-
zettino" hem als een open en tot open
hartigheid inspirerend mens. „Een man
van de bergen, frank en gastvrij",
schreef het blad.
Gewoon op de fiets
Albino Luciani heeft zijn afkomst nooit
verloochend. Hij bleef zichzelf, ook toen
hij eerst bisschop, en later kardinaal
werd.Hij ging op vakantie naar zijn ge
boortedorp, en fietste daar alsof het
bisschoppelijk purper niet bestond, over
de dorpswegen. En zitend in een hooi
schelf, of langs de weg, praatte hij dan
met oude bekenden. En juist zoals Jo
annes XXIII, met wie hij - dat bleek
wel uit gebeurtenissen tijdens zijn korte
pontificaat - veel gemeen had, bleef hij
ook zichzelf toen hij tot paus was geko-
nes Paulus I een heel andere stijl had.
Hij gebruikte niet de majesteitsvorm
„wij", maar zei gewoon „ik", hetgeen
hem door de redacteuren van de Osser-
vatore Romano" niet in dank werd af
genomen. Zij bleven „wij" schrijven,
ook waar de paus „ik"
Toen zijn 110 mede-kardinalen hadden Concelebratie
besloten dat de witte pauselijke toga
door Luciani zou worden gedragen, was
hij eerst bang. Maar de kardinaal die
naast hem in de Sixtijnse kapel stond -
later bleek dat dit de Nederlandse kar
dinaal Willebrands was - had hem ge-
zegd:„Houd moed, want als de Heer u
een last oplegt, geeft Hij ook de kracht
om die te dragen".
Pretlichtjes
Zijn eerste verschijnen op het balkon
van de Sint Pieter, deed een soort
„zucht van verlichting" door de wereld
gaan. Dr. Marga Klompé zei 's avonds
voor de televisie dat de paus „pretlicht
jes" in zijn ogen had. Zijn lachend
voorkomen, was heel anders dan de
wat gestrenge sombere figuur van zijn
voorganger.
Toen hij de dag na zijn verkiezing met
de menigte op het Sint Pietersplein het
Angelus bad, en daarbij een korte toe
spraak hield, bleek al dat paus Johan-
Die verandering van stijl bleek ook
zeer duidelijk uit de intronisatieplech-
tigheid op de derde september. Geen
draagstoel, geen kroning, geen voetkus
als teken van gehoorzaamheid door de
kardinalen. Kardinaal Felici hing hem
het pallium om, de kardinalen begoet-
ten hun ex-collega als de nieuwe opper
herder, die voor elk van hen een per
soonlijk woord had, en met een
geconcelebreerde eucharistieviering, was
de in bezitneming van de Stoel van Pe
trus door Johannes Paulus de Eerste
een feit.
Katholieken zowel als niet-katholieken
bleken zeer ingenomen met de figuur
en de wijze van „regeren" van deze
nieuwe paus. Men voelde duidelijk dat
er - en weer doken herinneringen aan
Joannes XXIII op - een nieuwe wind
door het Vaticaan woei. Die wind is nu
weer gaan liggen. Hopelijk niet voor
goed.
(Van een onzer verslaggevers)
HILVERSUM „Deze slag is ontzet
tend moeilijk te verwerken", zo rea
geerde vanmorgen kardinaal Wille
brands voor de NCRV-radio op het
overlijden van de paus. „Maar, aan de
andere kant, de Kerk is in Gods hand.
Het is niet zozeer onze maar Zijn Kerk
en de Heer zal Zijn Kerk bewaren en
ons opnieuw een bisschop voor de hele
Kerk geven."
De kardinaal prees de paus om zijn
godsvertrouwen, zijn innerlijke vrede en
vreugde, „die zo warm en christelijk
aandeed". Volgens de kardinaal zal de
smart over dit overlijden even groot
zijn als de vreugde bij de keuze. Ka
rakteristiek voor de paus noemde hij
de ernst waarmee hij zijn taak vervulde
(Van een onzer verslaggevers)
ROTTERDAM „Wat kan Onze Lieve
Heer hier nu toch mee voor hebben? Dat
vraag ik me voortdurend af sinds ik
vanmorgen tijdens het nieuws van acht
uur het nieuws over de dood van de
Heilige Vader hoorde. Het is voor mij
het mysterie van dit drama".
Dit was vanmorgen de eerste reactie van
een zeer geschokte bisschop Simonis van
Rotterdam. Hij noemde het overlijden
van paus Johannes Paulus „heel erg
tragisch" en „onverklaarbaar".
„Toen deze paus vorige maand werd
gekozen werd gesproken van „een won
der van de Heilige Geest". En nu dit.
Ik ben momenteel bij Moeder Teresa in
Rotterdam, waar ik straks de H. Mis zal
opdragen. Moeder Teresa is een heel erg
wijs mens.
