fe
Moeder
aarde
heeft
een erg
warm
hart
Soroptimisme nooit van gehoord!
paagse dames bijeen in
ifraatvereniging op niveau"
I
SCHAT
AAN
ENERGIE
BLIJFT
ONBENUT
DOEL:
Nu de winter weer nadert,
- echo uit de kille dagen van de
s alom de wekroep: „Thermos-
twintig graden en braaf de gor-
toe." Een beetje bitter is dan de
ihte dat we met z'n allen op één
e. gewoon niet uit te krijgen
Ichel leven. Immers: de hoeveel-
irmte die de aarde verliest, be-
n~stin totaal ongeveer 30 miljard
.e1 De eerste twee kilometer van
tel ij korst bevatten een schat aan
A enige duizenden malen groter
Dunc energie die de hele voorraad
brandstoffen (kolen, olie en
.UI<) kan opleveren. Zo zit er in een
10 van 500 kubieke kilometer on-
p fls gesteente, dat een paar hon-
aden warmer is dan het opper-
ant^steente, genoeg energie om de
iar dehoefte gedurende een jaar te
:t> di De vreugde om zo'n rijkdom
pap< echter als men weet dat er aan
derdgrvlakte van de aardbol nog
d milliwatt per vierkante meter
le erjie warmte over is. Een voetbal-
nodig om een paar peertjes te
ordl0aten branden,
i nan
"een'hitte van de aarde te benutten
ye dus óf plaatsen te zoeken waar
.mteverlies een stuk groter is dan
]iiddelde, of af te dalen in de
ale srt tene'Jlde de warmte sneller uit
fen te halen dan de natuur het
r;ui> dezelfde manier waarop men nu
Ia h(e b001"*' zou men b*? voorbeeld
Srlter kunnen winnen in de zoge-
.~r Mid Atlantische Rug, een hon-,
'e' kilometers breed en één tot twee
ed3r hoog gebergte op de bodem
,aoceaan. Daar heersen temperatu
len de 300 en 600 graden Celsius
drfom^ voldoende stoom voor om
teit op te kunnen wekken.
- jstmuziek, maar niet meer zo ver-
.ïlijk ver weg. Verwacht wordt dat
maatschappijen binnen afzienbare
rhal/en' iaar staat zullen
t ..gaan boren in water dat dieper
istie] 2000 meter. Er gebeurt op dit
g-dus wel iets. Nederland echter is
fsbleven, zo constateert ir. Joost
karjSteren in het blad THD-Nieuws
a d^ecbnische Hogeschool Delft. An-
bij voorbeeld in Frankrijk be-
- de belangstelling voor winning
uit de grond pas nu te
e^jdelijke Stuurgroep voor Energie
iel (?ek beeft in een rapport een aan
bestellen geformuleerd voor onder-
ïeenPjecten bissen vandaag en 1980.
e bekijken wat in Nederland de
kheden voor winning van aard-
zijn. Mocht er voldoende per-
büjken te bestaan in de vorm
ike warmtebronnen dan zou men
lalde plaatsen al moeten beginnen
opbouw van een systeem voor
c van laag-calorische warmte,
Kasteren geeft een voorbeeld,
at er een redelijke hoeveelheid
irmte gewonnen kan worden in de
abij Deurne en daarvoor be-
lanwijzingen. Het zou dan zinnig
e nieuw te bouwen huizen aan te
op een systeem van stadsverwar-
üs de tijd is aangebroken dat men
dwarmte wil gaan gebruiken ligt
teem er al; men hoeft niets meer
leggen of om te bouwen.
ïurf f
noT" m1
De Landelijke Stuurgroep heeft voorge
steld om tot 1980 ongeveer drie miljoen
gulden uit te geven aan een inventarisatie
van de in Nederland aanwezige hoeveel
heid aardwarmte. In eerste instantie be
perkt het onderzoek zich tot een analyse
van de bestaande gegevens (uit olie- en
gasboringen en uit andere bronnen) en
tot metingen in reeds bestaande boorga
ten. Doel ervan is een zo gedetailleerd
mogelijk beeld te krijgen van de vader
landse ondergrond tot op een diepte van
2000 tot 4000 meter. Die inventarisatie, zo
schrijft ir. Van Kasteren is om twee
redenen belangrijk.
