Dertigjarige
strijd
om
Villa
Torlonia
beslecht
verminderd
Watervervuiling
van Franse
beken
en
rivieren
aanzienlijk
ismoeders en kinderen: nu al een vertrouwd beeld in het park van Villa Torlonia
kolossaal bouwwerk vol tierelantij
nen in Moorse stijl: vrucht van een
der grillen van Alessandro Torlonia.
Geld heeft bij de bouw der verschil
lende onderdelen van Villa Torlonia
en de aanleg der omringende tuinen
geen rol gespeeld. Toen Alessandro
geboeid werd door ridderverhalen
uit de middeleeuwen, liet hij bij
Villa Torlonia een toernooiveld met
gemetselde tribunes aanleggen waar
hij en zijn gasten van namaak-
steekspelen konden genieten. Hoe
wel wat vervallen, staan er nog
altijd een paar namaak-tenten vol
gens middeleeuws model, waaraan
de kleuren uit het blazoen der Tor-
lonia's nog herkenbaar zijn.
Toppunt van geldsmijterij vormen
de beide obelisken die in het park
staan opgesteld. Hoewel tot veel in
staat, kon Giovanni Torlonia tegen
het midden der vorige eeuw toch
niet zo ver gaan als zijn Romeinse
voorouders of als sommige renais-
sance-pausen, die eenvoudig origi-.
nele obelisken uit Egypte lieten ste
len en naar Rome overbrengen. Er
staan nog altijd een veertigtal van
deze uit één stuk graniet gehouwen
pieken in de Eeuwige Stad.
Geen nood. Giovanni Torlonia liet
eenvoudig twee obelisken van tien
meter lengte aan een stuk houwen
uit het rode graniet in de bergen
rond het Noorditaliaanse Lago Mag-
giore. Ze werden naar de oever van
de Po gesleept, op schepen naar
Venetië vervoerd en daar overgela
den op een zeewaardig zeilschip, dat
helemaal rond Italië naar de mon
ding van de Tiber zeilde.
Weer werden de obelisken overgela
den op rivierschepen en via Tiber
en Aniene tot zo dicht mogelijk bij
de Villa Torlonia vervoerd. Het laat
ste gedeelte van de ingewikkelde
reis werd volbracht met behulp van
handkracht, paarden en ossen die
door onderhorige pachters werden
afgestaan. De hele operatie stond
onder leiding van genie-kapitein
Alessandro Cialdi.
Een obelisk zonder Egyptische hië
roglyfen is geen obelisk, dacht Gio
vanni Torlonia. Dus nam hij voor
geld en goede woorden de pater-
Egyptoloog Luigi Ungaretti in de
arm. Deze ontwierp de oud-Egypti
sche schrifttekens die thans nog in
de obelisken gebeiteld staan.
Nadat een en ander een vermogen
gekost had, kon er nog wel een
feestje af. Op 4 juni 1842 gaven de
Torlonia's ter gelegenheid van de
plaatsing van de eerste obelisk een
tuinfeest voor 7000 genodigden. Tot
de illustere gasten die aanzaten aan
het banket behoorden paus Grego-
rius XVI en koning Ludwig van
Beieren. Of er, toen 's avonds de
hemel rood kleurde van de duizen
den toortsen en oliepitten, aan de
poort misschien ieinand heeft staan
morren, vertelt de geschiedenis niet,
maar men kan het gevoeglijk aan
nemen als men weet hoeveel bittere
armoede er toen in Rome en Italië
werd geleden.
Tegen het einde van de vorige eeuw
begonnen ook in Rome de grote
stadsuitbreidingen. De Campagna
Romana werd bebouwd, de ver
schillende villa's kwamen als groene
eilanden, omgeven door hoge muren
en stevige hekwerken, binnen de
volkswijken te liggen.
Sommige adellijke families verga
ten hun „noblesse oblige" (adel ver
plicht) en gebruikten hun soms op
twijfelachtige manier verkregen
grondbezit als speculatie-object. Et
telijke villa's gingen tegen woeker
winsten van de hand.
De Torlonia's hielden hun bezit
voorlopig vast. Na de eerste werel
doorlog werden in Italië de al rond
de eeuwwisseling ontstane linkse
stromingen hoe langer hoe sterker.
Een zekere Benito Mussolini, af
komstig uit een revolutionair-socia
listisch nest, greep de macht, maar
hij leunde graag aan tegen het
grootkapitaal. Daaruit valt te ver
klaren, dat de familie Torlonia haar
villa voor een uiterst laag, symbo
lisch huurbedrag ter beschikking
stelde van de fascistische dictator
en zijn familie. Ze hebben er heer
lijk gewoond tot het turbulente
einde kwam in 1944. Ergens tegen
de muur aan de tuinzijde van de
Villa Torlonia ontdekten we een
bemost reliëf van een pijlenbundel
(fascio): vervallen symbool van het
fascisme.
