Gouden jaren
voorbij voor
Cape en
141 p
W
ONDANKS SPACE SHUTTLE-KOORTS
Cocoa Beach, Amerika's springplank naar de ruimte.
'ken, i| redacteur ruimtevaart bracht een bezoek aan 's werelds beroemdste springplank-naar-de-ruimte,
merikaanse ruimtevaartcentrum op Cape Canaveral in de staat Florida, waar alles in gereedheid
45.oöë|t gebracht voor de komst van de Space Shuttle, het toestel dat wordt gelanceerd als een raket,
aarde cirkelt als een satelliet en op de begane grond terugkeert als een vliegtuig,
enkele jaren - zo wordt verwacht - zullen de huidige wegwerpraketten grotendeels hebben
tan en zal hun rol door die Space Shuttle zijn overgenomen. Maar toch heeft Cape Canaveral
teeds niet over gebrek aan werk te klagen. Met een Japanse communicatiesatelliet met een tweetal
ier-voertuigen voor Venusonderzoek, met de Europese communicatiekunstmaan OTS-2, met enkele
.-militaire lanceringen en straks - in juni - de lancering van de Europese GEOS-2, is er nog voldoende
,5-000k aan de winkel.
is in crfeze pagina een impressie van Cape Canaveral en zijn omgeving. Het verhaal van een in vroeger
i OegsB bijna vergeten gebied van garnalenvissers en uitgesrekte sinaasappelkwekerijen, dat plotseling
ve!t als onbetwist hoogtepunt uiteraard de mensen-op-de-maan-periode in de vaart der volken werd
jzondi een degelijke Nederlandse zonnebril lijkt op
let, lij, stukken na in staat je ogen te beschermen
2 ka de overmacht van verblindend zonlicht, die
e, wayervalt op het dak van het bijna 156 meter
'.eer bj ye|jic|e Assembly Building (VAB), dat ook
6.ooorlijk een zeer opvallende plaats inneemt in
eercomplex 39 op Cape Canaveral. Het dak,
ockhuj de warme wind van de Atlantische Oceaan
keukëf hennes, bliksemafleiders en traliehekken
n toilet 's a's een wit-hete woestijn, waar je
kamerend als je bent aan de veelvuldig grijze
eterra enhemel boven Nederland bijna letterlijk
5000 ;,ap °P je ogen krij^t-
larrisson, de speciale gids van NASA (het
kherei rikaanse bureau voor lucht- en ruimtevaart),
Jfc'i'n( er ook z°nder zonnebril! niet anders
balko heeft het allemaal al vaker meegemaakt,
barfijl je tranende, pijnlijke ogen zich slechts met
2e etrootste moeite van de klap herstellen en je
kkapel wat onzeker volgt door de zinderende hitte,
Harrisson op vier vage, grijsgrauwe gestalten,
larderfich wat waaghalzerig op de uiterste rand van
9.000jlak ophouden. Als we dichterbij komen, slaan
urn gerafelde vleugels uit en laten ze zich
vïwei klapwiekend pardoes „overboord" vallen.
itzicht?ijken gieren, die het woestijnlandschap, daar
eukcnien kleine honderdzestig meter boven de moe-
ikamefen van Florida, completeren.
Iderka
'l- CVjzerden", zegt Harrisson. „Tenminste, dat zou-
).000jjullje waarschijnlijk zeggen. Wij hier noemen
neestal „Florida turkey's (Floridase kalkoe-
s litf'. En voor de rest vindt hij het duidelijk niet
in dj006*16 waard er nog méér woorden aan te
pillen. Hier, in dit vreemde stuk Florida, met
isiekaj moerassen, brede rivieren, palmbomen en
parie begroeiing, heerst sinds enige tijd een nieu-
!ifdTuPekte- die niets te maken heeft met het vochtig-
camcr, klimaat of met insektebeten. Het is de „Space-
■atuurjtlekoorts", die steeds heviger om zich heen
amertjt en die ook Ed Harrisson niet ongemoeid
i.OOO.k gelaten.
