VORST
IGOR
Weinig hekend muziekdrama
van een scheikunde-prof
die ook een geniaal
zondagscomponist was
Veelbelovend gesprek in
Wenen met oosterse kerken
Film bij eeuwfeest van
„School en Evangelie"
KUNST
KORTE METTEN
kerk
wereld
Zestig jaar
missie actie
bisdom Breda
Dr. v.d. Heuvel: Geen terrorisme
maar wel gesprek metjerroristen
LEIDSE COURANT
VRIJDAG 15 SEPTEMBER 1978 PAGINj
Midden september komt de
Staatsopera van de Bulgaarse
hoofdstad Sofia met zo'n drie
honderd medewerkers naar ons
land om hier vijf voorstellingen
te geven van "Vorst Igor", het
Russische muziekdrama van
Alexander Borodin. Hoewel al
van te voren vaststaat dat er
kritiek kan worden uitgeoefend
op de op te voeren versie van
het problematische werk, lijkt
het nauwelijks aan twijfel on
derhevig dat de voorstellingen
evenementen zullen worden. Er zijn maar weinig operagezelschap
pen die van dit imponerende maar vokaal en scenisch buitenspori
ge eisen stellende werk een meer of minder authentieke indruk
vermogen te geven. Behalve van een concertopvoering in 1932 in
de Scheveningse Kurzaal en een scenische opvoering in 1937, beide
door naar Parijs uitgeweken Russen, kent men het werk hier voor
zover mij bekend slechts van een Russische tv-film en een uitste
kende plaatopname van de Zuidslavische opera van Belgrado op
vier Decca-platen.
Alexander Porfire-
witsj Bordin
(1834-1887) die
een imposant mu
ziekdrama maakte
op het oud-russsi-
sche epische ge
dicht 'Het lied van
Igors gast' dat uit
het eind van de
12e eeuw dateert.
Waarom is deze opera een werkte) de hele derde akte
problematisch werk? In de maar te schrappen,
eerste plaats omdat Borodin
geen professioneel componist Buitenechtelijk kind
was en een kleine twintig jaar
met de stof heeft geworsteld
zonder in staat te zijn die vast
te leggen en te voltooien in
een vorm die uit- en opvoer-
baar kan worden genoemd.
Bij zijn dood in 1887 liet de
Waarom heeft Borodin zijn
leven lang zo veel moeite ge
had met componeren, waar
voor hij toch zo'n uitgespro
ken aanleg bezat? Waarom is
hij op muziekgebied altijd di-
componist van de ouverture lettant gebleven terwijl hij al
van de gehele derde akte jong en met veel ambitie cello
alleen wat schetsen na maar
omdat hij zijn bedoelingen zo
vaak en uitvoerig aan zijn
vriend Alexander Glazoenow
op de piano had voorgespeeld
toegelicht, was die in staat
spee'.de en ook nog met ande
re instrumenten als piano en
fluit liefhebberde? Het ant
woord op die voor de hand
liggende vragen is eenvoudig.
Hij had het veel te druk met
deze gedeelten in partituur te zijn wetenschappelijk werk
brengen. Nicolai Rimski-Kor-
sakow, een andere vriend, re
viseerde en completeerde de
rest van het omvangrijke
werk dat pas drie jaar na de
dood van Borodin in premie-
re kon gaan.
