als
medicijn
tegen liefdesverdriet
Nieuw
hart?
Levenskans
met veel risico's
iet ;*.OV
H'oeswn<V>>j?
I&-
is goed b
NA TIEN JAAR
De kunst om zich bemind te maken
De gevaren van de liefde zijn vele
ROTTERDAM Een tijdje geleden
liep het werkelijk de spuigaten uit in
De Lantaren, het Rotterdamse theater
nabij de West- Kruiskade. Zowat de
helft van de mensen die er werken
wisselde van partner en het gevolg was
een gigantische hoop liefdesverdriet. Je
kon bij wijze van spreken geen kamer
binnengaan of je liep tegen een
snotterend iemand op. De
prullenbakken puilden uit van de
papieren zakdoeken. Toen is maar
besloten een Festival van de
Ongelukkige Liefde op touw te zetten.
Gisteren is dit spektakel begonnen en
het duurt tot en met zondag 11
december. Meer dan vijftien
theatergroepen en zo'n tien
muziekgroepen geven in die periode
hun visie op het fenomeen liefdesleed.
Daarnaast worden dertig verschillende
films getoond en treden tal van
dichters op.
BÉN JE GELUKKIG?
GELUKKIG NIET!
Verdrietig zijn mag op dit unieke feest,
maar dan bij voorkeur wel met mate.
De voor hysterie en andere
pathologische ontsporingen getroffen
voorzieningen zijn uiterst beperkt. Want
al is dan „theater goedkoper dan de
psychiater", zoals in één van de slogans
van het festival terecht wordt
gesignaleerd, een kunstenaar is ook niet
precies hetzelfde als een
psychotherapeut „Kunst is ervoor", zegt
Cor Kraats, één van de organisatoren
van het festijn, „om in de dwarreling
van emoties orde te scheppen en ze
daardoor beter hanteerbaar te maken.
Dat ordenen gebeurt door gevoelens
vorm te geven, door ze te verbeelden.
Dus door een verhaal te maken, een
film, een gedicht en ga maar door.
Wanneer je nou als onderwerp voor die
verbeelding een emotie kiest die heel
erg veel mensen kennen en je gooit er
niet één vormgeving tegenaan maar vele
tientallen, dan denk ik dat je een
verschrikkelijke hoop mensen een
plezier doet Dat je heel veel mensen
Hij danst en fluit naar haar melodie
een handvat geeft om met hun emoties
om te gaan."
Cors mede-organisator Theo Henzen
concretiseert deze abstracte redenering
aan de hand van zijn eigen ervaring:
„Twee jaar geleden ben ik gescheiden.
Zeer verdrietige toestand. Tranen.
Schrijnende pijn in de hartstreek. Troep
in letterlijke zin, want het was verdriet
zonder kop of staart. Een chaos van
leed. Nou, mij heeft toen bijvoorbeeld
dat liedje van Bob Dylan erg geholpen
dat „It ain't me babe" heet. Daarin zegt
EVEN EEN RAKJE
SIGARETTEN HALEN
ZEI HIJ....
hij tegen zijn ex-geliefde: je kan wel
van alles van me willen en ik zou je dat
ook allemaal wel graag geven, maar ik
ben daartoe domweg niet in staat. Ik
„ben" het niet voor jou. Dat liedje
diende mij als vorm om mijn narigheid
in te gooien en daardoor kon ik er
makkelijker mee leven. Wat voor die
song geldt, gaat op voor alle kunst Of
het nou een blij gevoel, een ellendig
gevoel of een gevoel van verveling
betreft, de functie van kunst is er
gestalte aan te geven en de emotie
daardoor beter inpasbaar in je leven te
maken. In die zin zou je kunnen zeggen
dat er van kunst een therapeutische
HUILEN IS
VOOR JOU TE LAAT
werking uitgaat en daarom zeggen we
ook: Theater is goedkoper dan de
psychiater".
