Nederland krijgt er
kostuummuseum bij
w
N
Ml
ISU
IT
Tulpen ietsje open kopen
Oostduitse dissidenten
beschuldigen leiders
van corruptie
Franse CP los
van socialisten
in eerste
kiesronde
Verhoging rente
in VS moet
dollar
sterker maken
Rechtse wraakacties
in Italië na moord
op 2 neo-fascisten
Boven water na meer dan 30 jaar
Britse
lesbienne
heeft zoon
BINNENLAND/ BUITENLAND
LEIDSE COURANT
MAANDAG 9 JANUARI 1978
Tekst; Tiny Francis
Het keukenmeisje of de „Maarte"
Per 1 april aanstaande krijgt Nederland er een
mondiaal Historisch „Kostuummuseum" bij. Uitge
breide internationale antieke kostuums, weefsels
en borduursels zijn er te zien vanaf 1750. De
verzameling wordt ondergebracht in drie onder
monumentenzorg staande 17e eeuwse panden van
de Loeff Berchmakerstraat te Utrecht, die hun
diensten reeds sinds 1975 hebben bewezen onder
leiding van het Stichtingsbestuur „Historisch Kos
tuum Centrum.
Als voorproefje tot die datum
b.v. een expositie van de prive-
verzameling van de kostuum
historicus Fred van der La
ken, aangevuld met unica uit
de collectie van de voormalige
Fa. J.N. Mulder (1826-1975)
verhuurbedrijf van theaterkle
ren, costumiers te Utrecht De
ze tentoonstelling heeft een be
paald thema: „van oud nieuw
maken". Maar dan wel over
een periode van enkele eeu
wen. De naam „Versneden
Verleden" schiet meteen in de
roos. In de beeldige Utrechtse
pandjes (eigenaar Fred v.d.
Laken (43), opleiding Kunsta
cademie Den Haag, staatsacte
tekenen, grafisch ontwerper,
Het land van herkomst van
onze eigen tulp is Turkije,
waar ze tijdens de Kruistoch
ten werd geruild voor allerlei
produkten. Daarna verdween'
de bloem een tijd van het
toneel om in de 19e eeuw
weer op te duiken in de
Leidse Hortus Botanicus, op
gericht door de geleerde Clu-
sius, die aan de universiteit
doceerde. Hij had ook een ei
gen kruidentuin en begon met
het kruisen van de geïmpor
teerde tulpen, die als bolletjes
uit den vreemde in de Hortus
arriveerden. De eerste tulp in
Nederland heette dan ook
„Tulipa Clusianus". Het geluk
was met Clusius, want de
kleine bloem bleek bij het
kweken snel te muteren (ver
anderen), zodat ze in omvang
begon toe te nemen en groot-
bloemig werd. Op schilderijen
in bijvoorbeeld Het Haagse
'Mauritshuis' kan men de tulp
zien, een prachtige grote
bloem, waarover strepen lo
pen. Men was in de negentien
de eeuw zo verzot op deze
bloemen dat er allerlei gekke
dingen mee werden uitge
haald, zoals ze besmetten met
een virus, waardoor de stre
pen werden veroorzaakt (later
moesten er nieuwe bollen
worden geimporteerd om die
streperigheid weer weg te
krijgen.(door al het ge^xpe-
rimenteer was de tulp gedege
nereerd). Ook in de negentien
de eeuw kan men haar een
statussymbool noemen. Voor
één exemplaar werd soms
1000.- of 2000.- neergeteld
door rijke mensen, die de bol
dan heel protserig in de voor
tuin zetten, (zwarte tulpen
kende men ook al in die tijd).
Later echter daalde de prijs
omdat er meer werd gekweekt
en kwam de tulp in al haar
pracht ook binnen het bereik
van minder draagkrachtigen.