Dat de Torlonia's hun kostbare be
zit voor een prix d'ami gedurende
twintig jaar hadden afgestaan aan
de grootsprakige onderwijzerszoon,
die door de Italiaanse adel' in de
grond van haar hart werd veracht
maar die een willig werktuig was
geweest ter behartiging van haar
belangen, werd na de oorlog terecht
uitgelegd als een meer dan vriend
schappelijk gebaar ten opzichte van
de inmiddels vermoorde dictator en
zijn kliek. In de eerste woelige be
vrijdingsdagen werd de Villa Torlo
nia in beslag genomen en bestemd
tot onderkomen voor kinderen van
gevallen partisanen. Echter, de Tor
lonia's waren en bleven de rechtma
tige eigenaars. Na korte tijd werd
het complex ontruimd en werd het
duidelijk dat de Torlonia's er klein
geld van probeerden te maken.
In de gemeenteraad op de Campi-
doglio in Rome is de afgelopen ja
ren menig verhit debat gevoerd
over de toekomst van het groene
eiland in de sterk groeiende stads
delen Nomentana en Trieste. Hier
wonen honderdduizenden mensen
en er is grote behoefte aan oasen
van rust. Het stadsbestuur werd op
het hart gebonden er voor te zorgen,
dat de Villa Torlonia uit de handen
van grondspeculanten werd gehou
den. Maar daarvoor moest eerst de
wet worden veranderd en dat was,
gezien de politieke verhoudingen
van dat ogenblik, geen eenvoudige
zaak. De Torlonia's probeerden te
profiteren van de gelegenheid om
hun bezit over te doen aan een
handelsfirma in onroerend goed uit
Milaan. Op een gegeven ogenblik
was er zelfs sprake van dat 150.000
kubieke meter leemgrond voor de
baksteenindustrie zou worden afge
graven, waarna het terrein - deels
gelegen boven de eeuwenoude
Joods catacomben - zou worden be
bouwd.
Zover is het niet gekomen, mede
door het toedoen van de gebundelde
actie van een aantal actiegroepen.
Villa Torlonia is tenslotte onteigend
voor 928 miljoen lire (ongeveer 2,5
min gulden), de prijs die landbouw
grond ter plaatse zou hebben opge
bracht en dat is aanzienlijk minder
dan de speculatiewaarde.
De actiegroepen, het stadsbestuur
en, achteraf, het grootste deel van
de bevolking hebben nu hun zin.
Villa Torlonia is gemeenschapsbezit
geworden, maar het is in dubbele
betekenis ook een kostbaar bezit
De jaren van leegstand hebben de
gebouwen geen goed gedaan. Voor
een eerste opknapbeurt heeft de
gemeente Rome een reservepotje
van 600 miljoen lire gereed liggen
(plm. 1,5 miljoen). Daarmee kan
het landgoed echter niet in zijn
oude luister worden hersteld. Ge
schat wordt dat hiervoor tot 1981
een bedrag nodig is van nog eens
12 miljoen gulden. Let wel: voor dit
ene projekt, in een stad waar nog
zo ontzettend veel andere dingen
moeten gebeuren en die met haar
vracht aan monumentale gebouwen
toch al zo'n slokop is.
Het zal de verwijten uit Noord-Ita-
lië, dat Rome het geld opmaakt dat
daar wordt verdiend, alleen nog
maar doen toenemen.
PIET TUMMERS
a jaren buiten de hekken te
hebben moeten blijven, kon
de bevolking van Rome de
afgelopen dagen een kijkje
aan nemen in de tuinen van
de Villa Torlonia.
zoon Alessandro, telgen van een
puissant rijke bankiersfamilie, be
sloten in het begin van de vorige
e^uw het voorbeeld te volgen van
andere families in vergelijkbare
doen. Aan de noordoostelijke kant
van de stad, buiten de door Miche
langelo ontworpen stadspoort Porta
Pi a, verwierven ze, voor zover de
Campagna Romana nog niet in hun
grootgrondbezittershanden was, een
goed gelegen stuk landbouwgrond.
Architect Corsetti kreeg opdracht
tot het bouwen van het meest ele
gante buitenverblijf in deze omge
ving, mooier en groter dan de Villa
Mirafiori, de Villa Chigi of andere
.optrekjes van de Romeinse adel.
Corsetti liet zich inspireren door
voorbeelden uit de renaissancetijd.
Geheel in stijl werden illustere
kunstenaars uitgenodigd om de Vil
la in- en uitwendig te verfraaien.
