Edison behalve uitvinder
vooral een kind van zijn tijd
Minivoetbal onveranderd
nieuw seizoen tegemoet5!
van documentaire „Adam of aap"
TELEVISIE VANAVOI
RADIO VANAVOND
RADIO VRIJDAG
TELEVISIE VRIJDAG
NEDERLAND I
NOS
18.15 Nwtoriand-TsJucfiMlowft-
kije, batfcotbail
18.45 FatetyMfcrant
18.55 Journaal
EO
10.04 IGndarfcrant
19.30 Windkracht 16
19.55 Loven In een poel, docu-
mentaire
2020 Adam ot aap?, documentai
re eerie, afl. 1
20.50
21JO
NOS
21.35 Journaal
VPRO
21.50 Die freudloae Gaaae, Dultae
speelfilm (1925)
NOS
23.05 Journaal
NEDERLAND II
NOS
1A45 Toeristische tips
18.55 Journaal
KRO
19.05 Cijfer* Letters, quiz
19.25 Wondere wereld onder wa
ter, TV-eerie
20.00 Journaal
KRO
2025 Terugkeer van de Wrekers,
TV-eerie
21.15 Kinderen va
22.05 Brandpunt
NOS
22.45 Den Haag Vandaag
23.00 J
DUITSLAND I
18.05 Droom van het varen, jeugd-
19.00 Nieuws uit
Westfaldn
19.05 De Katoenplukkers, f
20.15 Hier und Heute
20.45 Tips voor landrotten I
21.00 Journaal
21.15 Plusminus, r
gazine
22.00 Torna, TV-eerie, afl. 1
22.45 Contrasten i t
23.30 Journaal 1 1
DUITSLAND
18.00 Journaal
18.10 Pinocchio,
18.40 Draaiechllf
19.20 Drie is één teveel. 1
20.00 Journaal
20.30 Starparade
22.00 Journaal
22.15 Die Bonner Runde
23.15 Depressies, TV-fllm
1.05 Journaal
'pan
jullei
18.00 De muis op Mars lr0K]
18.05 Rondomons
18.30 Rooien en blauwen
fllmserie
18.35 De zevende hemel irrv
19.05 Filmpremièree 1
19.35 Kijk uit!.
19.45 Journaal
20.15 Muppet Show
20.40 Panorama
21.30 R lm klucht
21.35 Standpunten
21.55 Filmpremières
22.25 Journaal
BELGIE
NEDERLANDS
20.15 De Wereld In
rie, afl. 21
21.05 Eur. kamp.
ter beter, toen Berliner met de
platte schijf of plaat uit de bus
kwam, maar de beroemde zan
ger Caruso verlangde voor het
zingen van tien liederen hon
derd Pond, een exorbitant
hoog bedrag voor die dagen.
Een andere fameuze zanger,
Francesco Tamagno, stelde als
eis dat zijn platen tweemaal zo
duur zouden worden verkocht
als elke andere plaat, hetgeen
geschiedde. De koningin der
zangeressen Nellie Melba
vroeg niet veel geld, daar
stond zij boven, maar zij ver
langde een orkestbegeleiding
van vijftig man, een technisch
vrijwel niet te volbrengen
waagstuk. Nadat zij de opna
men terug had beluisterd, ver
bood zij verkoop vin deze pla
ten. Zij gaf pas toe, toen de
door haar zeer bewonderde
pianist Saint-Saëns haar ervan
had weten te overtuigen, dat
haar stem er goed uit kwam.
Het laatste grote zangbolwerk,
dat voor de grammofoon
moest vallen, was Adeline Pat-
ti, die al evenzeer bijzonder
veel noten op haar zang had.
Van alle kanten gevleid begon
zij haar eerste aria te zingen,
welke zij eiste onmiddellijk te
rug te mogen horen. Zij barst
te toen spontaan in uitroepen
uit, dat zij nu begreep waarom
de mensen haar graag hoor
den zingen. „Een vrouw met
zo'n stem", zei zij ongeveer
van zichzelf. Nadien heeft zij
de grammofoon nooit meer
een duimbreed in de weg ge
legd.
Al deze menselijke accenten
krijgen een ruime plaats in dit
overvloedig technische boek
werk van Leonard de Vries,
die ook nog een begeleidende
elpee vulde met de allervroeg
ste opnamen, waaronder bijv.
van de laatste der castraten in
het koor van de Sixtijnse ka
pel Alessandro Moreschi.
