jiaad
„De sukkels
van nu zijn
de aardige
mensen van vroeger
Televisie
als
brievenbus
Haarlem „Behoud uw liefkozingen voor uw
eigen man, voor uw kindertjes. Kunt U heusch
met de hartstochtelijke zoen van een vreemde
man op Uw lippen, de onschuldige mondjes van
uw kindertjes kussen?" Diepe verontwaardiging
klinkt door in het antwoord dat een
briefschrijfster van het weekblad Margriet in
1946 krijgt, wanneer zij de moed heeft te vragen
wat ze moet doen in een geval van verliefdheid
op een andere man dan degene met wie zij het
boterbriefje deelt. Vrouwen konden zoiets niet
maken in die tijd, zo blijkt uit een boekje dat
is samengesteld ter gelegenheid van het
veertigjarig bestaan van „Margriet" en de daarin
opgenomen rubriek „Margriet weet Raad". Het
boekje, dat onlangs is verschenen en voor f 9,50
in de winkel te koop is, wil een overzicht geven
van de gevoelens, het gedrag en de moraal in
Nederland tussen 1938 en 1978.
En er is veel veranderd in die tijd. Vooral de
verhouding tussen mannen en vrouwen. In het
begin van het bestaan van de jaren veertig
bestond er een enorm verschil tussen de morele
maatstaven voor mannen en vrouwen. Mannen
dienden zeer tolerant tegemoet getreden te
worden, terwijl de vrouw gebonden was aan
allerlei verboden.
„Heb wat geduld met hem, die bevliegingen zijn
waarschijnlijk van voorbijgaande aard. Je zegt.
zelf dat hij telkens tot je terugkeert. Oefen in tact
en geduld. Niet scheiden, ook al weet je dat hij
je bedriegt. Ik merk uit je brief dat je alles voor
je kinderen over hebt. Dat is prachtig. De liefde
tot hen zal je kracht geven het offer te brengen
dat van je wordt verlangd," was een van de
Margriet-adviezen uit die tijd. Alle mannen
hebben in hun leven een tijd dat ze wat
avontuurtjes en slippertjes hebben, is de algehele
opvatting. Dat vrouwen iets dergelijks ook kan
overkomen, is uitgesloten. „Hou je van twee
mannen tegelijk? Onzin, dat denk je maar. In je
hart hou je het meest van je verloofde in Indië.
maar al die overdreven liefdesbetuigingen van die
andere jonge man strelen je ijdelheid."
Een vrouw die in 1950 klaagt over haar man die
drinkt en tierend door het huis loopt, krijgt de
raad dat met begrip en liefde meer wordt bereikt
dan met ruzie. Een levensgroot verschil met
tegenwoordig. In deze tijd wordt de vrouwen
geleerd voor haar rechten op te komen en niet
alles over haar kant te laten gaan. Bij een
soortgelijke klacht van vorig jaar luidt dan ook
de raad van Margriet: „Het wordt tijd dat u uw
mond opendoet en tot actie overgaat. Dit is geen
leven. Uw huwelijk is mensonwaardig." Werkende
vrouwen kregen in geval manlief jaloers was op
haar interessante baan meestal te horen dat ze
voor de goede vrede maar liever hun baan
moesten opzeggen, want voor alles moest worden
voorkomen dat de man in zijn eigenwaarde werd
gekwetst
Veel gehoorde klachten lagen op het gebied van
de verhouding tussen ouders en kinderen. In de
jaren veertig, zo blijkt uit de „Margriet weet
Raad"-rubriek, had vader alles te vertellen thuis.
In de tien daarop volgende jaren is het gezag van
beide ouders doorslaggevend als het bijvoorbeeld
om een verkering gaat. „Je ouders willen het niet
en daarmee is de kous af." En zo was dat ook.
Vader en moeder hadden het voor het zeggen,
hetgeen door Margriet werd bevestigd: „Wil uw
18-jarige dochter met een Spanjaard mee? Dan
zou ik haar, als ik u was, aan haar stoel
vastbinden." In 1970 vond echter de grote
verandering plaats. Een meisje dat klaagt over
moeilijkheden met haar vader krijgt te horen dat
ze best op kamers mag gaan wonen, dat dat heel
normaal en helemaal niet egoïstisch is. Kortom,
wat Margriet betreft is de machtsbalans
verschoven en wel in het voordeel van de
jongeren die veel serieuzer worden genomen dan
voorheen. Hun liefdesperikelen worden ernstig
benaderd en niet afgedaan met „kalverhefde",
„strovuur" en het-gaat-vanzelf-wel-over.