Tegenwoordig zijn tulpen het
hele jaar rond verkrijgbaar,
hoewel het feitelijk voorjaars
bloemen zijn. Bij jaargetijden
echter leggen moderne kwe
kers zich niet neer. De bollen
gaan eerst in de koelcel, waar
na ze in kassen verhuizen om
altijd door te kunnen worden
verkocht. In het begin van het
jaar zijn tulpen behoorlijk
aan de prijs, zodat goede ver
zorging de moeite van het we
ten waard is. Aangezien de
bloem een holle steel heeft,
dient in iedere tulp een gaatje
te worden geprikt om lucht
(en water) bipnen te laten. Al
te diep in het water mag ze
echter niet staan; de stelen
zijn heel licht behaard zodat
het water naar boven kan
kruipen, ze slijmerig maken
en vlekjes op de tulp veroor
zaken. Tulpen moeten in een
zo recht mogelijke vaas wor
den gezet voor de stevigheid
van de stelen. Kou is goed
voor ze. Wanneer men een
mooie bos heeft staan en men
gaat een middag weg, is het
zaak ze uit de warme kamer
op een koele plaats te zetten.
Dit werkt 'levensverlengend'.
Het is onverstandig tulpen te
groen (dus te veel in de knop
en hard als kogeltjes) te ko
pen. Tot ellende en verbazing
van de huisvrouw komen
sommige helemaal niet uit
(geldt ook voor rozen). Tegen
woordig zijn er kleurenfoto's
voor de kwekers in welk sta
dium van kleur ze het beste
kunnen worden aangevoerd.
Als ze even iets meer open
zijn, is het risico minder. De
tulp is een kwaliteitsprodukt,
met andere woorden „alle
waar is naar zijn geld". De
prijzen dalen van (jan) ca
7.50 per stuk tot 2.75 d
2.25 per stuk tegen de lente.
voormalig confectionnair in
Nederland en Schotland;
thans docent lerarenopleiding
Amsterdam en Tilburg voor
de vakken textielgeschiedenis,
tekenen, costuumontwerpen
en coördinator cursus voorle
raressen in het Textielvak te
Amsterdam, wijkt het verle
den wel zeer beeldend terug!
Men ziet er hoe nijver en zui
nig onze voorouders wel wa
ren. En hoe ze de traditie hoog
hielden. Familiestukken van
honderden jaren oud, zeker
eens bewaard gebleven in mot-
tenballenkisten of koffers op
de rommelzolder, werden voor
bepaalde gelegenheden te
voorschijn gehaald,hersteld,
verknipt (versneden) tot voor
hun tijd „moderne" japonnen
en/of theaterpakken. Van ja-
ponstof a la mode de Pompa
dour (handgeborduürd uit de
tijd dat de „chinoiserie" hoog
tij vierde) maakte men (wie,
dat blijft het geheim) dus „ie
mand", een heren-toneelcos-
tuum. De vrij zeldzame stof
(midden 18e eeuw) een brons
kleurig satijn met veelkleurig
borduursel van chenilledraad
is juweel op zich. Handige vin
gers verknipten kostelijk Be-
naris-sari van rood-bruine
changeant zijde tot cocktail
jurk 1974. Zo werd menig oos
ters kledingstuk, eens gedra
gen op open galerijen tussen
wuivende palmen „ver-Euro-
peest". Voorbeeld van com
mercieel „bara brisme": het in
fragmenten knippen van origi
nele 19e eeuwse bruidsdoeken
uit Turkije. Een Perzische
sjaal van ca 1840 moest zo
nodig boven een (welke?)
schoorsteen hangen, waartoe
de eigenaresse er maar de
schaar in zette omdat die doek
te lang was.
Door de thematische tentoon
stelling loopt als een rode
draad de wereldgeschiedenis.
Eens sierde een prachtige wit
satijnen crinoline (ca 1730)
een hooggeplaatste bruid. Het
kleed moet rijn bewaard en te
voorschijn gehaald om er rond
1870 een avondtoilet van te
maken. Toen men aan het-
knippen ging werden de voor
banen gedrapeerd omhoog ge
trokken en aan de onderkant
aangevuld met gerimpelde tu
le. Er kwamen diepe plooien
van achteren met strikken; het
lijfje bleef intact. Verknippen
om modieus te blijven is een
sociologisch verschijnsel.