Ten eerste kunnen er op diepten van
twee- tot vierduizend meter reservoirs
voorkomen die een voldoende hoge tem
peratuur hebben (2100 graden Celsius of
meer) om winning aantrekkelijk te ma
ken. Ten tweede is het mogelijk door
analyse van de gegevens zogenaamde
anomalihn op te sporen op plaatsen
waar, door verschuivingen in de onder
grond, hogere temperaturen heersen dan
men op een bepaalde diepte zou verwach
ten. De oorzaak van dergelijke anoma
lihn is de aanwezigheid van heet magna
uit de aardmantel die als het ware in de
aardkorst is uitgestulpt. Volgens prof.
Van Eek, hoogleraar Mijnbouwkunde,
bieden juist dergelijke temperatuurano-
.malihn de beste mogelijkheden voor de
winning van aardwarmte. De Peel zou er
een voorbeeld van kunnen zijn.
Maar zover is het nog lang niet. Voorlo
pig zal er slechts geïnventariseerd wor
den aan de hand van bestaande gege
vens. Na 1980 vervolgens zal men moge
lijk een onderzoekplan opzetten om be
paalde plaatsen in Nederland met behulp
van boringen en seismische exploratie
nog nauwkeuriger te bekijken. Pas daar
na kunnen de wetenschappers zeggen:
hier of hier is het relevant om te zijner
tijd aardwarmte te gaan winnen. Het
gaat dus nog een aantal jaren duren
voordat we in Nederland kunnen profite
ren van de straalkachel waarop we leven.
Hoe liggen de zaken internationaal?
Reeds de mijnwerkers die in de zeven
tiende eeuw in diepe droge mijnen in
Duitsland aan het werk waren, consta
teerden dat de temperatuur van de aard
lagen steeg naarmate men verder afdaal
de. Die toeneming bedraagt in het dunne
laagje van enkele duizenden meters
waarin we tot nu toe onze waarnemingen
hebben moeten doen, ongeveer 1 graad
per 33 meter. De inwendige hitte van de
aardbol wordt op 5 tot 6000 graden Cel
sius geschat, maar door de isolerende
werking van mantel en korst merken we
er aan de oppervlakte weinig of niets
van. Uitzonderingen vormen hete bron
nen geisers en vulkanen. Vroeger meende
men in deze verschijnselen het restant te
moeten zien van een aarde, die ooit in
een geheel gesmolten toestand heeft ver
keerd, maar tegenwoordig neemt men
aan dat geothermische warmte voortdu
rend wordt geproduceerd door de langza
me afbraak van radio-actieve elementen
(zoals uranium en kalium) in de aard
kern. De eerste poging om deze hitte te
benutten, werd gedaan in het Italiaanse
Larderello waar men momenteel met be
hulp van natuurlijke stoom 390 megawatt
aan electriciteit opwekt. Andere geother
mische centrales vindt men in IJsland,
Japan, Nieuw Zeeland, de Sowjet-Unie
en de Verenigde Staten, waar geisers op
150 kilometer benoorden San Francisco
300 megawatt opwekken. Het aantal
plaatsen waar natuurlijke stoom of warm
water buiten de aardkorst treden is ech
ter zeer beperkt Voor de rest dient er
geboord te worden waarbij zich het pro
bleem voordoet dat de diepte van de
temperatuurstijging sterk varieert
De naam Frankrijk is al gevallen. Daar
is men met voortvarendheid begonnen
aan de toepassing van geothermische
energie voor verwarming. De reden is
enerzijds dat Frankrijk voor zijn energie
voorziening vrijwel volledig afhankelijk
is van import, anderzijds dat er op vrij
veel plaatsen (bij voorbeeld in de regio
Parijs) warmwaterreservoirs voorkomen
die perspectieven bieden. Men hoopt voor
1985 reeds een half miljoen woningen te
verwarmen met aardhitte. Ook op het
terrein van de electriciteitsproduktie uit
geothermische energie is Frankrijk druk
bezig. Men verricht momenteel een on
derzoek naar winningsmogelijkheden in
het Centraal Massief, een streek met
vulkanische activiteit Voorts hebben de
Fransen in Afars en Issas-land (het vroe
gere Djibouti) en in Guadaloupe veelbelo
vende reservoirs ontdekt Wat de laatste
bron betreft zijn er plannen voor een
electrische centrale van 20 megawatt Hij
zou in 1985 klaar moeten zijn en dan
kunnen voorzien in zo'n 25 tot 30 percent
van de vraag naar electrische energie op
het eiland.