In de maatschappij van vandaag hoef je
werknemers niet veel meer te vertellen over hun
rechten. Wie er zelf niet voor opkomt heeft een
vakbond achter zich die om de zoveel tijd
oproept tot actie tegen de kapitalistische
uitbuiters. Hoe anders was dat vroeger.
Problemen tussen dienstboden en hun
mevrouwen komen in de jaren veertig en vijftig
herhaaldelijk voor. Net als bij de problemen
tussen chefs en personeel werd het personeel in
die jaren aangeraden maar te aanvaarden. Als
dienstmeisje had je te aanvaarden dat mevrouw
je commandeerde. Tenzij het te erg werd. Als
mevrouw je bijvoorbeeld zoveel opdroeg dat je
gezondheid er onder ging lijden; dén mocht je
weggaan. Weggaan of aanvaarden. In geen geval
ruzie of opstandigheid. De problemen waar
mevrouwen over schreven betroffen vooral het
gebrek aan goed personeel. Maar het zijn
problemen die vanaf de jaren zestig langzaam uit
de rubriek zijn verdwenen.
Wat in Margriet nooit is veranderd is de
afkeuring van hoogmoed. Neerkijken op anderen,
zich te goed voelen voor iemand, andere mensen
minder vinden, het zijn verschillende
bewoordingen voor een houding die de
samenstelsters van de rubriek altijd als
verv/erpelijk hebben afgedaan. Het behoeft dan
ook geen betoog dat de juffrouw die schreef
over haar problemen met haar aanstaande
schoonzusje „uit de arbeidersklasse" lik op stuk
kreeg: Toen haar broer het meisje kwam
voorstellen heeft ze niet de minste notie van het
kind genomen. ,Mijn verloofde beweert dat ik
onbeleefd ben geweest, maar ik vind dat je toch
niet dadelijk moet aanpappen met zo'n
wildvreemd meisje dat je helemaal niet kent en
dat helemaal niet tot je miheu behoort.Het
antwoord van Margriet luidt: „Je bent een
verwaand en ingebeeld nest," en dat kon de
jonge juffrouw in haar zak steken.
Standsverschillen bleken dikwijls oorzaak te zijn
van familie- of andere drama's. Zoals die
kruideniersvrouw die jarenlang gespaard had
voor een bontjas. Toen eindelijk de dag was
aangebroken dat zij zich een dergelijke mantel
kon aanschaffen en er mee op straat kwam.
begon voor haar de ellende. De deftige dames uit
de buurt vonden dat dit een ernstige inbreuk
betekende op hun vermeende rechten om anders
en duurder gekleed te gaan dan
middenstandsvrouwen. Met als gevolg dat de
deftige dames uit protest de winkel gingen mijden
en de vrouw, die eerst zo blij was met haar
nieuwe jas wanhopig aan Margriet vroeg wat ze
nu moest doen.
Of het trieste relaas van een ouder echtpaar: Ze
waren maar heel eenvoudige mensen. Wilden
voor hun zoon desondanks het beste. Spaarden
van alles uit opdat de jongen maar kon studeren
zodat hij een betere positie kon bereiken. Nu is
de jongen getrouwd (1958) met een meisje uit de
betere stand en zij willen de ouders niet meer
Maar trouwen beneden of boven je stand leek
nog niet zo erg als trouwen met iemand van een
ander geloof: „Een gemengd huwelijk, meisjelief.
is altijd een zeer lastig iets. Ofwel verzaakt een
van beide partijen aan zijn geloof, of er komen
strubbelingen over geloofskwesties tusschen de
echtelieden onderling of met de famihe, ofwel
krijgt een der partijen spijt. Er zijn allerlei diep
treurige verwikkelingen te verwachten bij een
gemengd huwelijk. Het allerbeste is er niet aan
te beginnen," luidt het advies in 1946. Een advies
dat twinig jaar later nog precies hetzelfde is.
Daarna verandert het gemengde huwelijk
langzaam in een „extra handicap, maar
handicaps zijn te overwinnen". De laatste tijd
worden in „Margriet weet Raad" op dit gebied
eigenlijk alleen nog brieven aangetroffen van
ouders die bezorgd zijn omdat hun kinderen lid
geworden zijn van de een of andere religieuze
sekte.
Wat vooral de mannen zo vlak na de oorlog
ontzettend dwars zat, was de spilzucht van de
vrouwen en iedereen zat in zijn maag met het
„zedenbederf". Wat dat laatste betreft werd
eigenlijk nooit precies gezegd wat er nou onder
werd verstaan. Wel wordt de stellige indruk
gewekt van slechtheid en gevaar, van
onafwendbaar onheil, zonde en kwaad: „Jij weet
drommels goed dat je fout bent geweest juf!