Van de beeldhouwers die er werk
ten is de Deense Romein Thorwald-
sen de bekendste.
Op een hoogte midden in het terrein
verrees het palazzo. Elders kwam
een indrukwekkend gebouw voor de
„principi", het jonge grut van de
familie. Een kunstmatige vijver
werd aangelegd, een theater opge
trokken, een oranjerie gebouwd.
Daar werden planten gekweekt
waarvoor tuinarchitect Raimondi de
halve wereld liet afstropen. In een
Jhoek van het park staat nog een
ROME Dezer dagen heeft Rome's
communistische burgemeester Ar-
gan aan de Via Nomentana het
zware smeedijzeren hek van de Vil
la Torlonia wijd open gezet. Aan
het hoofd van een duizendkoppige
menigte begon hij aan een wande
ling door de dertien hectare grote
tuin vol palmbomen, cypressen,
geurende oleanders en exotische
boom- en plantsoorten die de ver
schillende kapitale gebouwen om
ringen, gezamenlijk de Villa Torlo
nia vormend. Zonder verdere poes
pas verklaarde Argan tenslotte op
het bordes van het palazzo, dat
eens als woning, diende voor de
fascistenleider Benito Mussolini,
dat de Villa Torlonia van nu af
behoort aan het volk.
In de geschiedenis van 'de Villa
Torlonia weerspiegelt zich een stuk
politieke en maatschappelijke ont
wikkeling in Rome en Italië vanaf
het begin van de vorige eeuw en dat
verleent aan de simpele gebeurtenis
van de afgelopen dagen een bijzon
dere dimensie, Dat er nu kinderen
uit de volkrijke woonbuurten uit de
omgeving spelen en huismoeders tij
dens de siëstatijd neerzitten in het
park, dat eens werd aangelegd voor
het privé-genoegen van éen schatrij
ke familie, is een teken van de
evoluties die zich, op weg naar het
jaar 2000, in deze stad en dit land
voltrekken.
Hertog Giovanni Torlonia en zijn
De Seine waar eens grote aantallen zalmen gevangen werden
heeft ook vaak een massale vissterfte te zien gegeven.
ParijsDe onlangs in Frankrijk
ingevoerde wettelijke verplich
ting om de graad van verontreini
ging van het rivierwater te testen,
heeft tot gevolg gehad dat de
watervervuiling van de helft van
alle Franse beken en rivieren zeer
aanzienlijk verminderd is. Boven
dien is de zgn. klassieke veront
reiniging (hoofdzakelijk als ge
volg van organische materie)
overal teruggelopen.
Zelfs als men erkent dat er nog
veel te doen is, kan men deze
vaststelling die officieel door het
ministerie voor Milieubescherming
bekend gemaakt is, bemoedigend
noemen. De wet in kwestie ver
plicht tot een vijfjaarlijkse contro
le en meer dan vijfhonderd beken
en rivieren worden op twaalfhon
derd plaatsen naar verontreiniging
onderzocht, een controle, die, zo
heet het, uniek ter wereld is. De
watermonsters worden op een
veertigtal verontreinigende ele
menten (van organische materie
tot radio-activiteit) onderzocht. In
totaal heeft het onderzoek betrek
king op meer dan 350.000 gegevens
die gerangschikt, geanalyseerd en
bestudeerd moeten worden.
Vandaar dat het twee jaar ge
duurd heeft aleer de resultaten
(die op 1976 betrekking hebben)
bekend gemaakt konden worden.
Bovendien hadden de technici en
analysten meteen al een ongeken
de handicap te overwinnen; zoals
men zich herinnert was 1976 een
uitzonderlijk droog jaar, waardoor
overal de waterstanden daalden,
hetgeen een ongekende concentra
tie van de vervuilende elementen
ten gevolge had.
De voornaamste resultaten van de
gepubliceerde analyses zijn, dat de
hoeveelheden zouten, sulfaten, or
ganische materie en de resten van
vuilafbrekende middelen, die de
rivieren bevuilden, aanmerkelijk
verminderd zijn. Overigens dient
ten aanzien van de situatie in 1976
nog opgemerkt te worden, dat ter
wijl de vervuiling door de geringe
waterhoeveelheid hoger geconcen
treerd was, de hogere temperatuur
van het water het zelfreinigend
vermogen daarvan opvoerde. En
dat vereenvoudigde een betrouw
bare analyse allerminst.
De verbetering van de situatie
wordt voornamelijk toegeschreven
aan het verbod van detergerende
wasmiddelen, die niet afbreekbaar
zijn, en verder uiteraard aan de
toename van zuiveringsinstallaties.
