Fabelachtige informatie
over mythen der mensheid
03 BOEKEN
NIEUW BOEK VAN DE MAAND:
Robert Bognar:
Toneelschrijven is voor mij
belangrijker dan al het andere
Oud en nieuw
op zee
BON
KUNST
LEIDSE COURANT
DONDERDAG 1 DECEMBER 1977 pagina 6
„Mythen van de Mensheid", het nieuwe boek van de maand,
dat op 8 december in de handel komt (een uitgave van Kosmo
s/Amsterdam, Heideland-Orbis/Hasselt; tot 8 januari 1978
32,50, daarna 59,50) is in vele opzichten een formidabel'
werk. Het brengt op 320 pagina's in royaal formaat een unieke
verzamelijg van meer dan 1300 illustraties, waarvan vele tiental
len in voortreffelijke kleuren, een bijkans onuitputtelijk kijk
boek over de vele manieren waarop mensen zich door de eeuwen
heen beelden hebben gevormd over de geheimen van het
menselijk bestaan en dat van de schepping rondom.
Het onderwerp is niet gemak- dend ook, geenszins onbelang-
kelijk, maar gaat wel iedereen
aan. Een mythe is in de om
schrijving van Van Dale een
verhalende overlevering, die
betrekking heeft op de gods
dienst en de wereldbeschou
wing van een volk, maar het
woord mythe heeft ook een
tweede betekenis, die feitelijk
een andere is en ook een dui
delijk andere gevoelswaarde
heeft, die van „fabel", „een
praatje zonder grond". En ter
wijl mythologie een serieuze
zaak is, omdat zij een samen
hangend beeld kan geven van
de opvattingen van een volk
over grote gebeurtenissen in
de vóór-historische oertijd,
zoals de schepping van de go
den en van de wereld, de wor
ding van de mens en het einde
der tijden, kijkt men in de
fabel naar de luchtiger kant
van de medaille, een verdichts
el, een verzinsel.
Mircea Eliade, nu hoogleraar
in Chicago, eerder aan de Pa-
rijse Sorbonne, de inleider van
dit boek, dat door Yge Foppe-
ma uit het Engels is vertaald,
wijst terecht op het onder
scheid dat men tussen mythe
en fabel behoort te maken. De
mythe is het „ware" verhaal,
de fabel het „onware", de ver
telling, hoe boeiend en beel-
rijk (want wie zou b.v. de
sprookjes van de mensheid
willen missen?), maar toch van
lichter gewicht dan wat in de
mythologische overlevering als
waarheid wordt ervaren, als
kern van een geloof. De ware
mythen van de mensheid kun
nen dan ook niet als fabeltjes
van tafel worden geveegd.
Dat wordt in dit boek ook niet
gedaan. Het informeert objec
tief en laat het waarde-oordeel
aan de lezer over. Nochthans
is het niet ontkomen aan de
voor de hand liggende verlei
ding om over het grensgebied
van de „ware" mythe heen
naar hartelust rond te dolen in
het rijk van de fabels en de
aanpalende terreinen van sa
gen, legenden en folklore. Dat
heeft trouwens schitterend ex
tra illustratiemateriaal opgele
verd. De afbeeldingen zijn ver
zameld door Emil Bührer, di
recteur van de oorspronkelijke
uitgever, McGraw-Hill, en van
bijschriften voorzien door Det-
lef-I. Lauf, hoogleraar in San
Francisco en Zurich. Prof. Jo
seph Campbell uit New York
droeg een overzicht bij van
mythologieën uit de gehele we
reld, met kaarten van het ver
spreidingsgebied, terwijl Ale
xander Eliot voormalig kun-
In een Chinese scheppingsmythe wordt verhaald hoe Pan-Koe voortuit
kwam uit de chaos. Hij verdeelde de wereld in Jin (aarde) en Jang
(hemel). Uit delen van zijn lichaam ontstonden de levende wezen
en de elementen van de kosmos.
stredacteur van „Time", de
voornaamste auteur is van het
beschrijvend gedeelte.
Die veelheid van deskundigen
heeft ongetwijfeld bijgedragen
tot het uiteenlopen van de vi
sies op het onderwerp, en de
grenzen daarvan. Zo begint
Campbell meteen al in de
sfeer van „Er was eens..." en
komt daarmee uiteraard in
sprookjesland terecht, wat
Eliade juist wil vehnijden.
