ML
mm
ms
ni
ÜÜlllllflH
Intimi!
8fln
»BR Hikl,
II!1
«>■18111111
£8181S lil li
88118 liltll
881111111
Mill Uil
y liiini
illsiiii|i
553
115
118
au
in
1 139
S llieidóc&MMO/nt
I 181
-'li
'""minimum im nmn
■■■ui
NA
over;
de za
et toch fout gaat, sta ik meteen op de
arricaden".
'an den IJssel blijkt ook zijn vraagtekens
zetten achter kleinschaligheid. „Het eeu-
ige verschil tussen droom en daad.
einschaligheid heeft zijn prijs omdat je
niet alles in kunt verwezenlijken wat je
willen. Een sporthal van een paar
iljoen voor een handjevol gedetineerden
zou de gemeenschap bereid zijn daar-
oor andere voorzieningen te laten staan?
lEen grote gevangenis heeft het voordeel
dat je er een aantal professionele voorzie-
lingen in aan kunt brengen. Voor de rest
lis een Huis van Bewaring niets anders dan
'een stukje samenleving waarin je alle ge
breken van de open maatschappij terug-
indt. Een kleinschalige gevangenis kan
;ettig zijn, maar als er een sekreet van
bewaker zit, koop je er niets voor.
imelingen vind je overal en die lijn
dwars door gedetineerden en bewa-
keré fifc^n. Het belangrijkste is: hoe werken
ze samen in hun verschillende rollen? Hoe
verloopt nlcmènselijke interaktie? Daarom
ik datafls ^en massaal gebouw als
^voorwaarden in zich
levingsvormen. Een
jtie ook geen beter
stad. Alles staat
üffien de mentaliteit
van het personal. Wil dat ertoe bijdragen
'tje samenleving zp min mogelijk
te maken? Want' daar praat je
gevangen^-^S' ijit de aard van
een absuhderónmenselijke situatie.
Die kun je met geen enkele maatregel
corrigeren. Alles blijft lapy/erk. Maar als
je met een maatschappij zit die mensen op
wil sluiten, dan blijft er als enige taak over
te proberen zo weinig mogelijk schade aan
te richten".
Bouwkundig kan men de Bijlmerbajes als
volgt schetsen. Zes torens van twaalf
diepingen die door eerf* enorme centrale
gang (260 meter \ari&8 meter breed) met
het hoofdgebouw verbonden zijn. Daar
iljj-dfe-management, zijn de spreekruim-
ten voor de rechters-commissarissen, be-
zoekruimten en keukens en wordt de tech
niek van het complex gestuurd.
Hoewel architectuur en electronica ont
snappen vrijwel onmogelijk maken, is de
bajes omgeven met een 5 meter hoge muur
en ook nog met een brede gracht. Elke
woonverdieping van een toren biedt ruimte
aan twaalf gedetineerden; twee verdiepin
gen vormen een paviljoen, te controleren
vanuit een tussenverdieping. Net als in een
zusterhuis heeft iedere gedetineerde een
leefruimte van 10 vierkante meter waarin
een natte cel (toilet, wastafel) is opgeno
men. Ongetraliede ramen van 13 cm dik
veiligheidsglas bieden ruim uitzicht over
de omgeving. Alles is in zachte, prettige
kleuren gehouden. Kees Bierman heeft de
woonstraat verlucht met kunstwerken. Di
rectrice K.Ringlever van de Rotterdamse
vrouwengevangenis echter; „Het is er be
roerder dan in het rottigste achteraf-hotel-
letje, gewoon alleen maar omdat de men
sen hun vrijheid kwijt zijn". De leefbaar
heid zal, kortom, in hoge mate bepaald
worden door de 750 man personeel die de
Bijlmerbajes straks draaiende gaan hou
den.
Nieuwbouw-manager H.Postma daarover:
„De huidige bewaarders krijgen bijscho
ling met het oog op paviljoensgewijs wer
ken, het groepsleidersidee. De bewaarder
zal nog sterker de centrale figuur in het
geheel worden. De overgang zal voor hem
groot zijn. Nu werkt hij op een enorme
vleugel, straks in een kleine leefeenheid,
een meer besloten omgeving. Het team
work wordt daarin veel belangrijker. Door
de electronische hulpmiddelen krijgen de
bewaarders meer mogelijkheden voor het
sa
sa
|g»,I «IM»11
Ski)Ii
.88 liSHÜ
818!!!IIII
[ll lltllll
iiiismii
ISIIIII
Uil!
