Groeiend aantal
over misstanden
beschuldigingen
bij Endegeest
Mgr. Gijsen: missie alleen
in trouw aan leiding van
kerk te verwezenlijken
Beschuldigingen zijn
schromelijk overdreven91
kerk
wereld
Gereformeerde synode achter
fonds van Wereldraad tot
bestrijding van het racisme
BINNENLAND
LEIDSE COURANT
DONDERDAG 6 APRIL 1978 PAGINA 4 i{E(
GENEESHEER-DIRECTEUR DR. G. MOJET
Psychiatrisch centrum Endegeest in opspraak
NA DIEFSTALLEN NU OOK VERMEENDE MISHANDELINGEN
LEIDEN/OEGSTGEEST - De beschuldi
gingen over ontoelaatbare praktijken op
het gemeentelijk psychiatrisch ziekenhuis
Endegeest te Oegstgeest krijgen steeds
meer het karakter van een olievlek. Had
den de eerste beschuldigingen nog louter
betrekking op de afdeling voor diep zwak
zinnige jongens „Voorgeest", de laatste
dagen doen ook steeds meer verhalen de
ronde over misstanden op andere afdelin
gen van Endegeest. Een aantal daarvan
is ook binnengekomen op het postbusnum
mer 1020 in Oegstgeest dat de actiegroep
„Pet met de Z(wakzinnigenzorg)" heeft
opengesteld voor allen die hun ervaringen
over Endegeest willen spuien, werkne
mers oud-werknemers, patiënten en fami
lieleden.
Daarmee is het psychiatrisch ziekenhuis
van de gemeente Leiden opnieuw in op
spraak gekomen. Zoals bekend kwamen de
eerste berichten over misstanden bij Ende
geest in deze krant kort na de bedreiging
van de geneesheer-directeur, dr G Mojet.
door een leerling-verpleegkundige Deze
wilde de heer Mojet te spreken krijgen
over vermeende misstanden op Endegeest,
maar zou geen gehoor hebben gekregen
toen hij zich tot de directie wendde Daar
op toog hij begin maart op een midder
nachtelijk uur naar de woning van dr
Mojet om deze onder bedreiging van een
pistool te spreken te krijgen. De jongeman
werd daarop door de Leidse politie aange
houden en is intussen in verzekerde bewa
ring opgesloten in de strafgevangenis in
Den Haag Nog diezelfde week meldde
onze krant dat de politie overwoog naar
aanleiding van de verklaringen van de
verpleger een onderzoek in te stellen naar
gepleegde strafbare feiten bij het gemeen
telijk psychiatrisch ziekenhuis. Het besluit
dit onderzoek in te stellen werd bespoe
digd na een actie van de groep „Pet met
de Z" die bij de poort van Endegeest een
pamflet uitdeelde waarin concrete beschui
digmgen stonden aan het adres van hoofd
broeder S van Jongens Voorgeest, de af
deling waar ook de aangehouden leerling-
verpleger enige tijd gewerkt had De actie
groep is intussen bezig zoveel mogelijk
ürr*r|Hlt
Als alle verhalen die thans de ronde doen
zouden kloppen dan is r.u nog niet veel
meer dan het topje van een ijsberg onthuld
en zal binnenkort gesproken kunnen wor
den van het opentrekken van een beerput
maar of alle verhalen werkelijk kloppen
kan pas gezegd worden na het op tafel
komen van keiharde bewijzen, en in dat
stadium is noch de politie van Oegstgeest.