Voor de geïnteresseerde lezer
behoeft dat overigens allemaal
niet zo hinderlijk te zijn, want
overrompelend blijft in de eer
ste plaats de rijkdom van in
formatie in woord en beeld, al
lopen ook die niet helemaal
gelijk op. In de tekst van Eliot
liggen de zwaartepunten voor
al bij de mythen van de oude
Grieken, Indiërs en Chinezen,
terwijl het kijkwerk bovendien
uitvoerig is om over Egyptena-
ren en Romeinen, Azteken,
Kelten en Germanen.
De verhalende overlevering
van christenen, joden en isla
mieten komt veel minder aan
bod, al hebben die toch ook
hun visie op de schepping van
de wereld en van de mens en
op het hiernamaals. Na die
overlevering wordt ook wel
verwezen - aards paradijs,
zondvloed, toren van Babel
etc. - maar Eliot kan niet ten
onrechte hebben gedacht, dat
over deze wereldgodsdiensten
reeds voldoende andere actue
le literatuur bestaat en moge
lijk heeft hij zich ook verre
willen houden van mogelijke
misverstanden en discussies
over wat als „Entmythologisie-
rung" bekend is geraakt.
Voor een handzaam boek kon
er trouwens ook nauwelijks
meer wat bij, want de lezer
kijkt nu reeds zijn ogen uit op
wat er wordt bericht over dit
fundamenteel menselijk den
ken dat zich van de oertijd tot
ver in het dodenrijk heeft be
wogen.
Compleet met alle uitstapjes
van de échte mythe tot en met
de folklore gaat het in dit boek
mede over zon, maan en ster
ren, heksen, regenmakers en
andere tovenaars, heilige die
ren, draken en slangen, don
der en bliksem, goden en go
dinnen van de liefde en de
vruchtbaarheid, de landbouw
en de jacht, de geneeskunst en
de visserij, maar ook over ko
ning Arthur en de Tafelronde,
de speurtocht naar de Graal
en de omzwervingen van
Odysseus, de werken van Her
acles en de lotgevallen van
Siegfried, Tristan en Isolde.
De Griekse goden-stamboom
vraagt zeven volle bontge
kleurde pagina's en in kleur
ook zijn vele reprodukties van
met de mythologie verwante
kunstwerken uit alle hoeken
van de wereld.
Informatief interessant en
kunstzinnig boeiend als dit
boek is, geeft het ook stof tot
nadenken, al is het maar over
de betrekkelijkheid van eigen
inzicht in de kosmische werke
lijkheid. En al lezende behoeft
men ook niet te vrezen, door
de vele bomen tenslotte het
bos niet meer te zullen zien.
Want door alle verschillen van
zienswijze heen, tijd- en
plaatsgebonden als zij blijken
te zijn, dringt de gedachte op
aan een gebied waaruit zoals
Campbell schrijft „de gemeen
schappelijke motieven afkom
stig zijn", de bron „die de
oorsprong is van alle goden,
de openbaring van de diepste
grond en het innerlijkste we
zen van onszelf". En daarover
hebben gelovige mensen dan
toch weer hun eigen zeker-
O.
Alexander Eliot e.a.: Mythen
van de mensheid. Uitg. Kos
mos Amsterdam/Heideland
Orbis Hasselt. Prijs tot 1 jan.
'78 32,50, daarna 59,50.
Fraai
handboek voor
fotografen
De enige Engelse professor in
de fotografie, John Hedgecoe,
stelde een nieuw handboek sa
men over alle aspecten van de
fotografie. Het is een boeiend
college geworden, 352 pagina's
lang met ruim 1200 foto's en
tekeningen, overzichtelijk per
onderwerp ingedeeld en fraai
van vormgeving.