■jk", zegt hij, „dóór wordt volgend jaar de eerste
re Shuttle gelanceerd". Zijn hand wijst naar
mejrnachtig betonnen platform (launchpad 39), dat
lassen]1 a°ht jaar geleden dienst deed als startblok
sruimf Apollo-astronauten met de maan als bestem-
°peig. Toen waren het geen Space Shuttles, die
z idefen gelanceei"d> maar reusachtige raketten van
IS° pritype Saturnus V. Die Saturnus heeft nu echter
.000, daan en zijn voorbeeld zal naar wordt
genomen over enkele jaren worden gevolgd
,K t verscheidene andere rakettenfamilies, zoals
——Atlas/Centaur, de Thor/Delta en de Titan/Cen-
-ffl wier taken moeten worden overgenomen door
ope «Shuttle".
faHe vlucht
pouw
.000,j wegwerpraketten mogen dan straks hebben
'khuii^aan me* ^ank natuurlijk voor de bewezen
vijverpten dat betekent niet dat de gloriedagen
keu- Cape Canaveral nu ook tot het verleden
en 2$ren. Integendeel waarschijnlijk. Bij NASA
older^1 men dat de problemen bij de ontwikkeling
outeijhet Shuttle-ruimtevliegtuig problemen die
.ooo.fal te maken hebben met de drie hoofdmotoren
.mndpoedig kunnen worden verholpen en dat het
(tel tóch nog in juni van het volgend jaar voor
i eerste proefvlucht in een baan om de aarde
worden gestart. De bemanning voor die trip
hmiddels al aangewezen: veteraan-astronaut
fi Young en nieuweling Robert Crippen.
ifwachting van de komst van de Space Shuttle
[r op Cape Canaveral al het één en ander
eurd. Maar toch zijn de veranderingen de
(rme ommezwaai van wegwerpraket naar min
is honderd keer achtereen te gebruiken ruimte-
gtuig in aanmerking genomen maar betrek-
jjk gering. Men blijft royaal gebruik maken van
rlei installaties die in feite al voor de verwezen-
ng van het Apollomaanproject (en later ook
voor het Skylab-programma) werden ontwor-
en gebouwd. Stérker nog, de aanwezigheid van
lie ingenieuze installaties was zelfs van door-
gevende betekenis toen in 1972 het besluit werd
men om het Kennedy Space Center op de
j pe" tot primaire thuishaven van de Space
ittle te promoveren.
behoefden uiteindelijk maar twee nieuwe oe-
grijke zaken aan het bestaande arsenaal te
•den toegevoegd. In de eerste plaats een enor-
betonnen landingsbaan ten noordwesten van
VAB (4,5 km. lang en bijna 100 meter breed),
irop de Shuttle na een ruimtevlucht kan neer
ken. En daarnaast nog twee hangars, waarin
^gekeerde Shuttles worden gecontroleerd en
arin o.a. hun „nuttige lading" door een nieuwe
worden vervangen. Deze hangars eveneens
kbij het VAB zijn door een ruim drie kilome-
t lange taxi-baan met de hoofdlandingsbaan
rbonden.
It VAB zélf qua inhoud nog altijd het op éen
na grootste gebouw van de Verenigde Staten
(slechts het Boeing-assemblagegebouw in Seattle is
juist even groter...) was aanvankelijk uitsluitend
bestemd voor het in elkaar zetten van de 110 meter
lange Saturnus V-maanraketten, die vervolgens
rechtstandig door de grootste deuropening ter
wereld (Ed Harrisson vergeet die enorme deuren
overigens te noemen...) naar het op enkele kilome
ters afstand gelegen startplatform werden gereden.