De belangrijkste argumenten om al dan
niet o^er te gaan op het gebruik van
aardwarmte zijn natuurlijk van economi
sche aard. Wanneer men een project niet
rendabel kan maken, begint men er ook
niet aan. Ir. Van Kasteren: „De heersen
Af en toe spuwt de aarde weer wat van haar warmte uit als bewijs dat zij erg veel energie in zich bergt. Energie die vooralsnog onbenut blijft.
de mening luidt dat warmte uit de aarde
op dit moment nog maar marginaal aan
trekkelijk is voor toepassing vooral
Omdat de investeringskosten te hoog zijn.
In Frankrijk echter heeft men een model
berekening gemaakt waaruit zou moeten
blijken dat het verstandig is reeds nu te
investeren in aardwarmte.
Uitgaande van een stijging met zes pro
cent per jaar van de prijs voor energie
en een stijging van de kosten van arbeid
met eveneens zes procent per jaar zouden
de exploitatiekosten van een geothermi
sche centrale na 25 jaar nog slechts 63
procent bedragen van de kosten van een
conventioneel systeem. Zo'n model cen
trale, die per uur 200 kubieke meter
water met een temperatuur van 68 gra
den Celsius omhoog pompt, zou in staat
moeten zijn 2000 redelijk dicht bij elkaar
staande huizen te verwarmen".
Ondertussen bestaan er in Amerika plan
nen om de gelden voor het onderzoekpro
gramma naar de samenstelling van de
oceaanbodem met maar liefst 400 miljoen
dollar te vergroten. Het leeuwendeel er
van neemt men voor eigen rekening,
maar gelijk het geval is geweest met
andere gigantische wetenschappelijke
projecten in het verleden, wil men ook
partners op nominale basis laten mee
doen. namelijk Duitsland, Japan, Fran
krijk, Engeland en de Sowjet-Unie. Ze
dragen 1 miljoen dollar per jaar bij.
Professor Van Eek nu vraagt zich af of
Nederland er wijs aan doet van deelne
ming af te zien en zijn antwoord luidt
negatief: „We zouden ons, door te partici
peren, op dit nieuwe terrein van de we
tenschap belangrijk kunnen ontwikkelen.
Zou het daarom teveel verlangd zijn om
van onze grote gasvondst in Groningen
een klein bedrag in een dergelijk weten
schappelijk onderzoek te investeren?"