Volgens haar kan Onze Lieve heer hier
niet anders mee voorhebben dan ons een
les te geven, ons te wijzen op het tekort
van het leven.
Ik heb deze paus nog nooit persoonlijk
ontmoet. Maar ik had er wel een enorm
vertrouwen in. Zijn dood is een drama.
Dat was niet het overlijden van paus
Paulus. Die stierf na een voltooid leven,
maar paus Johannes begon pas. Ik kan
het nog niet geloven".
Over de toekomst: „Nu moet er weer een
conclaaf komen. We kunnen niet anders
doen dan bidden".
Van een onzer verslaggevers)
ROME Toen Albino Luciani tot
paus was gekozen, en de naam Johan
nes Paulus I had aangenomen, werd al
les wat hij voordien had geschreven of
had gezegd, nageplozen op min of meer
opzienbarende liitspraken. Wat wist
men eigenlijk van deze paus Mis
schien dat zijn geschriften wat meer
duidelijkheid zouden kunnen brengen
over hetgeen de Kerk met deze nieuwe
man te wachten stond.
Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie,
liet - toen nog bisschop - Albino Lucia
ni - weinig van zich horen. Maar hij
studeerde des te meer. Een aanwijzing
dat er met deze paus „best te praten
viel", werd gevonden in een uitspraak
van hem, gedaan na de behandeling
van het decreet over de oecumene. Hij
zei toen: De stelling die ik het moei
lijkst kon aanvaarden, was die van de
godsdienstvrijheid. Jarenlang hebben
wij de stelling van kardinaal Ottaviani
onderwezen, dat de dwaling geen enkel
recht van bestaan heeft.Ik heb deze
zaak diepgaand bestudeerd, en ik ben
tenslotte tot de conclusie gekomen, dat
wij ons hebben vergist".
Niet bang zijn
Johannes Paulus I zou dus een „open
mens" kunnen zijn, toegankelijk voor
de meningen en ideeën van anderen.
Dat dit juist was, bleek ondermeer uit
de woorden die hij vlak na zijn verkie
zing tot zijn mede-kardinalen sprak,
waarin hij hen vroeg "niet bang te zijn
om hem erop te wijzen, als hij soms
iets fout mocht doen".
Uit diverse toespraken en preekjes, die
de overleden paus in zijn 34-daags pon
tificaat heeft gehouden, bleek dat hij
geen opzienbarend vernieuwer was, Hij
wilde niets weten van het marxisme.
Op 20 september zei hij tijdens een al
gemene audiëntie:,, Ik vind de bewering
fout, dat de politieke, sociale en econo
mische bevrijding overeenkomt met de
verlossing door Jesus Christus. Ik vind
het fout te zeggen dat het Rijk Gods
overeenkomt met het rijk van de men
sen, dat waar Lenin is, ook Jerusalem
is". Nadrukkelijk zei hij dat Christenen
niet aan de zijde van Leninisten en
Marxisten klunnen strijden, al beklem
toonde hij tegelijkertijd dat de katholie
ken zich niet genoeg kunnen inzetten
voor vrijheid, gerechtigheid en vrede.
Donderend applaus
Al direct na zijn uitverkiezing won
paus Johannes Paulus I de harten van
de journalisten, die die weken in Rome
waren voor de begrafenis van Paulus
VI en het conclaaf. Hij ontving hen in
een van de zalen van het Vaticaan, leg
de tot tweemaal toe de geschreven tekst
van zijn toespraak opzij, en ging al im
proviserend verder. Hij oogstte een
v donderend applaus.Over het werk van
de journalist, zei hij:,, Jullie trachten
door communicatie tot een ware ge
meenschap te komen. Zopals jullie we
ten is dat ook het doel waarnaar het
hart uitgaat van de plaatsbekleder van
Hem, Die ons. leerde God te zien als de
enige en liefhebbende Vader van alle
mensen".
Bisschoppencollege
De verwachting was dat Paus Johannes
Paulus I niet zozeer de nadruk zou leg
gen op het pauselijk primaatschap, als
zijn voorganger Paulus VI had gedaan.
Een aanwijzing daarvoor was te vinden
in de rede die hij hield, tijdens de in-
tronisatieplechtigheid op het Sint Pie
tersplein. Hij sprak toen over „het
voorzitterschap vanaf deze stoel", zo
herinnerend aan de tekst van het Twee
de Vaticaans Concilie, waarin uitdruk
kelijk Petrus MET de andere apostelen
werd genoemd.Het woord MET werd op
voorstel van kardinaal Alfrink in de
tekst over paus en bisschoppen opgeno
men, om zo te benadrukken dat de
pau§ lid is van het bisschoppencollege,
en dat hij zijn macht óók samen met
dat college uitoefent
Niet forceren
Het programma dat de paus had opge
zet, getuigde van een vaste wil om de
besluiten van het Tweede Vaticaans
Concilie uit te voeren. In de toespraak
tot de kardinalen, na zijn verkiezing,
zei hij ondermeer: „Wij willen deze erfe
nis uitvoeren, maar er voor waken dat
dit nog naar de ene, noch naar do an
dere kant wordt geforceerd". En ook:,,
Wij willen geduldig en standvastig de
opbouwende dialoog voortzetten, zelfs
met hen die ons geloof niet delen".
