Verandering
gezocht,
het
toverwoord
is
NEP
Dertig jaar Israël
momentopname 2
hisi
deze
eel e
die
ingsmZALEM, april „We hebben Menachem Begin
bek ge kozen omdat we zo gek op hem waren", zegt
rk Vn Livni in de vliegtuigstoel naast me, „maar omdat
d|a bijna dertig jaar Labour verandering wilden".
(niekie verandering is Israël volop bezig te krijgen en
ordet Begin mogen de meningen verdeeld blijven, stellig
bijzondere man, maar niet de architect van de
d5|ezingsoverwinning van vorig jaar. Dat was num-
vers twee in de Likoed-hierachie Ezer Weizman, nu
ÏWV ster van Defensie. Wat heet trouwens winnen? Veel
'P A^rkelijker dan de Likoed-winst (van 38 naar 47
ruis in de Knesset) was het verlies van de Ma'ararch,
die zo lang verantwoordelijkheid
i gedragen, de partij van Golda Meir en Peres, van
enji en Abba Eban, die van 51 terug viel op 31 zetels.
gel aet opmerkelijkst de winst van een nieuwkomer,
speejiet woord verandering uitdrukkelijk in zijn naam
welgeschreven, de Democratische Beweging voor Ver-
van prof. Yigael Jadin, de archeoloog die de
Stavingen leidde van de rotsvesting Masada aan de
t te n Zee, eens paleis van Herodes en laatste bolwerk
tevo joods verzet tegen de Romeinen, nu een nationaal
Jadin - in '48-'49 stafchef van het leger dat
h de Arabische invasie van het lijf hield - won 15
acht\s in één klap.
«tendering dus. Waarom? Omdat Israël niet meer is
11 2j<het ons op afstand lijkt te zijn, een land in de groei,
vooris dertig jaar, ruim volwassen en bevoogding kenne-
Livni formuleert het aldus: „Je moet goed
maken, zegt hij, tussen een jood en een
-rsjeih. Er is een groot verschil, het is totaal wat anders.
ient$\ is niet langer allereerst het toevluchtsoord van de
(haiolgden, de wijkplaats voor hen die de massa-slach-
^«overleefden, het thuisland van wie zich de verschrik
url^en herinneren. Die generatie is er nog wel, de joden
ioog in oog hebben gestaan met de vrees om te
eit sljen uitgeroeid en de pioniers onder hen die de
accftve staat hebben gesticht, een plechtanker van hoop
Carmen-avocados voor Europa: een produkt dat in buitenlandse schepen werd verladen, terwijl de Israëlische koopvaardijvloot meer dan elf weken stil lag
Bij de momentopname van deze droevige situatie behoort
vervolgens, dat de nieuwe regering de loontrekkers
tegemoet lijkt te treden met een vertoon van flinkheid,
dat in de gegeven omstandigheden als vanzelf het beeld
oproept van de olifant in de porseleinkast.
In de week van mijn bezoek verschijnen er voor het
eerst in dertig jaar twee dagen geen kranten. Na die
twee dagen staakten radio- en tele visie-journalisten door
De Israëlische koopvaardijvloot lag al elf weken werke
loos, en de staatsrederij ZIN had bereids een deel van
haar dreigement uitgevoerd en 10 schepen verkocht Ook
El-Al ging uit de lucht, de grote vogels met de blauwe
staarten moedeloos liggend op hun nest in Lod, gestran
de reizigers wanhopig pogend andere maatschappijen te
vermurwen, het regende afzeggingen van toeristenbe
zoek. „Redt El-Al" smeekte de nieuwe directie in een
pagina-grote advertentie in een beroep op de publieke
opinie. Zij had echter zelf de zaak gesloten, want die
is verziekt en dat weet iedereen, zei het management:
acht werkcomité's maken in feite de dienst uit en dat
kan niet langer worden getolereerd. Maar als het mes
er in moest, moest het dan nu en op deze paniekerige
manier? En toen gingen tenslotte ook nog een dag alle
scholen dicht: de salarissen zijn laag en de aangekondig
de politiek van Simha Ehrlich is, dat hij loonsverhogin
gen wil baseren op arbeidsproductiviteit en dat de
openbare dienstverleners minder in de geneugten zullen
delen.
Zo is de verandering gekomen. En er is nog meer in
petto, want Flomin heeft zijn eigen troetelkind: de
regering gaat haar aandelen in veertig tot vijftig bedrij
ven op de markt verkopen, te beginnen met die van drie
banken. Achteruit met de staatsbemoeiing, vooruit met
het vrij ondernemen, het mes in de bureaucratie: dat
zijn de nieuwe wegwijzers. En wat met de idealen die
de pioniers van Israël over de opbouw van een socialisti
sche staat hebben gehad?
