HUSAK HECHT
IN HET ZADEL
Voor
velen
was
raagse
lente
mirakel
Aanstaande maandag is het tien jaar geleden dat Russische troepen een einde
maakten aan wat is gaan heten de Praagse Lente, de hervormingsbeweging in
Tsjechoslowakije, die, zoals haar voornaams]
het communisme een menselijk gezicht wili
een Tsjechische lerares uit Praag die de
van nabij heeft beleefd en de ontwikkelii
vluchtte in het najaar van 1968 naar Parijs
Nederland. Zij onderhoudt actief contact met de Tjechoslowaakse emigranten in
Parijs, gegroepeerd rond het tijdschrift Svedectvi. Mevrouw Tchenychev, wier
werkelijke naam zij niet genoemd wil zien, omdat zij represailles tegen haar
achtergebleven familieleden vreest, is momenteel als wetenschappelijk
medewerkster verbonden aan een Nederlandse univei
leider Alexander Dubcek zei, aan
geven. Wij spraken hierover met
rlogse ontwikkelingen in haar land
ook nu nauwlettend v<
ifexander Dubcek
PLANNEN MAKEN
IS ZINLOOS
VRAAG NIETS, DENK
NIETS,
WE LEVEN MAAR
EEN KEER
SPEEL ENTHOUSIASME
DEN HAAG Mevrouw Tchenychev, vijftiger, praat
moeizaam uitgesproken zinnen („Nederland:
slechts in de winkels en met de
nooit een gezin onder haar hoede gehaj
voormalige lerares aan een
wereld gaande is. Zegt min
ging voor wat ze verder gaat
familie nooit enthousiast is ge^eê^Oy
sche machtsovername na de^Oórlogt
onze familie partijloos geweër^^
veerd tegenover de Praagse
iedereen toen uitnodigingen
partijbijeenkomsten te komen
spreek! Waarop je dan reageerde
U te spreken, want vroeger werd
We hadden gehoord over de progress!
land en uit ervaring wist je dat daf
betekenen. Maar toen Novotny aftrad
kijk nu gebeurt er werkelijk iets. We beg!
te geloven".
Spreekt nu met vervoering in haar stem,
terugdenkt aan het verdere verloop van de gebeur!
sen in 1968. „Er kwam inderdaad veel meer vrijhei
Er ontstond een machtige stemming onder de
Voor velen was dat wat er gebeurde een mirakel. De
politici kregen een steun van de bevolking als r
zelden gezien was. Het geweldige van de toestand was
ook dat niemand wraak wilde nemen. Toch hadden zeer
velen erg te lijden gehad onder de repressie van de
apparatchiks (partijfunctionarissen) en de politie. Denk
maar aan wat ze met de boeren gedaan hebben toen
hun land en boerderijen werden afgenomen bij de collec
tivisatie; toch wilden ze geen wraak nemen; Er werd
gezegd: Wij moeten beter zijn dan de communisten".
„Wij verkeerden aanvankelijk ook in de waan dat de
Russen ons met rust zouden laten. Toen Novotny moest
„aftreden zei Brezjnev: dat is uw zaak."
De hervormingen stagneerden in mei. In juni schreef
Vaculik het Manifest van de Tweeduizend Woorden. Dat
was een program van een heel duidelijk progressieve
strekking. Het volk heeft dat en masse ondertekend. Er
was geen weg meer terug naar de oude tijd, maar dat
Manifest was voor de Russen te veel. Ze riepen de
Praagse leiders ter verantwoording in Warschauw, maar
Dubeck zei: we hebben hier veel te veel doen. Toen dan
toch het overleg in Cierna nad Tisou plaats had, kregen
we geen duidelijkheid. We dachten aan stagnatie, maar
na Bratislava, vijf dagen voor de invasie, heeft niemand
zich kunnen voorstellen dat vlak daarop de Russen
zouden binnenvallen. De televisie liet ons uitdrukkelijk
beelden zien van leiders, die elkaar zoenden en bloemen
gaven. Het was toch niet voorstelbaar dat de Russen
daarna ons land zouden binnenvallen.
Mevrouw Tchenychev ontvouwt vervolgens de theorie
van een Tsjechoslowaakse journalist om te verklaren
waarom de Russen zo onverwacht Tsjechoslowakije bin
nenvielen. Volgens deze deed het bezoek aan Praag van
de Joegoslavische president Tito en de Roemeense partij
leider Ceaucescu vlak na Bratislava de emmer overlo
pen. De Russen dachten dat het vooroorlogse Kleine
Pact tussen Tsjechoslowakije, Roemenië en Joegoslavië
zou herleven, hetgeen voor hen ontoelaatbaar was omdat
niet bdJ
Zij zeideS
gelaten, maar «lal de
gen als ze niet zoik
getekend en enkelen
van drugs".
Over de toestand in Tsjecha.