Evenals bepaalde mode-rages.
Het afeetten tegen de welvaart
manifesteerde zich rond 1973
in de protest-spijkerkleding en
omstreeks diezelfde tijd para-
„Mevrouw zelf" in een „robe" S l'Anglaise ca. 1785.
Gezien de goede slaat en het ontbreken van een
sluiting vermoedt men dat de japon nooit is gedragen.
Het materiaal is groene taftzijde.
deerden trendsetters met jas
jes, gemaakt uit oma's pluchen
tafelkleed. Weinig bekend is
echter dat rond 1880 z.g.
„overkleedjes" van tafelkleden
gemaakt haute chic waren.
In de mode is weinig echt
„nieuw", het stramien waarop
men werkt is klein. Kostuum
historici zeggen: laat oude kle
ren maar liggen, over een paar
jaar (of een eeuw) rijn ze weer
modern! Of je vertaalt ze naar
modern, decoratieve trant
Dat sommige mensen van een
bepaald kledingstuk niet kun
nen scheiden blijkt uit een
overgooier uit 1874, die zes
maal is „vermaakt". In 1964
droeg een kennis van Fred
van Laken dit kledingstuk als
jurk met lange mouwen, hoog
gesloten en met een korte rok,
naar de toenmalige mode. Een
jaar later werden de mouwen
kortgeknipt; twee jaar later
verlengde de eigenaresse de
rok met een dwarse baan. In
1970 werd de oorspronkelijke
japon een folkloristische, tot
onder de buste uitgesneden
overgooier en staat nu zonder
functie te pronken op een der
gipsen poppen, die Fred zelf
maakt Zalige poppen rijn het!
Je ziet een deftige heer met
een hoophartige blik, gehuld
in een fluwelen vest (met hor
logeketting) heenkijken over
een deemoedig geknielde
kleermaker, die hem de maat
neemt. Een toneeltje van rond
de eeuwwisseling, die een si
tuatie uitbeeldt, welke nooit
weerom zal komen. Aan een
dinerjapon uit 1905 is ook ge
knutseld. Oorspronkelijk had
dit „frou-frou" toilet strakke
mouwen en schouderkleppen,
later rijn die vervangen door
zogenaamde „Tellerschlep-
pers". De overjapon is hele
maal van handgemaakt „point
lacet" (veterkant) over rose sa
tijn. Het geheel roept het beeld
op van de Dame met de
Waaier, die op een bal met de
face main in de hand uit
kijkt naar een goede partij
voor haar dochterEen sim
pele ziel heeft dit uiterst be
werkelijk feestkleed vast en
zeker nooit gedragen. Een fa
miliestuk met een rijk verlede-
n Terug naar de wereldge
schiedenis. Een jasje, gemaakt
uit een deken verwijst naar de
textiel-bonnentijd uit de oor
log, De knopen rijn van hout
en het dessin is zo knap ver
werkt dat de vrouw die het
dro^g er „goed verzorgd" in
moet hebben uitgezien.
Rok en blouse uit 1948 rijn uit
betere tijdsomstandigheden.
Veel vrouwen maakten toen
rokken uit lapjes katoen (ver
gelijk .Patchwork", een volks
kunst ontstaan uit armoede
Men maakte dekens uit aan
elkaar gezette willekeurige
lapjes. Patchwork isnog
steeds in de slaapkamer wel
kom, maar dan als sprei
Drie jaar na de oorlog echter
was textiel nog schaars; men
diepte graag oude jurken op
uit de jaren dertig en knutsel
de er iets nieuws uit.
Zo blij was men met de bevrij
ding, dat de draagster van zo'n
rok bij de grote Nationale op
tocht in Den Haag op een licht
gekleurd lapje een fiks oranje
stempel kon krijgen, dat thuis
werd overgeborduurd. Zo dro
men in het Utrechtse in nissen
en kamertjes van het museum
matrones uit 1883 in zwart sa
tijn gewaad met queue de Pa
ris, bedeesde linnenmeisjes,
jonge vrouwen in betere doen
in sitsen jurken en jakken van
postzakkengoed. Wie droeg hè
„jukaatje" (meisjesjakje) be
staande uit 32 stukjes, samen
raapsels van een naaister, die
ze overhield na na het maken
van een jurk voor een klant?