In 12 hoofdstukken worden 600
onderwerpen behandeld die
zeer veel tips en goed vergelij
kingsmateriaal bevatten. Na een
uitgebreid overzicht van be
schikbare apparatuur waarin
o.a. de werking van diverse ca
mera's wordt uitgelegd volgen
hoofdstukken over films en het
ontwikkelen daarvan in zwart
wit en kleur. Hierna komt het
echte fotograferen aan de orde
in al zijn facetten, van macro-
tot modefotografie, van opna
men tegen de zon in tot fotogra
feren bij maanlicht
Speciale aandacht is er ook
voor donkere—kamer—technie
ken als solarisatie, montage, vig
netteren en retoucheren. Het is
slechts een kleine greep uit dit
boek dat vooral door de vele
fraaie foto's van de auteur de
beginnend amateurfotograaf zal
prikkelen om de camera ter
hand te nemen om het geleerde
in praktijk te brengen. Een
hoofdstuk over analyseren van
gemaakt fouten bij opname,
ontwikkelen of afdrukken zal
daarbij zeker van pas komen.
Een fraai handboek, interessant
Terence Rattigan
overleden
LONDEN (ap) Op 66-jarige
leeftijd is woensdag in zijn wo
ning op de Bermuda eilanden
na een langdurige ziekte overle
den de Britse toneelschrijver sir
Terence Rattigan, van wiens
hand internationale successen
als „Separate tables", „The
Browning version" en „The win-
slow boy", afkomstig waren.
Zijn meer dan 50 toneelstukken
en scenario's beheersten de
film- en theaterwereld geduren
de 40 jaar. De in Kent geboren
Rattigan begon toneelstukken te
schrijven toen hij moderne ge
schiedenis studeerde aan de
Universiteit van Oxford.
Zijn eerste succes, „French wit
hout tears", werd in 1936 opge
voerd toen hij 24 jaar oud was.
Rattigans stukken zijn over het
algemeen vrij oppervlakkig,
maar ze boeien door de virtuose
technische vaardigheid waar
mee ze zijn geschreven. Hij
schreef ook oorspronkelijke
filmscenario's voor b.v. the way
to the stars (1945), the vip's
(1963) en the yellow rolls royce
(1965). Terwijl veel van zijn to
neelwerken werden verfilmd.
In de Haagse Kunstkring, Den-
neweg 64, wordt op zondag 4
december een koffieconcert ge
geven door Rita ten Boske en
Elisabeth Langen violen, Erna
Klooster altviool, Riek Hoen cel
lo en Hans Wallin piano. Op het
programma staat een kwartet
van Haydn en een quintet van
Schumann.
In het Koninklijk Conservato
rium, Korte Beestenmarkt Den
Haag wordt op dinsdagmiddag
6 december een voordrachtsoe
fening - barokmuziek voor 1 of
2 fluiten - gegeven door Donna
Hubregtse en Stephen Schultz.
'Galerie Mokum te Amsterdam
herdenkt op 6 december het feit
dat Sal Meijer honderd jaar ge
leden werd geboren. De galerie,
die een groot aantal werken van
Meyer uit diens nalatenschap
bezit, opent op die dag een ten
toonstelling met werk van de
schilder en geeft tevens een spe
ciale nadruk uit van een van
zijn meest bekende etsen: De
Portugese Synagoge.
Volksmuziek en volksinstru
menten in Europa, de serie con
certen in het Haags Gemeente
museum, wordt zondagmiddag 4
december voortgezet met een
optreden van Oisin, een groep,
van vijf Ieren. Er wordt een
veelzijdig en afwisselend pro
gramma ten gehore gebracht
van de traditionele volksmuziek
uit Dublin en omgeving.
Galerie d'Eendt, N. Z. Voor
burgwal 306 Amsterdam, toont
van 2 december - 4 januari
sculpturen in marmer van Li Ci
Men uit Hongkong, werk van de
Britse schilders Victor Pasmore
en John Piper en sieraden van
de Chileense kunstenaar Carva-
jal en van Galanne.
Voor de derde maal bieden wij onze lezers weer de
mogelijkheid om oud en nieuw midden op de Noordzee
te vieren. Op een van de luxueuze schepen van North
Sea Ferries. Snel boeken is geboden, ook al, omdat het
aantal gasten gelimiteerd is, zodat een correcte bediening
gegarandeerd kan worden.
Het programma is als volgt:
Zaterdag 31 december
16.00 uur: Inschepen Beneluxhaven Europoort
17.00 uur: vertrek richting Noordzee
18.00-20.00 uur: uitgebreid diner (zalm, paling, wijn)
20.00-23.30 uur: dansen in de Snug Bar, de Forward
Lounge en de Continental Lounge. Op muziek van The
New Orleans Syncopators, een dansorkest en een ham
mondorganist.