-
'JfaS».VS-*
aaa
aaa
ai
in
in
ibi
[STERDAM Het verrassende is dat
ICor van den IJssel zich op geen enkele
manier laat prikkelen tot een kritisch
geluid over de omstreden Bijlmerbajes.
De zes gevangenfstorens zo dicht aan
de spoorlijn Amsterdam-Utrecht gelegen
dat de ramen zijn uitgevoerd in bruin
getint glas teneinde te verhinderen dat
treinpassagiers de gedetineerden op de
vingers kijken heet in veel deskundige
monden „een gigantisch monument van de
onmacht". Verwijt: bij het ontwerp is
meer in beton en electronische gluur-ap-
paratuur gedacht dan in weliswaar be
vlekte, maar hopelijk berouwvolle en in
ieder geval menselijke zielen. Cor van den
IJssel echter wil niet verder gaan dan de
uitspraak: „De Bijlmerbajes is de minst
slechte van de oplossingen waaruit de
Directie Gevangeniswezen moest kiezen.
Kijk: een gevangenis willen bouwen waar
in de gedetineerde zich prettig voelt, is
vierkante cirkel willen maken. Een
verschijnsel als oorlog of slavernij kun je
toch ook geen menswaardig karakter ge-
Het wezen van de gevangenis is
vrijheidsberoving. Nou zolang de mens
de vrijheid ervaart als een van zijn hoog
ste levensvoorwaarden, zul je in éen ge
vangenis altijd spanningen houden, wat je
ook doet. Dan blijft de kans op een oproer
zoals in de oudejaarsnacht in de Rotter-
imse vrouwengevangenis dik aanwezig".
Cor van den IJssel weet als stafmedewer
ker van het landelijke bureau van de
lgemene Reclasserings» Vereniging en uit
zijn ervaringen als lid van de Commissie
Van Hattum die onlangs heeft gerappor
teerd over „doelstelling en functie Huis
van Bewaring" wat er achter de gevange
nismuren leeft en wat er zou dienen te
leven. We praten omdat de rel in de vrou
wengevangenis te Rotterdam veel pennen
beweging heeft gebracht, maar tevens
omcfat de 59 vrouwelijke gedetineerden uit
Rotterdam de eersten zullen zijn die de
Bijlmerbajes gaan bevolken. De verhuisda
tum is waarschijnlijk 7 maart. Ze komen
dan te wonen in een complex dat is ont
worpen door een seksegenote, mevrouw
J-F. Pot-Keegstra. Die heeft zich volgens
haar zeggen aan de tekenplank laten leiden
door de mensenrechten van het Verdrag
van Rome.
Een zachte vrouwehand en een humanitair
vertrekpunt het klinkt veelbelovend,
maar is het dat ook? Wat is er ten koste
van 150 miljoen gulden ofwel een kwart
miljoen gulden per gedetineerde in de
275.000 kubieke meter Bijlmerbajes ver
richt? De Rooie Vrouwen hebben vorige
week zaterdag met een demonstratie in
Rotterdam een aktie in gang gezet voor
verbetering van wat voluit de Penitentiaire
[Vrouwen Inrichting heet. Ze eisen meer
logelijkheden voor resocialisatie, scho-
omscholing en vorming en ze ver-
ichten op die terreinen van de 'Bijlmer
bajes „geen duvel". Ze vrezen dat net als
valium („wordt door de directie zelf
itgedeeld en gegeten als snoepgoed") de
lige bescherming zal vormen tegen geest-
lendheid alleen macrameeën of
lailleren - en pesterijen je kopje
joffie niet op tijd; geen bloemen in je cel;
|ja in het bijzijn van mannelijke bewakers
m moeten kleden.