noch de actiegroep pet met de Z al geko
men Toch zijn er al verscheidene verkla
ringen van (ex)-personeelsleden van Ende
geest die er gewag van maken met eigen
ogen verschillende ontoelaatbare handelin
gen te hebben gezien Deze verklaringen
hebben betrekking op het ontvreemden op
grote schaal van levensmiddelen en mate
rialen van de technische dienst door vooral
stafmedewerkers van Endegeest, maar
strekken zich ook in belangrijke mate uit
tot het beleid ten aanzien van de verple
ging van patiënten en de opleiding en
begeleiding van het personeel
Het valt op dat er nogal wat terughoudend
heid bestaat bij die mensen die zeggen het
een en ander gezien te hebben, om deze
verhalen ook aan de openbaarheid prijs te
geven. „Men schroomt op Endegeest niet
om repressailles te nemen als uitkomt wie
belastend materiaal naar buiten brengt Er
hangt nu al een sfeer van intimidatie en
dreigementen", wordt er gezegd Zeker de
leerling-verpleegkundigen. die verhou
dingsgewijs de meeste kritiek hebben en
ook eerder bereid zijn hiervan gewag te
maken, zijn bang om hier open en bloot
hun zegje te doen Vrijwel allemaal willen
ze slechts praten in volstrekte anonimiteit
„als leerling ben je ontstellend kwetsbaar
op Endegeest. Als je je inzet voor verande
ringen krijg je zo een slechte naam, wordt
je merkbaar achtergesteld, gepest, soms
ook overgeplaatst totdat je zelf je biezen
maar pakt. Daarom heb ik mijn naam
liever niet in de krant", is een geregeld
terugkerende opmerking
De beschuldigingen van sommige leerling
verpleegkundigen liegen er niet om: op
verscheidene afdelingen zouden patiënten
schromelijk worden verwaarloosd. Som
mige personeelsleden zouden niet aarzelen
zeer hardhandig tegenover de patiënten
op te treden, waarbij sprake zou zijn van
mishandelingen. Maar al te vak zou op
Endegeest nog gegrepen worden naar ou
de middelen als platspuiten en isoleren
van patiënten die het personeel te lastig
vindt worden. De beslissingen daarover
zouden in belangrijke mate door de ver
plegende staf genomen worden. „De medi
sche staf van psychiaters en psychologen
wordt door de verpleging gedomineerd.
Behandelingsplannen die tegen de zin zijn
van de gevestigde verplegende staf wor
den niet uitgevoerd", stelt een van de
leerling-verpleegkundigen. Verder zou het
verplegend personeel er bij tijd en wijle
ook genoegen in scheppen de patiënten te
jennen en te sarren om zo hun agressivi
teit op te wekken. Dit zou vooral het
geval zijn op de heren opnameafdelingen.
Prr-onerlstekort
Een steeds terugkerende klacht heeft be
trekking op een enorme onderbezetting
van het verplegend personeel. Met name
op de afdeling Jongens Voorgeest (diep
zwakzinnige jongens) zou dit tot onverant
woorde situaties hebben geleid. Al eerder
is er sprake van geweest dat een van de
patiënten hier belast was met het uitdelen
van de medicijnen, omdat er onvoldoende
personeel aanwezig is. Inmiddels gaat ook
het verhaal dat de patiënten zouden hel
pen bij het verschonen van hun medepa
tiënten en het uitdelen van het eten om
dat de verpleegkundige staf onderbemand
is, en zodoende ook min of meer hele
nachtdiensten meedraaien. Overigens zou
den ook op deze afdeling lastige pupillen
regelmatig hardhandig worden aangepakt.