Dat Saturnus-tijdperk is nu voorgoed voorbij; de
herinnering blijft er slechts in de vorm van een
op korte afstand van het VAB in verschillende
segmenten op de begane grond uitgespreide Satur
nus V. Maar de Space Shuttle blijft royaal gebruik
maken van de installaties die voor deze Apollo/Sa-
turnus-combinaties werden uitgedacht. En in het
VAB wordt momenteel de laatste hand gelegd aan
de ruimten waarin voortaan Space Shuttles en hun
reusachtige, op vaste brandstof werkende steun-
motoren voor de lancering in gereedheid worden
gebracht.
In het inwendige van het VAB op de 37ste
verdieping wijst Ed Harrisson naar een voor
de leek wat ondoorzichtige jungle van metalen
platforms, steigers, traliewerk, buizen, stangen en
balken: „Hiervandaan zal volgend jaar de eerste
Space Shuttle worden versleept naar z'n lanceer-
platform". Het is betrekkelijk donker in het VAB,
maar door een deuropening baant zich de verblin
dend felle zon van Florida een weg langs al dat
kosmisch steigerwerk. Gigantische meccanocon
structies die niet alleen in dit immense gebouw,
maar op héél Cape Canaveral zo'n belangrijke rol
spelen.
Al in 1947 werd het gebied van Cape Canaveral
met z'n moerassen, eilandjes, meren, rivieren,
sinaasappelkwekerijen en vissersgehuchten door
de Amerikaanse regering officieel bestemd tot
proefterrein voor raketlanceringen. Waarom die
keus viel op dit stukje bijna-tropisch Florida? Niet
om het klimaat en de weersomstandigheden (torna
do's, orkanen en zware onweersbuien kunnen er
van tijd tot tijd enorm huishouden...), maar voorna
melijk vanwege het feit dat er zich in zuidoostelij
ke richting een langgerekte keten van eilanden en
eilandjes tot meer dan vijftienduizend kilometer
over de Atlantische Oceaan uitstrekt (eindpunt
Ascension Island). En op die eilanden konden
volgstations worden géinstalleerd. Het waren dan
in feite ook de eilandjes buiten Florida die van
Cape Canaveral Amerika's voornaamste spring
plank naar de ruimte maakten.
Nee, zeker niet in de eerste plaats om het klimóót
werd dit stukje Florida (die naam dateert van
begin zestiende eeuw, toen de Spanjaarden, die het
gebied koloniseerden, het „Pascua florida" noem
den, naar het bloemenfeest op Pasen), uitverkoren
als Amerika's meest vooruitgeschoven aardse com
mandopost bij de „verovering van de ruimte".
Cape Canaveral en het aangrenzende Cocoa Beach
zijn vrijwel tropisch en de vochtige hitte, die doet
denken aan een onontkoombare sauna, kan er
verlammend werken, zeker op bezoekers uit gema
tigder streken. In de winter is het een goed
De bekendste lanceerbasis ter wereld is ongetwij
feld „Cape Canaveral" in de Amerikaanse staat
Florida, gelegen aan de Atlantische Oceaan. Op
Cape Canaveral hebben niet alleen alle Apollo-
lanceringen naar de maan plaatsgevonden, maar
ook schoten op de planeten Venus, Mars en Jupi
ter, terwijl daarnaast vanaf diezelfde basis onder
de subtropische zon vele tientallen ruimtevoertui
gen in allerlei banen rond de aarde zijn geslin
gerd.
Toch is Cape Canaveral slechts één van de vele
lanceerbases die in de loop der jaren tot stand
zijn gebracht, niet alleen in Amerika en Rusland,
maar ook in Azië, Afrika en Latijns-Amerika.
Naast Cape Canaveral beschikken de Amerikanen
over de zgn. Western Test Range (Vandenberg) in
Californië, die vooral veel wordt gebruikt voor
lanceringen in min of meer polaire banen en
vanwaar in 1981 ook Nederlands tweede kunst
maan, de IRAS, van start zal gaan, daarbij in het
voetspoor tredend van nummer één, de kleine
maar o zo succesvolle ANS. Amerika's derde
lanceerbasis voor satellieten is Wallops Island in
de staat Virginia, waar slechts zo nu en dan een
lichtgewichtsatelliet per Scout-raket wordt afge
vuurd.