23.50 uur: verzamelen in het restaurant
24.00 uur: de flessen champagne worden ontkurkt voor
een toast met kapitein en officieren. Daarna vuurwerk.
Zondag 1 januari
00.30 uur: voorzetting van het feest in Snug Bar, Continen
tal Lounge en Forward Lounge.
09.00-11.00 uur: ontbijt
11.00 uur: ontscheping.
Deze oud-en-nieuw-party-op-zee, inclusief hutaccommoda
tie bieden wij u aan voor dezelfde prijs als vorig jaar:
150,— p.p. Voor de drankjes aan boord betaalt u
belastingvrije prijzen. Er moet met Engels geld betaald
worden.
Wie niet met eigen vervoer naar Europoort komt kan
gebruik maken van de bus, die op Oudejaarsdag om 14.30
uur vertrekt vanaf het Centraal Station in Rotterdam
(busstation, haltepaal N). Deze bus rijdt zondag ochtend,
na aankomst in Europoort, in omgekeerde richting.
Na aanmelding van de boeking, d.m.v. onderstaande bon,
ontvangt u de bevestiging en het informatiemateriaal over
de reis. Na ontvangst van de betaling worden uw reisdocu
menten toegezonden. Voor alle inlichtingen: North Sea
Ferries, afd. passage, mej. J. Kriboo, tel. 01819-62077.
Noteer mij/ons als deelnemer(s) aan de „Oud-en-nieuw-
party-op-zee" op 31 december 1977 en 1 januari 1978 voor
de prijs van 150,- per persoon.
Naam: de heer/mevr./mej
Adres:
Woonplaats:
Telefoon (eventueel):
Aantal personen:
Handtekening:
Ik (wij) maak (maken) wel/geen gebruik van het gratis
busvervoer van C.S. Rotterdam naar Europoort v.v.
Stuur de bon naar:
North Sea Ferries,
Postbus 1123,
Rozenburg.
Op de envelop in de linkerbovenhoek vermelden: „Oud-en-
nieuw-party".
Postuum eerbewijs voor Elvis Presley
Hollywood (UPI) Elvis Presley is door de „Academie van, revue-
en cabaretartiesten" in Hollywood postuum benoemd tot „Mannelij
ke musical ster van het jaar". De zanger, die in augustus overleed,
zal worden geëerd op de zevende jaarlijkse show voor de uitreiking
van vermaaksonderscheidingen, die a.s. zondag door NBC-televisie
wordt uitgezonden. „Vrouwelijke musical ster van het jaar" is Juliet
Prowse. Zij trad naast Presley op in de film „G. I. Blues" uit
1960.
DEN HAAG - Vraag
schrijver Robert BognAr naar
de inhoud van z'n door de
Haagse Comedie in het HOT-
theater in première te brengen
stuk, en je hoort: „Sorry, we
willen niets over de gebeurte
nissen in „Spoorloos" vertellen,
omdat we bang zijn daardoor
emotionele bindingen van het
publiek met het stuk bij voor
baat onmogelijk te maken". Re
gisseur Christiaan Nortier gaat
iets verder: „Goed, we willen
alleen het thema kwijt. Het
gaat over woonwagenbewo
ners, zigeuners. Mensen die vol
gens onze wetten niet-normaal
zijn. Het is niet helemaal mi
lieu-gebonden, het gaat dieper.
Het gaat over mensen, hun
emotionele communicatie met
elkaar, mensen die wel „in or
de" zijn en ie niet".