Met dit soort verhalen lijkt het niet zo
verwonderlijk dat de werksfeer door veel
leerling-verpleegkundigen als slecht wordt
bestempeld. De verhouding met de geves
tigde stafleden van de verpleging lijkt
nogal wat te wensen over te laten Een
aantal hoofdverpleegkundigen wordt een
autoritaire houding verweten, waar dan de
leerlingen onderdoor zeggen te gaan Of
schoon de hoofdverpleegkundigen voor ge
maakte fouten de uiteindelijke verant
woording dragen schijnen zij deze nogal
gemakkelijk af te schuiven op de talrijke
leerlingen in de verpleging. Zo zou een
aspirantbroeder van Jongens Voorgeest
zelfs de dood van een van de pupillen in
de schoenen geschoven hebben gekregen
door zijn hoofdverpleger, terwijl genees
heer-directeur Mojet de jongeman juist
heeft geprezen om zijn kordaat optreden
om het leven van deze patiënt te redden
Tekenend is in dit verband ook het feit
dat twee afdelingen van Endegeest min of
meer doorgaan voor strafafdelingen voor
het personeel „Daar ga je naar toe als je
je mond hebt open gedaan en je het de
staf te lastig maakt. Die overplaatsing zal
je dan wel afkoelen, wordt er dan gerede
neerd" Volgens de leerling-verpleegkundi
gen is het dan ook niet verwonderlijk dat
het personeelsverloop op Endegeest enorm
hoog is „In de opleiding zelf stopt meer
dan 60% er al mee, 20% vertrekt direct na
het halen van het diploma, 10% wacht dan
nog een jaartje, terwijl van alle leerlingen
die op Endegeest beginnen er uiteindelijk
maar 10% in dienst blijft", aldus de leer
ling-verpleegkundigen. die ook wijzen op
een hoog ziekteverzuim vooral door de
slechte werkomstandigheden „Het is ei
genlijk een vicieuze cirkel. De slechte
werkomstandigheden zorgen voor een on
derbezetting, onderbezetting heeft weer ge
volgen voor de verpleging en de werksfeer
Er is gewoon iets fout in de structuur van
Endegeest In de loop der tijden is er een
systeem gegroeid met mensen aan de top
die alles bij het oude willen houden uit
een soort bedrijfsblindheid. Al jaren gaan
er geruchten over misstanden bij Ende
geest. Telkens zijn die weer in de doofpot
gestopt. Het wordt hoog tijd dat deze
zaken nu maar eens goed in de openbaar
heid worden gebracht, in belang van heel
„Endegeest zeggen de actievoerders
van de „Pet met de Z-groep"
„Schromelijk overdreven", is de reactie
van geneesheer-directeur van Endegeest
dr. G Mojet als hem om commentaar
wordt gevraagd öp alle beschuldigingen
die over dit gemeentelijk ziekenhuis thans
de ronde doen. „Iedereen weet allerlei
dingen alleen maar van horen zeggen
Niemand heeft feitelijk gezien dat er on
toelaatbare dingen zijn gebeurd. Er wordt
nu een heel gemene en laffe campagne
gevoerd tegen broeder S.. voornamelijk
gestoeld op persoonlijke rancunes. Maar
als je ziet wat deze man in 19 jaar tijd
op zijn afdeling heeft kunnen bereiken, dat
grenst aan het onmogelijke. Toen hij
kwam lagen de pupillen als beesten naakt
op de grond te kruipen en aten ze uit
voederbakken. Nu zijn ze netjes gekleed
en eten ze met mes en vork van een
gewoon bord En dat is zijn werk geweest",
aldus dr. Mojet.
