Verkiezingsuitslag wijst
op grote betrokkenheid
deTijd
NB
Spaarrentetot
D'66 kiest voor 7-7-2 formule in nieuw kabinet
Mijn stem-
analyses hebben
waarde bewezen
HP
De droomwereld
van de Molukkers
Abortus vraagstuk
kan weer
probleem oproepen
Dr. Maurice de Hond:
BINNENLAND
LEIDSE COURANT.
DONDERDAG 26 MEI 1977 PAGINA
Door dr. J. J. A. Thomassen
De meest opmerkelijke resultaten van de ver*
kiezingen die we zojuist achter de rug hebben,
zijn de grote opkomst, de winst van de drie
grote partijen, P.v.d.A., C.D.A. en V.V.D. en
tegelijkertijd de terugval van alle kleine par
tijen met uitzondering van D'66.
De zeer hoge opkomst betekent uiteraard dat
de betrokkenheid van de kiezers bij deze ver
kiezingen bijzonder groot is geweest. Voor het
functioneren van een parlementaire democra
tie is dat hoe dan ook winst. De grote opkomst
is ongetwijfeld ook van invloed geweest op de
uitslag. Met name de P.v.d.A. heeft hiervan
vrijwel zeker geprofiteerd, aangezien deze par
tij zijn aanhang voor een groot gedeelte put
uit kringen waar de neiging om niet te gaan
stemmen over het algemeen groot is.
Zowel de grote winst van de P.v.A. als de
bescheiden winst van het C.D.A., moet als een
opmerkelijke prestatie worden gezien. In de
afgelopen regeringsperiode heeft de P.v.d.A.
zeer duidelijk het gezicht van het kabinet be
paald. Er is wel eens beweerd dat deze hierdoor
het voordeel had, dat ze de minister-president
in de strijd kon werpen. Ongetwijfeld heeft het
een rol gespeeld, op dit punt kom ik dadelijk
terug. Hier staat echter tegenover dat het bijna
een wetmatigheid is dat regeren niet in dank
wordt afgenomen, zeker niet wanneer dit in een
moeilijke periode moet gebeuren. De ervarin
gen in verschillende landen wijzen uit, dat
zittende regeringen niet alleen plegen te worden
afgestraft voor de negatief gewaardeerde on
derdelen van hun beleid, maar ook voor ge
beurtenissen waarvoor zij in alle objectiviteit
niet verantwoordelijk kan worden gesteld. In
dit opzicht heeft het kabinet- Den Uyl de wind
niet mee gehad. Achtereenvolgens werd het
onder andere geconfronteerd met de oliecrisis,
de economische recessie en de daarmee ge
paard gaande werkloosheid.
In Nederland is het altijd moeilijk geweest om
een bepaalde partij verantwoordelijk te stellen
voor het kabinetsbeleid.
Prestatie
Het kabinet-Den Uyl is echter meer dan een
van zijn voorgangers geïdentificeerd met een
bepaalde partij, de P.v.d.A. Het is dan ook een
prestatie van de eerste orde dat deze partij juist
onder deze omstandigheden tot een ongeëven
aarde winst is kunnen komen. Betekent dit nu
ook dat het kabinetsbeleid, en met name de
inbreng van de P.v.d.A. grote bijval heeft
Dr. J. J. A. Thomassen is lector rn de Politicologie
aan de onderafdeling der Bestuurskunde van de
Technische Hogeschool Twente. Tot voor kort was
hij wetenschappelijk medewerker aan de katholieke
hogeschool in Tilburg, waar hij in 1976 promoveer
de op het proefschrift: „Kiezers en Gekozenen in
een Representatieve Democratie".
geoogst? Nader onderzoek zal deze vraag moe-
ten beantwoorden, maar voorlopig heb ik hier
over mijn twijfels en wel om de volgende
reden: als men afgaat op de N.I.P.O.-Rooie
Haan-enquêtes stonden D'66, P.P.R. en P.v.d.A.
er op het eind van het vorig jaar bepaald niet
rooskleurig voor. Toen de voorzitter van de
P.v.d.A. Ien van den Heuvel, om commentaar
werd gevraagd op deze aanvankelijk ongunsti
ge ontwikkeling, constateerde zij dat de pro
gressieve partijen kennelijk niet duidelijk ge
noeg hadden gemaakt op welke punten deze
partijen een werkelijk progressief beleid wilden
voeren. Zij trok de conclusie dat de progressie
ve partijen in de periode tot de verkiezingen
aan de kiezers duidelijk zouden moeten maken
waar zij stonden ten aanzien van belangrijke
vraagstukken.
