de dood
Nomaden willen zich niet laten binden
I
I schreef het Indiaanse opperhoofd Chief
i een brief aan „het Grote Blanke Opper-
r in Washington. „Wij weten dat de blanke
">s niet begrijpt", aldus de Indiaan in zijn
„Voor hem is het ene stuk grond niet
Sllend van het andere, want hij is een
jieling, die tijdens de,nacht komt en van
Dd neemt wat hij nodig heeft. De aarde
[zijn broeder, maar zijn vijand en als hij
jeroverd her-r '-rekt hij verder
eder, de aarde, en zijn
^r, de luc 4. 3 ngea die gekocht kunnen
[i, geplunu verkocht als schapen of
trende kralen. Zijn vraatzucht zal de aar-
jnietigen en slechts eon woestijn ^chterla-
1977 is in het Afrikaanse Nairobi een
Wie van de Verenigde Naties gehouden
[de „verwoestijning" van de wereld. Want
[Seattle heeft het gelijk voor een groot deel
rti kant gekregen. Overal op de wereld rukt
^estijnzand op. Zelfs in zo'n tempo dat het
B is doorgedrongen dat honderdduizenden
en grond bedreigd worden te veranderen
i gruwelijke, niets en niemand ontziende
lakte of rotsbodem. Alleen al in noord-Afri-
O^t per jaar zo'n 100.000 hectare landbouw-
Tverloren als.gevolg van de oprukkende
Jjjjn. Over de hele aarde gemeten wordt
ceen van de acht bewoners er door be-
yji.
s «verwoestijning" betekent wordt duidelijk
Ter men naar de Sahellanden in midden-
kijkt. De droogteramp, die dat gebied trof
N londerdduizenden mensenlevens en miljoe-
2 tuks vee. Op sommige plaatsen viel in zes
avjijd geen enkele druppel regen. De Sahel
*Ter niet het enige gebied dat bedreigd wordt
t^ooi te vallen aan de woestijn. Van het
landoppervlakte van de aarde is op dit
Riik 19 miljoen vierkante kilometer verloren
f h aan de woestijn, terwijl ruim 48 miljoen
|nte kilometer in min of meer ernstige vorm
wordt. Van die 48 miljoen vierkante
i bipter lijkt 13 miljoen reddeloos te zijn verlo-
J)e verwoestijning van deze gebieden is
0,<mog een kwestie van tijd.
S^kwijt
a"ïjn-dreiging komt niet of nauwelijks' voor
ist-Europa, of het moet het oostelijk deel
Ipaalde stukken van midden-Spanje zijn.
lOTlnders is de situatie in Afrika (het noord-
f efijk gedeelte, de Sahel-landen en het zuid-
k^jjk deel) en Australië dat behalve aan zijn
a^st vrijwel op alle fronten door de woestijn
ilgd wordt. Verder nog Azië, Arabië, de
rikaanse oostkust en grote delen van Zuid-
9enlka.
et gevaar van verwoestijning niet een zaak
Jarop Afrika het alleenrecht heeft, werd in
r lijrtiger jaren in met name de Verenigde
1 duidelijk. In 1936 sprak president
gei{lin Delano Roosevelt over de gevolgen van
6, list bowls" in de Great Plains. Het gebeurde
|s een verkiezingstoernee van Roosevelt, die
iaar onder de indruk was.
met gezinnen, die hun korenoogsten
waren, die hun mais op het veld, hun vee,
tater in hun putten en hun moestuinen
\rfen hadden zien gaan. Die het einde van
lensmer hebben gehaald zonder ook maar een
•99] op zjk en nu geconfronteerd worden met
b'j Tinter, waarin mens noch dier voedsel heb-
en Great Plains in de jaren '30 bereikte het
van verwoestijning er zijn hoogtepunt
nen vormden in deze zgn. dust bowls stof-
en in die de hemel aan de andere kant van
rika verduisterden.
ukeGreat Plains vroeger een gebied waar
Hen leefden in harmonie met Broeder Na-
benen Moeder Aarde. Kudden bisons verschaf-
lin het nodige voedsel; niemand leed gebrek.