Maar boven op zolder liggen
in grote ladenkasten de costu
mes van internationalen huize
te wachten op de Ie april. Dan
komen rij aan de beurt Per
manent. De hofkleren van
hooggeplaatsten uit de tijd van
Lodewijk XV met de .moeten"
van hun onderscheidingen nog
in het fluweel gedrukt en vele,
vele andereIn hun dozen,
tussen knisperend zijdeachtig
papier wachten ze hun tijd af.
Het verleden haast zich niet j
(Van onze correspondent Ami van Vree)
BONN De anonieme „Bond van Democratische
Communisten in Duitsland" heeft in het tweede
en laatste deel van het omstreden manifest dat
vandaag in bet weekblad Der Spiegel staat afge
drukt metname genoemde leiders van de Oost
duitse communistische partij SED beschuldigd
malige SED-functionarissen rijn, schrijven dat
geen enkele heersende klasse in Duitsland ooit zo
heeft geparasiteerd op de bevolking als „die twee
dozijn families die ons land als een zelfbedienings
winkel behandelen."
Volgens het manifest hebben partijchef Honecker
en andere leiders zichzelf en hun verwanten met
westerse luxe omgeven en hebben rij familieleden
en vrienden allerlei baantjes toegeschoven.
Het officiële Oostduitse persbureau ADN reageer
de dit weekeinde hierop door de zakelijke leider
van Der Spiegel Hanz Detlev Becker ervan te
betichten gedurende tientallen jaren agent van de
Westduitse inlichtigingendienst BND te rijn ge
weest en geregeld contacten te hebben gehad met
Gehlen, de eerste chef van deze dienst na de
Tweede Wereldoorlog. Decker", aldus ADN, „is
de hoofdverantwoordelijke voor de publikatie van
het „verzonnen pamflet en voor de fabricage van
ander hetze-materiaal" en hij heeft voor rijn werk
zaamheden veel „smeergeld" ontvangen. In dit
verband beschuldigt het persbureau Becker er ook
van, spion te rijn geweest tijdens de Hitlerperiode,
waarbij rijn aktiviteiten onder andere tot het
oprollen van de verzetsgroep „Rote Kapelle" zou
den hebben geleid.
Kissinger
verliest laatste
privilege
WASHINGTON (AP) - De
voormalige Amerikaanse minis
ter van buitenlandse zaken
Henry Kissinger verliest op
nieuw een privilege dat was
overgebleven uit de tijd dat hij
nog in bet Amerikaanse kabi
net zat: dan zullen twee bordjes
met verboden te parkeren wor
den weggehaald voor zijn huis
in Georgetown bij Washington.
De borden, die in 1976 om vei
ligheidsredenen werden neerge
zet, zullen worden verwijderd
omdat een buurman naar de
kantonrechter ging om te pro
testeren tegen een parkeerbon
van vijf dollar die hij had gekre
gen nadat hij rijn auto voor het
huis van Kissinger had gepar
keerd.
Michael Putzel, de buurman en
verslaggever van Associated
Press, meent dat rijn grondwet
telijke rechten werden overtre
den door de voortzetting van
een speciaal privilege voor de
gewone burger Kissinger.
Van een onzer redac
teuren
DEN HAAG De
beslissing van de Fe
deral Reserve Board
(Fed), het bestuur
van de organisatie
van centrale banken
in de Verenigde Sta
ten, om met ingang
van vandaag het
b ankdisconto met
een half procent tot
6,5 procent te verho
gen, is de tweede
maatregel binnen
een week die het ver
trouwen in de dollar
moet herstellen. Af
gelopen woensdag
deelden het Fed en
het Amerikaanse mi
nisterie van finan
ciën mee actief in te
gaan grijpen op de
valutamarkten. Hier
voor is een bedrag
beschikbaar van 25
miljard dollar. De
centrale banken van
West Duitsland en
Japan zegden extra
krediet toe.
