Hoog
Catharijne
betonnen
ruilhart
dat nog
steeds klopt
Vinci
ontwierp
eeuwen
geleden
al
versnellingsbak
Op het hoogtepunt van
de Koude Oorlog kwa
men er uit Rusland
steeds '.meldingen dat
een bepaalde Westerse
ontdekking of uitvin
ding eigenlijk op Rus
sisch conto diende te
worden geschreven.
Lang voordat Daguerre
zijn „types" afdrukte,
leefde er zo luidde
het in het afgelegen
Matiejoeshinskaja een
nederig landbouwer
die slechts en dan
nog moeizaam drie
jaar huisonderwijs had
genoten. Maar deze
simpele ziel was er des
ondanks in geslaagd
om, met behulp van en
kele zelfvervaardigde
landbouwwerktuigen
en een slijpsteen, een
half-automatische
klein beeldcamera te
ontwikkelen. En voor
dat in Frankrijk de
eerste houten loopfiets
werd ontworpen, reed
een bedaagde dagloner
uit Listviejanski al
rond op een lichtge
wicht race-fiets met 32
versnellingen, vervaar
digd door de dorpss
mid.
Niemand die deze be
richten tiu nog serieus
zou nemen. Wie wel se
rieus genomen wordt, is
de geniaalste uitvinder
aller tijden, de „multi
disciplinaire kunste
naar" Leonardo da Vin
ei (1452—1519). Hij be
dacht de versnellings
bak, lang voordat het
eerste Fordje op de
weg verscheen. Hij ont
wierp een parachute,
toen alleen Jan van
Schaffelaar er nog iets
aan gehad zou hebben,
en van zijn tekentafel
kwam al het idee voor
een schnorkel toen de
gelijknamige uitvinder
daarvan nog vier eeu
wen op zijn geboorte
moest wachten.
Iedereen heeft wel eens
met de gedachte ge
speeld: Wat zou het een
opzien baren als ik met
de technische verwor
venheden van nu, een
paar eeuwen terug zou
leven. Tijdens het „toe
back suyghen" een gas-
aansteker tevoorschijn
halen in plaats van een
tondeldoos. Niet de
kaarsenluchter aanste
ken, maar een reeks
spotjes. En niet hoeven
zeggen: We zullen een
ijlbode zenden, maar:
Ik bel wel evetv. Bij de-
gestandaardiseerd en
^betrouwbaar. Zoiets
was op zijn beurt pas
mogelijk na de uitvinr
ding van: c. een slag
hoedje dat uitwendige
ontsteking overbodig
maakt. Stuk voor stuk
zijn deze dingen het re
sultaat van generaties
lang zoekenden experi
menteren. Niets daar
van is begrepen in het
ontwerp van Leonardo.
En dat juist is de reden
dat Leonardo da Vinei
in onze eeuw zo uitzin
nig is bewonderd. Hij is
een soort reiziger in de
tijd. Hij is het genie dat
men zelf zou zijn, als
men vijfhonderd jaar
in de tijd zou kunnen
teruggaan. Hij is het
die voor iemand uit de
ze eeuw de identificatie
mogelijk maakt met ie
mand die vijf eeuwen
geleden geleefd heeft.
In de loop der tijden is
de beeldende kunst van
Da Vinei veelvuldig be
sproken en beschreven.
Maar de tekeningen
van zijn briljante uit
vindingen werden nog
maar zelden bij elkaar
Sbracht en van com-
ïntaar voorzien. De
UTRECHT Miljoe
nen mensen kennen
het: Hoog Catharijne in
Utrecht, „winkelhart
van Nederland". Ge
middeld komt iedere
Nederlander wel één
keer per jaar winkelen
in dit kolossale „koop
paradijs". Vijf jaar ge
leden was datzelfde
Hoog Catharijne nog
een gok, een riskant
maar vooral kostbaar
alternatief voor een
stukje stad dat op ster
ven na dood was. Een
verpauperde buurt
rond het oude Centraal
Station, een smoezelig
visitekaartje van de
vierde stad van Neder
land. Niemand wist of
Hoog Catharijne zou
aanslaan. „Utrecht gok
te en gokte goed", zegt
burgemeester H. Von-
hoff nu. „Er zijn puin
hopen opgeruimd en er
is een ruilhart voor in
de plaats gekomen.
Hoög Catharijne is een
moedig en eigentijds
project".