Maar wat was bij deze pre
mière nu eigenlijk van Boro
din en wat van zijn goedwil
lende vrienden? Zowel de
Russische musicoloog Serge
Dianin (die behalve een uit
voerige biografie ook bijna
200 brieven van Borodin pu
bliceerde) als de Duitse musi
coloog Marek Bobéth preten
deren een enigszins authentie
ke partituur te hebben gere
construeerd. Het is echter
duidelijk dat beider werk op
een compromis berust. Bo
vendien werd in hun versies
de opera zo lang dat in 1973
de Deutsche Oper Berlin de
uitgave van Bobéth van vijf
uur tot drie uur en een kwar
tier moest terugbrengen. Dat
heeft natuurlijk zijn muziek
dramatische consequenties en
is even onbevredigend als de
vaak toegepaste methode om
in de versie van Rimski-Kor-
sakow en Glazoenow (waar
aan ook nog Blumenfeld mee-
als medicus en chemicus, als
hoogleraar en publicist op
beide terreinen. De muziek
was voor hem een hobby, een
ontspanning waaraan hij
slechts weinig tijd kon beste
den. Evenals zijn vrienden en
geestverwanten die in de mu
ziek een nationaal-russische
richting voorstonden én door
hun tijdgenoot Stassow spot
tend "het machtige hoopje"
werden genoemd, was Boro
din naar eigen zeggen "een
zondagsmuzikant". Aanvan
kelijk had Balakirew van dit
vijftal het muzikale handwerk
nog het best onder de knie,
daarna werd Rimski-Korskow
de technische virtuoos, maar
zelfs laatstgenoemde is de
helft van zijn leven marine-of
ficier geweest
Borodin kwam in 1834 ter
wereld als buitenechtelijk
kind van de Tartaarse vorst
Luka Gedianow en een
dienstbode uit het volk. In
zulke gevallen was het in die
tijd in Rusland gewoonte dat
een lijfeigene van de vorst
met de moeder trouwde om
het kind "te echten". Dat ge
beurde ook in dit geval en de
latere medicus, scheikunde-
professor en zondagscompo
nist werd ingeschreven als
zoon van Porfiri Borodin. Met
dat al bleef zijn echte vader
tot zijn dood goed voor hem
zorgen zodat hij in staat was
een wetenschappelijke carfie-
re te maken.
Borodin was al afgestudeerd
toen hij op 28-jarige leeftijd
Balakirew ontmoette, die hem
voor zijn muzikale ideeën
wist te winnen en hem stimu
leerde zoveel mogelijk muziek
te maken en te componeren
als zijn veeleisende werkkring
hem toeliet. Het resultaat is
geweest een klein muzikaal
oeuvre waarvan het sfeerrijke
symfonische gedicht "Een
schets van de steppen in Mid-
denazië" en de befaamde "Po-
lowetzer Dansen" uit de on
voltooide opera "Vorst Igor"
het concert- en het balletpu-
bliek het meest bekend zijn.
Zijn drie symfonieën (waar
van de derde onvoltooid
bleef), zijn twee strijkkwartet
ten en zijn andere kamermu
ziek, zijn stukken voor piano
en zijn liederen wachten ei
genlijk nog op herontdekking.
Dat zijn op 23-jarige leeftijd
geschreven parodistische ope
ra "Bogatyri" met muziek van
Rossini, Meyerbeer en Offen
bach ooit nog eens aan bod
zal komen, is zeer de vraag.
Aanvankelijk componeerde
Borodin voornamelijk als een
epigoon van de door hem ui
teraard nog hoger geschatte
Beethoven. Pas naar mate de
invloed van Balakirew en
diens vrienden groter werd,
kreeg zijn muziek een typisch
russisch en vaak ook oosters
karakter, getuige zijn net als
"Vorst Igor" onvoltooid geble
ven opera "De Bruid van de
Tsaar" die Borodin onaf liet
liggen toen hij in 1869 aan
zijn muziekdramatisch mees
terwerk begon.
Bojaren tegen
Tartaren
Het libretto voor "Vorst Igor"
(dat op basis van een foutieve
Franse vertaling vaak als
"Prins Igor" wordt geaffi
cheerd) heeft Borodin zelf ge
schreven, uitgaande van een
concept dat de historicus Wla-
dimir Stassow voor hem had
opgesteld over een voorval in
de Russische geschiedenis uit
de 12e eeuw. Volgens een ou
de epos bedreigden de Polo-
wetzers, een nomadenvolk
van Turkse afstamming, de
steppen in Zuid-Rusland
waar de Bojarenvorst Igor de
scepter zwaaide. Samen met
zijn zoon Wlèdimir uit zijn
eerste huwelijk trok hij met
een leger tegen de invallers
op. De Bojaren werden ver
slagen maar de Tartaren be
handelden hun krijgsgevange
nen overeenkomstig hun rang
en stand. Dit had tot gevolg
dat op de avond waarop de
Polowetzers in hun kamp hun
overwinning vierden, de
dochter van de Tartaren-
hoofdman haar liefde voor de
krijgsgevangen Bojaar Wladi-
mir beleed. De hoofdman
was, tegen aller verwachting
in, zo meedogend toestem
ming te geven tot een huwe
lijk dat inderdaag tot stand
kwam. In tegenstelling tot
zijn zoon Wladimir was vader
Igor echter onbuigzaam en
weigerde de aangeboden vrij
heid als hij op erewoord
moest beloven nooit meer de
wapens tegen de Polowetzers
op te nemen. Hij zei openlijk
dat hij de nomaden altijd zal
blijven bevechten, een stand
punt dat geëerbiedigd werd.