van Cees Wolf rat
HAAGSE COMEDIE SPEELT
NEDERLANDS DEBUUT „SPOORLOOS"
„Spoorloos" is een al bij voorbaat al met
veel publiciteit omgeven première bij de
Haagse Comedie, want Robert Bognér (31)
is een volkomen onbekende op toneel
schrijfgebied, die door z'n dagelijkse baan
bij de Ilelderse Plantsoenendienst al me
teen stereotype serie opmerkingen op zich
af zag komen als „Hé, bij de plantsoenen
dienst? En dan een stuk schrijven?" Schrij
ven is voor hem een noodgedwongen naar
de „vrije tijd" verwezen bezigheid. Via het
Amsterdamse Centrum voor Dramaturgie
kwam hij in contact met de Haagse Come
die en daar stellen ze het nu al prijs om
een volgend werk van hem eveneens te
spelen. Robert Bognér (zijn niet-Neder-
lands klinkende naam heeft hij te danken
aan een Hongaarse vader die aan het eind
van de Tweede Wereldoorlog als kind naar
Nederland kwam): „Ik heb inmiddels het
gevoel gekregen dat toneelschrijven voor
mij belangrijker is geworden dan al het
andere. Toneel is vreselijk direct en terwijl
ik met alle andere werkwijzes nog wel eens
moeilijkheden kan hebben met beschrijvin
gen en hoe je iets opzet, vloeit bij mij in
de toneelvorm de dialoog uit m'n pen. Niet
dat het meteen allemaal perfect is, maar
het kost me geen moeite".
Christiaan Nortier, de jonge regisseur die
naam maakte via enkele voorstellingen bij
Toneelgroep Centrum, daar uit wezenlijke
onenigheid met Peter Oosthoek over de
werkwijze verdween en sindsdien o.a.
Bernliefs „Deuren" en dit seizoen het bij
zonder succesvolle „Jan Rap en z'n maat"
in scène zette, beaamt die geschiktheid van
Bognir voor toneel alleen maar: „Robert
Bognir heeft een fascinerend stuk geschre
ven met karakters die gigantische identifi
catiemogelijkheden voor het publiek bie
den. In dialogen die niet alleen maar zeg
gen wat de personen in het stuk bedoelen,
maar de acteurs in staat stellen te spelen
wat er achter die woorden staat En niet
alleen omdat hij toevallig een Nederlands
Auteur is, zeg ik dat. Een Spanjaard, een
Engelsman, dat maakt voor mij met uit.
Hij geeft het publiek de mogelijkheid ken
nis te maken met mensen waar ze geen
ervaring mee hebben. Dat heeft niets met
klassen of standen te maken, dat gaat veel
verder. Hij heeft figuren neergezet die er
uit knallen, die onmiddellijk herkenning
oproepen".
Financiën
Robert Bognlr: „Ik ben zoveel mogelijk bij
de voorbereidingen voor de première van
mijn stuk geweest. Ik heb daar ontzettend
veel van geleerd. Teksten heb ik ook ver
anderd ais dat moest, want in de praktijk
kan je pas merken of een dialoog niet
werkt, of beter kan. Ik ben, en dat is
misschien in Nederland niet zo'n normale
zaak, iemand voor wie die toneeltekst uit
gangspunt is en niet een voldongen literair
feit De Haagse Comedie heeft twee maan
den m'n salaris overgenomen en me zo
vrijgemaakt voor dit werk. Aangezien ze
meer werk van me willen, hadden ze me
zelfs langer in dienst willen houden maar
daar heb ik voor bedankt. Een prima
mogelijkheid op zichzelf natuurlijk, maar
op een gegeven ogenblik moet je toch weer
aan je normale werk. Want van toneel
schrijven alleen valt niet te leven. Schrij
ven doe ik in de avonduren en de week
ends". Een in Nederland normale zaak die
Christiaan Nortier na de repetitie nog even
tot verontwaardiging brengt: „Dat is het
belachelijke van ons subsidie-systeem. Ge
zelschappen worden volkomen gesubsi-
deerd, van de acteur die door omstandig
heden soms maar een paar rollen per jaar
kan spelen en verder compleet verzorgd is,
tot en met kapper, grimeur, schouwburg-
portier en kaartjesscheurder. Maar voor de
schrijver, die in feite de basis is waarop
alles draait, is dat niet zo". Robert Bognór:
„Over de Haagse Comedie die heb ik niets
te klagen. Over de financiën wel. Je krijgt
drieduizend gulden voor een stuk. Hoe
lang kan je daar van leven?"
