Bijbel is de
enige bruikbare
baedeker
in het
heilige land
Schapen
en
toeristen
bevolken
's zomers
mooi
en ruig
Sardinië
Mmmmi
Na zeven dagen luidt de bel voor de laatste
bijbelse ronde. Voordat je op het einde van die
week Jeruzalem bereikte, de stad op zeven
gortdroge bergen met vaalbruine schutskleur. ben
je in het bekende tempo van de moderne pelgrim
langs alle plekken gesjeesd, waar het eens
gebeurd is. Je hebt de diverse kribjes gezien,
waarin het kind Jezus gelegen moet hebben. Eén
kribbe per geloofsrichting, want ook tussen de
kerkgenootschappen bestaat een moordende
concurrentie en vliegen Kopten, Grieks-Orthodo
xen, Joden en Christenen elkaar voortdurend naar
de keel. Je bent ondertussen ook in Nazareth al
door een weldadig gewelde Kapucijn rondgeleid
in de woonstee van Jozef en Maria en tot je
geruststelling heb je gezien, dat de duiven er nog
steeds laag overvliegen. Varend op het meer van
Galilea, nu een geliefkoosd watersportcentrum
voor de Israëliërs, zie je angstig dichtbij de
heuvels van de Golan-hoogte, die tot 1967 door
de Syriërs gebruikt werden als platform, vanwaar
men datzelfde meer voortdurend als schietschijf
in het vizier had.
En op de avond van Sabbath heb je het verkeer
der gelovigen bij de Klaagmuur gadegeslagen.
Om op het zwaar bewaakte plein te kunnen
kpmen, moest je eerst van een tafel een
keppeltje, de hoofddracht der orthodoxe joden,
pakken en opzetten. Die service is gratis en de
kèppels, die verstrekt worden, bestaan uit een
stukje zwart karton, dat door drie nietjes in de
vereiste vorm wordt gehouden.
Feest van de wanhoop
De vroege avond is al gevallen, wanneer het feest
van de wanhoop losbarst. Een maansikkel hangt
uiterst decoratief boven de duizenden, die uit elk
hoofdstuk van het Oude Testament lijken te zijn
weggelopen. Mannen in fladderende pijen lopen
In de bremzoute
poel van de Dode
Zee blijft een mens
moeiteloos drijven.
Eeuwen lang werd
deze zee be
schouwd als een
kokende hel maar
nu groeien er toma
ten en dadels op de
onvruchtbare oe
vers.
er, met op maat gesneden drama-koppen,
wenende ogen in kransen van krullend baardhaar,
zwarte stetsons, bruine bontmutsen, die als
koeievlaaien op da schedels liggen. En dat geheel
bidt en wiegt en jammert bij het flauwe schijnsel
van een paar verdrietige peertjes. Verderop wordt
hand in hand gedanst en vat men elkaar bij de
schouders voor een kringloop rondom de Thora.
Het is een adembenemend schouwspel: er wordt
geschreeuwd, gezongen met lange uithalen. Als
vleermuizen trekken ze voortdurend in optocht
langs de muur. waar oude mannen in trance
voorover buigen om de stenen te kussen.
Op de terugweg naar je hotel -nog steeds staat
de lucht als een hete brei tussen de huizen- zie
je ze kris kras door de donkere straten slierten:
mannen alleen, van alle leeftijden. Met walmende
kaarsen en nog steeds zingend op een wijs, die
in de oren van een buitenstaander lijkt op het
overbekende „potje met vet".
Dwaalspoor
Eenmaal in Israël kun je de traditionele reisgidsen
van dr. Dominicus en dr. van Egeraat, van
Michelin en Kosmos beter maar in je koffer
achterlaten, want ze brengen je toch alleen maar
op een dwaalspoor. Hier is de bijbel de enige
betrouwbare Baedeker, die je feilloos de kortste
weg wijst en je van nutteloze bijzaken afhoudt.