Als Igor dan hoort dat de
broer van zijn tweede vrouw
Jarsoslawna van zijn afwezig-
- heid gebruik heeft gemaakt
om de Bojaren tegen hem op
te zetten en hem van de troon
te stoten, weet hij uit de Tar
taarse gevangenschap te ont
vluchten. Bij zijn terugkeer in
zijn land wordt hij door zijn
volk met een onstuimig ent
housiasme begroet.
Dit patriottische gegeven van
het muziekdrama leende zich
bij uitstek voor een muziek
die naar melodie en ritme is
Scène uit 'Vorst Igor' in de opvoering door de Staatsopera van Sofia.
gënspireerd op de Russische
volks- en kerkmuziek, terwijl
de Polowetzers niet beter ge
karakteriseerd konden wor
den dan door een muzikaal
idioom dat een Aziatisch-
orientaals karakter bezit
Toch moet men niet denken
dat de componist daarbij al
te scrupuleus is te werk ge
gaan. In zijn in 1963 versche
nen biografie van Borodin,
waarin Serge Dianin veel tot
dan onbekend materiaal bo
ven tafel brengt, toont de
schrijver niet alleen aan dat
de auteur van "Vorst Igor"
zich incidenteel ook inspireer-»
de op hongaarse volksliedjes
maar dat hij verder twee
Franse publikaties bezat,
waarvan de ene door Gott-
schalk bewerkte negermelo
dieën en de andere door Sal-
vador-Daniël gepubliceerde
volksliedjes uit Tunesië en Al
giers bevatten.
Het is niet te hopen dat bij
de komende voorstellingen de
derde akte wordt weggelaten
(wat ook in Rusland zelf vaak
gebeurt) want dan mist men
de bas-aria van de Tartaren-
hoofdman waarvan de melo
die duidelijk ontleend is aan
het Tunesische liedje "Solei-
ma". Natuurlijk is het niet
alleen daarom jammer als het
derde bedrijf wordt overge
slagen. Zou dat gebeuren dan
wordt het onduidelijk waar
om Igor het besluit neemt te
vluchten en naar zijn land
terug te keren.
Imposant
Wie de Decca-opname van
"Vorst Igor" kent en nu al
weer verscheidene jaren gele
den heeft genoten van de
Russische tv-adaptatie van re
gisseur Roman Tikhomirow -
de film biedt voor de talrijke
koor- en massa-scènes na
tuurlijk nog meer mogelijkhe-;
den dan welk toneel ook - zal
met spanning uitzien naar de
opvoeringen die de Bulgaren!
met eigen koor, orkest en bal-!
let en natuurlijk in een eigen,
enscenering (van Dimitir
Tschnischer) en onder eigeni
muzikale direktie (van Iwan
Marinow) komen geven. Ini
het Haagse congresgebouw
zijn de data 18 en 19 septem-,
ber, in het RAI-gebouw in
Amsterdam is het muziekdra
ma al op 13 en 14 en in de
Rotterdamse Schouwburg al
op 16 september te belevea
J. KASANDER
In Wenen is deze week het vierde Weense
oecumenische beraad begonnen tussen
theologen van de oude oosterse kerken
en die van de roomskatholieke kerk. Doel
van dit beraad, dat de hele week duurt,
is het bespreken van mogelijkheden en
voorstellen, die kunnen worden voorge
legd aan de leidingen van de deelnemende
kerken als grondslag voor het streven
naar hereniging.
Het voornaamste punt van het beraad,
waarbij ook waarnemers van orthodoxe
kerken tegenwoordig zijn, is de verhou
ding van het primaat van Rome enerzijds
en dat van oosterse patriarchen. Van de
kant van de oude oosterse kerken, die zich
hebben afgescheiden na de eerste vroeg
'christelijke concilies, nemen aan het Ween
se beraad deel vertegenwoordigers van de
Koptische, de Syrische, de Armeense, de
Ethiopische en de Syro-Malabaarse ker
ken deel. De katholieke kerk is zowel door
rooms-katholieke theologen, als door afge
vaardigden van de met Rome geuniëerde
kerken vertegenwoordigd.
De aartsbisschop van Wenen, kardinaal
König, noemde deze vierde gespreksronde
in het licht van een kerkelijke hereniging
van grote betekenis. In het verloop van
de vorige drie gesprekken is duidelijk
geworden, dat de afscheiding van de
vroeg-oosterse kerken vijftien eeuwen ge
leden voor een deel tot misverstanden te
herleiden is.