PIET SNOEREN
ïrwimisme? Nog nooit van
rie d...! Een alleszins be-
prëjke reactie aangezien
hij veging, die zich heeft
•loem van zo'n ingewikkel-
lanum, tot dusver niet of
nêkijks aan de weg heeft
lerd. In 1921 werd in
Haiid, Californië volgens
ri Vcipes en methoden van
al ary een vereniging van
i, On in het leven geroe
st He de naam Soroptimis-
luisub mee kreeg. Het
'rolïs afgeleid van het La
de Sorores, zusters, en op-
timae, beste. Het lidmaat
schap van alle bij de Soropti-
mist International Associa
tion (S.I.A.) aangesloten ver
enigingen is evenals bij de
Rotary beperkt tot één verte
genwoordigster per club van
ieder beroep of bedrijf. Voor
het lidmaatschap wordt men
gevraagd. De belangrijkste
voorwaarde is, dat de aspi-
rant-Soroptimist een waardi
ge representante dient te zijn
van haar beroep. De eerste
club op het vasteland van Eu
ropa werd in 1924 gesticht
dóór de Fran^aise madame
Suzanne Noël. Zij kon zeker
niet gerekend worden tot die
vrouwen van wie men zegt,
dat het haar ook op de tanden
groeit. Madame Noël moet een
zeer gesoigneerde, aantrekke
lijke en vooral vrouwelijke
vrouw zijn geweest, die in het
dagelijkse leven het beroep
uitoefende van esthestisch
chirurg. Het Soroptismisme
kreeg een halve eeuw geleden
vaste grond onder de voeten
in ons land. De Haagse publi
ciste Welmoet Wynaendts
Francken-Dyserinck bracht in
de hofstad een aantal dames
in clubverband bijeen. Het
50—jarig jubileum wordt mor
genavond tijdens een diner in
de sociëteit van Pulchri Stu
dio aan het Haagse Lange
Voorhout herdacht, terwijl in
januari de Unie van Soropti-
mistenclubs in Nederland op
een bijeenkomst in het Ut
rechtse Congrescentrum de
ontmoeting met Abraham zal
vieren. Op deze pagina een
interview met Joukje von
Nordheim, presidente van de
Haagse club.
ptei
)U^HAAG Ze heeft kort geknipt blond haar.
alt een bril, waarvan het montuur dat actuele
<01jt geeft a'an haar gelaat, dat ons via affiches
yertenties in dag- en weekbladen regelmatig
1 3 aangepraat. Een vriendelijke bijna anti-
"0Iltaire stem, waaruit na circa een half uur
viatste spoortje reserve is verdwenen. Na een
takel ijke terughoudendheid „Moet dan
a"Waarom zullen we daarmee de mensen lastig
a4" wil Joukje von Nordheim best praten
het Soroptimisme en over de Haagse club,
f^an zij sedert oktober van dit jaar de presi-
is. Zij ontvangt in haar werkkamer op het
•"tyerie van Volksgezondheid, dat haar in de
1 van inspecteur (geen inspectrice, mijn rang
°|ijkwaardig aan die van de mannelijke colle-
a f op de loonlijst heeft staan. Begint met een
i verleden:
aAÖames kwamen destijds altijd bijeen in het
urant Anjema aan de Lange Vijverberg. Er'
gezamenlijk geluncht en gesproken over za-
die hun beroepen met zich mee brachten,
i, die wat in de melk te brokkelen hadden,
in die tijd zo kort nadat het kiesrecht voor
tot stand was gekomen, een uiterst gecompli-
leven. Doordat zij zich een leidinggevende
*^e m de maatschappij hadden verworven, ge
len ze soms in een isolement. Daarom waren
die regelmatige ontmoetingen van grote waarde. Ik
heb erg veel waardering voor onze oudere leden.
Die hebben onder aanzienlijk moeilijkere omstan
digheden maatschappelijke toppen weten te berei
ken", vertelt zij. De Soroptimisten-club Den Haag
telt op het ogenblik vierenzeventig leden van wie
er achtendertig het predikaat „actief dragen, om
dat zij allen een baan hebben. De overigen zijn
gepensioneerd. De organisatie streeft ernaar een zo
groot mogelijke variëteit aan beroepen bijeen te
brengen. Mevrouw Von Nordheim zegt daarover:
„Je probeert zo compleet mogelijk te zijn. Er bestaat
een beroepenlijst, die door de Unie van Soroptimis-
ten-clubs in Nederland is samengesteld. Als je van
mening bent, dat een bepaald beroep thuis hoort
op die lijst, kun je een voorstel doen aan de Unie".