De laatste toespraak die de paus heeft
gehouden, midden deze week, handelde
over de Verrijzenis van Jesus Christus,
als voorteken van de.verrijzenis van de
doden.
VERBIJSTERING dat is wellicht de juiste weergave van de eerste reacties,
die vandaag volgden op het onverwacht overlijden vannacht van paus
Johannes Paulus. De glimlachende paus, die nauwelijks een maand geleden
zichzelf verbaasd afvroeg, waarom juist hij gekozen was tot opvolger van
Paulus VI en waarom de gezamenlijke kardinalen hem dit hadden aangedaan.
Hij heeft echter de opdracht aanvaard in alle eenvoud en met een volledige
overgave aan het zware ambt. Daarmee de wereld een nieuw uitzicht biedend.
HET valt niet te ontkennen, dat men in Vaticaanse kringen soms fronsend
het optreden naar buiten van paus Johannes Paulus heeft gadegeslagen.
Zijn eenvoud en ongekunsteldheid, het niet volgen van tal van protocollaire
gewoonten, het ontwapenend tegemoettreden van hoogwaardigheidsbekle
ders en gewone bezoekers nebben in Vaticaanse kringen in het begin een
vergevende glimlach opgeroepen, later plaatsmakend voor soms pijnlijke
verrassingen. Maar de wereld kreeg met deze glimlachende paus weer wat
meer vertrouwen in de eenvoud van de kerk.
De .wereld bleek'geboeid door deze glimlachende Opperherder, die duidelijk
liet blijken de „Dienaar der dienaren" te willen zijn. Wij hidden de
waarschijnlijk niet ijdele hoop, dat Johannes Paulus een brug zou weten
te slaan tussen het pontificaat van Johannes XXIII en Paulus VI naar
een hernieuwde eenheid binnen de Kerk. Wij zullen nooit weten wat hij
zou hebben kunnen bereiken. Maar in de geschiedenis van de Kerk zal
hij ook voor de wereld bekend blijven als de Opperherder, die
glimlachend bewees dat deze kerk er ook en vooral is voor „de eenvoudigen
van harte".
en zijn opgewektheid. Hij stond open
voor de mensen, „hij hoefde geen be
moediging uit te spreken, hij was be
moediging."
„Het probleem dat ontstaan is, is zo dat
als wij voor de eerste maal bijeenko
men in verslagenheid en droefheid, het
weer in dezelfde zaal zal zijn waar wij
kortgeleden aanwezig waren, waar wij
kardinaal Luciani in ons midden had
den, ik naast hem, tien dagen, iedere
dag. Ja, dat zou ik geweldig voelen, en
meer nog de opgave waarvoor wij
staan."
De kardinaal besloot met het geloof uit
te spreken dat de Heer met Zijn Kerk
zal zijn bij de keuze van de man aan
wie de opperste leiding van de Kerk
gegeven wordt, een ambt dat „paus Jo
hannes Paulus wel met bezorgdheid op
zich nam, maar met vreugde uitdroeg.
De korte regeringsperiode van paus Pau-
-j lus hij stierf op de 33ste dag na zijn
verkiezing is niet de kortste in de
geschiedenis van de kerk. Er is een aantal
pausen waarbij het pontificaat nog korter
is geweest.
In 708 regeerde Sisinnius 20 dagen, Stefa-
nus II regeerde in 752 zo kort slechts
drie dagen dat zijn opvolger Stefanus
III in de geschiedenisboeken vaak als
Stefanus II wordt aangeduid. Damasus II
regeerde in 1048 23 dagen, Pius II in 1503
26 dagen, Marcellus II in 1555 22 dagen,
Urbanus VII in 1590 13 dagen en Leo XI,
een van de pausen uit het geslacht Medici,
in 1605,27 dagen.
PROF. BERKHOF:
(Van een onzer verslaggevers)
Leiden „De dood van paus Johannes
Paulus I is heel erg naar voor de rooms-
katholieke kerk, maar vooral natuurlijk
ook voor de man zelf. Hij heeft de kans
niet gekregen om te tonen wat hem
bezielde". Dit was vanmorgen de reactie
van prof. dr. H. Berkhof, de voorzitter
van de Raad van Kerken in Nederland,
die vorige maand kritiek had op de keuze
van het conclaaf, omdkt de kardinalen
opnieuw een Italiaan tot het hoogste
ambt hadden geroepen.
