De
waakvlam
achter
prikkeldraad
s:
Amnesty
International:
We zouden
ook voor
Amin
opkomen
als hij
gemarteld werd
'R li
NBERG
omgevi
276236
'ans. C)
i viswa
AMSTERDAM Wanneer we
straks na Nieuwjaar de kerstboom
de deur uitgooien, blijft er de rest
van het jaar tenminste één kaars
branden. Helaas, het is geen fraaie
kaars. Immers, ze is verpakt in
prikkeldraad. Het symbool van
Amnesty International, een we
reldwijde organisatie die zich be
zighoudt met het beschermen van
gevangenen tegen onrecht. Amnes
ty beroept zich daarbij op de Uni
versele Verklaring over de Rech
ten van de Mens, ondertekend door
alle landen. Daarin wordt onder
meer de verzekering gegeven dat
er gezorgd zal worden voor een
eerlijke procesgang en een humani
taire behandeling van de gedeti
neerde.
Helaas wordt met deze plechtige
verklaring op grote schaal handje
gelicht. Evenals met de belofte, dat
ieder mens recht heeft op vrije
meningsuiting. Honderdduizenden
mensen, verspreid over deze aard
bol, worden nog steeds vervolgd
uitsluitend op grond van hun poli
tieke en godsdienstige opvattingen.
Daartegen richt zich de strijd van
Amnesty International.
De organisatie baseert haar onge
zouten kritiek op goede gronden en
op uiterst betrouwbare informatie.
Als gevolg daarvan schopt ze
voortdurend tegen zere benen. De
reactie van de onderscheiden regi
mes is daar ook naar. Amnesty
wordt beschuldigd van partijdig
heid, haar naspeuringen worden
tegengewerkt en haar vrijwillige
medewerkers in sommige gevallen
vervolgd.
Amnesty is ontsproten aan het
brein van twee Engelse journalis
ten. Quakers, die uit overtuiging
vonden dat er iets gedaan moest
worden tegen de martelingen
waarover zij dagelijks in hun eigen
kranten schreven. De organisatie
liep aanvankelijk niet zo erg hard.
Zij moest het vooral hebben van
de sympathie en directe steun van
prominente wereldburgers.
In de loop der jaren echter is
Amnesty uitgegroeid tot een leden
tal van 160.000 verspreid over 103
landen. De sectie Nederland kent
vooral de laatste tijd een ongeken
de groei, waarbij 1000 aanmeldin
gen per maand geen uitzondering
zijn. Op zich veroorzaakt deze plot
selinge groei organisatorische
moeilijkheden, die voor een deel
nog opgelost moeten worden.
Basis en ruggegraat van het werk
vormen de zogenaamde adoptie-
groepen, die zich inzetten voor het
verbeteren van het lot van indivi
duele gevangenen. Daarnaast pro
duceert Amnesty International
„landen-documentaties", waarin de
houding van het betrokken regime
ten aanzien van de Mensenrechten
onder de loep wordt genomen. Veel
wordt gedaan aan publiciteit, in
formatie en documentatie. Ten
slotte werkt men ook via het lob
by-systeem, hetgeen inhoudt dat
men openlijke en met-openlijke di
plomatieke relaties poogt aan te
knopen. Zo heeft Amnesty een per
manente vertegenwoordiger bij de
V.N.
Internationaal wordt er met de
organisatie meer en meer rekening
gehouden. Dit leidde zeer onlangs
tot de toekenning van de Nobel
prijs voor de Vrede.
Aan de hand van een vraaggesprek
met Aat van der Wel uit Bunscho
ten, sinds drie maanden secretaris
van de sectie Nederland, en de
hoogleraar strafrecht prof. Alfred
Heijder uit Amsterdam, het enige
uit Nederland afkomstige interna
tionaal bestuurslid van Amnesty,
pogen we na te gaan hoe de voor
oordelen tegen deze organisatie
ontstaan, wat haar werkwijze en
de resultaten daarvan zijn en ten
slotte welke toekomstverwachtin
gen ten aanzien van de handhaving
van de mensenrechten leven. Men
is niet onverdeeld optimistisch,
zoals blijkt uit het hierna volgende
interview.