Ie strafrechtdeskundige C. Vermeer van
de Rotterdamse Erasmusuniversiteit heeft
zijn twijfels aldus verwoord: Wellicht
denkt het ministerie met de verhuizing m
het vooruitzicht dat het huidige regiem
zich in een nieuwe omgeving vanzelf zal
i formaliseren, dat wil zeggen: normaal vol
lens de voorschriften en de ontwikkelin
gen elders in het Nederlandse gevangenis
wezen en in aansluiting op de in de samen
Nu staat wel vast dat uitbreiding van de
bestaande gevangeniscapaciteit een drin
gende noodzaak was. Momenteel zitten
11.000 Nederlanders te wachten op het ten
uitvoer leggen van hun vonnis een
wachtlijst die bijna even groot is als twee
jaar geleden toen justitie naar de noodrem
van een algemene gratie greep teneinde
een totale ontsporing te voorkomen. In dat
licht bezien vormt Dievendrecht geen over
bodige luxe. Evenzeer geldt echter het feit
dat de massaliteit van de Bijlmerbajes
flagrant in strijd is met de jongste opvat
tingen over het gevangeniswezen. Ter tafel
ligt het reeds genoemde rapport Van Hat
tum. Het gaat ervan uit dat de overheid
de plicht heeft de schade van opsluiting
zoveel mogelijk te beperken. Om dit te
bereiken dient de gedetineerde tijdens het
opsluiten zo veel mogelijk in de gelegen
heid te zijn zichzelf te blijven en zijn eigen
leven voort te zetten. De praktische conse
quenties van zo'n uitgangspunt zijn vele:
kleinere inrichtingen, andere opleidingen
van bewaarders, meer maatschappij in de
inrichting, betere rechtspositie voor gedeti
neerden, minder gelijkschakeling. Binnen
deze opvatting zou een strafinrichting geen
grotere capaciteit mogen hebben dan ma
ximaal 120 gedetineerden. Dat is heel wat
anders dan het pakhuis Dievendrecht.
Toch blijft Cor van den IJssel die het
rapport Van Hattum mede heeft samenge
steld, zeggen: „Ik ben het met de verwijten
oneens. Het is niet waar dat de Bijlmerba
jes de uitdrukking vormt van het beleid
dat het ministerie van justitie op dit mo
contact met de gedetineerden. Ze zullen die
extra mogelijkheden moeten leren benut
ten; ze zullen moeten leren pas op de
knoppen terug te vallen, als het echt niet
anders kan".
De vrees is gewettigd dat hier het grote
knelpunt van de Bijlmerbajes zal liggen.
Volgens een recente klacht komen sommi
ge bewaarsters die straks de paviljoensge
dachte vorm moeten geven, zo uit een
kantoorbaan zonder achtergrond. Ze
krijgen te maken met afkick-gevallen,
vrouwen van verschillende nationaliteiten,
leeftijden, niveaus, persoonlijkheden. Mag
je van hen verwachten dat ze weten hoe
met al die mensen om te springen? Een
bewaarder zelf: „De personele sterkte is
niet aan de taakverzwaring aangepast. Dat
is het kernpunt van de zaak, nog steeds,
ondanks alle plannen en voortdurende ge
praat. We krijgen curcussen in achter
gronden van crimineel gedrag, bejegening
van de onvrije mens, psychologie, sociolo
gie, sociale oriëntering. Maar we krijgen
niet de tijd om er echt wat mee te
doen".
Van de psychiater dr N. W. de Smit die
de vrouwen in de Bijlmerbajes gaat bege
leiden, zijn de woorden: „Hoe het daar zal
toegaan, is van groot belang. Laat het even
een rotzooi zijn. Sta niet op overplanting
van de oude orde en rust. Het moet een
gemeenschap worden waarin experimen
ten mogelijk zijn. Samen moet men er eeri
nieuwe levenswijze kunnen opbouwen.
Daar moet je de groepsprocessen voor
gebruiken. Laat de vrouwen zelf uitkiezen
met wie ze een groep willen vormen. Wacht
even met indeling van bovenaf. Wie zegt
dat langgestraften het best bij langgestraf
ten kunnen zitten? Vraag het aan de men
sen zelf. Anders zie ik gebeuren dat er
rebellen komen die het niet pikken, en dat
anderen zich in de pols krassen of zelf
moord plegen. Dan kanaliseert een niet
begeleide verhuizing zich in opstandig of
ziek gedrag. En dat was niet nodig ge
weest".
Veelzeggend in dit verband is de waar
schuwing van strafrechtdeskundige C. Ver
meer: Het vele nieuwe personeel dat de
laatste jaren in verband met de komende
verhuizing reeds is aangeworven, werd ge
leerd op te treden als beleefde, correcte,
maar onmenselijke sleuteldragers met
meer respect voor regels dan voor mense
lijke waarde. Iedereen wordt betutteld en
kort gehouden. Met de gedetineerden
wordt omgesprongen als met kleuters die
volstrekt onmondig zijn". Klacht van een
gedetineerde zelf: „Er is minimaal contact.