Het is namelijk geen land, waar je vrijblijvend in
kunt ronddwalen, dat je slechts bezoekt om een
bruine bast bij elkaar te sudderen. Als dat het
enig doel is kun je beter voor de helft van het
geld voor anker gaan op een Spaans strandje of
met een kouwe pils bij de hand onder je
hoogtezon thuis gaan liggen.
Een geslaagde vakantie in Israël staat of valt nu
eenmaal met je verlangen om te ontdekken, om
de weg terug door de eeuwen te gaan. Je loopt
nieuwsgierig door die bijbelse kijkdoos en ziet
alle bekende zetstukken terug, die de geschiede
nis er in heeft achtergelaten. In Ein Gedi, aan de
wel zeer Dode Zee vind je op jouw beurt de grot
terug, waarin Saul heeft geslapen en waar David
een reep van zijn mantel scheurde en die
overhandigde aan Saul met de woorden: „Voor U,
meneer de Koning". En in de Souks van
Jeruzalem, een smeltkroes van ongelooflijk kleine
zelfstandigen, word je bedwelmd door de geur
van specerijen, die uit alle winkels waait. Van
kaneel en thijm, van rozemarijn en kruidnagelen.
En voortdurend heb je het gevoel, dat je rigoreus
ontworteld wordt, maar in ruil daarvoor weer
nieuwe aarde terugkrijgt. De wonderen gebeuren
opeens voor je ogen: de woestijn rondom
Bersheba bloeit na eeuwen weer als een roos en
langs de kale, onvruchtbare oevers van de Dode
Zee zijn tomatenplanten en dadelpalmen geplant
als wegwijzers naar een uitgestelde welvaart.
Roerloos
Israël is de Bedoéinen-hoofdman. die op het
gloeiend hete dak van de Sinai-woestijn roerloos
achter zijn vaste steen zit en verontschuldigend
zegt: „Waarom zou ik werken heer, zolang ik
vrouwen heb, die het voor mij kunnen doen?".
Israël is ook het hypermoderne universiteitsge
bouw op de berg Karmel, op kogellagers
gebouwd met het oog op een mogelijke
aardbeving. Het uitzicht op de baai van Haifa,
waar 's nachts een oplichtende wereldvloot voor
anker gaat, wordt gratis bijgeleverd.
Israël: een speldeknop op de landkaart. Een volk,
dat voortdurend poker speelt voor zijn bestaan,
maar desondanks alle tijd neemt om zijn gast te
vergezellen langs de route waar heden en
verleden elkaar de vredeskus hebben gegeven.
De toerist, die op „Ben Goerion", het zwaarst
bewaakte vliegveld ter wereld contact krijgt met
het Beloofde Land. heeft het maar voor het
uitkiezen. Hij kan van noord naar zuid, van oost
naar west trekken om zich door de versteende
geschiedenis te laten overhoren. Hij staat aan de
oever van het meer van Galilea en ziet de bergen
van Golan, die in de verte de horizon markeren
Hij eet op een terras de kostelijke meervis en
dwaalt daarna door de Tiberias, waar de huizen
op eikaars daken zijn geklommen om zo de top
van de heuvel te bereiken. Een uur later is hij
reeds in Akko, de oude romeinse stad. die vrijwel
zonder kleerscheuren de eindeloze tijd is
doorgekomen.
Shalom
En dan tenslotte Jeruzalem: een stad om
reddeloos op verliefd te worden. Jeruzalem de
heilige, de onvergetelijke die de eeuwen
zorgvuldig koestert tussen zijn vestingmuren en
daarbuiten steeds verder tegen de heuvels uitdijt
Dwalend door de oude stad draait de reiziger zijn
klok ongemerkt eeuwen terug en komt hij op het
punt, waar het Nieuwe Testament zijn oorsprong
had. Hij schuifelt door de Via Dolorosa, passeert
de schatten in de kerken, die stuk voor stuk meer
de moeite waard zijn dan Sint Pieters' heilige
workshop in Rome.