:n die door deze organisatie in be
ing genomen worden, moeten alleen
al buitengewoon slecht zijn", bul
een woedende president Banda van
b aliAfrikaanse republiek Malawi. „They'll
(na9i8 rot f°rever zullen eeuwig ver
ten)", zo voegde hij er dreigend aan toe.
heeft door haar integer werk in strikte
[hankelijkheid een wezenlijke bijdrage
gt U ru rerd aan het welzijn der mensheid",
arrago je een der overwegingen van de com-:
emdor 5je dig de Nobelprijs dit jaar aan Amnes-
3
"^lesty International dobbert voortdurend
sympathie en verkettering, begrip en
•rdeel, openlijke steun en verholen
lenten. Zelden is er een groep men-
;t, die zoveel tegenstrijdige kwali-
;s in zich verenigde. Zij worden naar
ingeriing de politieke wind waait van de lan-
nterspo waarop zij haar pijlen richt „CIA-agen-
0-9413? „KGB-agitatoren", „neo-kolonialisten",
ra-linksen" of „fascisten" genoemd. Kor-
het barst van de vooroordelen,
ben opgehouden me in duizend bochten
wringen om aan te tonen, dat we een
fhankelijke organisatie zijn", aldus Aat
der Wel, secretaris van Amnesty Neder-
i „We hebben het in de loop der jaren
gnomen voor Chileense communisten en
):he dissidenten, voor Franse dienst
bars en voormalige folteraars van de
junta. Kortom, voor mensen die
5» sypathie wel of niet verdienen. Wij
3 indelen uitsluitend naar de letter van onze
Cdtuten: het opkomen voor diegenen die
r het geweldloos uitdragen van een eigen
0 ituiging in moeilijkheden zijn gekomen,
V ^W^en tegen onrechtvaardige proces-
it, wrede behandeling en een dreigende
\«Qdootaaf voor alle gevangenen."
1 Alfred Heijder, internationaal be-
V W, zegt dat de vooroordelen tegen
- - friesty heel vaak op onvolledige informa-
'Jenisten. „Wij komen niet op voor nor-
die wij zelf ontworpen hebben. Inte-
ïl, wij verwijzen uitdrukkelijk naar de
"sele Verklaring over de Mensenrech-
door al die landen waartegen onze
fcjtk zich richt, zelf ondertekend. Verdèr
1 jTw''zen wi) bij onze acties uitdrukkelijk
©aaarde wetgeving van het land."
Mfter doemt voor de niet-ingewijde in de
"(llingen van Amnesty International al
een probleem op, dat zeer snel tot
tanden aanleiding geeft. Hoe kan een
inisatie die zegt op te komen voor men-
die hun overtuiging uitsluitend op ge-
ddloze wijze uitdragen, actie voeren voor
dé-agenten (de voormalige moordenaars
het Portugese Salazar-bewind) of leden
de Rote Armee Fraktion? Omdat vol-
is diezelfde mensenrechten alle gedeti-
rden, of dat nu puie criminelen of zuiver
itieke gevangenen zijn, recht hebben op
humanitaire behandeling,
van der Wel: „Het zal voor een ieder
delijk zijn dat wij Idi Amin op dit mo
lt geen warm hart toedragen. Toch zou-
we ook voor hem opkomen, wanneer
na een staatsgreep door het opvolgend
me gemarteld zou worden."
red Heijder: „Het lijkt psychologisch
iilijk te verteren. Maar toch is het een
eenvoudige redenatie. Wanneer je de
isenrechten alleen beperkt tot je vriend-
dan ga je op een geheel verkeerd spoor
Trouwens, voor vriendjes zijn de
isenrechten niet nodig. Die behandel je
lzelf al goed."
van der Wel: „We laten ons door het
verleden en door mogelijke relaties van de
door ons geadopteerde personen niet de wet
voorschrijven. Toen wij opkwamen voor de
belangen van een zeer rechtse Syrische mi
nister, die in de nor belandde, wisten wij
dat hij ons voorheen zeker geen warm hart
toedroeg. Maar onze pupillen hoeven geen
enthousiaste supporters van Amnesty te
zijn. Ons criterium is de status quo, de
huidige situatie waarin de man zich bevindt
Krijgt hij op dit moment een behandeling
die in strijd is met de mensenrechten, dat
is het onze plicht daartegen te protesteren."
„Wij hebben één aspect van de Universele
Verklaring gekozen voor het openen van
onze acties. In onze organisatie heerst dan
ook de eeuwige discussie of we ons werkter
rein niet moeten verbreden na air bijvoor
beeld de sociale en economische mensen
rechten. Dat doen wij met opzet niet Want
dan worden we noodgedwongen verwikkeld
in de discussie aan welk systeem wij de
voorkeur geven."
Alfred Heijder: „Wij eisen erkenning van
internationale rechten. Wij debiteren geen
theoretische beschouwingen. Wie zich daar
aan bezondigt, komt op het terrein van de
partij-politiek. Wij zijn juist trots op het
verwijt, dat wij niet aan politiek doen."
Een feit is wel dat Amnesty, ondanks haar
180.000 leden en 40 landensecties, voorname
lijk bloeit in enkele Westeuropese landen en
de USA. Wekt dat tenminste niet de schijn
van een bepaalde eenzijdigheid?