Volgens de geneesheer-directeur van Ende
geest zijn de beweringen over het stelen
door met name deze hoofdbroeder enkele
malen onderzocht zonder dat van belas
tend materiaal is gebleken „Ik geloof ook
pertinent dat hij onschuldig is" zegt dr
Mojet. Wat het optreden van hoofdbroeder
S tegenover patiënten en personeelsleden
betreft merkt hij echter öp: „De tragiek
is dat deze man zichzelf een enorme inzet
heeft getroost om van zijn afdeling wat te
maken. Die inzet vraagt hij ook van ande
ren en dat is teveel gevraagd We hebben
dat onderkend en hem met ingang van
deze maand een andere functie gegeven"
Paradox
Dr Mojet beweert zeker niet dat alles op
rolletjes loopt om Endegeest. Dat er echt
ontoelaatbare dingen gebeuren sluit hij
ook niet helemaal uit, al voegt hij er aan
toe dat hem daar nog nimmer zelf iets van
is gebleken „Endegeest is een zeer oude
instelling. Ik ben sinds mijn komst in 1975
begonnen deze inrichting wat op te peppen
en te moderniseren De paradox is dat
juist nu daar van de eerste resultaten
zichtbaar worden er een golf van kritiek
los komt. Ik kan alleen maar zeggen dat
we allemaal ons best doen; maar ik kan
nu eenmaal ook niet toveren. Naar mate
ik hier langer zit zie ik ook steeds meer
hoeveel er eigenlijk veranderd en verbe
terd moet worden. Het ziekenhuisbestuur
(het gemeentebestuur van Leiden-red)
heeft Endegeest 20 jaar lang schromelijk
verwaarloosd. De achterstanden die hier
zijn opgelopen werk je in een paar jaar
niet weg", zegt dr. Mojet
Inbt* kend
Tekenend voor deze verwaarlozing door
het gemeentebestuur is bijvoorbeeld het
feit dat bij de benoeming van dr. Mojet,
maart 1975 in het vernieuwingsfonds van
Endegeest voor enkele miljoenen aan niet
uitgegeven geld zat, terwijl in het bouw-
dossier van het ministerie de naam Ende
geest totaal onbekend was. En dan te
bedenken dat aan de toestand van de
paviljoens van Endegeest 50 jaar lang
nauwelijks een spijker was vertimmerd.
Sanitaire voorzieningen waren volstrekt
onvoldoende. De ratten liepen door de
keuken en de patiëntenpaviljoens maar de
gemeente deed niets.Hoewel de houding
van het gemeentebestuur vandaag wat
positiever is vecht dr. Mojet nog steeds
regelmatig tegen een muur van kritiek en
onwil in de raadscommissie voor gezond
heidszorg, waar hij zijn vernieuwings
plannen ter goedkeuring moet voorleggen.
Van het door Mojet ingediende structuur
plan voor de totale vernieuwing van En
degeest (gedateerd voorjaar 1976) is dan
ook nog nauwelijks iets goedgekeurd. En
dat verbeteringsplan is vrijwel hetzelfde
plan als de dienst gemeentewerken 25 jaar
geleden maakte.
Dat Endegeest met 560 patiënten en 600
man personeel door de gemeente jarenlang
als stiefkind is behandeld lijdt dus geen
twijfel en volgens dr Mojet wordt een deel
van de onvrede bij het personeel met name
ook door deze toestanden gevoed. Daar
Geneesheer-directeur dr G Moje
De resultaten van verbeteringe
worden thans zichtbaar" Het is ee
paradox dat er nu ook klachten kc
men"
manager
komt bij dat Endegeest inderdaad heel
extra personeel kan gebruiken „We zitte
nog onder de landelijke normen van h<
Centraal Orgaan Ziekenhuisvoorzieninger
In drie jaar tijd mogen we ons personeels
bestand in fases op peil brengen Voor d
jaar hebben we dat extra aantal al i
dienst genomen. Verder zijn sinds 1975
heel wat uitbreidingen in de medische e
verpleegkundige staf tot standgebracht El
zijn psychiaters en psychologen bij gek(
men, we hebben een nieuwe dagbehandt
ling geopend Zoiets kost allemaal tijd
aandacht", aldus dr Mojet
er
Tot in de directie wordt het personeelsti
kort gevoeld, want ofschoon dr. Mojt
eigenlijk een zenuwarts is ontpopt hij zie
bij Endegeest eerder als een bouwpastoo
die van instantie naar instantie (en s
ook van kastje naar de muur) rent
goedkeuringen te krijgen voor de talrijk
verbeteringen in de materiële sfeer die bi
Endegeest nodig zijn. Mojet is naar eige
zeggen zelf geen manager en zou dolgraa
een economisch directeur bij zich hebber
ware het niet dat de gemeente deze functi
sinds drie jaar geblokkeerd houdt in z
wachting van een nieuwe bestuursvor
voor het ziekenhuis. Met de voorbereid)
gen daarvan is al drie jaar geleden et
begin gemaakt, maar geheel volgens d
Leidse traditie is er nog steeds niets
deze tot standgebracht
Gezien de achterstanden en het temp
waarin deze thans worden aangepak
vreest de geneesheer-directeur van Ende
geest dat er de eerste 5 jaar zeker n
wel regelmatig van kritiek en onvredt
onder het personeel sprake zal zijn. „II
geloof dat we door deze storm heen moe
ten. Ik kan en wil deze kritiek ook hele
maal niet ontlopen: er móet veel verande
ren en verbeteren. Maar ik ben bang da
vooral deze leerling-verpleegkundigen t<
ongeduldig zijn, ze willen veel te sne
concrete resultaten zien. Ik wil echt hele
maal niets in een doofpot gestopt hebben
Laat ieder die klachten heeft gerust bi
mij komen, dan kunnen we zien wat e
aan gedaan kan worden", benadrukt dr
Mojet.