In het bijzonder wat de christologische
twistpunten betreft bleek dat het geval
te zijn. Het verloop tot nu toe van de
gesprekken maakt het niet onmogelijk, dat
in de toenadering tussen de gesprekspart
ners grotere vooruitgang kan worden ge
boekt dan tot nu toe tussen de roomskath-*
olieke en de anglicaanse kerk.
Kardinaal König wees ook op de grote
vooruitgang die de oud-oosterse theologie
heeft laten zien. Verschillende theologen
uit detmde oosterse kerken - kardinaal
Koning noemde met name de syro-mala-
baarse metropoliet Gregorius - doen niet
meer onder voor de leidende theologen
van de kerk in het westen.
Meer dan een miljoen bezoe
kers uit de hele wereld hebben
tot nu toe een bezoek gebracht
aan de dom van Turijn, waar
sinds 26 augustus de „lijkwa
de van Turijn" wordt tentoon
gesteld. Alleen afgelopen zon
dag al werden meer dan
150.000 mensen geteld. Vol
gens de traditie werd in deze
lijkwade het lichaam van
Christus gewikkeld bij de
plaatsing in het graf.
Paus Johannes Paulus heeft
deze week voor het eerst ge
bruik gemaakt van de „seda
gestatoria", de draagstoel.
Naar uit het Vaticaan met
nadruk werd gezegd gebeurt
dit „om praktishe redenenen".
Bij de viering, waarmee de
paus zijn pontificaat begon,
had hij uitdrukkelijk van de
zetel afgezien, maar vooral
door bezoekers, die bij audiën
ties en plechtigheden zo ver
achteraan staan, dat zij de
paus niet kunnen zien, is zo
zeer aangedrongen op gebruik
van de draagstoel, dat hij weer
is ingevoerd. Ook paus Johan
nes XXIII had aanvankelijk
weinig op met de draagstoel.
Hij heeft eens gezegd, dat hij
er zeeziek in werd.
De Medische Missie Actie, Me-
misa, zal voor 300.000 gulden
aan medicijnen sturen naar
Opper-Volta, Senegal, Tsjaad
en Niger. Door de aanhouden
de droogte is in deze landen
ook op medisch gebied een
noodsituatie ontstaan. Door
ondervoeding zijn de mensen
bijzonder vatbaar voor ziek
ten. Vooral malaria heerst in
deze landen op grote schaal.
Een groot gedeelte van het
geld zal dan ook worden ge
bruikt voor malaria bestrij
ding en voor vitamines om de
weerstand te verhogen.
Professor Carlo Pietrangeli
(65), voorheen hoofd-intendant
van de Romeinse musea en
oudheden, is benoemd tot di
recteur-generaal van de Vati
caanse monumenten, musea
en expositieruimten. Hij was
al directeur van de pauselijke
academie voor archeologie.
Pietrangeli volgt de Braziliaan
Redig de Campos op, die op
leeftijdsgronden ontslag heeft
genomen.
Ook de Missieraad van het
bisdom Rotterdam heeft zich
in zijn jongste vergadering
uitgesproken ten gunste van
de 182 Marokkanen in het
kerkgebouw „De Duif" te Am
sterdam. De regering wordt
met klem gevraagd deze groep
Marokkanen te verlossen van
hun angsten en onzekerheid
door aan hen nü een verblijfs-
en werkvergunning te ver
strekken. De missieraad is
van mening, dat er voldoende
redenen zijn om deze vergun
ningen te verlenen.
Het bisdom Breda herdenkt
de komende maanden dat zes
tig jaar geleden de georgani
seerde missieactie in dit bis
dom werd opgericht en dat
daarmee gestalte werd gege
ven aan het besef, dat de
verantwoordelijkheid voor de
missie, veraf en dichtbij, een
gezamenlijke verantwoorde
lijkheid is.
De viering wordt niet beperkt
tot een dag of een plaats, maar
zal verschillende maanden in
beslag nemen. Dit gebeurt on
der meer in de vorm van een
tentoonstelling, die onder de
titel „Blijvende opdracht" in
heel het bisdom te zien zijn.