Thenychev uiterst somber. Ze laaf
de hoogte brengen door relaties i e—
door emigrantenbladen. „Het regime wil tof 1 "Ure prijs
onveranderd blijven. Er heerst een onbuigzame c
allesbeheersend scenario. Maar dat belet niet dat er
wanorde is. Die is er in de winkels, in de hele economie,
maar vooral in.de menselijke relaties. Als je de kranten
leest, gebeurt er niets verkeerd in Tsjechoslowakije. Er
heerst een soort van gedwongen optimisme. De automo
bilisten botsten daar nooit tegen elkaar op. Ongelukken
tussen treinen of in de mijnen doen zich daar nooit voor.
Het is allemaal rozegeur en maneschijn, als je het leest".
„Dissidenten bestaan in de media evenmin. Vierhonderd
schrijvers mogen niet publiceren. Onze grootste dichter,
Seifert, communist van het eerste uur, heeft een publica
tieverbod. Boeken van onwelgevallige schrijvers worden
verbrand. Zij die Charta '77 hebben ondertekend, mogen
helemaal niets. Toch verschilt de vervolging duidelijk
van de jaren vijftig. Het aantal arrestaties is kleiner
en de straffen zijn veel lager, hooguit zes jaar, terwijl
toen vijfentwintig jaar heel gewoon was. Belangstelling
van buitenlandse journalisten voor de arrestanten is
trouwens zeer gunstig. Het regime schuwt publiciteit als
de pest en wil in het donker werken, maar in tegenstel
ling tot de jaren vijftig lukt dat niet meer zo best. Door
de publiciteit zijn de belangrijke dissidenten goed be
schermd. Monsterprocessen als in de jaren vijftig zijn
onmogelijk geworden. Veel rechters en bewakers zijn
de mensen die ze moeten ver
te ver te gaan zoals na de
re!en van hen hielden zich muisstil tijdens de
Lente".
t belangrijkste instrument van bet regime om de
de duim te houden is de politie. De meeste
n in Tsjechoslowakije hebben een grote rainach-
gemiddelde politieman dofr zijn lage
die daar bij de politie gaan, hebben
geen zin om gewoon aan de kost te komen. Ze
bij de politie zeer hoge salarissen verdienen,
hun onderzoeken houden ze de mensen in angst
ongevraagd huiszoekingen, vervolgen en bespio-
iedereen van wie ze dat noodzakelijk vinden. Het
gevolg is dat veel mensen liever thuis blijven. Men is
vrienden te ontmoeten in café's waarbij men zich
t bloot geven. Men trekt het liefst slechts met zijn
eigen familie op en men zoekt compensatie in een goed
materieel leven. Iedereen wil een auto, een zomerhuisje.
Een van de grootste liefhebberijen is tuinieren of kar
weitjes opknappen.'thuis. Het parool is. niet praten over
politiek en dan fc^iat men kletsen over onbenullige
dingen. Het gevolg daarvan is weer dat de mensen niet
meer denken. Ze hebben ook nauwelijks de beschikking
iaties, niet over wat er in het buitenland
r wat er in hun eigen land aan de
invoering van de censuur zijn de
fl& ëven onserieus en nietszeggend als
vooir 1968. Bijvoorbeeld toen de woordvoerder van
Charta '77, prof. Patocka, kort na zijn onderhoud met
minister Van der Stoel verleden jaar overleed, schreven
de kranten moedwillig: ze hebben hem gedood! Trou
wens wat de mensen van Charta *77 doen is natuurlijk
geweldig, maar het zijn de activiteiten van een heel
kleine groep. De grote meerderheid zinkt weg in apa
thie". - -;3w* 7
„Als men ziet hoe de opvoeding van de jeugd tegenwoor
dig is geregeld, schrikt men nog meer. De staat (die voor
kosteloos onderwijs zorgt) meent recht te hebben op de
opvoeding van de kinderen en beschouwt hun mentali-
teitsvorming als haar exclusief terrein. Veel ouders
maken zich daar begrijpelijkerwijs zorgen over. Zelf
hebbegBij li eel weinig greep op de opvoeding van hun
kinderen, omdat hun werk hun helemaal in beslag
„In de scholen worden de kinderen aan één stuk door
onderhouden over de broederlijke steun van de Russen
in augustus '68 en worden andere volkeren in de zwart
ste kleuren afgeschilderd; in de trant van: de Duitsers
staan aan onze grenzen klaar om binnen te vallen, de
Nederlanders zijn allemaal terroristen en de Amerikanen
willen een atoomoorlog beginnen. In elke klas, in elke
krant wordt vrijwel dag in dag uil t oorlogspropaganda
gespuid. U kunt U voorstellend-dat de kennis, die de
kinderen zo op school opdoen, geen enkele waarde meer
heeft. Hun opleiding wordt vernietigd. Zij kennen zelfs
de namen van hun grootste schrijvers niet meer. Zij
hebben nooit gehoord van de betekenis van Thomas
Masaryk, de grondlegger van de Tsjechoslowaakse repu
bliek in 1919. Hij wordt in de propaganda beschimpt
net als andere alle niet-communisten uit de jongste
geschiedenis. Ook ouders zijn bang geworden om hun
^!3iS3i
kinderen de juiste Inlichtingen te geven, omdat ze op
school wel eens loslippig zouden kunnen zijn. Op school
is de grootste discipline de partij-discipline en onderwij
len (het overgrote deel van het onder-
I bestaat uit vrouwen) volgen meestal
ptructies van de partij op, uit vrees hun
:n vergelegen stad of dorp,
ligen kinderen, te worden overgeplaatst".