Over het „hoe" van zijn regie zegt Chris
tiaan Nortier: „Ik heb geprobeerd naar een
fotografisch realisme te werken, zoals dat
van een Kienholz bekend is. Ik heb gepro
beerd de acteurs niet te laten „doen alsof",
maar een hevige graad van echtheid te
laten bereiken. Geen realisme in de zin dat
het publiek moet „vinden" wat op het
toneel gebeurt Nee, politiserend of bele
rend wil ik niet zijn. Ik wil alleen dat het
publiek eindelijk zélf iets gaat vinden. Dat
het z'n eigen mening vormt"BEHT JANSMA
voor de beroepsfotograaf en
aanbevolen als leerboek en na
slagwerk voor de amateur die
het vak onder de knie wil krij
gen.
Moderne fotografie. Auteur;
John Hedgecoe. Uitg. Het Spec
trum, prijs 55,—
WMKtERPRWS
Geschiedenis
der
Nederlanden
Het thans verschenen en weer
rijk gëillustreerde tweede deel
van de Winkler Prins Geschie
denis der Nederlanden behan
delt de geschiedenis van Noord
en Zuid (politiek, sociaal-econo
misch, kerkelijk en cultureel)
van circa 1500 tot 1780. Een zeer
essentiële periode in onze vader
landse geschiedenis, waarin im
mers onder Karei V de 7 provin
ciën verenigd werden, onder
Willem van Oranje de heroïsche
strijd tegen de Spaanse over
heerser werd gevoerd en de ge
boorte plaats had van de zelf
standige Republiek, die zich
daarna ontwikkelde tot een van
de leidende mogendheden van
Europa, zowel politiek als in
economisch en cultureel opzicht
De opstand tegen Spanje en de
uitbouw van de republiek wor
den knap beschreven door prof.
dr. I Schöffer, hoogleraar in de
vaderlandse geschiedenis in Lei
den.
De opzet van deze driedelige
Winkler Prins is, de geschiede
nis van ons land te beschrijven
in samenhang met die van Bel
gië en Luxemburg; we hebben
immers enkele malen een poli
tieke eenheid gevormd.
De scheiding van Noord en
Zuid, om politieke en gods
dienstige motieven, valt in de in
deel 2 beschreven periode. De
geschiedschrijving hiervan
komt voor rekening van de Bel
gische auteurs prof dr H. v.d.
Wee, prof dr Baelde en drs H.
Houtman-de Smedt.
Deel 3, de periode 1780 tot 1970,
verschijnt volgende maand.
Winkler Prins Geschiedenis der
Nederlanden. Uitg. Elsevier.
Prijs per deel 74.50.
Natuurgebieden
In contbinatie met het boek
„Geef om de natuur", dat de
gelijknamige actie van het We
reld Natuur Fonds Nederland
begeleidt, is een boek versche
nen dat twaalf Nederlandse na
tuurgebieden beschrijft onder
de titel „Logboek Natuur". Met
behulp van schitterend foto
werk wordt een beeld geschetst
van het eigene van de twaalf
natuurgebieden, hun bewoners
en plantengroei. Typische voor
beelden daarvan worden in de
kantlijn afzonderlijk behandeld.
Bovendien is elk hoofdstuk
voorzien van een kolossale, twee
pagina's grote luchtopname, be
dekt door een transparant dat
wetenswaardigheden over het
getoonde vermeldt. In de be
schrijvingen is gestreefd naar
een combinatie van belletrie en
feitelijke informatie. Daarin zijn
de drie schrijvers, Teun van den
Berg, Aad van der Mijn en Dick
Schaap, uitstekend geslaagd. De
twaalf behandelde natuurgebie
den zijn: de Wadden, het bos in
Drenthe, Kampereiland, de
Overijsselse heuvelrug, het drie-
stromenland van Loevestein, de
Nieuwkoopse Plassen, het Ud-
delermeer, de Geul, de Peel, de
venen van Eirnewoude, de Oos-
terschelde en de Bergense dui
nen. Het boek is een nieuwe
natuuruitgave van de Amro-
bank, die al eerder bij de keuze
van haar uitgaven de gebaande
paden verliet en iets bijzonders
het licht liet zien. Het boek is
verkrijgbaar voor nieuwe spaar
ders van die bank en via de
boekenclub Wereldnatuurboe-
ken van het Wereld Natuur
Fonds Nederland.
Logboek Natuur, een verken
ning van twaalf Nederlandse
natuurgebieden. Uitg. Amro-
bank. Prijs 12,50 22.90 via
Wereld Natuurfonds)