Op elke vierkante meter heeft de geschiedenis
hier zijn boodschap in stenen gegrift. Het lijkt een
doorlopende aflevering van „waar gebeurd".
Na zeven dagen bijbelse herhalingsoefeningen
sluit je spontaan een nieuw verbond met Israël
Shalom voor het land, dat de zon in de bijbel laat
schijnen. Shalom en tot spoedig ziens bij de
bronnen van ons leven.
Want Israël is een land om te komen en terug
te komen.
■BID'S t«£si
PIIHI
In de mateloze ver
latenheid rondom
de Dode Zee is men
aangeland op het
dieptepunt van de
wereld 394 meter
onder de zeespiegel
staart men daar in
het absolute niets.
Op Sardinië grazen meer dan
twee en een half miljoen
schapen, die kuddegewijs bij
elkaar worden gehouden door
ongeveer 35.000 herders.
Beroepsherders, die soms in de
misdaad of in de smokkel een
bescheiden maar noodzakelijke
bijverdienste vinden. Bijna
veertig procent van alle Italiaan
se schapen grazen op Sardinië,
waar men doorlopend over deze
mekkerende beesten struikelt,
ook al worden ze zoveel
mogelijk van de nog schaarse
autowegen vandaan gehouden.
Het schaap hoort helemaal op
dit „sandaaleiland" volgens
de overlevering immers is de
naam Sardinië afgeleid van het
woord „sandaal", vanwege de
platvoetvorm van het eiland, dat
na Sicilië het tweede grootste
eiland in het Middellandse
Zeegebied is.
Schapen en toeristen voelen
zich doorgaans helemaal thuis
op het eiland, al is de laatste
categorie vooral in de zomer
maanden op het eiland te
vinden: met alle nadelen
vandien. terwijl Sardinië juist in
het voorjaar overweldigend leeg,
mooi en groen is.
Sardinië is ruim 24.000 vierkan
te kilometer groot, niet eens zo
gek veel kleiner dan Nederland,
met een totaal bevolking van
ongeveer anderhalf miljoen
zielen. Dat betekent 65 inwoners
per vierkante kilometer en dat
zijn opmerkelijke verschillen met
ons eigen dichtbevolkte land.
Sardinië vakantieland? ledereen
die het eiland kent zou in een
eerste opwelling neneigd zijn te
zeggen „natuurlijk en toch
hangt het er sterk vanaf wat de
vakantiewensen zijn. Het eifand
is uitstekend geschikt voor een
ruige, tijdloze zwerfvakantie en
voor een dure en luxe „alles-in"
vakantie. Maar het lijkt minder
geschikt voor het zogenaamde
sociale toerisme, voor gezinnen
gmet kleine(re) kinderen, die
brede zandstranden gewend
zijn, en het is evenmin een
gebied voor mensen die het
allemaal op een koopje willen
hebben.
Ook geen gebied voor mensen
die internationale, luidruchtige
en massale gezelligheid gewend
zijn, of men moet bereid zijn
om zich aan te passen aan het
levens— on lawaairitme van de
Italianen, en dat vraagt een
flink stuk incasseringsvermogen,
althans in de topmaanden juli'
en augustus.
Sardinië is een land van uiter
sten. waar de „jet-set" zich nog
altijd happy voelt, nadat de Aga
Khan de befaamde Costa
Smeralda jaren terug als beleg-
gings-object koos, waar de
rijken alles vinden wat van hun
verwende gading is: van oogver
blindende witte vakantiedorpen,
gebouwd in een plattelandsstijl
die sterk aan het Flintstone-tijd-
perk doet denken, tot air-condi
tioned, luxe hotels. Maar het
eiland is ook een nog niet
helemaal ontdekt paradijs voor
de natuurliefhebber, de onder
waterduiker, de zwerver en
poeët.