Niet iedereen zal dat
met hem eens zijn. Kri
tiek op en weerstand
'tegen Hoog Catharijn^.
afgekort HC, blijven
bestaan. Maar om één
ding kunnen ook de te-
j genstanders van het
miljoenenproject niet
heen: Het Utrechtse
„be,tonnen ruilhart"
klopt nog steeds.
Toen prinses Beatrix
Hoog Catharijne in sep
tember 1973 officieel
opende, vergezelde een
deinende mensenmassa
haar vlekkeloos door
het fonkelnieuwe voet
gangersgebied. Politic
te paard en mannen
de mobiele eenheid
hielden •protesterende
Utrechters zo veel mo
gelijk buiten het om
streden gebouw. Hun
leuzen: „HC, prestige,
ons liever betaal
bare woningen" en "be-
voor Utrecht, goud
r Bredero's bouwbe
drijf", kwamen die dag
nauwelijks verder dan
de poorten van Hoog
Catharijne.
„Een plaats om te win
kelen, te wonen, te eten,
te werken, te drinken,
te wandelen, te kijken,
te genieten", staat er in
folder van Hoog
Catharijne. „Want
Hoog Catharijne is ge
bouwd voor mensen".
Wat cijfers: 119.000
vierkante meter kanto-
60.600 vierkante
meter winkels, 20.000
vierkante meter wonin-
113000 vierkante
meter parkeergarages,
80.000 vierkante meter
Jaarbeurshal en 3800
vierkante meter station.
De totale bouwkosten
bedragen ruim 850 mil-
joen gulden. Volgens
Leonardo
da
joenen mensen die jaar
lijks Hoog Catharijne
vanuit heel Nederland
bezoeken, komen echt
ook wel even kijken'
hoe Utrecht er verder
uitziet".
Op een gouden plekje
Ook in Hoog Catharij
ne zelf hebben de mees
te middenstanders vol
gens de voorzitter van
hun belangenvereni
ging, de heer H. Grib-
nau, zeker niet te kla
gen. „Het succes van
Hoog Catharijne is veel
groter dan een ieder
had verwacht. Er wordt
wel eens gepraat over
de hoge huren, maar
vergeet niet dat de wiit-
keliers van Hoog Cat
harijne op een gouden
plekje in winkelend Ne
derland zitten. Dat is
wat duurder, maar er
op het miljoenenpro
ject, bestaat niet meer.
Het totale renteverlies
van 50 miljoen dat Ut
recht tot het jaar 2013
op HC zou lijden, is
door de tegemoetko
mende houding van HC
teruggebracht tot 32
miljoen. Dat betekent
dat Utrecht vanaf nu
„nog maar" een verlies
van bijna 14 miljoen
heeft te lijden. Een ver
andering in de erf
pachtregeling maakte
dat mogelijk. „Geen
zaak van recht, maar
van billijkheid", schrij
ven b: en w van Ut
recht aan de gemeente
raad over de regeling,
die met HC is getro'f-
Een prachtig cadeau
van de jarige aan Ut--
recht, die niet langer
een tientje per inwoner
per jaar op HC hoeft
toe te leggen. En boven
dien zal de stad nu vijf
tien jaar eerder in de
vorm van winst van het
HC-project kunnen
gaan profiteren.
„Utrecht, met ruimte
om goed te wonen",
schreef Hoog Catharij
ne een aantal jaren ge
leden in een ldeurrijke
folder. „Maar ook met
prachtige oude singels
en een levend actief
centrum. Een centrum
waarin Hoog Catharij
ne een belangrijke rol
gaat spelen", aldus HC.
En Gribnau van de be
langenvereniging zegt:
„Hoog Catharijne is er,
en niemand die daar
voorlopig ook maar iets
aan verandert".
ze gedachte wordt licht
uit het oog verloren,
dat alle technische ge
makken van deze tijd
een lange ontwikkeling
hebben doorgemaakt.
Er is een groot verschil
tussen het eerste
spreektoestel van de
heer Bell en de beeldte
lefoon, tussen een hifi-
installatie en Edisons
phonograaf, tussen een
Spijker en een Peugeot
504.