,veit de blanke kolonisten kwamen om het
'open te leggen. De grote bisonkudden wer-
heinagenoeg uitgeroeid, waarna de nieuwko-
grote kudden vee importeerden, die ze
kavef bewaken door cowboys. Later kwamen de
rbouwers, aangelokt door de verhalen over
lOfuchtbare grond. Zij gingen koren en mais
124öuwen. Toen kwam de droogte. Een perio-
droogteperiode die van de Great Plains een
roestenij maakte. De almaar toenemende
gecombineerd met latere, niet
mjde heersende omstandigheden aangepaste
liouwmethoden (mechanisatie) leidden er toe
^-M.biljoenen dollars nodig waren om het gebied
enigszins bruikbaar en bewoonbaar te ma-
iopdat nieuwe droogteperioden in de jaren
medio 1975 niet opnieuw desastreuze
Ogen zouden hebben. Iets dergelijks gebeur-
sdagi de Maagdenlanden in Kazachstan, waar de
uur (tschalige landbouw in de jaren '50 van deze
kaJ eens en voor altijd een einde hadden
pen»en maken aan het voedselvraagstuk van de'
Jet-Unie.
enw^-agedies van de Great Plains en de Russische
spreken het grote publiek echter
meer aan in vergelijking met de
landen boden. Het is echter niet de eerste maal
geweest dat mensen en dieren de hongerdood
stierven in deze Afrikaanse droogte-zones. Een
droogte als die welke zes jaar geleden begon
teisterde de streek ook in de periode tussen 1910
en 1920, terwijl overleveringen vertellen van
soortgelijke klimatologische omstandigheden aan
het eind van de vorige eeuw.
Waar eenmaal de vegetatie, die alleen kan be
staan bij de aanwezigheid van water, is verdwe
nen, daar heerst de woestijn. En het is een
verontrustend verschijnsel te zien dat gedurende
de laatste halve eeuw overal ter wereld aan de
flanken van de woestijnen de vegetatie in snel
tempo afneemt, waardoor het gebied rijp ge
maakt wordt voor verwoestijning, terwijl in de
droogteperioden het proces versneld wordt.
Het verdwijnen van vegetatie is een zaak, waar
aan het optreden van de mens niet vreemd is.
Sterker nog: in negen van de tien gevallen is
hij de aanstichter er van. Verhalen over door
mensen ontboste landstreken doen sinds eeuwen
de ronde. Zo verdwenen de beroemde cederwou
den van de Libanon, en naarmate de diverse
Chinese beschavingen verder het stroomgebied
van de Gele Rivier binnen trokken, lieten ze meer
verwoeste landschappen achter zich. Plato bleek
een vooruitziende blik te hebben toen hij op
merkte: „Vergeleken bij wat het was is ons land
als het geraamte van een door ziekte aangetast
lichaam. De ronde, zachte delen verdwenen en
al wat over is gebleven is een kaal skelet".
Verstoring
Het gebied wat thans als de woestijn van Tsjaad
wordt aangeduid, was in de periode tussen 1805
en 1810 nog een landstreek, door sjeik El-Tounsy-
beschreven als „een niemandsland tussen de
Ouadai en de Barguimeh, bedekt met hoog op
gaande bomen en dik, doornachtig struikgewas,
dat de leeuw, de olifant en de neushoorn tot
schuilplaats dient". En zo kunnen we doorgaan.
De Sumerische beschaving ging mede ten gronde
aan de verwoestijning van het gebied. Mesopota
mia ging dezelfde weg nadat de Sassaniden de
bergen ontbost hadden en de slibbelasting hun
irrigatiewerken verstopten. Wanneer in een
droog gebied de vegetatie wordt aangetast, bete
kent dat als het ware een uitnodiging aan de
woestijn verder op te rukken.