Met zijn hoge vrouwenstem
evenzeer een kind van zijn
tijd die Alessandro Moreschi,
maar dan wel van een heel
ander soort dan Edison.
TON OLIEMULLER
16.50 Journaal rf
15.55 Autotentoonstelling
17.40 Programma met de n
NEDERLAND I
DUITSLAND I
11.00 Journaal
11.05 DffecNJf
11^5 Opera en operette
11.55 De gekiaaUge heer uit het
13.05 Contraeten
13.50 Pereoverzicht 14.00 S
14.00 Journaal 17.00 Schooltelevisie
HILVERSUM I
NCRV: 18.00 De kerk vandaag. P.P.
18.19 Uitzending van het GPV 18.30
Nws NCRV: 18.41 (S) Vic Lingo en zi|n
5 trombones 18.53 Zojuist verschenen:
boekenrubriek 19.00 Leger des Heils-
kwartier 19.15 (S) De wereld zingt Gods.
lof 20.00 (S) Goed gestemd, liedjespro-
gr. 20.40 Een, twee. uit de maat: progr.
over onderwijs en opvoeding 21.00 (S)
Bij de tijd: vragen rondom vrede en
veiligheid 21.20 (S) Orgelconcert 21.45
(S) Spraakmaken 22.25 Avondoverden
king 22.30 Nws. 22.40 Politiek week-
overz. 22.50 Van onze correspondenten
23.00 Rondom het woord 23.25 (S)
Jazztime 23.55 Nws.
HILVERSUM
journ. IKON: 18.30 Kleur: i
commentaar over kerk en
AVRO: 19.00 Sporlpanora
gen baas: informatieve s
20.05 (S) Orkestmuz. 21,05
informatief progr. 21.30
Hongaarse componisten 'zz.y
ten, kunstrubriek 23.00 (S) Me
op morgen met om 23.05 Akt^
overz.; 23.10 De krant van m
om 23.20 Den Haag vandaag 2
HILVERSUM II
HILVERSUM I
KRO: 07.00 Nws. 07.02 Het levende
woord. 07.08 (S) Lichte muz. (07.30 Ns.)
08.30. Nws. 08.36 Gymnastiek voor de
huisvrouw. 08.45 (S) Lichte muz. (10.30
*Nws 11.00 (S) Grondstewardessen, gis
teren en vandaag, gesprek. 12.00 (S)
Lichte muz. (12.26 Mededelingen. 12.30
Nws.) 14.00 (S) Lichte muz. (15.30 Nws.)
16.00 (S) Spreekuur. 17.00 (S) De huts-
geklutste kinderwinkel. 17.30 Nws.
17.32 (S) Echo.
HILVERSUM II
NCRV 07.00 Nws. 07.11 Ochtendgym
nastiek. 07.20 Vandaag. vrijdag. 08 00
Nws. 08.11 Hier en nu. 08.30 Op de man
af. 0835 Te Deum Laudamus. NOS
09.00 Aanranding en verkrachting. 09.35
Waterstanden. 09.40 Schoolradio. 10.00
Wat heeft dat kind? 10.15 Duidelijke
taal. 10.30 NOS jazzportret. 111^;
11.03 Meer over minder. 12.311
mo. 12.49 OVERHEIDSVOORLf
ding voor de landbouw. 13Ba<
NCRV 13.11 Hier en nu. NCP"
Vonken onder de as. 13.45 tyei
Groene Linde 14.00 Aspecten^
kamermuz. 15.00 Zoeklicht ofLg.