„Gezien het mondiale karakter van de
rooms-katholieke kerk is het mijns inziens
hoogst wenselijk dat nu eens een niet-Ita-
liaan wordt gekozen. Met de dood van
deze paus hoe tragisch ook krijgt
de r.k. kerk een nieuwe kans om een leider
met een minder beperkte horizon te krij
gen", aldus prof. Berkhof.
Bernard kardinaal Alfrink, oud-aartsbis
schop van Utrecht en lid van het conclaaf
dat op 26 augustus paus Johannes Paulus
I had gekozen, heeft na het overlijden van
de paus vandaag de volgende verklaring
doen uitgaan:
„Ik ben volledig verbijsterd, van streek
en bedroefd. Wie had ook verwacht dat
Johannes Paulus zo spoedig van ons zou
heengaan? Ik ben niet alleen zeer smarte
lijk getroffen door het zo vroegtijdige
karakter van zijn dood maar ook door
het feit dat de enorme vreugde waarmee
kerk en wereld zijn verkiezing tot paus
hadden ontvangen, al zo gauw haar einde
heeft gevonden. Honderden miljoenen
mensen hadden nog zoveel van deze mens
verwacht. Toch ben ik niet alleen maar
somber gestemd. Als Gelovige christenen
weten wij dat de heer van dood en leven
met het plotseling tot zich roepen van zijn
trouwe dienaar Albino Luciani een heilza
me bedoeling heeft gehad. Maar die moe
ten we nog trachten te ontdekken".
De bijna 50 miljoen rooms-katholieken in
de Verenigde Staten werden door het
overlijdensbericht volledig verrast, aange
zien het nieuws ruim na middernacht
bekend werd. „Het was een vreselijke
schok het overlijden van de Heilige Vader
te vernemen", zei kardinaal John Carber-
ry, aartsbisschop van St. Louis". Het is
een groot verlies voor ons allen. In de
korte tijd van zijn pontificaat had hij de
harten van de hele wereld gewonnen. Hij
was waarlijk een man van God, maar het
was Gods wil en niet de onze om ons
af te vragen waarom", aldus kardinaal
Carberry.
Kardinaal Terence Cook, aartsbisschop
van New York wilde geen commentaar
geven voordat hij een officiële bevestiging
van het Vaticaan had. De meeste kranten
aan de Amerikaanse oostkust waren al
met hun edities op straat. De Washington
Post zette de persen stil om het nieuws
in de laatste edities nog te kunnen meene
men. Radio- en televisiestations in het
gehele land onderbraken de late uitzendin
gen om korte nieuwsbulletins over het
heengaan van de paus te geven. Er was
nog geen commentaar uit het Witte Huis.
De Franse katholieken reageerden met
Prof. Berkhof
verslagenheid en diepe droefheid op het
overlijdensbericht. De Franse radio onder
brak herhaaldelijk zijn uitzendingen voor
korte nieuwsberichten, gelardeerd met
plechtige muziek. „Mijn ziel is met stom
heid geslagen", zei kardinaal Francois
Marty, de aartsbisschop van Parijs. „Ik
kan slechts bidden voor de kerk en voor
de wereld". De 74-jarige kardinaal, die
vorige maand de Franse delegatie leidde
naar het conclaaf in Rome, zei dat de
overweldigende concensus waarmee de
paus was gekozen-een groot gevoel van
hoop had gewekt. „Hij gaf ons zoveel
tekenen in de eerste weken van zijn
pausschap dat ons geloof gerechtvaardigd
was", zo meende Marty.
De katholieke aartsbisschop van Sydney,
kardinaal James Freeman, zei dat de
onverwachte dood van Johannes Paulus
de kerk had beroofd van een goudentijd
perk. Hij had zoveel beloofd „niet alleen
voor zijn eigen onderdanen, maar voor
de wereld in het algemeen". Kardinaal
Freeman voegde eraan toe: „Ik meende
dat we in een gouden tijdperk tegemoet
gingen en nu is het plotseling afgebroken".
De Australische premier Malcolm Fraser
vond dat Johannes Paulus had getoond
zijn belofte na te komen dat hij het werk
van zijn voorgangers wilde voortzetten in
het zoeken naar vrede en een zorgzamer
wereld. „De wereld heeft een groot en
nederig vredesboodschapper verloren. De
wereld zal rouwen om deze vroegtijdige
dood", aldus Fraser.
De dood van Paus Johannes Paulus I „zal
de wereld schokken", zo verklaarde een
woordvoerder van aartsbisschop Donald
Coggan van Canterbury. De woordvoer
der van de Anglicaanse kerk gaf te kennen
dat Coggan zal bidden voor de zielerust
van de Heilige Vader.