Over de concrete beschuldigingen ove
misstanden zoals mishandelingen zegt hij
„die verhalen kom?n mij zeer onwaa
schijniijk voor. Volgens mij zijn ze schri
melijk overdreven. Sommige dingen kui
nen ook helemaal niet gebeurd zijn zoal)
men zegt. Isoleren bijvoorbeeld moet
sinds meer dan een jaar van te vorei
worden goedgekeurd door een arts en
lijsten worden bijgehouden. Het enige dal
ik over deze verhalen kan zeggen is dal
ze eerst bewezen moeten worden. Ik kar
ze hooguit nog een keer laten onderzoe
ken".
ARJEN BROEKHUIZEN
Bisschop dr. J. M. Gijsen van feit, dat ik mij in geweten BIS steunen. Missiecomitees
Roermond beeft de priesters, ertoe verplicht acht als bis- en priesters in het Limburgse
diakens en religieuzen van schop - en wij allen in de kerk bisdom, Pauselijke Missiewer-
zijn bisdom opgeroepen één te heldere beslissngen van de ken en Vastenaktie bleven ook
blijven in de kerk. „Begeeft u heilige stoel, ook als zij niet via BIS opereren. Mgr. Gijsen
niet op wegen die u meer en van strikt-dogmatische aard ziet in deze samenwerking van
meer vervreemden van paus zijn, te moeten volgen, acht ik Limburgers met BIS de wil
en bisschop", schrijft hij in het met toelaatbaar de lande- om hun eigen weg te gaan.
een brief naar aanleiding van lijke Week Nederlandse Mis- „Desnoods los van de Heilige
zijn breuk met de landelijke sionaris te steunen - hoe lof- Stoel en de eigen bisschop"
„Week voor de Nederlandse waardig ik haar doelstellingen Omwille van de eenheid van
Missionaris". ook vind". In zijn brief gaat de kerk heeft de bisschop ge-
Het bisdom organiseert een ei- de bisschop in op het conflict vraagd het missie- en ontwik
gen week, omdat de landelijke met BIS, dat in 1975 door mgr. kelingswerk in de dekenaten
organisatie het Bureau voor Gijsen werd opgeheven, om- en parochies te doen in nauwe
Internationale Solidariteit dat de verantwoordelijken verbondenheid met het dioce-
(BIS) wil blijven vermelden, sterk met de bisschop van me- sane bureau. „Zo met, dan
dat door mgr. Gijsen en door ning verschilden. verdiepen wij de kloof ten op-
Rome als onwettig is afgewe- Op 22 december 1976 schreef zichte van de kerk zelf, die
zen. kardinaal Rossi dat BIS, als toch al op vele punten dreigt
Volgens mgr. Gijsen gaat de niet door de bisschop goedge- en ook reeds zichtbaar is",
landelijke „week" wetens en keurd, met legitiem kan func- Volgens mgr. Gijsen zien ook
willens in tegen het verbod tioneren en geen steun mag de andere Nederlandse bis-
van kardinaal Agnelo Rossi, ontvangen van welke interdio- schoppen, met wie hij herhaal-
hoofd van het Romeinse de- cesane missie-organisatie ook. delijk over deze zaken sprak,
parlement voor de Evangelisa- In feite - zo constateert de niet hoe de eenheid van de
tie van de Volkeren, om BIS bisschop - bleven velen, zowel kerk op dit terrein snel en
te steunen. „Omwille van het landelijk als in het bisdom, afdoende kan worden her
steld. Ook stelt hij dat kardi
naal Willebrands in juni 1977
verklaard heeft dat de Neder
landse bisschoppen steun aan
BIS niet kunnen sanctioneren.