land. 16.30 Kijk op buitenland:
West-Europa. VPRO 17.00 Welife
kringen. 17.45 SYMBIOSE. 17 9ja
HILVERSUM I
leder heel uur nws. EO 7.02 (SM
sound. 8.03 (S) Muziek en inl
9.03 (S) Verzoekplatenprogr. m
ken. 10.03 (S) Te elfder ure. TR®
(S) Gerard de Vries draait opf
12 03 (S) Nederlandstalige T
NCRV 13.30 (S) Pop-contact
nationale tip-30. 15.03 (S) Eli
NOS 16.03 (S) Nationale Hitparal
ROTTERDAM - Dit seinen
zal de NCRV weer op de ver
trouwde manier de minivoet
balshow op bet scherm bren
gen. Qua organisatie zal er in
ieder geval niet veel verande
ren. Alleen de Old Stars Den
Haag zal niet meer in bet pro
gramma voorkomen. Hiervoor
in de plaats zijn nu enkele (ou
dere) zuiderburen uitgenodigd
met als bekendste naam Pol
van Himst. De andere teams
zijn nagenoeg betzelfde geble
ven. Hoofdstad Amsterdam
mag Frits Flinkevleugel, Geor
ge van Boe kei en Frans Reuser
als nieuwelingen verwelkomen.
Zuid-Nederland mag zich ver
beugen met de komst van Willy
Brokamp en de van de Old
Stars afkomstige Barry Hey-
nen.
Het meest opvallende van het
nieuwe seizoen minivoetbal is
wel dat de bekende namen bij
het grote publiek steeds minder
in de opstellingen voorkomen.
Dick van Bommel van de NCRV
heeft hier overigens een eenvou
dige verklaring voor. „Het is ons
de laatste seizoenen opgevallen
dat het publiek niet zo zeer
meer voor welluidende namen
naar het Ahoy-sportpaleis komt
of zich aan de buis kluistert. Het
gaat nu meer en meer om het
minivoetbal op zich. Bijvoor
beeld een voetballer als André
van der Ley. Wie kende hem
voordat onze show begon? Toch
was en is hij razend populair.
Dat kwam gewoon omdat die
jongen het spel goed aanvoelde
en het speelde zoals het publiek
dat wilde", aldus Van Bommel.
De NCRV besloot (gelukkig
voor Ahoy) dit jaar door te gaan
met de voetbalshow daar de
kijkdichtheid de afgelopen drie
jaar zeker geruststellend was. In
het seizoen '74-'75 bedroeg dit
gemiddeld 18%, in het seizoen
'75-'76 werd het cijfer op 32%
geraamd. Dit aanmerkelijke ho
gere percentage was vooral te
danken aan de weinige concur
rentie op het andere net. Vorig
jaar bedroeg de kijkdichtheid
overigens weer 22% wat bete
kent dat 2.2000.000 mensen de
minishow volgden op de buis.
Het aantal gemaakte doelpunten
is met de populariteit gestegen.
Drie jaar geleden werd 96 maal
gescoord, het seizoen '75-'76 trof
de bal 130 keer het net terwijl
het record het afgelopen jaar
werd bereikt, 184 doelpunten.
Cijfers, aldus Van Bommel, die
er op wijzen dat de teams het
belangrijker achten zelf te sco
ren dan juist treffers te voorko
men. De finale van vorig jaar
is daar overigens wel een voor
beeld van. Oost -Nederland ver
sloeg de Militairen destijds met
12-6.
Nieuwe voetballers in dei
maar ook het arbitrale^
schap werd met een
rechter uitgebreid.
Cees de Bruin is de man
totaal aantal arbiters
(Van der Kroft, Van Rail
Boosten) mag brengeif_
houdt in dat nu twee
rechters per wedstrijd 1
hanteren. j
Het omlijstend program!'
weer bestaan uit atletii 5
wielerwedstrijden. Van zo
KNAU als de KNWU hee jj
positieve reacties onti
over de nevenactiviteiten
show dat dit jaar ook st
tegenstanders op beide on
len zijn uitgenodigd.
De eerste avond dat heL
weer op de voetballers in 6
schijnt is op 22 septemb 1
uitzending van deze
waarin Rotterdam Ahoy-!
Nederland en Domstad l s
t—Hoofdstad Amsterdam 1
elkaar uitkomen, zal zijn
tober om 20.00 uur. Aan
ren en de familie wordt t
te niet alleen wat aanval
betreft gedacht, maar 01
toegangsprijzen zijn on
derd gebleven. Zes guldi
persoon zal een ieder r
betalen om het miniviet
mogen aanschouwen.
KAREL JA
Edison op hogere leeftijd. Ook honderd jaar geleden stond de techniek voor niets, maar vandaag de dag doen we het simpeler, zij het gaver
Meer dan een uitvinder bleek Thomas Alva Edison een kind
van zijn tijd, een tijd die toe was aan de grammofoon en de
gloeilamp en daarvoor Edison uitkoos, de telefoon uit de
handen van Bell liet komen, voor de telegraaf Morse aan het
denken zette, voor de radio ene Marconi en tenslotte de gebrs.