Logische consequentie die Kraats en
Henzen uit hun opvatting van kunst
trekken is dat er geen of maar heel
weinig objectieve maatstaven bestaan
om de waarde van een kunstuiting te
bepalen. „Kunst is kunst als je je gevoel
erin kwijt kan." Vandaar ook dat voor
een zeer gevarieerd programma is
gekozen, waarin voor Sjef van Oekel
net zo goed plaats is als voor Mozart,
voor het Science fiction theatre of
Liverpool evengoed als voor de
Stichting Harlekijn Toneel. Te zien en te
horen zijn bijvoorbeeld ook: drs. P., het
Rotterdamse operettegezelschap R.Ó.G.,
Fred Piek, Penta Theater, Armand,
Nederlands Popverdriet en Big Mama
The Shala Sisters. Op het
filmprogramma staat ondermeer: Les
Enfants du Paradis van Marcel Carné,
De Dame met het Hondje van Yosif
Heifitz en Die Bitteren Tranen der
Petra von Kant van Fassbinder. De
voorstellingen worden gegeven in
theater De Lantaren maar daarnaast
ook in ondermeer het Piccolotheater, in
't Venster en in Café Sjaan. Een
dagkaart kost 6,-. Nadere inlichtingen
zijn te verkrijgen onder nummer
010-364998. Behalve te kijken en te
luisteren naar liefdesleed valt er ook
over te lezen. De organisatoren geven
een aan deze problematiek gewijd boek
uit waarin slachtoffers zich uiten in
proza dan wel poëzie. Op deze pagina
twee voorbeelden daarvan
Willem Scheer
Lieve Ruud,
Het is moeilijk te aanvaarden dat het
toch niet meer kan. Dat het niet meer
zoals vroeger tussen ons kan zijn. Elke
morgen als ik opsta mis ik toch weer
dat gevoel dat ik had toen wij nog
samen waren. Ik ga 's avonds naar bed
en dan kan ik niet slapen. Ik lig te-
denken aan die fijne jaren dat wij
samen waren, aan die tijd dat ik leerde
wat gelukkig zijn was. Dan begin ik
vanzelf te huilen en verstop mijn hoofd
in mijn kussen om het niet uit te
schreeuwen. Ik kan niet meer leven
tussen die vier muren, dat gekakel van
al die mensen aanhoren. Mensen die
ervaring hebben, die weten dat je met
anderen in contact moet komen, hard
moet werken, je verdriet moet vergeten
en aan iemand anders gaan denken. Ik
word gek van dat soort mensen. Ik hoef
niemand meer om me heen. Ik zal aan
je blijven denken. Nooit zal je helemaal
vain me weg zijn. Jij bent van mij en ik
van jou. Ik hou zo ontzaglijk veel van
je, ik zou het wel uit kunnen
schreeuwen. O, jongen, ik heb zo'n pijn,
zo ontzettend veel pijn. Ik kan het niet
veel langer meer volhouden.
Jessica
Zoveel gebaren tussen ons
Zoveel woorden tussen ons
Holle gebaren
Holle woorden
Betekenis is er niet meer
Alles is leeg
Leeg, als een kamer zonder meubels
Alles is kaal
Kaal als een woestijn
We drijven langzaam uit elkaar
Wat eens zo mooi was
Is er nu niet meer
Het gaat kapot
Kapot
Lucia Hogervorst,
Waddinxveen
CcidócSouadnt
UTRECHT De medische
wetenschap hield even de
adem in. Dat was op 3 de
cember 1967, vandaag tien
jaar geleden, toen als een
bom het nieuws insloeg dat
de 56-jarige Joodse kruide
nier Louis Washkinsky, een
chronisch hartlijder, in het
Groote Schuur Ziekenhuis in
Kaapstad (Zuid-Afrika) een
nieuw hart had gekregen, een
ruilhart, afkomstig uit het
ontzielde lichaam van de 24-
jarige Denise Darvall, die
het slachtoffer van een ver
keersongeluk was geworden.