Veel zal afhangen van de reactie van de Histadroet, het
machtige vakverbond met z'n 1,3 miljoen leden, door
Begin in een zwak ogenblik al eens als „bolsjewieken"
aangeduid. De Histadroet, zelf een van de grootste
werkgevers van het land, heeft onder leiding van secreta
ris-generaal Jeruham Meshei tot nog toe onderkoeld en
omzichtig geopereerd. In de industrie werd een loonsver
hoging van 12,5 procent per 1 april en nog eens 2,5 in
oktober overeengekomen, maar de dialoog met Ehrlich
duurt voort, allereerst over de prijzen, waarvan Meshei
er een aantal bevroren wil zien.
JAN ONSTENK
WÊ
Ie mannen van de aan de macht zijnde Likoed-coalitie die tot de haviken
rden gerekend: premier Menachem Begin en generaal Arik Sjaron, de
■voerder die in de Yom Kippoer-oorlog van 1973 het Suez-kanaal overstak
Ihet Egyptische Dei
listér van landbouw.
houvast in Eretz-Israël. Maar zij vormen een slinkende
jderheid
Een pond voor dertien cent.
Het toverwoord is NEP. De drie letters betekenen hetzelf
de wat zij ooit in de Sovjet-Unie betekenden: een Nieuwe
Economische Politiek, maar voor de rest wordt iedere
vergelijking mij glimlachend afgeweerd door Jehezkel
Flomin, de vice-minister van financiën. Want de NEP
in Israël bedoelt eerder een bevrijding te zijn uit het
bureaucratische netwerk dat in vroeger jaren van staats
wege is gevlochten, om aldus - en vooral - ruim baan
te maken voor het particulier ondernemen en het vrije
spel van de maatschappelijke krachten. Het is een zeer
herkenbaar en onvervalst liberaal geluid dat hier klinkt,
al is het nog te vroeg - de NEP begon vorig jaar op
28 oktober - om vast te stellen of het ook de verwachte
welluidende melodie oplevert. Vooralsnog is eerder een
puinhoop te zien gebleven. Gebleven, want zij was er
al.
De NEP begon met een nieuwe devalutatie van het
Israëlische Pond, de Lira, met liefst veertig procent. Nu
waren daar al vijf devaluaties aan voorafgegaan (80
procent in 1953, 67 in 1962, 17 in 1967, 20 in 1971 en
42 in 1974 na de Yom Kippoer-oorlog) en het eindresul
taat is dat dit pond, een naam die toch enig gewicht
suggereert, nu is terechtgekomen op ongeveer 13 cent.
Volgens de klassieke theorie is dat goed voor de export,
maar het maakt de import duurder en omdat Israël veel
meer in- dan uitvoert, joeg de jongste devaluatie de
inflatie verder omhoog.
Ook daarover bestaan cijfers om van te rillen. De kosten
van levensonderhoud stegen in het jaar na de Yom
Kippoer, 1974, met 56 procent Het volgend jaar was
gunstiger - 23,5 procent - maar in 1976 was de prijsstij
ging weer 38 procent. De vorige schatkistbewaker Jehos-
hua Rabinowitz had gehoopt de inflatie in 1977 tot 27
procent te kunnen beperken, maar de NEP heeft er
tenslotte 42 procent van gemaakt en Rabinowitz heeft
dan ook geen goed woord over voor de verrichtingen
van zijn opvolger, de inmiddels al befaamde Simha
Ehrlich, hoe fraai diens naam voor een department van
financiën ook klinkt.Flomin is echter, net als zijn collega,
optimistisch, althans niet verrast door wat er met de
prijzen is gebeurd: dat was voorzien. Eerste opzet van
de NEP was nu eenmaal om voortaan de lira-koers zijn
eigen waarde op de geldmarkt te laten vinden en niet
langer te werken met allerlei kunstmatige koersen voor
verschillende doeleinden in samenhang met een sturend
systeem van belastingen en subsidies. Tegelijk schafte
Jehezkel Flomin in de Knesset peinzend over zijn
aandeel in de NEP, de Nieuwe Economische
Politiek: de regering gaat haar aandelen in veer
tig tot vijftig ondernemingen aan het publiek
verkopen.
de NEP de heffingen op de import af (gemiddeld 15
procent) maar ook de exportsubsidies.