Wright voor het vliegtuig. De wetenschapsmensen van die
dagen bleven daarbij buitenspel, want Edison had niet meer
dan lagere school, Bell was doofstommenleraar, Morse een
kunstschilder, Marconi een aankomend student en de gebrs.
Wright fietsenmakers.
De geleerden namen slechts zitting in colleges, die moesten
oordelen over de octrooi-aanvragen, waarvan er honderden zijn
verleend en die een geduchte rol speelden in het industrieel
verwerken van al die vindingen, die hun weg moesten vinden
naar het grote publiek. Daarin toonde Edison zich een weinig
gewiekste vogel. Vaak liet hij zich de kaas door betere kapitali
seerden van het brood eten en moest hij met lede ogen aanzien
hoe anderen op grond van verbeterde varianten van zijn meer
dan honderd uitvindingen het alleen-verkooprecht verwierven.
Zomin als de eerste loopfiets
op het punt van comfort en
bruikbaarheid ook maar
enigszins vergeleken kan wor
den met het geruisloze rijwiel
v^n vandaag, zomin had de
eerste grammofoon weinig
weg van de huidige pick-up.
Edison noemde het apparaat,
waarmee hij de vooraf inge
sproken menselijke stem op
nieuw te voorschijn kon bren
gen, dan ook geen grammo
foon, maar een fonograaf, een
stemschrijver. Zijn mechaniek
- een met bladtin omwikkelde
cilindrische rol met groeven
waaruit een naald via een
membraam het vastgelegde
geluid reproduceerde middels
een wijd uitlopende hoorn -
kende hij geen amusements
waarde toe. Hij zag meer in
verhuur ten behoeve van kan-
toorgebruik, het inspreken van
door secretaresses te verwer
ken brieven. Die rol bevatte
weinige minuten tekst en een
voorraadje van die rollen
vergde veel plaats, nog geheel
los van de complicaties die
optraden bij het" in serie ver
vaardigen van die met tekst
gevulde rollen. In het begin
moest een zanger in de studio
zijn lied net zo dikwijls herha
len als er rollen aangemaakt
moesten worden. Al deze za
ken bezorgden Edison hoofd
brekens sinds die december
dag in 1877, toen hij voor het
eerst de menselijke stem liet
klinken uit zijn fonograaf, nu
honderd jaar geleden. Pas tien
jaar later vond de uit Hann
over geëmigreerde Duitser
Emile Berliner een methode
om het geluid op een plaat
vast te leggen, die hij grammo
foonplaat noemde en waarmee
hij een heel eind in de richting
schoot van onze huidige af
speelapparatuur.
Het is in een veel verantwoord
boekwerk eerder opgemerkt,
dat de jaren rond 1900 althans
in de Westerse wereld een
tweeslachtig beeld boden van
de dagelijkse werkelijkheid.
Treinen reikten op hun rails
steeds verder om zich heen,
maar wie snel een boodschap
wilde laten bezorgen in dezelf
de stad moest over een snelb-
enige koerier beschikken en
wie ergens op bezoek wilde en
zich geen diligence kon per
mitteren, moest uren te voet.
Je was sneller bij een kennis
in een andere stad per trein
dan bij je eigen familie in een
buitenwijk. En beroemde ar
tiesten zongen in zalen slechts
voor de betere klassen, onbe
reikbaar voor wie nooit een
theater had gezien. Die tijden
schreeuwden om een telefoon,
om een grammofoon, een ra
dio. En die verschijnselen ont
wikkelden zich sneller dan de
auto 'die schoorvoetend op de
wielen werd gezet en als ge
meengoed geaccepteerd.
Daar wijst Leonard de Vries
Een platenaffiche in romantische tijden.
ook op, de schrijver van menig
boek, die nu ter gelegenheid
van de 100-jarige grammofoon
onder de titel „Dank u, mijn
heer Edison" bij de Gooise
uitgeverij - Bussum een kloek
geschreven en kostelijk geïl
lustreerd boek wijdde aan de
sympathieke Edison en diens
nog sympathiekere uitvinding,
die het mogelijk maakt de
grootste artiesten te gast te
hebben in eigen huis, zoals de
Vries zegt.