Het zuiveringsvermogen (door in
stallaties) is met 140 procent opge
voerd; de totale verontreiniging
(de op het water geloosde afval-
produkten van gemeenten en in
dustrieën) is daarentegen maar
met 15 procent gedaald.
De radio-activiteit is niet merk
baar veranderd en blijft overal
beneden de toelaatbare drempel.
Daarentegen nemen ammoniak
(waardoor het water ongeschikt
wordt voor consumptie) en nitra
ten (als gevolg van regenwater dat
met kunstmeststoffen besmette lan
derijen bespoeld heeft) toe en op
dit bepaalde punt wordt een ver
ontrustende verhoging van de ver
vuiling geconstateerd. Terwijl rio-
1 eerwater niet meer ongefilterd in
beken en rivieren terecht komt,
blijft het regenwater dat chemisch
besmette landerijen bespoeld
heeft, ongezuiverd in de waterlo
pen terechtkomen. Bovendien treft
men nog teveel fluor, cyaankali,
arsenicum, zware metalen flood,
cadmium, chroom) in het water
aan. Kwik werd op tachtig contro-
leplekken aangetroffen, maar pas
in september zullen deze bekend
gemaakt worden. Tot dan toe is
het mogelijk op deze zwaar vergif
tigde plekken te vissen, aldus een
commentaar van Le Monde, die
verklaart dat dat wel een beetje
te laat is voor een voorlichting die
rechtstreeks betrekking heeft op
de gezondheid van de vakantie
gangers.
De verontreiniging van een aantal
rivieren is op opzienbarende wiize
teruggelopen (de Cache, Deule,
Rosselle, Merle) en in Lotharingen
zijn de organische veryuilingspro-
dukten van vijftig liter naar één
liter per m3 teruggegaan en de
ammoniak van vijfhonderd tot
tweehonderdvijftig miligram per
liter. De potassium die Elzasser
rivieren zo bevuilde, is tussen 1973
en 1976 met 90 procent teruggelo
pen; hetzelfde geldt voor de Du
rance in Zuid-Frankrijk.
De meest opzienbarende resulta
ten (intussen wereld-bekend, zo
niet wereld-beroemd geworden)
zijn die van het meer van Annécy,
dat als gevolg van het lozen van
de rioleringswateren van de omlig
gende gemeenten letterlijk op ster
ven lag; fauna en flora waren
verdwenen en er was uiteraard
geen sprake van baden. Als ge
volg van de aanleg van een be
langrijke zuiverings- en filtreerin-
stallatie heeft men binnen enkele
jaren de situatie letterlijk kunnen
omkeren: het water van het meer
is momenteel volkomen zuiver en
zelfs „gezond" en de waterdieren
die praktisch verdwenen waren,
vermeerderen zich bijna ziendero
gen.
Niettemin is "tie toestand van vroe
ger bepaald nog niet teruggekeerd.
Ten tijde van Philippe-Auguste
(rond 1200) kon men overal in
Parijs de bodem van de Seine zien
en tot in het begin van de 19e
eeuw dronk Parijs het water van
de Seine (ongefilterd). De visstand
was in de Middeleeuwen zo groot
dat sommige corporaties verboden
uitvaardigden méér dan twee keer
per week zalm op te dienen aan
hun handwerklieden. Er werd ge
vreesd dat de brave ambachts
mannen zich aan zalm zouden „te-
gen-eten".
Wat tenslotte de gevaren voor de
gezondheid van baders en zwem
mers in zoetwater betreft, werd
op éénderde van de controlepun
ten zoveel bacterie-kiemen aange
troffen, dat zij als „gevaarlijk"
geregistreerd werden. Dit heeft be
trekking op 1976, maar het bete
kent ook dat, zolang nieuwe gege
vens niet beschikbaar zijn, 70.000
kilometer zoetwaterstranden in
Frankrijk, waar men gratis kan
zwemmen, gevaarlijk voor de ge
zondheid zijn.
De grootste vervuilers zijn uite
raard chemische industrieën en
235 bedrijven verontreinigen meer
dan de helft van het Franse zoet
water. Zij zijn evenwel alle bekend
en staan op een zwarte lijst. De
autoriteiten treden over het alge
meen streng en soms ongenadig
tegen hen op. Sommige bedrijven
zijn zelfs gesloten. Vanzelfspre
kend kan een dergelijk sanctie niet
algemeen gemaakt worden, omdat
er ook sociaal-economische proble
men ten nauwste mee verbonden
zijn. Maar, naar de autoriteiten
verklaren, om te voorkomen dat
morgen water even schaars wordt
als diamant, zal men consequent
en met overleg moeten optreden.
Aan de Ardèche is het vaak heerlijk toeven aan helder water.