Dat heeft Leonardo da
Vinei tegengehad. Tal
van zijn uitvindingen,
liever: bedenksels, kon
den pas verwezenlijkt
worden na de techni
sche revolutie van de
negentiende en de twin
tigste eeuw. In het
boek: De uitvindingen
van Leonardo da Vinei
van Charles Gibbs-
Smith (hoogleraar in de
geschiedenis van de
luchtvaart), staat bij
voorbeeld een tekening
van een veelloopska-
non. Om Leonardo nu
uit te roepen tot de uit
vinder van het machi
negeweer; gaat iets te
ver. Rudy Kousbroek
schrijft daarover in zijn
kostelijke voorwoord:
„Op die manier kun je
de ezelskinnebak wel
de voorloper van de
atoombom noemen. Al
vorens het minste recht
te hebben op de term
„machinegeweer" moet
er aan Leonardo's veel-
loopskanon nog het vol
gende te pas komen: a.
van een voorlader moet
het een achterlader
worden, waarvoor no
dig is het uitvinden van
een gemakkelijk te ope
nen en te sluiten gas-
dichte en drukbestendi-
ge lade. Tegelijk daar
mee is nodig: b. een
autonoom patroon met
huls en eigen lading,
het „Komitee Anti Kon-
trole (K.A.K.)", dat zich
met name verzet tegen
„spionage met camera's
op Hoog Catharijne",
zijn het cijfers die aan
geven hoezeer kapi-
taalsbelangen een rol
hebben gespeeld bij het
wegvagen yan een
woonbuurt. „De city is
met winkels en kanto
ren uitgebreid maar in
leefruimte is ze ver
armd", aldus het
K.A.K. „HC noemt het
reconstructie, maar wat
er werkelijk is gebeurd
is het compleet van de
aardbodem wegvagen
van een aantal voor on
ze stad karakteristieke
buurten en gebouwen".
Als een vliegende
schotel
Vijf jaar Hoog Catha
rijne blijkt de rhenin-
gen radicaal te hebben
veranderd. Winkeliers
verenigingen vinden
dat het wel is meegeval
len met het negatieve
effect dat HC volgens
de verwachtingen voor
winkels buiten het com
plex zou hebben. „Wij
pikken een heel aardig
graantje mee van het
succes van Hoog Catha
rijne", zegt de eigenaar
van een goedlopende
zaak in de oude stad.
staan ook meer kopers
tegenover", aldus Grib
nau, zelf commercieel
manager van de groot
ste winkelier op HC.
Vroom en Dreesmann.
En P. van den Bosch,
secretaris van de belan
genvereniging en direc
teur van het beheers
kantoor Hoog Catharij
ne b.v.: „Vijf jaar gele
den hadden we het over
een gok. Het blijkt een
geweldig goede gok te
zijn geweest,,.
Orde moeilijk te
handhaven
Ondanks de uitsluitend
positieve geluiden, die
Gribnau en Van den
Bosch namens de win
keliers naar voren
brengen, schrijft de Ut
rechtse politie dit jaar
in haar jaarverslag:
„Allerwegen blijkt, dat
het handhaven van de
orde in Hoog Catharij
ne een niet gemakkelij
ke taak js. Door de za
kenlieden wordt regel
matig aangedrongen op
meer toezicht". En:
„Met de bewakings
dienst die werkzaam is
in Hoog Catharijne
vindt'sinds kort maan
delijks overleg plaats".
^Burgemeester Vonhoff:
„Natuurlijk kent Hoog
Catharijne ook proble
men. Ook daar komen
winkeldiefstallen voor
en bovendien is HC een
verzamelplaats van
randgroepen uit de sa
menleving. Maar de
voordelen overtreffen
deze problemen in aan
zienlijke mate". En de
twee vertegenwoordi
gers van Hoog Catha-
rijne's middenstand:
..Criminaliteit? Dat valt
hier zo enorm mee. Als
je rotzooi wilt zien moet
je die hier niet zoeken.
Kijk dan naar het Cen
traal Station in Amster
dam of een wedstrijd
van FC Utrecht, wat is
daar niet aan de
hand?" „Het is altijd
hetzelfde liedje. Hoog
Catharijne heeft een
bewakingsdienst, Hoog
Catharijne heeft came
ra's, Hoog Catharijne
praat regelmatig met
de politie. Dat vind ik
punten scoren in de
pers, zoeken. Er is hier
niets bijzonders aan de
hand. Preventie,, voor
komen van moeilijkhe
den. Die bewakings
diensten zijn geen ver
lengstuk van de politie.
Die jongens zijn er voor
advise
ren de politie over het
gebeuren. En zeg nou
zelf: uit iedere winkel
wordt wel eens wat ge
pikt".