Sardinië hoort per traditie niet
in het pakket van de vaderland
se reisorganisaties Dat betekent
Juist in dat prachtige noordelij
ke stuk van het eiland vliegen
onder die dollar-invloed de
zomerprijzen jaarlijks omhoog,
hetgeen een extra nadeel is
voor de doorsnee vakantiegan
ger. Met kinderen achter in de
auto, met de caravan of travel-
sleeper er achter en een
normaal budget kan Sardinië in
het echte hoogseizoen tegenval
len.
De reis is lang en duur, de
campings veelal gebrekkig, het
buitenhuis eten on-ltaliaans
duur, de vermaaksmogelijkhe-
den gering en het strandleven
betrekkelijk minimaal. Sardinië
heeft namelijk overwegend een
rotsige kust,met alle voor— en
nadelen van dien. speciaal voor
kleinere kinderen. Het accent
ligt dan ook meer op. in of
onder water dan op het strand.
De kust is vaak prachtig en
biedt talloze mogelijkheden,
maar de stranden zijn uit de
aard der zaak vaak minder
„comfortabel".
Adembenemend.
Maar in welk seizoen ook, voor
iedereen, rijk of arm. is er
tenslotte en zolang de
voortschrijdende industrie het
toelaat die adembenemende
zee. Helder, diep. kleurrijk en
schoonEn die zee alleen is
voor velen de doorslaggevende
reden toch maar naar Sardinië
te trekken.
Het hoogste punt van het eiland
is bijna 2.000 meter. Een van de
fraaiste bezienswaardigheden
zijn de grotten van Neptunus,
even ten noorden van Alghero.
De grotten zijn gemakkelijk te
bereiken per rondvaartboot, of
heel moeilijk.maar sportief via
650 trappen omlaag en omhoog.
Een grot die mooier is dan het
veelbezongen blauwe gat op
Capri.
De spreekwoordelijke misdaad
op het eiland gaat aan de
doorsnee toerist volledig
voorbij, en bovendien zeggen
veel Sardijnen niet ten onrechte
dat de stad Milaan alleen al
gevaarlijker en crimineler is dan
hun hele eiland bij elkaar.
In politiek opzicht is het eiland
de laatste jaren wat overstag
gegaan: naar links, en het
politieke beeld weerspiegelt de
algemene Italiaanse situatie,
fifty-fifty tussen communisten en
de christen-democraten. Er
wordt gepraat over een „af
scheidingsbeweging" van Italië,
maar dat is folklore. Want het
bij speciale wet toch al bevoor
deelde eiland zou een onafhan
kelijkheid economisch nooit
aankunnen. Wat dat betreft zijn
de noordelijke eilandburen op
Corsica veel fanatieker.
Tenslotte de meest indringende
waarschuwing die elke toerist te
horen krijgt: steek nooit zonder
gids of betrouwbaar advies de
zogenaamde „Mond van Bonifa-
cius" over. de zee-engte tussen
Sardinië en Corsica. Deze vormt
de eigenlijke afscheiding tussen
Middellandse en Thyrreense
Zee. Het weer f.n de zee
kunnen er werkelijk binnen vijf
minuten van mooi en kalm
omslaan in storm en hoge zee.
FRANS WIJNANDS.
Voorbeelden van Sardijnse folkloristische kledij.
dus in vele gevallen extra duur
reizen. Vliegen op Sardinië is
mogelijk, maar zelden recht
streeks, en het vraagt of eigen
vervoer op het eiland, of een
goede vaste standplaats, want
het verplaatsen met het open
baar vervoer vraagt veel geduld.
Dus varen, want dat blijft een
meestal overbrugbare conse
quentie van een eiland-vakantie.
Varen kan onder meer vanuit
Genua. Civitavecchia en Napels.