„Om een voorbeeld te noemen: vorig jaar is het
beroep „huisvrouw" opengesteld. Daar zijn ellenlan
ge discussies aan vooraf gegaan. De hamvraag was
of een huisvrouw gelijkwaardig is aan een werken
de vrouw in een leidinggevende positie. Ik vind van
wel, hoewel ik tegelijkertijd besef, dat het niet zo
gemakkelijk is de juiste criteria te vinden om een
waardige vertegenwoordigster in onze club te ver
welkomen. Tenslotte gaan wij ervan uit, dat alle
leden op hun eigen gebied tot de toonaangevenden
behoren. Ik zou graag een eminente huisvrouw in
ons midden begroeten, maar waar vind je haar.
Enfin, daar ligt in ieder geval een mooie taak voor
de kiescommissie".
Ze pakt haar agenda erbij. Voelt er niet voor de
namen te noemen van een aantal prominente leden.
Ééntje dan. Baronesse Panthaléon van Eek, sedert
enige jaren ere-lid vanwege haar grote verdiensten
voor de club. Verder vermeldt het adressen-bestand
de namen van onder meer een directrice van een
huishoudschool, een poppenspeelster, een concert
pianiste, een mensendieck lerares, een verpleegster,
een notaris, een pottenbakster, een kinderarts, een
rechter, een zangeres, een public relations deskundi
ge en een pottenbakster. „Iedere sor heeft diverse
plichten", legt ze uit. „Bij de inauguratie moet het
wat wij noemen verplichte levensbericht worden
gegeven. Dan krijgen de overige leden een inzicht
langs welke wegen je leven zich heeft afgespeeld.
Zo leren de mensen je beter kennen. Overigens
bepaal je zelf in hoeverre je van plan bent om het
achterste van je tong te laten zien. Verder ontmoe
ten wij elkaar op elke tiende van de maand. Vroeger
gebeurde dat in het Kurhaus en tegenwoordig huren
we een zaaltje in het Congresgebouw. Dat zijn
verplichte samenkomsten. Wie herhaaldelijk zonder
opgaaf van redenen verzuimt, krijgt in eerste aanleg
een waarschuwing. Wordt die in de wind geslagen
dan volgt na enige tijd een schorsing. Een andere
activiteit is het maandelijke Wynaendts Francken
koffie-uurtje. Ook kent iedere bijeenkomst het zoge
naamde internationale kwartiertje, waarin de leden
bij toerbeurt iets interessants vertellen in internatio
naal perspectief. „Bij voorkeur dienen die verhande
lingen niet te gaan over vakantie-belevenissen".
Sociale doelen
Behalve een praatvereniging op niveau is de Sorop-
timisten-gemeenschap een service-club. Jaarlijks
worden er bedragen ter beschikking gesteld voor
uiteenlopende sociale doelen. Zo ging bijvoorbeeld
een schenking van de Haagse afdeling naar een
ponyclub voor invalide kinderen. In verband met
het op handen zijnde jubileum hebben alle in de
Unie verenigde clubs een bedrag bijeen gebracht,
dat bestemd is ter ondersteuning van het probleem
„Vrouw en alcohol".
De sfeer op de samenkomsten wordt door presiden
te Von Nordheim omschreven als „zeer informeel".
„De leden voelen onderling een sterke solidariteit
ondanks de verschillende leeftijden. Het beleid is
de laatste jaren gericht geweest op het aantrekken
a. Het bevorderen van het op moreel hoogstaande
wijze uitoefenen van beroep of functie.
b. Het bevorderen van de daadwerkelijke erken
ning van de rechten van de mens, in het bijzon
der die van de vrouw.
c. Het bevorderen van een geest van vriendschap
en eensgezindheid tussen de Soroptimisten van
alle landen.
d. Het levendig houden van een geest van hulp
vaardigheid en van begrip voor de medemens.
e. Het bevorderen van goede internationale ver
standhoudingen.