Ook met de bewaarders. De bewaarders,
de directie, de rechtbank, de maatschappij
worden als één geheel gezien. Als een
eenheid. En men vertrouwt dus zeker de
bewaarder niet. En daar valt dan weinig
meer aan te doen. Zolang mijn brieven
gecensureerd worden, vertrouw jij mij
niet. Ik zie er dan ook het nut niet van
in om jou te vertrouwen. Dan vertrouw ik
liever een mede-gedetineerde. Dat is een
cirkel waar je niet meer uitkomt".
Waarmee we zijn aangeland bij het ver
trekpunt van dit verhaal, bij de vierkante
cirkel van Cor van den IJssel. Zal in de
Bijlmerbajes het onmogelijke mogelijk
worden? Of krijgt het reclasseringsblad
KRI gelijk met zijn constatering: „het
bouwbeleid is eerder een uitdrukking van
de statistieken uit het verleden dan de
voornemens voor de toekomst". Van den
IJssel: „De Bijlmerbajes staat er. Hij bete
kent geen stap vooruit, maar heeft althans
dit voordeel: hij is aanleiding geweest tot
een geweldige hoeveelheid vragen en het
regiem zal er dan ook uiterst kritisch
gevolgd worden
leving geldende normen. Een riskante ge
dachte. De positieve betekenis van een
■architectonische omgeving en bouwkundi
ge voorzieningen van een inrichting op het
leef- en werkklimaat moet niet worden
overschat. Door de verhuizing naar de
Bijlmerbajes zullen het leefklimaat en het
regiem van de vrouwengevangenis niet
vanzelf verbeteren. Twijfelachtig is boven
dien of de nieuwe geografische ligging, de
omvang en architectuur en de electroni
sche beveiliging van de Bijlmerbajes on
verdeeld gunstige effekten zullen hebben
op het leefklimaat in de vrouwentoren. Is
daar wèl een tuin waar bloemen mogen
bloeien niet alleen voor bezoekers? Of
heerst in de helverlichte, overzichtelijke
ruimten van die toren vooral beton, staal
en airconditioned steriliteit"?
Allemaal vragen die verbreding verdienen,
want de Bijlmerbajes (ook wel Dieven
drecht genoemd; hij staat niet in de Bijlmer,
maar bij Duivendrecht, op het industrieter
rein Over Amstel) is er niet voor de 59
in Nederland gevangen zittende vrouwen
alleen. Vier andere torenflats met samen
480 cellen zijn bestemd ter vervanging van
de bestaande, sterk verouderde Huizen van
Bewaring I en II in Amsterdam en dan
is er nog een toren voor „forensische ob
servatie en begeleiding" van psychiatrische
gedetineerden met 72 cellen. Plaats voor
meer dan 600 gevangenen dus. Een mon-
sterbajes. Klacht in het maandblad voor
reclassering KRI: „De vele critici van dit
in hun ogen onvoldoende verantwoorde en
heilloze plan hebben het moeten afleggen
tegen de bureaucratische regelaars van de
gevangenistechnocratie. Mocht de Bijlmer
bajes ooit een monument genoemd wor
den, dan zal dat zeker vanwege deze on
macht zijn. Voor minstens een halve eeuw
zijn nu de contouren van een flink stuk
van het gevangenisbeleid in gewapend be
ton vastgelegd. De Bijlmerbajes kan moei
lijk anders gekenschetst worden dan als
een vergissing, misschien zelfs als een
enormiteit, wanneer je alle waarschuwin
gen in aanmerking neemt die Justitie voor
af kreeg".
•i".U
IBIS
1. J_x, i
-1,
nri r
ment voert. Men weet in Den Haag drom
mels goed dat hij niet past in de huidige
opvattingen over kleinschaligheid. Maar
men "zat voor het blok. De bestaande hui
zen van bewaring voldeden niet meer en
het zou te ingrijpend zijn geweest ze aan
te passen aan de moderne eisen. Dat was
een bodemloze put geworden. En een alter
natief voor de Bijlmerbajes ontwerpen kon
op het moment van de beslissing ook niet
meer. De ontwikkeling van een nieuw pro-,
jekt zou een uitstel van vijf tot tien jaar
hebben betekend. Ik kan me voorstellen
dat Justitie in zo'n geweldige noodsituatie
zijn principe verraden heeft en van twee
slechte oplossingen de minst slechte heeft
gekozen. Ik heb er begrip voor en dan zeg
ik: laat ons nu alle aandacht richten op
het zo leefbaar mogelijk maken van Die
vendrecht en enorm kritisch zijn. Ja, als