Genua lijkt het aantrekkelijkst
omdat dat vanuit Nederland het
snelst te bereiken is. Civitavec
chia ligt een uur of vier, vijf
rijden zuidelijker, maar het biedt
meer overtochten die korter
duren en dus goedkoper zijn. Al
valt dat „kort varen" best tegen:
acht volle uren, verbindingen
overdag en 's nachts. De vijf
staatsboten (een verlengstuk
van de Italiaanse spoorwegen)
vervoeren per dag zo'n duizend
auto's en tegen de 4.000
passagiers en de regering heeft
beloofd dat die capaciteit
opgevoerd zal worden deze
zomer.
En er zijn verbindingen met
privé-maatschappijen, zoals de
Tirrenia-lijn, sjieker varen, maar
stukken duurder. De tarieven
voor de auto enkele reis)
varieren van de 14.000 tot
20.000 lire. zo'n 40 tot 60
gulden afhankelijk van de
grootte van de auto. De over
tocht kost per persoon van een
.tientje (dekstoel) tot veertig
gulden(2-persoons hut). De
Tirrenia-lijn vraagt exact het
dubbele tarief.
De staat lijkt goedkoper, want
goedkoop is in veel gevallen
duurkoop gebleken. In de
topmaanden verdringen zich
namelijk vele toeristen voor een
plaatsje op de veerboten. In
Civitavecchia leidt dat jaarlijks
tot massale kampeerpartijen op
de kade. De duizenden moeten
er in de hitte of tropische regen
soms meer dan twee dagen en
nachten wachten: met zijn allen
de paar cafe's en wc's opdelend
die er voorhanden zijn, duur
betalen voor opgeschroefde
levensmiddelenprijzen en
borden spaghetti of diepvries
broodjes. Hopend, dat onver
wachte stakingen de ellende
niet nog zullen vergroten. De
regering heeft geprobeerd het
bespreek-systeem af te schaffen.
Wie het eerst kwam. maalde het
eerst, maar dat leidde tot een
enorme chaos, waarin het vaak
Voor meer gedetailleerde gegevens (het gevarleërde aanbod in reizen
en trips, de kosten van vervoer en verblijf, etc.) kan men terecht bij
het Italiaans Verkeersbureau, Stadhouderskade 103, Amsterdam. Tel.
020-733264.
De haven van Alghero. vanwaar rondvaartboten afvaren naar de grotten van Neptunus.
ïgelrechte vechtpartijen
kwam. Vandaar dat het verplicht
bespreken en 60 dagen
vooruit - weer schielijk is
ingevoerd. Veel noordelijke
vakantiegangers leven in de
verkeerde veronderstelling dat
„er altijd wel een plaatsje is".
is een illusie en een
waterdicht bespreek-arrange-
ment is absoluut noodzakelijk.
Boot nodig
De Sardijn heeft in de loop der eeuwen altijd gezegd: „Wat van zee komt, komt om te
stelen". Hier een beeldend voorbeeld: een verwoeste, verlaten kust.
Trouwens, op Sardinië is een
eigen boot meer nodig dan een
eigen auto. Want al is het maar
lekke roeiboot: zonder
vaartuig blijft Sardinië een
gesloten oester waarvan de
ingesloten parel verborgen blijft.
Met een bootje zijn de duizend
en-een baaitjes, inhammetjes,
strandjes en grotten te bereiken
die van Sardinië zo'n verrukke
lijk zon-en waterparadijs maken.
Zo'n boot is wel voor een losse
dag te huren, maar in het
hoogseizoen is het dringen. Er
zijn dan op het schapeneiland
meer toeristen dan vissers.
De Sardijn heeft in de loop der
eeuwen altijd gezegd:.„Wat van
zee komt. komt om te stelen".
Vandaar dat de eilandbewoners
de kust meden, en zich in het
binnenland terugtrokken.
In dat historisch perspectief
past ook de afkeer van veel
Sardijnen tegen Amerikaanse
vloot-eenheden die aan de
noordpunt van Sardinië een
(atoom)-basis gevonden hebben,'
en die ter plaatse alleen geduld
worden, omdat hun dollars
eindeloos harder zijn dan de
boterzachte lire.