De Sowjet-Unie beschikt eveneens over een drie
tal lanceerbases. In de eerste plaats Tjoeratam
in Kazachstan, vanwaar bemande ruimteschepen
worden afgevuurd en schoten op de maan en de
planeten Mars en Venus worden gelost. Tjoeratam
zou men het Russische „Cape Canaveral"' kunnen
noemen, terwijl de basis Plesetsk vooral voor
militaire en semi-militaire experimenten wordt
gebruikt (min of meer vergelijkbaar met Vanden
berg). Plesetsk ligt in de buurt van Archangelsk
(binnen de poolcirkel). De derde Russische lan
ceerbasis is Kapocstin Jar, niet ver van de Zwarte
Zee, vanwaar voornamelijk - net als op Wallops
Island - lichte kunstmanen worden gelanceerd.
In Azië zijn tot dusver twee lanceerbases in
gebruik: de Japanse basis van Kagoshima en de
Chinese basis Sjoeang Tsjeng-tsjoe. Over enkele
jaren zal trouwens ook India over een eigen
lanceringscentrum beschikken.
In de Indische Oceaan - vlak voor de kust van
Kenya - bevindt zich een platform dat al verschil
lende keren heeft dienstgedaan als startblok voor
zowel Italiaanse als Amerikaanse kunstmanen
(lanceringen per Scoul-raket). Dit San Marco-plat-
form is op het ogenblik de enige lanceerbasis in
i een geweldig uitzicht over de uitgestrekte lanceerterreinen
klimaat, in voor- en najaar is het er nog uit te
houden, maar in de zomer als de temperatuur
maar hoogst zelden beneden de dertig graden
Celsius komt is de hoge zon zelfs de donkerste
zonnebril de baas en roepen Cocoa Beach, Mel
bourne, Titusville, Indialantic, Merritt Island en
Cape Canaveral herinneringen op aan Afrikaanse
havensteden. Niet alleen het beton is er kokend
heet, ook de stranden geven nauwelijks verkoeling
en het water in de zwembaden van de talrijke
motels in Cocoa Beach is aanmerkelijk koeler dan
dat van de Atlantische Oceaan.
Toerisme
Amerikanen wéten dat en zij laten Florida in de
zomer dan ook nadrukkelijk links liggen. Neder
land echter heeft Florida sinds kort óók „ontdekt"
Het V.A.B. op Cape Canaveral
en dat betekent dat men er nu met vliegtuigladin
gen tegelijk heentrekt. De reis is nauwelijks duur
der dan een trip naar de Canarische Eilanden en
het is in elk geval weer eens wat èinders. Maar
de zomer is in feite wel het slechtste seizoen voor
een dergelijk bezoek aan Florida, de honderden
kilometers lange, witte en met palmen gestoffeerde
zandstranden ten spijt.
Het grootste deel van al die toeristische aktiviteit
voltrekt zich overigens voornamelijk in het zuiden,
rond Miami met z'n honderden motels en hotels.
Het aan Cape Canaveral grenzende Cocoa Beach
is veel en veel rustiger. Je kunt daar tien minuten
achtereen over het brede strand lopen zonder ook
maar iemand anders tegen te komen. De enige
levende wezens zijn de pelikanen, zeemeeuwen en
een stel watervlugge en uiterst bedrijvige strandlo
pertjes. Er zijn èndere tijden geweest. De bevol
king van Cocoa Beach die ooit een redelijk
bestaan vond in sinaasappels, grapefruits, in vis
en garnalen uit Atlantische Oceaan en Banana
River en die de leveranties verzorgde aan Patrick
Air Force Base (het officiële vliegveld van Cape
Canaveral) leek er tot aan de zestiger jaren
uitdrukkelijk naar te streven zoveel mogelijk bui
ten de maalstroom van de tijd te blijven. Maar
daaraan kwam definitief een eind toen in 1961
werd besloten het gebied van Cape Canaveral
ook te gebruiken als springplank naar de maan
in het kader van het Apolloprogramma.