Nieuw leven geven: de man
die dat kon was prof. Chris-
tiaan Neethling Barnard.
Louis Washkinsky leefde
achttien dagen met zijn nieu
we hart Hij overleed aan een
longontsteking. De opper-rab-
bijn van de Kaap-provincie,
Abrahams, sprak aan zijn
graf gedenkwaardige woor
den: „De grootste klop Van
het hart waarnaar de wereld
ooit heeft geluisterd is thans
verstild."
Christiaan Barnard ging
door. Op januari 1968 gaf
hij de 60-jarige tandarts Phi
lip Blaiberg een ruilhart
Blaiberg stierf in augustus
1969. Negentien maanden en
vijftien dagen lang was hij
een opgewekte levensgenieter
tot zijn lichaam het nieuwe
hart niet meer verdroeg.
Inmiddels was van alle kan
ten lof gekomen maar ook
felle kritiek losgebarsten.
Nooit heeft men betwist dat
prof. Barnard schitterende
chirurgische prestaties heeft
verricht, wel wees men erop
dat zijn pionierswerk voorba
rig was. Er was nog te weinig
bekend, zo zei men, over de
afstoting door het lichaam
van overgeplant weefsel. Bo
vendien had alle publiciteit
rond de harttransplantaties
bij hartpatiënten valse hoop
op een nieuw gezond leven
gewekt.
Het transplanteren van har
ten was binnen een jaar een
soort rage geworden. De gro
te ziekenhuizen van de we
reld, in Amerika, in Rusland,
in Frankrijk, in Japan, zelfs
in België, konden niet achter
blijven. Alleen Nederland
deed in de race niet mee. Er
ging geen week voorbij of er
stond wel een berichtje in de
kranten, dat iemand een ruil
hart had gekregen en na een
paar dagen, of weken, maan
den soms, stond er een veel
kleiner berichtje dat deze was
overleden. Hun lichamen
hadden de ruilharten afgesto
ten.
Slechts ehkelen overleefden
het een paar jaar. „Er is in
elk geval een paar jaar aan
hun leven toegevoegd", zegt
Barnard. „Dankzij transplan
taties zijn we erin geslaagd
zieken uit hun bed te halen
en ze de mogelijkheid te ge
ven te genieten van de dingen
van het leven. Een patiënt die
gedoemd is aan een hart
kwaal te sterven is als een
man op het schavot, met de
strop al om zijn hals. Nu zeg
Je tegen hem: We zullen je
niet ophangen, je kunt op 200
meter afstand gaan staan en
we laten iemand één kogel op
je af vuren. De levenskans is
niet groot, maar dit is beter
dan meteen hangen".
De critici die hem verweten
dat hij eerst had moeten
wachten tot alles bekend zou
zijn over de afstotingsver
schijnselen antwoordde hij:
„Van kanker weten we ook
nog onvoldoende af. Moeten
we dan maar zeggen: we be
handelen geen kankerpatiën
ten meer? Zoeken jullie het
zelf maar uit? Moet je tegen
een doodzieke patiënt zeggen:
sterf jij maar, totdat ik alles
weet van afstotingsproble
men?"
Na enkele jaren werd het
echter stil rond de harttrans
plantaties. Stil ook rond de
steeds meer als playboy fun
gerende prof. Barnard. De
chirurgische wereld moest
toegeven dat de problemen
rond de afstoting nog te groot
waren. Duitse, Engelse en
voornamelijk Nederlandse
chirurgen bleven terughou
dend. Al kon ook in Neder
land, met name in Leiden,
technisch gezien zo'n ingreep
verricht worden. In Amerika
ging men door, maar dan al
leen als het leven van de pa
tiënt niet meer anders te red
den is. Dr. Richard Lower is
een van de Amerikaanse chi
rurgen, die in Richmond (Vir
ginia) nog harttransplantaties
uitvoert. Hij zegt: „Alleen als
redmiddel. Ik ben nog steeds
erg pessimistisch ten aanzien
van de resultaten". En in 1975
schreef de grote pionier Bar
nard zelf: „Nooit meer zal ik
operaties uitvoeren waarbij
het zieke hart uit een mense
lijk lichaam wordt weggeno
men en een nieuw in de
borstkas wordt geplaatst."