De jongste maatregel
maakt het aantrek
kelijker voor zowel
Amerikaanse als
overzeese investeer-
ders om dollars in
hun bezit te houden.
Het disconto is de
rente die de centrale
banken berekenen
aan hun handelsban
ken, die op hun beurt
deze rente met een
bepaalde opslag
weer aan hun cliën
ten in rekening bren
gen. Net als bij de
vorige steunmaatre
gel zijn er ook nu
weer kritische gelui
den te horen van de
kant van valutahan
delaren. Ook de jong
ste maatregel houdt
geen rekening met de
onderliggende pro
blemen die tot de
koersval van de dol
lar hebben geleid.
Vooral het enorme
tekort op de Ameri
kaanse handelsba
lans en bet ontbre
ken van een goed
energiebeleid heeft
weinig bijgedragen
aan bet vertrouwen
van de Amerikaanse
munt
Rechtse elementen zijn hier in Rome bezig met het omgooien en in
brand steken van auto's als wraak voor de moord op twee neofascisten.
ROME (DPA-AFP) - Rechtse
knokploegen hebben gisteren
met een reeks acties in Rome de
moord op twee jeugdige leden
van de neofascistische MSI, za
terdag, gewroxen. In het cen
trum van de stad werden twee
jonge linkse activisten in elkaar
geslagen: een werd zwaar ge
wond, met messteken in de rug,
in een ziekenhuis opgenomen,
de ander wordt behandeld voor
een gebroken neus.
Ook een jonge Britse onderwij
zer. die met een links blad on
der de arm uit een bus stapte,
werd het ziekenhuis in geslagen.
De twee jonge neofascisten wer
den zaterdagavond in een Ro
meinse wijk, bij het verlaten
van een MSI-kantoor, doodge
schoten, vermoedelijk door acht
ultralinksen, die vanuit auto's
het vuur openden. Een derde
slachtoffer werd zwaar gewond,
later werd nog een 19-jarige jon
gen levensgevaarlijk getroffen
door een politiekogel, tijdens
een protestdemonstratie van
neofascisten. De politieman had
kennelijk in paniek het vuur
geopend.
Rechtse knokploegen richtten
gisteren ook barricaden op in de
wijk San Giovanni, gooiden au
to's omver, en staken een vijf
tiental auto's in brand. Ook een
autobus moest het ontgelden.
Het nieuws over de aanslag ver
spreidde zich in Rome als een
lopend vuurtje. Zo'n 500 jeugdi
ge neo-fascisten repten zich
naar Tuscolona en raakten daar
verzeild in een vuurgevecht met
de politie. Tenminste één MSI-er
werd daarbij zwaar gewond.
Moordaanslagen
in Zuid-Afrika
JOHANNESBURG (ANP) - De
blanke universiteitsdocent Ri
chard Turner is zondag in Dur
ban doodgeschoten, vermoede
lijk door rechtsradicale elemen
ten.
De 36-jarige Turner was na af
kondiging van de wet tegen de
communistische agitatie sinds
1973 aan allerlei beperkende be
palingen gebonden en stond on
der meer onder huisarrest.
Een uur voor deze aanslag had
den onbekenden in een neger-
wijk van Durban gepoogd een
belangrijke getuige van de Zuid-
afrikaanse autoriteiten in diver
se processen tegen terroristen
dood te schieten. De getuige,
een neger, ligt met schotwonden
in het ziekenhuis.
BELGRADO, (AP)
Een man die wegens
zijn activiteit in de
oorlog bang was ge
worden dat tegen
hem zou worden op
getreden, is na meer
dan 30 jaar verstopt
te zijn geweest in bet
buis van zijn zuster
in bet dorp Zalna, in
de buurt van Ljoebl-
jana (Joegoslavië),
teruggekeerd in de
wereld.
Tegen hem zijn nooit
aanklachten inge
diend, en hij zal dus
vrijuit gaan.