Alfred Heijder: „Nu moet je wel reëel blij
ven. Neem de wereldbol eens voor je en geef
dan een kruisje door al die landen, waar
het lidmaatschap van Amnesty International
een heldenrol vereist En vervolgens door
die landen waar hongersnood heerst. Dan
blijft er niet zoveel meer over. Ik weet zeker
dat we in landen als Tsjecho-Slowakije en
Polen, maar ook in de DDR en de Sovjet-
Unie bloeiende secties hadden, wanneer er
geen uitzonderlijke moed voor nodig zou
zijn om Amnesty te steunen. Waarom heb
ben we bijvoorbeeld in Moskou geen actieve
afdeling? Heel eenvoudig, omdat de leden
ervan in 1974 zijn gearresteerd."
Aat van der Wel: „Om een ander voorbeeld
te noemen: Zuid-Korea. Daar zijn de fysieke
risico's voor degenen die Amnesty informe
ren nog veel groter. En zo zijn er nog wel
een paar landen meer. Ons probleem is dat
we, om tot verantwoorde actie over te gaan,
betrouwbare informatie nodig hebben. Maar
hoever kun je gaan als het leven van de
medewerkers op het spel staat?"
Hoe werkt Amnesty?
Aat van der Wel: .Langs velerlei wegen. Er
zijn gerichte landenacties met wijde publici
teit, waarvoor de gehele organisatie wordt
gemobiliseerd. Maar de ruggegraat van ons
werk wordt toch wel gevormd door de zoge
naamde adoptie-groepen. Hetgeen er op
neerkomt, dat individuele gevangenen wor
den geadopteerd door individuele groepen
uit andere landen. Zij brengen een briefwis
seling op gang met de gevangene en diens
familie. Zij pogen ook in contact te treden
met zijn advocaat Tot voor kort was het
zo dat iedere groep drie adopties kreeg
toegewezen, een uit het Westblok, een uit het
Oostblok en een uit de niet gebonden lan
den. We zijn daar nu van afgestapt, omdat
ons ledental in Nederland te groot is gewor
den en er onvoldoende protégé's zijn om
elke groep drie adopties toe te wijzen.
Onze neutraliteit blijkt heus wel uit ons
totaal-beleid". Alfred Heijder: „We hebben
de wereld verdeeld in regio's, die elk een
eigen onderzoeker hebben op ons hoofdkan
toor in Londen. Daarbij wordt de voorkeur
gegeven aan iemand uit het gebied zelf. Het
blijft amateuristisch en primitief. Zo hebben
we één man, die 22 Afrikaanse landen in
de gaten moet houden. Onze voornaamste
informatie halen we gewoon uit de kranten
van het betrokken land. Uit de openbare
berichtgeving, dat is bekend, valt veel te
destilleren, mits je weet hoe er gelezen moet
worden. Verder ontvangen we brieven of
komen er mensen langs. In tegenstelling tot
wat er vaak wordt beweerd, hebben we geen
„geheime" agenten. We zijn geen intelligen
ce-bureau. We sturen wel eens officiële mis
sies, die zich dan ook als zodanig introduce
ren bij de autoriteiten. Want we weigeren
illegaal te gaan. Dus toen een Amnesty-mis-
sie geen visa voor de USSR kon krijgen,
hebben we het niet geprobeerd toch ons doel
te bereiken via een toeristenpas."
Aat van der Wel: „We werken op volstrekt
legale wijze. Onze rapporten worden ook
aan de overheid van het land, dat we op
de korrel nemen, ter inzage gegeven. Door
het principe van hoor en wederhoor toe te
passen, ontlopen we het verwijt dat we ons
niet aan de fatsoensregels houden."
Alfred Heijder: „Onze onderzoekers zijn af
hankelijk van hun bronnen. Waarbij als
ongeschreven wet geldt dat elk bericht liefst
door een onafhankelijke bron moet worden
bevestigd. Zo werken wij, al doen we dat
met de nodige voorzichtigheid, samen met
andere organisaties als het Rode Kruis en
de Internationale Commissie van Juristen."
Bestaat er geen gevaar dat door Amnesty
geadopteerde gevangenen alleen daarom al
een nog slechtere behandeling krijgen?
Alfred Heijder: „Dat hangt van het land af.
Russische dissidenten hebben ons verzekerd,
dat juist de individuele bekendheid in de
Westerse pers de enige manier is om tenmin
ste een kleine verbetering ten goede te be
werkstelligen."
Aat van der Wel: „Natuurlijk vindt er ook
lompe chantage met lijfsgeweld plaats. Oe
ganda en Malawi zijn daar voorbeelden van.