Terwijl in Nairobi de aandacht zich richtte op
de VN-conferentie, is in ons land bij de Staatsuit-
Randen gras vormen het laatste overblijfsel van een vegetatie voordat de woestijn het definitief gewonnen heeft.
geverij een boek over deze problematiek versche
nen van de hand van de journalist Matthijs de
Vreede.* In zijn verslag van de loop der gebeur
tenissen wijdt hij speciale aandacht aan het
kolonialisme, dat niet alleen uitbuiting van men
sen betekende, maar een systeem wafc met nog
schadelijker en kwalijker kanten. „Dat is de
verstoring van het evenwicht tussen de structuur
van de samenleving en zijn omgeving, alsmede
de uitbuiting van die omgeving3', aldus De Vree-
de, die opmerkt dat het nog lang niet zeker is
dat zij met de fysieke onderdrukking mee ver
dwenen zijn. De moderne medische wetenschap
van Europese kolonisten was mede de basis
van een snelle bevolkingsgroei die op dit ogen
blik vooral de arme landen voor enorme proble
men stelt. Het beschikbare grondareaal blijkt
gering van omvang om de meerdere monden te
kunnen vullen, waardoor de mens gedwongen
wordt gronden in gebruik te nemen, die hij beter
kan laten liggen. De Vreede durft de stelling aan
dat „de toepassing van westerse economische
groeistrategieën de plaatselijke bevolking vaak
meer schade heeft berokkend dan goed gedaan".
„Het gebruik van moderne westerse technieken
in samenlevingen, die daar qua ontwikkeling nog
niet aan toe zijn en in ecosystemen die om een
heel andere aanpak vragen zijn al even funest.
Met name die westerse technieken en het
ontwikkelen van grote op export gerichte land
bouwbedrijven, die dikwijls de beste gronden
schijnen te moeten krijgen hebben in de
afgelopen decennia meer schade berokkend aan
de ecosystemen yan de ontwikkelingslanden dan
de traditionele landbouwmethodes van de plaat
selijke bevolking gedurende tientallen eeuwen
hebben gedaan". Het is een stelling die weer
klank vindt in een rede, die de Tanzaniaanse
president Julius Nyerere in 1967 in Dar-Es-Sa-
laam uitsprak. Nyerere zei daarin o.m.: „Onze
toekomst ligt in de ontwikkeling van het platte
land. Maar omdat we proberen te groeien vanuit
onze eigen identiteit en datgene wat in ons
traditionele verleden waardevol is gebleken be
houden willen, moeten we ook ophouden met te
denken in termen van massale landbouw-mecha-
nisatie en de verproletarisering van onze platte
landsbevolking. Integendeel, we moeten denken
aan ontwikkeling door de verbetering van de
gereedschappen, die we nu gebruiken en door
de groei van het coöperatieve produktiesysteem.
In plaats van op onze grote boerderijen, die
tractoren en andere moderne machines gebrui
ken waarop landarbeiders te werk worden ge
steld, moeten we ons richten op het gebrul van
door ossen getrokken ploegen, overal in' het
land".
Basisplan
In Nairobi was er een algemeen basisplan voor
actie. Een optimistisch, vaag, hopeloos generali
serend plan. Een plan dat streeft naar verbeterde
landbouwmethodieken, naar betere irrigatie zon
der de introductie van besmettelijke ziekten (als
gevolg van die irrigatie), naar andere energie
bronnen dan brandhout, waardoor de broodnodi
ge bebossing in tal van streken gehandhaafd
blijft. Technisch is het zeker mogelijk de woes
tijn terug te dringen. De vraag is of men zich
de kosten er van getroosten wil in een tijd dat
de (wereld)economie onder druk staat. Slechts de
tijd zal een antwoord op die vraag geven. Niet
Nairobi. Ondanks de honderdduizenden levens
die vandaag de dag reeds op het spel staan.
KLAAS GOINGA
Matthijs de Vreede: „Mensen en Woestijnen,
Staatsuitgeverij Den Haag; prijs 22,50.
In negen van de tien gevallen is de mens de oorzaak van de woestijnvorming
(Van onze correspondent)
NAIROBI In Kenya worden
pogingen ondernomen om de
woestijn een halt toe te roepen.
Het noordelijke grensgebied
van Kenya strekt zich uit van
de Koelalberg tot de Lavaber-
gen. Daartussen ligt een land
schap van zand en rotsen met
hier en daar wat bosjes. Het is
een woestijn-rampgebied in het
klein. De natuurlijke droogte
werd neg erger door de ge
woonten van de mens: de kud
den graasden het land kapot en
bomen werden omgehakt voor
houtskool en brandhout Dit al
les maakt, gegarandeerd in de
loop der jaren arm land van
rijk land en woestijnland van
arm land.