Alles eerlijk aan moeder opbiechten. Wees een
volgende keer wat voorzichtiger en maak liever je
huiswerk in plaats van met jongens over straat
te slieren of nog erger.
De spilzucht was een doorn in het oog van de
man die schreef: „En als het nou nog maar bij
tramkaarten en een kopje koffie bleef. maar
hoeveel vrouwen bezwijken niet voor een of
ander modesnufje dat zij eigenlijk wel ontberen
kunnen?"
UitMargriet weet Raad" in de jaren vijftig komt
een beeld van schraalheid en karigheid naar
voren. Het getob over geld verdwijnt ook niet
met de jaren zestig in zicht, hoewel de welvaart
toch duidelijk toeneemt Een welvaart die
trouwens weer nieuwe problemen oplevert: „We
waren vroeger eenvoudige mensen die eenvoudig
leefden in een eenvoudig gemeubileerd huis.
Sinds zes jaar is er gekomen: een
kamer-ameublement kleden, bedden, dekens,
electrische wasmachine, stofzuiger, bromfietsen
voor vader en moeder, radio en televisie. Reken
maar uit wat er elke week af moet voor dê
afbetalingen.
Ook zijn er verschillen merkbaar in de manier
waarop Margriet raad verschafte: Liefde is
belangrijker dan geld, armoede is niet erg als je
maar fatsoenlijk blijft, hoe zwaarder de strijd dek
te schoner de zegepraal. Eenvoudige
levenswijsheden van toen worden nu gezien als
„dooddoeners". Trouwens, de raad die vandaag
de dag wordt verschaft bestaat niet meer uit een
duidelijk antwoord van de samenstelster van de
rubriek. Het antwoord wordt gegeven door een
„team van deskundigen" (sinds 1968) dat ervoor
heeft gezorgd dat de antwoorden meer
psychologisch van aard zijn. In plaats van kant
en klare adviezen krijgt de briefschrijver tal van
vragenvoorgelegd die beantwoord moeten
worden. Afhankelijk van die antwoorden daarop
moet een besluit genomen worden. Tegenwoordig
is het devies van de Margriet-redactie: wik en
weeg en beslis zelf.
Nog een verschilpunt tussen toen en nu, is het in
die tijd zeer gangbare advies om goed te doen
om je eigen zorgen te vergeten in de zorg voor
je naaste. Tegenwoordig wordt aangeraden eens
een beetje meer voor jezelf te doen. Naastenhefde
heeft afgedaan als ideaal. Er is een zekere
verharding opgetreden, niet meer gericht op het
helpen van elkaar, maar op het opkomen voor
jezelf.
De sukkels van nu zijn de aardige mensen van
vroeger, zo concluderen de samenstellers van het
boekje ..Margriet weet Raad". Een meisje dat in
1942 schrijft te aarzelen of ze haar verloving zal
verbreken uit angst om haar verloofde te
kwetsen, werd geprezen om haar scrupules, om
haar handelen uit medelijden. Nu wordt in de
eerste plaats benadrukt dat ze zich bij zo'n
beslissing niet door zulke motieven moet laten
leiden.'
Als ze tenminste een direct antwoord krijgt en
niet wordt verwezen naar psychotherapeuten,
oureaus ot instellingen. Een manier van brieven
behandeling waarvan de kortgeleden overleden'
mevrouw Van Eysden, oprichtster van de
Margrietrubriek heeft gezegd: Margriet weet
Raad van nu is ook wel goed maar het is zo
koud.' Ze verwijzen alsmaar naar instanties. Ga
maar daar en daar en daar naartoe! Zo
gevoelloos. Daarmee help je mensen met. want ze-
doen dat niet. Ze gaan niet zo gauw naar-
instanties.
LONNEKE VAN KOOT
meer dan het andere in
zekere zin, de rol van
de kranten en tijd
schriften kunnen gaan
overnemen. Viewdata
zelfs de rol die de uitge
vers van encyclope
dieën voor zich hebben
opgeëist. Anderzijds
zijn het de omroepen
die zich duidelijk be
dreigd gaan voelen
door deze ontwikkelin
gen op de tot nu toe
door hen geclaimde
beeldbuis.
Het televisietoestel is in
feite de brievenbus van
de toekomst geworden.
Dat houdt meteen al
een waardebepaling in,
want, zoals de heer J.
van Ginkel, bestuurslid
van de NDP (Vereni
ging de Nederlandse
Dagblad Pers) zegt:
„De huidige brievenbus
tiemiddel; iedereen is
vrij om via de brieven
bus te communiceren
c.q. informatie te ver
schaffen. Zo dient het
ook te zijn met de brie
venbus van de toekom
st, de tv-monitor. Een
beperking met betrek
king tot het gebruik
van deze moderne brie
venbus zal ongetwijfeld
betekenen een beper
king van de vrijheid
van meningsuiting."