We lazen zelden een diepgaan
der technisch geschrift dan de
ze roman, een uitspraak die
wij graag om zouden keren:
wij lazen zelden een roman die
stoelt op zo'n toevloed aan
techniek. We geraken daarmee
in het grensgebied van Jules
Veme, d.w.z. alledaagse men
sen gedompeld in de vervoe
ring van de toekomstige tech
niek. Edison verkeerde in
soortgelijk milieu. Men was
aan telefoon, aan grammo
foon, aan radio en filmiek toe.
Men wachte slechts op de
mensen die het waar zouden
maken. Edison, met niet meer
dan tien jaar lager onderwijs
en begiftigd met een gevoelig
heid voor wat de mensen om
hem heen verlangden op het
punt van technische vooruit
gang in een samenleving als
de (jonge) Amerikaanse, die de
(oude) Europese wilde over
troeven, schudde allerlei nieu
we vindingen uit zijn mouw,
bracht nacht en dag in zijn
laboratorium door, stichtte
zijn eigen fabrieken, maar
toonde zich een weinig handi
ge verkoper. Anderen zijn in
derdaad met de miljoenen
gaan strijken. Edison bleef
zijn leven lang tegelijk scherp
van geest en argeloos. Toen hij
verliefd werd op een jong
meisje, zijn latere vrouw, en
hem door haar ouders gena
diglijk werd toegestaan, dat
hij in hun bijzijn hand in hand
met zijn meisje zat (en verder
geen vertrouwelijkheden,
mijnheer Edison), leerde hij
haar met de vingertoppen in
morse te seinen. Zo hadden zij
onder de ogen van de ouders
lange vertrouwelijke gesprek
ken. Die beschouwden het als
een wonder uit de hemel dat
die twee elkaar zo goed begre
pen. Toen veel, veel later zijn
fabriek afbrandde en zijn kin
deren verschrikt toesnelden,
riep Edison verrukt: „Haal di
rect mama er bij, zeg haar dat
ze zo'n mooie brand nooit
meer te zien krijgt". Een half
jaar later had Edison zijn
nieuwe fabriek, dankbaar
voor het feit, dat in zijn labo
ratorium ook veel nutteloos
proefmateriaal in het vuur
was verdwenen. Zodoende had
hij er weer an in om van
voren af aan te beginnen.
Veel artiesten stonden aanvan
kelijk met heel wat meer be
denkingen tegenover de gram
mofoon. We schreven het al,
het vermenigvuldigen van op
namen was in het begin niet
mogelijk. Werden van een top
hit tweeduizend rollen besteld,
dan moest zo'n zanger zijn lied
wel vijfhonderd keer zingen,
omdat er niet meer dan vier
opnamen tegelijk gemaakt
konden worden. Dat werd la-
RADIO/TELEVISIE
LEIDSE COURAN"
DONDERDAG 15 SEPTEMBER 1977 TACim]
Schepping of evolutie dan wel
Adam of aap, de wetenschappe
lijke discussie tussen de aan
hangers van het bijbelse schep
pingsverhaal en de theoretici, -
die alle leven verklaren uit een
toevallig ontstaan en groei v^n
cellen met als tussenfase de
mensaap, waaruit volgens Dar
win de mens voorkomt.
De Ev. Omroep wijdt er op 1
oktober in het Jaarbeursgebouw
te Utrecht een congres aan en
zendt te beginnen vanavond op
Ned. I om 20.20 uur een 6-delige
documentaire over dit onder
werp uit. In de laatste tientallen
jaren zijn er nogal wat weten
schappelijke bezwaren inge
bracht tegen de evolutie-theorie,
die lange tijd steunde op later
gebleken aantoonbare misvat
tingen. Maar de Ev.Omroep ziet
nog alom de dreiging ervan,
bijv. bij docenten aan universi-
teiten en middelbare scholen en
in schoolboekjes, zelfs ook bij
sommige theologen. De E.O. wil
daar scherp tegen waarschuwen
en besteedt daar nogal wat tijd,
geld en moeite aan, maar mag
aan de buis hoogstens rekenen
op een klein geïnteresseerd pu
bliek, waarschijnlijk vooral kij
kers die niet meer overtuigd
hoeven te worden.