f schaartste werkt een grote corruptie in
i niets is te krijgen of te koop als je niet
lid aankomt; je betaalt dan vaak dne keer
olgens de officiële kostprijs. Alles is te koop
r geld op tafel legt. U kunt U voorstellen
ibreel van een volk daalt wanneer het constant
tot zulke praktijken. Het is een triest
leren zich te schikken in deze
situatie. Ze zeggen, de wereld gaat verder en we leven
maar een keer; hou je rustig, neem deel aan partijmani
festaties, „speel" enthousiasme, vraag niets, denk niets.
De tijd verstrijkt Niemand komt ons helpen, wij moeten
blijven. Zo reageert de gemiddelde Tsjechoslowaak. Het
Het enige dat men kan doen is aandacht blijven schen
ken aan wat daar gebeurt. En verder moet men geloven.
Ik heb mijn hoop gesteld op het genie van het Tsjechos
lowaakse volk. De Praagse Lente was immers ook een
mirakel dat niemand had zien aankomen?"
PAUL VAN VELTHOVEN
Gustav Hu sak
- "Praagse burgers in zitstakinp bil het monument van Jan Hus. Deze had als leus: De waarheid overwint!
De Praagse lente nam een aanvang met de val van
Antonin Novotny, die vanaf 1959 de functies van partijlei
der en president van de Tsjechoslowaakse republiek in
zich verenigde. Novotny was verweten dat hij in het
partij-apparaat te weinig ruimte had geschapen voor de
belangrijke economische hervormingen waartoe een jaar
tevoren eenstemmig was besloten.
De nieuwe Praagse voormannen gingen onder leiding van
de Slowaak Alexander Dubcek voortvarend te werk. De
censuur werd afgeschaft, mensen die na de communisti
sche putch in 1948 aan zuiveringen ten offer waren
gevallen, werden in ere hersteld. De controlerende functie
van het parlement werd opnieuw waargemaakt en de
opheffing van de censuur betekende dat ook de andere
vóór 1948 werkzame partijen weer aktief konden worden.
De Praagse leiders waren zich hun delicate verhouding
met de Russen maar al te goed bewust, maar dat kon
niet verhinderen dat zij al in mei '68 in openlijk conflict
traden met de Russen. Deze stationeerden troepen van
het Warschau Pact in en langs de grens met Tsjechoslo
wakije voor oefeningen die met tussenpozen tot eind juli
zouden voortduren.
Half juli wordt Tsjechoslowakije op een conferentie van
de landen van het Warschau Pact ter verantwoording
geroepen. De Praagse leiders slaan geen acht op de eis
en men biedt in plaats daarvan de Russen aan in
Tsjechoslowakije te komen praten. Dat overleg heeft
plaats in augustus, eerst in Cierna, vervolgens in Bratisla
va. Het resultaat van de besprekingen in Cierna en
Bratislava eindigt ogenschijnlijk in een akkoord, maar
onduidelijk is of er concessies zijn gedaan. In de nacht
van 20 op 21 augustus vallen volkomen onverwachts
troepen van het Warschaupact Tsjechoslowakije binnen.
De verontwaardiging en het verzet zijn unaniem. In
Moskou gaan de Praagse leiders gedwongen akkoord met
een door de Russen gewenste normalisering om verder
bloedvergieten te voorkomen. De Russen willen de oude
toestand onder Novotny herstellen. Maar daar is pas kans
op wanneer Dubcek vpn het toneel verdwijnt Op 19
maart 1969 wordt hij vervangen door Husak die zich
aanvankelijk als medestander van Dubcek had doen
kennen. Door de economische terugval in de jaren zeven
tig lijken de oude tijden inderdaad te zijn teruggekeerd.
Alleen blijft er een harde oppositiekern aanwezig. Charta
'77, de beweging voor mensenrechten die zich onverhoeds
in januari 1977 manifesteert, bewijst de veerkracht van
de Tsjechoslowaakse oppositie. Maar de processen tegen
haar woordvoerders en de anonieme terreur de afgelopen
maanden isoleren Charta '77 steeds meer van de rest van
het volk. Husak blijkt getuige een reorganisatie begin dit
jaar hecht in het zadel te ziften.