Daarnaast zullen andere acti
viteiten worden ontplooid. De
vijfentwintigste „Open Hof"
voor missionarissen op 19 ok
tober in Mater Dei te Breda
zal een bijzonder feestelijk ka
rakter krijgen. Verder wordt
met en voor het onderwijs een
speciale kinderkrant gepubli
ceerd in een eerste oplage van
12.000 exemplaren, In samen
werking tussen het Bredase
bisdomsblad „Overweg'' en
„Missieactie" verschijnt een
speciaal blad over het jubi
leum. De KRO-RKK verzorgt
op Wereldmissiedag, 22 okto
ber, een tv-uitzending van een
eucharistieviering in de paro
chiekerk van Zundert.
De Protestantse unie „School en Evangelie",
die haar honderdjarig bestaan viert, zal met
een bijzondere werkvergadering in het Jaar
beurscongrescentrum te Utrecht zaterdag haar
eeuwfeestcollecte inluiden. Er zal onder meer
een film in premiere gaan, gemaakt door Jaap
van den Hurk en Sipke van der Land voor
de NCRV over projekten van de unie in het
buitenland.
De voorzitter van de NCRV, drs. Th. Jansen,
zal de opbrengst aanbieden van de door deze
omroep gevoerde aktie „Zo vader, zo zoon-zo
moeder, zo dochter". Gast hierbij is Gerard
van den Berg, presentator van het programma'
„Zo vader, zo zoon".
De twee cahiers die gepresenteerd zullen wor
den zijn van de unie-voorzitter, drs. T. M.
Gilhuis („En toch is het anders") en van Sipke
van der Land („De kans van je leven"). In
zijn boek geeft Sipke van der Land achter
grondinformatie over wereldwijd christelijk
onderwijs. Het boek hoort tevens bij de boven-
genoemde NCRV film, die als titel „Mensenkin
deren" kreeg.
De eeuwfeestcollecte zal duren tot de slotmani
festatie van het eeuwfeest op zaterdag 20
januari 1979. De opbrengst van de collect? gaat
naar christelijke onderwijsprojekten wat be
treft Europa in Portugal, Spanje, Italië en
België. In Azië gaat de hulp vooral naar
Indonesië en daarnaast naar India, Pakistan
en Libanon. In Latijns-Amerika is het vooral
Brazilië waar de unie projekten steunt. In
Afrika steunt de Unie projekten in zestien
verschillende landen, benevens enkele Zuida-
frikaanse zogenaamde „thuislanden".
In het kader van de eeuwfeestcollecte zendt
de NCRV-televisie een serie programma's uit
over projekten, die de unie steunt. De program
ma's worden uitgezonden tot november en zijn
eveneens gemaakt door Jaap van den Hurk
en Sipke van der Land.
De Europese kerken moeten
bereid zijn de geweldloze
zelfbevrijding van de zwarten
in Zuid-Afrika te ondersteu
nen. Is die bereidheid er niet,
dan hebben zij geen recht tot
kritiek op de soms ook ge
welddadige methoden, die
de zwarten gebruiken om
zich te bevrijden uit hun on
derdrukking.
Dit zei dr. A. H. van den
Heuvel, secretaris-generaal
van de Nederlandse Her
vormde Kerk, tijdens een in
leiding over de grens tussen
bevrijdingsstrijd en terroris
me op een conferentie van
het Protestants Vorming
scentrum in Muelheim a/d
Ruhr in West-Duitsland.
De blanke Zuidafrikanen
moeten de kerken in hun
land bevrijden uit het isole
ment, waarin zij zichzelf ge
bracht hebben. De Europese
kerken zouden, als dat ooit
nodig mocht zijn, moeten
zorgen voor een onvoor
waardelijke opvang van ver
dreven blanken uit Zuidelijk
Afrika.
Dr. van den Heuvel, die zei
een algehele investeringsstop
in Zuid-Afrika af te wijzen,
pleitte ervoor de Europese
ondernemers door middel
van, indien nodig jarenlang
voortdurende, gesprekken te
bewegen zelf maatregelen te
gen rassendiscriminatie te
nemen.
Tegenover de regeringen
zouden de kerken de stem
men van hen, die niet ge
hoord worden, hoorbaar
moeten maken. Voorts zou
den zij gesprekken met ver
dingsbewegingen tot stand
moeten brengen, zoals die in
de Verenigde Staten en Ne
derland reeds gevoerd zijn.
Hii wees terrorisme als mid
del tot bevrijding heel be
slist af. Wel zou, om een
nieuwe verstandhouding tus
sen de bevolkingsgroepen in
Zuid-Afrika tot stand te
brengen, een fundamentele
discussie op gang moeten
komen, waarbii J" 4"
roristen betroki
moeten worden.