En dat betekent meteen
ook, dat de krantenuit
gevers zich afzetten te
gen een claim van de
omroepen op informa
tiesystemen als viewda
ta en teletext, wat trou
wens meer opgaat voor
teletext dan voor view
data, omdat bij teletext
nog gebruik gemaakt
wordt van de zender.
De NOS heeft gesteld,
dat teletext een vorm
van dienstverlening is,
doordat die de omroep
nieuwe mogelijkheden
biedt voor de vervulling
van zijn informatieve
taken. Bij viewdata
wordt alleen het televi
sietoestel gebruikt en
niet de zender, omdat
de overdracht van in
formatie via de tele
foonlijnen gaat.
De Nederlandse Dag
blad Pers maakt zich
dus zorgen, zorgen die
in maart 1977 duidelijk
naar voren kwamen in
een nota van de com
missie Infrastructuur
van de NDP naar aan
leiding van de wijziging
van de Omroepwet. In
die nota staat dat
„dient te worden onder
streept, dat er met het
oog op de Nederlandse
wetgeving wezenlijk
verschil bestaat tussen
telecommunicatie door
middel van radio- en
tv-programma's en
door middel van grafi
sche telecommunica
tie."
„De communicatie via
radio- en tv-program
ma's valt exclusief on
der de omroepwet, de
grafische telecommuni
catie - waarvan in de
toekomst in het bijzon
der de dagbladen ge
bruik moeten maken -
ressorteert daarentegen
uitsluitend onder de te
legraaf- en telefoon-
wet."
„Bij grafische telecom
municatiesystemen
zoals teletext worden
geen bewegende beel
den gebruikt, maar
wordt het papier als in
formatiedrager gevan
gen door een elektro
nisch systeem, bijvoor
beeld een beeldscherm.
In dat geval fungeert
het televisietoestel als
een terminal van het
computersysteem.
„De omroep in Neder
land kan slechts wor
den toegestaan van de
ze systemen gebruik te
maken voorzover dit
gebruik ondergeschikt
is aan of verbonden is
met de „normale" tv-
programma's. Een au
tonome nieuwsvoorzie
ning door omroeporga
nisaties of door de NOS
via teletext zou een ern
stige aantasting beteke
nen van plaats en func
tie van de dagbladen."
Als eerzaam, niet van
commercie gespeende
krantenlezer, zou moge
lijkerwijs de eerste ge
dachte zijn: och ja, die
krantenuitgevers zijn
bang dat ze binnenkort
geen droog brood meer
zullen verdienen. Na
tuurlijk, zegt de heer
Van Ginkel, maar ook
hogere belangen spelen
een rol. „Deze hogere
belangen zijn de vrij
heid van meningsuiting
en de verscheidenheid
van die meningsuiting.
Het kenmerkende van
de gedrukte media is,
dat men kan kiezen en
hierdoor ontstaat auto
matisch pluriformiteit
De consument kan na
melijk zelf bepalen wat
hij wil lezen, hij kan
zijn eigen dagblad, tijd
schrift en boek kiezen.
Alleen als er geselec
teerd kan worden, kan
de vrijheid van me
ningsuiting, die wij
toch beschouwen als
een van de pijlers van
ons democratisch be
stel, zijn functie uitoe
fenen. De gedrukte me
dia zijn ervan over
tuigd, dat geer#enkele
beperking opgelegd
mag worden aan de ge
drukte media om deel
te hebben aan de elek
tronische media als het
schaars te-argument
niet meer van toepas
sing is."
De NOS staat daar te
genover met de bewe
ring, dat het teletext-
systeem, waarmee al
geruime tijd proeven
worden genomen, het
enige middel is om de
kijker, wanneer hij wil.
Niet meer wachten op
het tijdstip dat de krant
in de bus komt, of dat
de volgende nieuwsuit
zending op radio of tv
is,, nee, meteen op de
buis! Een leuk argu
ment natuurlijk, maar
dat vereist dan wèl, dat
de zender ook vieren
twintig uur werkt, want
zendt de zender niet uit,
dan is er geen informa
tie via het teletextsys-
teem.