In zijn brief schrijft mgr. Gij
sen dat op het vlak van missie-
en ontwikkelingswerk aan de
dag treedt wat op vele andere
terreinen reeds langere tijd
zichtbaar en voelbaar was en
is: „het al dan niet in de kerk
werken en staan vanuit een
onlosmakelijke verbondenheid
met en trouw aan de leiding
van die kerk, die in feite altijd
geconcretiseerd is in deze
paus - en zijn medewerkers -
en in deze lokale bisschop en
zijn medewerkers. Natuurlijk
spelen ook andere kwesties
mee (van visie op missie en
van praktisch-organisatori-
sche aard), maar de kern is
toch de kerk-kwestie".
Mgr. Gijsen hoopt dat eenheid
en verbondenheid de „weer-
strevers" tot het inzicht bren-
gen, „dat zij slechts in trouw
aan de leiding van de kerk de
missie van de kerk kunnen
realiseren".
Overigens hebben bestuur en
kapittel van de Nederlandse
minderbroeders-franciskanen
zich uitdrukkelijk gedistan-
cieerd van de inhoud, de wijze
van publiceren en de wijze
van verspreiden van de bro
chure, „waarheid over een
moedig bisschop", geschreven
door de drie Maastrichtse pa
ters franciskanen dr. Remi-
gius Dieteren, Gilbertus Lo-
huis en Carolus Tesser. Hier
toe besloten zij deze week tij
dens hun vergadering in Wij-
chen.
De brochure (zie Kerk en We
reld van vrijdag) handelt in
hoofdzaak over de conflicten
rond het Diocesaan Missiebu
reau van Roermond en over
de moeilijkheden tussen bis
schop Gijsen en de landelijke
Bisschoppelijke Vastenaktie.
De gereformeerde synode heeft met een onver
wacht grote meerderheid (53 voor, twaalf tegen,
drie onthoudingen) besloten zich volledig ach
ter het speciale fonds tot bestrijding 'van het
racisme (PCR) van de Wereldraad van Kerken
te stellen.
De meerderheid van de synode bleek ervan
overtuigd, dat met het speciale fonds geen gewa
pend verzet wordt gesteund. Dat was het grote
vraagpunt op de vorige synode, toen was beslo
ten voorlopig geen propaganda voor dit fonds
meer binnen de kerken te maken Wel blijft
iedereen vrij in de gereformeerde kerken al of
niet steun aan het fonds te geven via een
speciaal gereserveerd gironummer
Verscheidene sprekers gaven er in de discussie
blijk van hun afwijzende mening van enkele
jaren geleden te hebben gewijzigd. Dit vooral
als gevolg van de overvloedige documentatie die
nu ter beschikking was en de verhevigde ont
wikkelingen in met name Zuid-Afrika, waar
bevrijdingsorganisaties werden verboden, tal
van personen (onder wie dr. Beijers Naudé)
huisarrest kregen en verzetsmensen (Steve Biko)
om het leven kwamen Vier achtereenvolgende
synodes hebben zich met het PCR bezig gehou
den.