Het oude Cape Canaveral moest drastisch worden
uitgebreid met het aangrenzende, noordwestelijk
gelegen Merritt Island, een grotendeels onbewoond
gebied met sinaasappelkwekerijen, muskietenrijke
lagunen, massa's wilde vogels (waaronder sierlijke
flamingo's) en zelfs alligators, die op een gegeven
moment bijna waren uitgestorven, maar die nu
na officieel beschermd te zijn verklaard weer
bij duizenden in de vele watergebieden van Florida
voorkomen. Zo'n 460 mensen moesten Merritt Is
land verlaten, toen NASA er begon met de aanleg
van de Apollo/Saturnus-basis, die nu bezig is Ame
rika's belangrijkste Space Shuttle-basis te worden.
En toen pas bleek ook de rijke historische beteke
nis van dit gebied. Er werden Indiaanse grafheu
vels en paalwoningen gevonden, waaruit tal van
belangwekkende voorwerpen konden worden ge
borgen sommige zelfs zo oud als onze jaartelling
en aan de Atlantische kust werden verschillende
sporen gevonden van Spaanse aktiviteiten in de
zestiende eeuw.
Zegt dr. Charles Fairbanks van de universiteit van
Florida: „Dit was één van de gebieden waar de
westerse beschaving naar de Nieuwe Wereld kwam
en nu is het de streek vanwaar onze beschaving
zich naar andere werelden zal uitbreiden".
In het begin van de zestiger jaren telde Cocoa
Beach zo'n zesduizend inwoners en was het een
betrekkelijk saaie strook huizen langs de kust,
Space Shuttle-lanceerplatform nadert voltooiing.
er „maar" ruim een miljoen belangstellenden rond
de „cape". Daarna is de rust weergekeerd. Cocoa
Beach leeft weliswaar nog steeds van de ruimte
vaart en als straks de Space Shuttle gaat vliegen,
zal er opnieuw leven in de brouwerij komen, maar
de gouden dagen van weleer zijn bijna voorbij.
Het strand is bijna verlaten.
Even buiten de witte branding duiken een paar
altijd hongerige pelikanen naar vissen.
Op Cape Canaveral wordt afscheid genomen van
Ed Harrisson („Bedankt Ed!").
De zon is verdwenen achter alsmaar hoger klim
mende wolkenmassa's, de temperatuur is nog
steeds ruim dertig graden en via de televisie wordt
een nieuwe waarschuwing voor tornado's uitgezon
den; een instructief en nogal spectaculair ogend
filmpje laat zien wat je het beste kunt doen als
je door zo'n tornado wordt bedreigd-
Er zal vanavond geen lancering zijn.
Alleen maar zwarte koffie en whiskey-met-een-rie»
tje.
En de hitte blijft, vochtig en klam.
Cape Canaveral en Cocoa Beach Amerika's
springplank naar de ruimte mei 1978.
Afrika, maar zoals bekend kan daar binnen een
jaar verandering in komen als de Duitse firma
Otrag inderdaad kans ziet om vanuit de provincie
Shaba in Zaïre met een super-goedkoop raketsys
teem een eerste kleine kunstmaan in een baan om
de aarde te brengen. De basis Hammaguir in
Noord-Afrika - door de Fransen gebruikt voor hun
eerste eigen kunstmaanlanceringen - is allang
gesloten en ontmanteld.
Hetzelfde geldt min of meer voor de basis Woome-
ra in Australië, die eens werd beschouwd als
Europa's belangrijkste springplank naar de ruim
te. Maar vrijwel alle Europese raketlanceringen
vanaf Woomera mislukten en de enige keer dat
er vanaf Woomera met succes een kunstmaan in
een baan om de aarde werd gebracht, was met
de lancering van de Britse „Black Arrow"...