In deze documentaire wordt in
gegaan op de vragen wer het
ontstaan van het leven, de een
cellige wezens, waaruit hogere
levensvormen zouden zijn voort
gekomen en over de mogelijke
combinatie van evolutie-theorie
en scheppingsverhaal. Er wer
den fossiele resten gevonden en
in de documentaire getoond van
mensen en van apen," maar niet
van enig wezen, dat als mens
aap zou kunnen worden be
schouwd. Volgens de bijbel kan
de tussenvorm tussen mens en
dier nooit bestaan hebben, om
dat mens en dier op dezelfde
dag, de zesde, werden gescha
pen. De zoöloog prof. Albert
Fleischmann verwerpt de evolu
tieleer, omdat deze afdoende
wordt weerlegd door de kennis
op het gebied van anatomie, his
tologie, cytologie en embryolo
gie. En prof. dr. J. v.d. Berg
vermag niet in te zien hoe uit
een klompje eiwit menselijke
gegevenheden kunnen ontstaan
als liefde, levensbesef, toewij
ding en ontferming. Die zouden
dan al in het vroegste stadium
aanwezig hebben moeten zijn in
dode materie.
Het in deze documentaire aan
gedragen materiaal en de inter
views werken verhelderend,
maar met de presentatie zijn we
minder gelukkig. De wiskundige
drs. J. van Delden (waarom niet
een anthropoloog of een archeo
loog?) maakt er persoonlijk
geen geheim van, dat de evolu
tionisten alleen maar de bedoe
ling hadden de kerk te bestrij
den. Hij geeft daarmee blijk van
een tekort aan vertrouwen in
wetenschappers, die andere op
vattingen zijn toegedaan. Bij
herhaling noemt hij deze geleer
den „vervalsers" en „bedrie
gers", terwijl als een nuttig uit
vloeisel hun leer ook mag wor
den gezien als een nieuwe aan
sporing om de bijbel te bestude
ren en de onontkoombaarheid
en de onweerlegbaarheid ervan
opnieuw te duiden. De presenta
tie vormt niet het meest overtui
gende deel van deze documen
taire.
Ned. 1.20.20 uur.
Freudlose Gasse
Wrekers
De wapens waarmee terroristen
in diepe slaap moeten worden
gebracht, blijken plotseling ge
stolen. Dit gebeurde tijdens een
demonstratie en deze wapens
moeten uiteraard terugkomen.
Steed, Purdey en Gambit krij
gen de opdracht daarvoor te
zorgen. Zij krijgen bovendien
een middel, waardoor zij onge
voelig worden voor de slaapver
wekkende uitwerking van de ge
stolen wapens. Hoe lanf blijven
De kinderen van Moskou zijn
heel gewone kinderen die naar
school gaan, maar ook twee
keer in de week op een instituut
leren dansen, spelen en zingen.
Ze doen dit dermate bekwaam,
dat zij de belangstelling wekken
van akademies en conservato
ria. Als „Het Loktjew-ensemble"
brengen deze .kinderen volksmu
ziek en -dansen, liedjes en mu
ziekstukjes in een kleurige show
waaraan 120 kinderen medewer
ken.
Ned. II, 21.15 uur.
De VPRO zendt vanavond de
laatste smartlap uit, die deze
keer afkomstig is van de Duit
ser G. W. Pabst, „Die freudlose
Gasse". Het verhaal speelt zich
af in het naoorlogse Wenen,
waar vooral gezinnen uit de
middenklasse door de inflatie
worden geraakt. Om deze gezin
nen gaat deze film, waarin Mar
iene Dietrich een weinig opval
lende rol speelde; Greta Garbo
kreeg met haar rol enige naam.
De wijze waarop Pabst een en
ander in beeld bracht, beviel de
Duitse autoriteiten niet zo en
ook andere landen waren er
weinig mee ingenomen; in Enge
land werd de film zelfs verbo
den.
Ned. I, 21.50 uur.
Aap of tussenfase tussen
mens en dier?
ze dit? Niemand heeft er een
antwoord op en een strijd tegen
terroristen én tegen de slaap, is
het gegeven van dit verhaal van
„De Wrekers".
Ned. II, 20.25 uur.
Kinderen