Als informatieverschaf
fer staat het ANP vrij
neutraal tussen alle
partijen in. Bij beide
systemen levert het het
nieuws toe. Achter bei
de systemen staat de
PTT. Immers, de lijnen
van de PTT zullen de
informatie van viewda
ta moeten overbrengen
MBrnaiinnal Finance
naar het kastje in de
huiskamer, maar ook is
de PTT beheerder van
het zenderpark dat het
teletextsysteem moet
overbrengen. De PTT
houdt dus een wakend
oogje op de vechtende
kindertjes die allemaal
een snoepje uit het in
formatiezakje willen
hebben en wacht haar
tijd af orn zonder ver
liezen tijdig op de
markt te komen. Waar
mee er voor de PTT in
feite niet zo veel veran-'
dert. Of je nu de ene'
brievenbus bedient of
de andere, maakt wei
nig verschil.
En gaat er werkelijk
voor de kranten nu zo
veel veranderen? Mis
schien dat eindelijk een
ontwikkeling gaat door
zetten, die al vele jaren
in journalistieke krin
gen werd aangevoeld
als de enig juiste: breng
niet meer gortdroge
nieuwsberichten, maar
geef meer ruimte voor
populair-wetenschappe-
lijk nieuws, achter-,
grondverhalen, enzo-,
voorts. Maar hoe dan,
ook, de krant zal in de|
bus blijven vallen. Wel
ke bus het ook is.
GERARD CRC#fÉ
„Vórmden de jaren zes
tig de periode van de
televisie-slavernij, in
de jaren zeventig komt
de. kijker tot het be
wustzijn, dat er nog an
dere waarden zijn, be
halve in de euforie van
de gebeurtenissen als
werel dkampioens chap
voetbal; in de jaren
tachtig zal de kijker
het medium televisie
naar zijn hand zetten".
Het ziet er naar uit, dat
deze voorspelling van
de tv-journalist-publi
cist Rein van Rooy in
derdaad werkelijkheid
gaat worden. En dan in
dubbele betekenis. De
kijker zal het mogelijk
worden gemaakt om
onder het hem opge
drongen juk van de
omroepprogramma's
uit te komen, maar ook
zal hij het „kille oog"
letterlijk gaan gebrui
ken om dié informatie
te krijgen, die hem het
beste uitkomt.
Over de eerste moge
lijkheden kunnen we
kort zijn: in Amerika is
door de kabelsystemen
een grootse ontwikke
ling op gang gebracht,
waarbij het mogelijk is
om uit een schier
oneindig groot aantal
programma's te kiezen.
Wat dè tweede moge
lijkheid betreft, de in
formatie verkrijgen die
de kijker het beste uit
komt, die ontwikkeling
staat voor de deur, ook
in Nederland, door de
twee systemen teletext
en viewdata, waarbij de
televisie-ontvanger in
de huiskamer eindpunt
gaat worden van een
informatiestroom, die
door de kijker zelf kan
worden opgeroepen.
Het zou in dit korte be
stek té veel zijn om uit
gebreid op beide syste-,
men in te gaan, maar in
het kort gezegd komt
het hierop neer, dat zo
wel teletext als viewda
ta nieuws en andere in
formatie in letters en
tekens in de huiska
mers brengen via het
televisietoestel. De kij
ker kiest wat hij wil
hebben via een deco-
deerapparaaat. Maar
daarmee houdt de over
eenkomst op. Bij tele
text krijgt de kijker
achter elkaar honderd
pagina's tekst op zijn
beeldbuis. Daarna be
ginnen opnieuw dezelf
de pagina's. Het tele
textsysteem is erop ge
baseerd, dat de ge
vraagde informatie ac
tueel is. Er worden dus
steeds pagina's gewis
seld door diegenen, die
de informatie verschaf
fen.
Viewdata is een sys
teem waarbij de kijker
nagenoeg onbeperkt ge
bruik maakt van de
voordelen die een com
puter biedt, die is ge
voed met informatie. Er
is bovendien tweerich-
tingverkeer. De kijker
„praat" met de compu
ter. Dit systeem werkt
met een normale tele
foonlijn. Via een kies-
toetsenbordje vraagt de
kijker bepaalde gege
vens, die hij dan op zijn
tv-apparaat voorge
schoteld krijgt. Wat
voor gegevens? Dat kan
van alles zijn: u kunt
het zo gek niet verzin
nen, de computer kan
het u vertellen, mits die
computer maar groot
genoeg is en mits die
computer maar is ge
voed met de benodigde
informatie, die kan lo
pen van een spoorboek
je tot uw spaarbankre
kening, van of er nog
een kaartje voor de
schouwburg te krijgen
is, tot wie een aanbod
heeft van een tweede
hands lits-jumeaux. De
verschillen tussen de
twee systemen zijn dui
delijk, maar tevens
wordt zonneklaar dat
beide systemen, het ene