De synode heeft zich ook volledig achter de
Raad van Kerken gesteld in de afwijzing van
de neutronenbom. De regering zal daarvan me
dedeling worden gedaan. Dat gebeurde na lan
ge, moeizame discussies over het gehele oorlogs-
vraagstuk. waarover de synode tot een uit
spraak trachtte te komen
Er kwam daarover wel een uitspraak, maar deze
bevredigde eigenlijk niemand. Uitgesproken
werd slechts, dat de huidige huiveringwekkende
bewapeningswedloop ingaat tegen wat Christus
blijkens de bijbel wil en dat christenen dat in
woord en daad als hun overtuiging moeten
uitdragen Vooral ook, als het gaat over de
afschaffing van massavernietigingswapens
Er bleef een duidelijk verschil van mening over
verdere uitspraken Enerzijds was er de wens
tot een radicaal „neen" tegen met name massa
vernietigingswapens (prof. dr J. Verkuyl), an
derzijds was er de mening, dat dit „neen" nog
niet kon (prof. mr. I. A Diepenhorst), omdat
het een inbreuk betekent op het streven naar
militair machtsevenwicht, hetgeen alleen maar
verwarrend zal werken. In de afwijzing van de
neutronenbom zag de synode het begin van een
proces, waarin de kernbewapening wordt terug
gedrongen.
De katholieke bisschoppen in Ierland hebben een wat soepeler
houding aangenomen tegenover een wettelijke regeling inzake
anticonceptiemiddelen. Hoewel zij verklaarden dat het gebruik
van deze middelen volgens de leer van de katholieke kerk
moreel onjuist is, hebben zij in een verklaring ook gezegd van
mening te zijn, dat het niet de taak van de staat is dat gebruik
te beletten. Zij waarschuwen echter, dat een gebruik op grote
schal van anti-conceptiemiddelen kan leiden tot „verval van
de sexuele normen en een bedreiging voor het gezin". De
kwestie is in Ierland actueel, omdat de regering zich wil
beraden over de wetgeving.
KORTE METTEN
In een brief aan dom Helder Camara heeft dr A H. van den
Heuvel, secretaris-generaal van de hervormde kerk, zijn droef
heid en verslagenheid uitgesproken over de reisbeperkingen,
die aan de bisschop vanwege het Vaticaan zijn opgelegd Hij
spreekt in zijn brief onder meer de hoop uit, dat de stem van
dom Helder Camara nu nog helderder dan ooit zal worden
gehoord Met droefheid moeten we vaststellen, dat u zelf nu
lid geworden bent van de grote menigte-, die geen stem heeft,
aldus dr. Van den Heuvel.
De Amerikaanse Missionary Aviation Fellowship (MAF) heeft
er sinds het begin van deze maand een Nederlandse vestiging
bij. De stichting MAF Nederland gaat projecten uitvoeren van
zendings- en ontwikkelingswerk en kan daarbij beschikken
over een vloot van tweehonderd één- en tweemotorige vliegtui
gen, waarmee zendings- en medisch personeel kan worden
vervoerd naar onbereikbare gebieden in Afrika. Azië en La-
tijns-Amerika. In ons land volgen momenteel zes onbetaalde
vrijwilligers een training voor .Junglepiloot". Bijna dagelijks
voeren deze toekomstige MAF-piloten oefenvluchten uit boven
Nederland. Een groot aantal Nederlandse zendelingen en ont
wikkelingswerkers maakt gebruik van de diensten van de
MAF
Bij opgravingen in de villawijk Rechavia in Jeruzalem hebben
archeologen een wijnpers, in een rots uitgehouwen, gevonden
die nog dateert uit oud-testamentische tijden. De druiven
werden in een langwerpige gleuf gestort en daar met de voeten
uitgeperst Het druivesap liep naar een „vat", uitgehouwen in
de rots, vanwaaruit het in aarden kruiken werd overgeschept