En dan is er tenlotte - zij het zeker niet op de
laatste plaats - de basis bij Kouro in Frans-Guya-
na. Vanaf dit lanceringscentrum op de evenaar
hebben de Fransen verscheidene geslaagde ruim-
teschoten naar hun Diamantraket gereali-seerd en
volgend jaar moet daar ook de eerste in Westeuro
pees verband ontworpen en gebouwde Arianara-
ket starten.
waar de eigenaars van de schaarse motels blij
waren met iedere min of meer verdwaalde toerist
In de jaren 1968-'70 echter was datzelfde Cocoa
Beach meer dan eens een regelrecht gekkenhuis,
overkokend van massahysterie, waar niemand ooit
nog leek te slapen, waar enorm veel werd gedron
ken champagne overigens meer dan eens uit
plastic-bekers en whiskey door rietjes om
te voorkomen dat die nooit ontbrekende ijsblokjes
voortdurend tegen je lippen dobberen en waar
de feestjes legio waren. En de stranden stonden
vol kampeerwagens en caravans. Dat was in de
hoogtijdagen van het Apollo-project, toen de mo
tels merendeels met aan de ruimtevaart ontleen
de namen als paddestoelen uit de grond schoten.
Nu is Cocoa Beach weer een stuk rustiger gewor
den. Waarschijnlijk komt de heksenketel van die
bewogen zestiger jaren nooit meer terug. Het is
een onweerlegbaar feit dat Cocoa Beach zijn huidi
ge welvaart aan Cape Canaveral en aan de ruimte-
vaart-business te danken heeft. Aan de lange brede
autoweg langs de kust, de North Atlantic Avenue,
vind je dan ook nog steeds motels met namen als
„Satellite", „Apollo", „Moonport", „Stardust",
„Starlight" en „Vanguard" en er hangt een bord
met een in grote letters geschreven welkom aan
het (Europese) GEOS-lanceringsteam, dat volgende
maand de voor stralingsonderzoek bestemde
GEOS-2 op weg moet helpen naar een 36.000 km
hoge omloopbaan in de ruimte. Toch is een zekere
kater na het grote feest van de zestiger jaren
merkbaar en zelfs de Space Shuttle zal daar
waarschijnlijk maar weinig aan veranderen.
Tornado
Terug naar de „cape". Aan de horizon pakken
loodgrijze wolken met vette randen zich samen
er is onweer op komst. Een vale adelaar zweeft
traag rond het VAB, dat Ed Harrisson meldt
het nog altijd met iets van trots in zijn stem
genoeg staal bevat om er 30.000 auto's van te
maken. Straks zullen in Cocoa Beach via het
regionaal t.v.-station waarschuwingen worden uit
gezonden voor tornado's en zware onweersbuien
en zullen de metalen werktorens rond de raketten
op Cape Canaveral kreunen onder het gierend
geweld van een tropische storm met een onschuldi
ge meisjesnaam. Slagregens overspoelen de „cape"
(„De meest zegenrijke regen sinds vorig jaar juni",
vertelt die avond een opgewekte t.v.-commentaior,
na kort tevoren beelden te hebben getoond van
een door een tornado verwoest schoolgebouw,
waarin twee kinderen de dood vonden en honderd
gewond raakten). En de volgende dag zo beloven
de weerprofeten zal de zon weer loodrecht staan
te schijnen boven de poelen en plassen, de liniaal-
rechte wegen en de betonnen platforms van dit
unieke stukje Florida, dat slechts één raket telt
die nóóit zal worden afgevuurd een zwart-wit
geringde vuurtoren.
Jules Verne liet meer dan een eeuw geleden zij'n
maanvoertuig, de „Columbiad", door een geweldig
kanon afvuren van een plaats op slechts 150 km
afstand van het huidige Cape Canaveral en dat
gebeuren werd althans volgens zijn boek door
vijf miljoen mensen bijgewoond. In 1969 bij de
eerste werkelijke vlucht naar de maan waren