Joukje von Nordheim: „Moet dat nou?"
dat er soms gezellig wordt gekletstmeiert"Dat de
buitenstaander geneigd zal zijn de beweging als
uitermate elitair te bestempelen, deert haar in het
geheel niet. Haar antwoord klinkt zelfbewust „Eli
tair, elitair. Nou, dat zal dan wel zo zijn. Waarom
zou je dat trouwens niet mogen zijn. Wij hinderen
er toch niemand mee. En dat het soroptimisme zo
overkomt, heeft vanzelfsprekend te maken met het
niveau van de aangesloten vrouwen. Het is de
vrijheid van de democratie, dat je je zo mag
opstellen. Onze leden bepalen net zoals alle andere
mensen zelf het klimaat, waarin ze verkiezen te
leven. Dat zou je een onvervreembaar recht kunnen
Joukje von Nordheim: „Moet dat nou?"
van voornamelijk jongeren. Ik geloof er helemaal
niet in, dat het onverstandig zou zijn, dat vrouwen
zich op deze wijze isoleren. Mannen doen het toch
ook. Ik zeg altijd maar, waarom wij dan niet. Op
onze avonden is in principe elk onderwerp be
spreekbaar behalve politiek en religie. Dat staat
zwart op wit in de statuten. Kennelijk vond men
dat vroeger ook al iets om ruzie over te maken.
Het levert ons in de regel geen problemen op om
gespreksonderwerpen te vinden, die geen politieke
implicaties hebben. Maar wanneer een discussie die
kant dreigt uit te gaan, is het mijn taak in te grijpen.
Hoewel het zeker niet de mening is van het grootste
gedeelte van de club, vind ik dat wij best links
geëngageerde vrouwen in ons midden zouden kun
nen opnemen. De bijeenkomsten worden door de
aanwezigen altijd als een verrijking van de geest
ervaren. We helpen elkaar met onze specifieke
deskundigheid. Tenslotte zijn je gesprekspartners
allemaal belaste vrouwen, die in hun werk grote
verantwoordelijkheid dragen of dat hebben ge
daan".
„Ook de aangesloten kunstenaressen manifesteren
zich zeer duidelijk. Zij brengen dankzij hun creativi
teit erg veel in".
Elitair
Mevrouw Von Nordheim benadrukt dat de maande
lijkse séances niet als een loodzwaar gebeuren
moeten worden gekenschetst. Zij meldt, dat er wel
degelijk „ook plezier met elkaar wordt gemaakt en
Het woord emancipatie valt Een schot voor open
doel als je contact hebt met een vertegenwoordig
ster van een vrouwenclub. Bepalend voor de mening
is de signatuur van de organisatie en dat geldt ook
voor de Soroptimisten. Mevrouw Von Nordheim
over dat gloeiend-hete hangijzer: „De ene Sor zegt,
dat de emancipatie van de vrouw is voltooid, terwijl
de ander vindt, dat daaraan nog heel wat schort.
Ikzelf geloof, dat het nog lang zover niet is. Er zijn
nog steeds onvoldoende vrouwen, die zich beschik
baar willen stellen om verantwoordelijkheid te dra
gen. Dat heeft hoofdzakelijk te maken met de
oorspronkelijke taak van de vrouw. Je zou het een
natuurlijke belemmering kunnen noemen. Hier op
het ministerie moet ik functioneren in een mannen
maatschappij. Het hahgt van de houding van mijn
mannelijke collega's af of ik kan zeggen, dat mijn
emancipatie is voltooid. Er zijn nog steeds veel
vrouwen, die je met dat gezeur over emancipatie
erg zenuwachtig maakt".
„Die willen daar helemaal niet over praten en ook
voor zo'n mening moet je begrip kunnen opbren
gen". Veel soroptimisten hebben naast hun zware
dagtaak ook nog de zorg voor een gezin. „Het is
de ervaring", vertelt mevrouw Von Nordheim, „dat
de echtgenoten zich in onze organisatie wel geïnte
resseerd tonen, maar zij maken geen integrerend
deel uit van het clubleven. Ze komen op onze
samenkomsten ook nooit ter sprake. Zeurpartijen
over kinderen of over allerlei andere familieaangele
genheden kennen wij niet. En dat is heel begrijpe
lijk. Tenslotte zijn de leden aanwezig bij de gratie
van hun eigen functie in de maatschappij.
WILLEM VERGEER