Het beoogde doel van de gehele manoeuvre is allereerst
om nieuw kapitaal in het land te krijgen: de kapitaal-im
port werd 45 procent aantrekkelijker. Vrijer geldverkeer,
het afschaffen van importvergunningen, verhoging van
de BTW, prijsverhogingen o.a. voor benzine en vervoer
behoorden evenzeer tot het NEP-pakket, dat uiteraard
ook van grote invloed is op de lonen. En op de begroting.
Popeye zonder spinazie
Ehrlich kwam met een miljoenennota van rond 180
miljard pond, waarvan niet minder dan één-derde dit
jaar nodig is voor rente en afbetaling van staatsschulden
(een erfenis van Labour, waarvoor Flomin een scherp
beeld gebruikt: ze speelden Popeye, maar vergaten de
spinazie), één-derde voor defensie en de in verhouding
schamele rest voor alle andere onderwerpen van staats
zorg. Het gevolg laat zich raden: te weinig geld voor
woningbouw, onderwijs, sociale diensten, enzovoort.
Wat Sjaron in de Sinaï als „voldongen feit" wilde vast- en zijn defensie-collega Ezer Weizman liet stilleggen: bulldozers bij de aanleg van wegen naar nieuwe nederzettingen
i sabra's groeien
is een sabra, het woord waarmee men allen
die in Israël zelf zijn geboren. Die aanduiding
vondst te zijn van Chaim Weizmann, de eerste
Sabra is de vrucht van een cactusplant:
van buiten, smakelijk en sappig als men de
heeft doorbroken. Dat is het beeld van de
Israëli, een menigte van vooral jongeren, die
meer dan de helft van de bevolking vormen,
er zijn nog maar weinig sabra's van t
vader in Israël werd geboren: niet meer dan éen
vijf. De helft van hun vaders kwam oorspronkelijk
en het Midden- en Nabije Oosten,
hen bijvoorbeeld de joodse gemeenschap van
die in 1949-1950 bijna in haar geheel - 46.000
naar Israël werd overgevlogen in een beroemde
die elders in de wereld als het „vliegend tapijt"
maar hier met fijner historische zin wordt
met een verwijzing naar Exodus 19:4: „Op
heb ik u gedragen en hier bij mij
die helft dan verder nog de zeer velen o.a.
en Marokko; de rest van de sabra-vaders stamt
uit Europa.
meeste sabra's hebben dus van huis uit verno-
hoe het de Joden in de wereld is vergaan, maar
generatie hier is het in beginsel niet anders
onze: zij bouwt haar eigen leven op, met
ervaringen, van de eigen tijd. Maar in een land
waar de atmosfeer zo vol is van de historie
vele eeuwen en tegelijk zo duidelijk doortrokken met
element van onzekerheid, omdat het bestaan er nog
bevestigd is in vrede, blijft een spanning voelbaar,
wil vrede, en velen willen haar nu, maar een
is niet bang om als jood te worden uitgeroeid,
zorg geldt veeleer de jonge staat, die hij niet
wenst te zien. Je moet het zo'n beetje zien
nieuwe auto, zegt Aaron. Daar ben je zuinig
geen krassen en deuken.
is zeker te simpel en het staat in elk geval
van welk hooggestemd ideaal dan ook. Het is
gericht en dat is precies de denkwijze
politieke topfiguren als Ezer Weizman en
hun Israël is niet een land van bange joden
van weerbare Israëli's, zelfverzekerd, maar ook
van twijfel.
de Jom Kippoer-oorlog van 1973 de Arabische
een kick heeft gegeven, gaf zij het Israëlisch
een deuk. De leiders bleken te kunnen
hoewel de aanvankelijke schade militair tenslotte
kon worden hersteld, dankzij o.a. een dwarse
als generaal Ariël (Arik") Sjaron, de aanvoerder
brigades die het Suez-kanaal overstaken, het
Derde leger van zijn verbindingen afsneden
naderden tot bij kilometerpaal 101. Sjaron is
van landbouw en was een paar maanden
de drijvende kracht achter de poging, om han-
de onderhandelingen met Egypte nieuwe „voldon-
te scheppen door uitbreiding van deTsraeli-
nederzettingen in de Sinai'-woestijn. Een psychologi-
blunder, onmiddellijk door de woedende pragmati-
afgestraft, met een zwakjes tegenstribbelen-
op de achtergrond,
van twijfel: de militaire ingreep in Zuid-Libanon
een nieuwe blunder, een krachsvertoon dat vele
het leven kostte en z'n feitelijke doel
Men kan moeilijk aannemen, dat dit het
verandering is dat de Israëli's in meerderheid
Geldt dat ook voor wat er nieuw is op ander