De thans 64-jarige
Janez Rus had in
1945 enige maanden
gevochten met de
partizanen van Tito,
maar hij werd door
de Duitsers gevan
gengenomen en sloot
zich toen aan bij de
zogenaamde Witte
Garde, een pro-Duit
se groep die tegen de
communistische par
tizanen vocht Maar
hij liet de groep al
spoedig in de steek
om zich te verbergen.
DANK zu
KUNSTMATIGE
BEVRUCHTING
Van onze correspondent
Londen Janis Hetherington
(31), een gewezen lerares, is vol
gens de Londense Observer de
eerste lesbische vrouw van
Groot Brittannië, die een kind
heeft gekregen dank zij kunst
matige bevruchting. Dit sys
teem werd op haar toegepast in
1971, nadat zij twee jaar had
samengewoond met een andere
lesbienne.
Janis heeft nu een zoontje, Nic
ky, van bijna zes jaar. Als je
hem vraagt waar rijn pappie is,
antwoordt Nicky: „Ik heb geen
pappie". Hij schijnt zich dat
overigens niet aan te trekken.
In kringen van Britse Lager
huis-afgevaardigden wordt aan
gedrongen op wettelijk verbod
van kunstmatige bevruchting
van lesbische vrouwen, omdat
hun kinderen niet kunnen op
groeien in een natuurlijk milieu,
aangezien ze geen normale ou
ders hebben.
Janis Hetherington noemt dit
onzin. Mijn kind is volkomen
normaal en gelukkig, zegt ze.
„In Frankrijk krijgen lesbische
paren al jaren kinderen dank rij
kunstmatige bevruchting, waar
om niet in Groot Brittannië?".
l
(Van onze correspondent Jan Drummen)
PARIJS Twee maanden voor de belangrijke Franse parlements
verkiezingen hebben zich tijdens het weekeinde in Parijs een
aantal politieke gebeurtenissen voorgedaan die de kansen van de
linkse oppositie op het eerste gezicht lijken te verminderen. Op
de zgn. nationale conferentie van de Communistische Partij heeft
haar secretaris-generaal Marchais verklaard dat er voor de eerste
kiesronde van 12 maart geen kiesverbintenissen met enige andere
partij aangegaan worden. Als deze ronde voor de communisten
meer dan 21 procent van de stemmen oplevert, zullen dezen voor
de tweede stembeurt van 19 maart met andere linkse 'partijen
een kiesverbintenis sluiten.
Deze aankondiging wordt in Parijs algemeen als een sensationele
onthulling van de communistische zijde beschouwd. De opiniepei
lingen kennen de communisten thans niet meer dan 21 procent
toe. Marchais zegt dat rijn partij tussen 21 en 25 procent in de
eerste ronde moet behalen wil hij kiesallianties met de socialisten
en linkse radicalen aangaan. Dit is een kwestie van krachtsverhou
dingen binnen het linkse blok, waar de communisten met minder
dan 21 procent van de stemmen menen een rol te moeten spelen
die niet belangrijk genoeg is. In dat geval, zo stelt Marchais, moet
gehoopt, worden dat de overwinning van links voor een andere
keer zal zijn. Als elk van de linkse partijen voor de tweede ronde
zelfstandig de strijd intrekt, zijn de kansen op een overwinning
inderdaad aanzienlijk geringer.
De leider van de socialistische partij Mitterrand verklaarde zondag
avond dat zijn partij voor de tweede ronde wel kandidaten terug
zal trekken als dit de keuze van andere linkse kandidaten kan
waarborgen ten koste van een rechtste kandidaat
De partijen van de tegenwoordige regeringsmeerderheid hebben
zaterdag bij monde van eerste minister Barre een aantal maatrege
len aangekondigd om stemmen te winnen, terwijl de socialisten
op hun bijeenkomst besloten hebben ingeval een overwinning van
links de Franse kernmacht grotendeels te zullen handhaven. Alge
meen wordt verwacht dat de socialisten meer stemmen zullen
behalen dan de communisten. De regeringsmeerderheid en de
linkse oppositie houden elkaar volgens opiniepeilingen mm of meer
in evenwicht.