Het blijft uiteraard een vreselijk strijdmid
del tegen Amnesty. Laten we hopen dat we
de vaardigheid kunnen opbrengen bluf van
realiteit te onderscheiden."
Alfred Heijder: „Als we twijfelen, staken we
ogenblikkelijk onze actie ten behoeve van
individuele personen. Soms wordt die dan
vervangen door groepsacties."
Aat van der Wel: „We spelen voortdurend
op safe, ja. Maar ik wil wel nadrukkelijk
stellen dat Amnesty niet verantwoordelijk
mag worden gesteld, wanneer er tot repre
sailles wordt overgegaan. Het u de verant
woordelijkheid van het regime om zo te
reageren op onze volstrekt legitieme acties.
Ik geloof niet, dat dit aspect onze grootste
Archilleshiel is. Het is niet zo dat wij reeds
misdadig handelende overheden tot grotere
misdadigheid brengen."
Welke resultaten boekt Amnesty?
Aat van der Wel: „Onmeetbaar! Men mag
er van uitgaan dat wanneer onze organisatie
de irritatie van een bepaald regime opwekt,
dat in ieder geval een bewijs is dat het prikt.
Al zal men dat natuurlijk nooit officieel
toegeven. Dat erkennen doet men ook niet,
wanneer plotseling gevangenen worden vrij
gelaten of regimes beloven dat ze het in het
vervolg beter zullen doen. Overigens zijn wij
in zulke gevallen uiterst argwanend. Indone
sië laat nog wel eens groepen vrij, die in
het kader van de transmigratie-politiek (op
zichzelf wellicht een juist systeem, maar in
dit speciale geval misbruikt) toch nog aan
velerlei vrijheidsbeperkingen onderhevig
blijven."
Is de toekenning van de Nobelprijs voor de
Vrede, zij het met een jaar vertraging, geen
bewijs dat Amnesty international waarde
ring ondervindt?
Alfred Heijder: „Aan die prijs hecht ik
zoveel waarde omdat nu eindiijk een organi
satie van 160.000 gewone mensen erkenning
heeft gekregen. Het valt niet te loochenen,
dat het nu voor sommige regeringen moeilij
ker wordt aan ons voorbij te lopen.
Amnesty is een organisatie van „gewone"
mensen? Het lijkt er soms op dat de leden
voornamelijk gerecruteerd worden uit de
intellectuele toplaag der diverse landen."
Aat van der Wel: „De tijd dat we het
moesten hebben van illustere trekpaarden is
voorbij. Zowel nationaal als internationaal
waait er om onze leidinggevende functiona
rissen geen aureool meer."
Alfred Heijder: „We zitten natuurlijk wel
altijd met het talenprobleem. Wil je een
adoptiegroep oprichten, dan zal tenminste
één lid de taal moeten beheersen van de
geadopteerde gevangene. Dat beperkt de
mogelijkheden inderdaad. Verder is het mo
gelijk waar, dat het idee van de mensenrech
ten zich vooral in een bepaalde bevolking
slaag heeft ontwikkeld."
Aat van der Wel: Het talenprobleem speelt
ons ook parten bij de spreiding van ons
ledental over de wereld. In de onderontwik
kelde gebieden is de bevolkingslaag die kan
lezen en schrijven zeer klein. Dat werkt
enigszins fnuikend. Want onze ervaring is
dat een adoptiegroep uit de landen van de
Derde Wereld meer resultaten boekt dan die
uit het „koloniale" westen."
Wat verwacht Amnesty van de toekomst?
Aat van der Wel: „De hoop dat Amnesty
in een snel veranderende wereld vormen zal
vinden om haar doelstellingen gestalte te
blijven geven, ook als lokale overheden af
weermiddelen beginnen te gebruiken tegen
de technieken die Amnesty nu gebruikt."
Alfred Heijder: „Onze organisatie zal profes
sioneler moeten werken. Tot nog toe dreef
Amnesty op vrijwilligers. Dat kon, omdat
het ledental klein was. Op dit moment groeit
het ons de pan een beetje uit De sectie
Nederland heeft al 30.000 leden en elke
maand komen er meer bij. Ik verwacht dat
deze groei doorgaat, maar ze is niet einde
loos. Ze zal stoppen op het moment dat het
geweld dichter bij huis komt. Wij vertegen
woordigen nu nog de mening van het over
grote deel van de Nederlandse bevolking.
Maar men moet er rekening mee houden,
dat die mening snel kan omslaan. Wanneer
bijvoorbeeld het terrorisme aanstrakt. Am
nesty is tegen de doodstraf. Daar is iedereen
het mee eens, totdat er een paar ernstige
dingen gebeuren. We hebben dat in Duits
land zien gebeuren. Mijn wens voor de
toekomst is, dat ikfongelijk heb."
GERT VALKENBURG