Meer dan 300 mensen kregen
sedert die gedenkwaardige
decemberdag in 1967 een ruil
hart. De operaties hadden
plaats in 64 chirurgische cen
tra over bijna de gehele we
reld verspreid. Zo'n 60 pa
tiënten zijn nog in leven. Eén
patiënt heeft het zelfs al bijna
acht jaar overleefd. De ge
middelde overlevingstijd is
vier maanden. Geen bijster
goede resultaten. Toch gaan
de pioniers door. In 1975 ver
baasde prof. Barnard de me
dische wereld op het interna
tionale chirurgencongres in
Amsterdam met een nieuwe
techniek die hij had ontwik
keld: een tweede hart plaat
sen naast het oude zieke hart
Dat tweede hart, het donor
hart wordt dan ook aangeslo
ten op het eerste hart. De
combinatie wordt als het wa
re een hart-met-hulpmotor.
Op 25 november '74 had Bar
nard de eerste van deze nieu
we operaties verricht Toen
kreeg de 58-jarige Ivan Tay
lor het hart van een tienjarig
meisje erbij. De tweede ope
ratie volgde eind december
'74 toen de 47-jarige Leonard
Goss naast zijn zieke hart het
hart van een zeventienjarig
meisje kreeg ingeplant.
De resultaten van de nieuwe
techniek zijn, nu weer twee
jaar later, evenmin geweldig.
Het hulphart en dat hoeft
niet van de mens te zijn,
maar kan evengoed van een
baviaan of chimpansee zijn
wordt ook afgestoten. Het
laatstbekende geval is dat
van de Italiaanse vrouw Ma-
rilena Portello, die door Bar
nard van een bavianenhart
werd voorzien. Het liep mis
en Barnard verklaarde: „Het
enige dat mij aangerekend
kan worden is dat ik gepro
beerd heb haar leven te red-
Andere chirurgen zien mo
menteel meer in het plaatsen
van of aansluiten op een
kunsthart In Detroit heeft dr.
Kantrowitz een kunsthart
ontwikkeld, maar acht dit.
nog niet goed genoeg voor
onmiddellijke toepassing. De
Amerikaanse Nederlander dr.
W. Kolff, de uitvinder van de
kunstnier heeft in Salt La
ke, aan de universiteit van
Utah, geëxperimenteerd met
een kunsthart van plastik.
Dat werd ingebracht in een
kalf dat pas na zes maanden
het leven liet. Maar ook dr.
Kolff ziet dit kunsthart bij
mensen voorlopig nog niet
toegepast Schattingen over
het tijdstip waarop een kunst
hart wel voor menselijk ge
bruik geschikt zou zijn lopen
uiteen van drie tot tien jaar.
Vooralsnog dus voor de hart
patiënten geen kunsthart,
geen getransplanteerd hart,
noch van een mens noch van
een aap. De wetenschap heeft
pas op de plaats moeten ma
ken. Betekent dit het einde
van deze transplantaties? Be
slist niet, maar het heeft wel
zijn tijd nodig. Tijd voor on
derzoek. Als dat gedaan is, en
men heeft het probleem van
de afstoting onder de knie,
dan zullen de profetische
woorden van Barnard uitko
men: „Op de lange duur zie
ik ons geslachtsorganen,
waaronder eierstokken,
transplanteren en harten ver
wisselen bij kinderen van
zelfs maar één dag."
GERARD CRONE
„lk al
,erf«*«'e >ncwnMUlT
°Verfransplantaft 10
'gekleurd Ilart"