Gemeente is gelukkig
„De kritiek op Hoog
Catharijne kan ons
voortaan wat", zegt
Gribnau. „Een con
sumptiepaleis, nou en?
Iedereen is er toch blij
mee. De omgeving was
rot, de binnenstad bijna
dood. En wat kwam er
voor terug? Een winkel
paleis, névenfuncties,
een prima station,
10.000 arbeidsplaatsen
die nu verschrikkelijk
belangrijk zijn. We zijn
niet bang voor kritiek
Hoog Catharijne kruipt
niet langer in zijn
schulp. We maken er
binnenkort een heel
fijn feest van. Laat ze
maar actie voeren, kri
tiek hebben. Ze krijgen
nu onze mening ook
meteen op hun bord.
Niet meer zo van: laat
maar, we reageren niet.
Nee, dat is afgelopen.
HC heeft zich bewe-
Hoog Catharijne is ja
rig, de moeilijke eerste
jaren lijken er op te
zitten. Geen risico's
meer, niet langer een.
gok. De middenstand in
en buiten HC is tevre-
"den, de gemeente ge
lukkig. HC-zelf vol
daan. Uet laatste grote
probleem voor Utrecht
met betrekking tot
Hoog Catharijne. de
renteverliezen
reden hiervan is dat ve
le ervan pas in de vori
ge eeuw en deze eeuw
her-ontdekt werden.
Charles Gibbs-Smith
tekeningen aange
vuld door foto's van
modellen ndér die teke
ningen leveren e$n
verbijsterend beeld op
van een universeel
kunstenaar die let
terlijk zijn tijd vele
eeuwen vooruit was.
Leo van der Meel
Niet alleen de sloop van
de stationswijk én
daarmee het verdwij
nen van betaalbare
woonruimte in een deel
van de stad zit het
K.A.K. hoog. Ook Hoog
Catharijne. zelf deugt
niet volgens het comité.
„Het steekt tegenover
de bestaande bebou
wing van de binnenstad^
af als een zojuist gelan
de vliegende schotel, al
les herinnert aan de te
kentafel. Binnen de
grenzen van HC is alles
perfect op elkaar afge
stemd, muziek, tempe
ratuur, licht en reclame
creëren een droomwe
reld, die je als een lau
we spoeling omgeeft",
aldus het K.A.K., „Qe
meeste menSen moeten
dagelijks al dat
„moois" aanschouwen
zonder dat ze er aan
kunnen komen. Hoog
Chtharijne voorziet te
gen betaling in al onze
„We waren hier in het
begin wel bang, maar
de gemeente heeft echt
niet alleen aan Hoog
Catharijne gedacht. Ze
hebben de rest van de
stad zeker niet in de
steek gelaten". En een
andere middenstander:
„Het is vroeger nooit zo
goed geweest. Die mil-
heeft gewetensvol de
technische prestaties
van Leonardo gevolgd
en bestudeerd. Zijn se
lectie van de te<4mische
behoeften. Maar die be
hoeften zijn kunstmatig
en misleidend: een ge
volg van een samenle
ving waarin we- onszelf
niet kunnen vinden".
„De kritiek is vaak •on
zin", zegt burgemeester
Vonhoff, „het verzet te
gen HC reactionair. Iets
om de critici voor te
houden: Succes liegt
nooit helemaal. Hoog
Catharijne wordt dage
lijks bezocht door tallo
ze mensen. Die komen
daar riiet tegen hun zin
in. HC was een heel
nodige en positief te
waarderen ingreep
voor Utrecht. Niet voor
niets hebben wij de
heer De Vries van Bre
dero's bouwbedrijven
dé zilveren stadspen-
ning gegeven bij zijn
vertrek. „Bouwend in
betbn sterkte hij de
stad", staat daarop. En
zo is het precies".
Tevreden middenstand
De Utrechtse midden
stand was en is mis
schien wel het meest di
rect betrokken bij het
wel en wee van Hoog
Catharijne. Al vanaf
het allerprilste begin
vreesden veel midden
standers in „de oude
binnenstad", in de bui
tenwijken en in de re
gio rond Utrecht voor
hun omzet. „Als winke
lend Nederland zich
straks op Hoog Catha
rijne stort, kunnen wij
ons winkeltje wel slui
ten", meenden veel
middenstanders. Eq
voor diegenen die een
plekje in HC bemach
tigd hadden, was het
afwachten.