Dit proces kan echter omge
keerd worden. Een onderzoek-
ploeg van Unesco - Unep is aan
de voet van de Koelal bezig met
experimenten met gecontroleerd
graasland. Men wil onderzoeken
hoeveel dieren op een gegeven
worden er verschillende bomen
geplant zoals de acacia tortilis,
die goed tegen de droogte kan.
Nieuwe bomen, op grote schaal
geplant in dit gebied, zouden de
watercyclus kunnen gaan veran
deren, in ieder geval in de hoger
gelegen gebieden als de Hoeri
heuvels. Deze liggen bijna aan
de Ethiopische grens, waar mis
sionarissen bezig zijn een gebied
te herbebossen dat eens erg leek
op de Koelal, totdat de Gabra-
stam de bomen begon te kappen
voor brandhout.
Maar al deze ontwikkelingspro
gramma's veroorzaken tegen
stellingen die veel mensen die er
werken wanhopig maakt: „De
missie is een ramp", vertelde
een wetenschapsman die in het
gebied werkt ..De missie en de
nieken opgericht en hebben veel
hoognodige hulp verleend bij de
hongersnood in het gebied,
maar deze ontwikkeling bete
kent dat de nomaden zich op
één plaats gaan vestigen en het
land kan dat nooit aan".
Een van de verschrikkelijke les
sen die getrokken kon worden
uit de Sahel droogte is, dat de
waterputten die geboord wer
den met internationale steun
fondsen, alleen tijdelijk een op
lossing konden bieden, aange
zien deze kunstmatige water
plaatsen meer mensen en dieren
aantrokken dan het land ooit
kon voeden. Het resultaat was
dat rond de waterplaatsen de
woestijn zich in steeds groter
wordende cirkels uitbreidde.
Een handjevol sociologen en an-
madische bevolking geleefd aan
de noordelijke grens en de
meesten zo niet allen hebben het
diepste respect gekregen voor
deze complexe en milieubewus
te culturen. De nomaden zijn er
heilig van overtuigd dat hun
manier van leven oneindig veel
beter is dan die van de rest van
de wereld en blijkbaar hebben
ze niet in het minst te lijden
gehad van het contact met de
moderne wereld. Irrigatie-werk
zaamheden langs de drie grote
rivieren in het gebied, de Tur-
kwell, de Tana en de Dawa
hebben enige honderden fami
lies uit de hongersnoodkampen
kunnen halen, maar er zijn nau
welijks wegen en nagenoeg geen
infrastructuur, waardoor de in
ternationaal gefinancierde hulp-
Er wordt met verschillende ge
wassen geëxperimenteerd, zoals
Spaanse pepers en verschillende
noten, maar de stamleden zijn
niet geïnteresseerd in landbouw
of geld en het zou veel tijd in
beslag nemen om hen wel te
interesseren.
Verkoop op grote schaal van
kamelevlees wordt wel geop
perd als een methode om twee
vliegen in één klap te slaan. Ten
eerste zouden de kudden kleiner
worden, waardoor er minder ge
graasd wordt, en ten tweede zou
het de nomaden het nodige geld
kunnen opleveren. Maar noch
de missionarissen, noch de an
tropologen geloven dat de no
maden zo gemakkelijk de twin
tigste eeuw binnen kunnen wor
den geloodst. „Vee is de enige
nen waarderen, en ze waarde
ren die veel dieper dan wij kun
nen begrijpen", zegt een kenner.
Het is een ongelukkige paradox
dat de door de VN georganiseer
de pogingen om de woestijn een
halt toe te roepen en de mensen
die er wonen te helpen, volgens
de meeste experts juist deze
complexe en gevoelige samenle
ving aan het vernietigen zijn.
Nomaden zullen de laatsten zijn
die het standaardjasje van de
twintigste eeuw willen aantrek
ken, maar als ze eenmaal onder
richt zijn en in de geld-economie
gestapt zijn, lijken ze precies op
ons, alleen zijn ze veel en veel
armer.
Het is geen toeval dat de twee
landen die het meeste succes
geboekt hebben in het overwin
nen van de woestijn ook twee
van de meest gedisciplineerde
landen ter wereld zijn: China en
Israël. „Discipline, dat moeten
deze mensen toepassen die het
land willen terugwinnen", aldus
een milieudeskundige. „Hoe dan
'c i-4 Ti r--*rrtfan)