Die raad is wel opgevolgd door de P.P.R.,
nauwelijks door de P.v.d.A. en D'66. De wijze
waarop de P.v.d.A. de laatste tijd campagne
heeft gevoerd, kan het beste worden geïllus
treerd aan de hand van de paginagrote adver
tentie die vlak voor de verkiezingen in verschil
lende dagbladen is verschenen: vrijwel alle
aandacht gericht op de persoon van Den Uyl,
geen woord over de inhoud van het partijpro
gramma, alleen enkele uitspraken over de on
plezierige maatregelen die een eventueel kabi
net van V.V.D. en C.D.A. zou nemen. De hele
campagne van de P.v.d.A. lag in het verlengde
van de uitspraak van Den Uyl op het partijcon
gres van de partij: het gaat er om dat die Den
Uyl kan doorgaan. Kortom het „produkt" Den
Uyl is goed verkocht Dat is prettig voor de
P.v.d.A., het is niet bevorderlijk voor de politie
ke duidelijkheid.
De winst van het C.D.A. is uiterst bescheiden,
maar de prestatie is er niet minder om. Men
moet zich goed realiseren dat wat als winst
voor het C.D.A. wordt aangemerkt, in feite
betrekking heeft op die ene zetel die het C.D.A.
nu meer heeft behaald dan A.R.P., C.H.U. en
K.V.P. in 1972 tezamen behaalden. Het C.D.A.
is geen „sterven in eikaars armen" geworden,
zoals tot voor kort werd verwacht, maar is
integendeel een groot succes geworden. Voor
het eerst sinds 1966 hebben de drie grote
confessionele partijen die nu het C.D.A. vor
men, geen verlies geleden.
Een gok
de oude K.V.P. voorzover dat op dit moment
valt te overzien geldt dat in elk geval niet voor
haar kiezersaanhang. Het is opmerkelijk dat
het C.D.A. met name in de grote steden van
het zuiden, het oude bolwerk van de K.V.P.,
zich slechts met moeite heeft kunnen handha
ven. Juist de P.v.d.A. heeft daar enorme win
sten geboekt. Het kan haast niet anders of de
vroegere A.R.P.-kiezers hebben zich groten
deels verzoend met het C.D.A., hetgeen een
bevestiging is van de vaak gehoorde klacht dat
het C.D.A. aan de basis veel gemakkelijker van
de grond is gekomen dan aan de top.
De kiezerswinst van de V.V.D. is verhoudings
gewijs even groot als die van de P.v.d.A. Toch
springt deze wat minder in het oog en wel om
twee redenen. In de eerste plaats is ze het minst
verrassend. In alle opiniepeilingen van de laat
ste dagen heeft de V.V.D. voortdurend op winst
gestaan. In de tweede plaats levert kiezerswinst
de V.V.D. waarschijnlijk weinig op. Zuiver
getalsmatig zou een kabinet van C.D.A. en
V.V.D. op een krappe meerderheid kunnen
rekenen, maar het zou een aanfluiting van de
verkiezingsuitslag zijn, wanneer P.v.d.A. en
C.D.A. er niet in zouden slagen een nieuw
kabinet-Den Uyl te vormen.
Kleine partijen
De vorming van het C.D.A. was om meerdere
redenen een gok. A.R.P., C.H.U. en K.V.P.
ontleenden hun vroegere kracht aan hun duide
lijke religieuze gebondenheid. Toen de ontzui
ling zich doorzette, leed vooral de K.V.P. enor
me verliezen. Voor de K.V.P. leek het C.D.A.
een laatste strohalm. Het was echter maar de
vraag of daarmee de ontzuiling niet juist in een
stroomversnelling terecht zou geraken.
Voor de A.R.P. lag de zaak nog moeilijker. De
weerstand binnen de A.R.P. tegen het C.D.A.
was niet alleen terug te voeren tot het feit, dat
men de eigen grondslag niet graag prijs gaf.
Er bestond ook duidelijk de angst, dat veel
kiezers zouden overgaan naar het G.P.V. en
S.G.P., wanneer de A.R.P. eenmaal zou zijn
opgegaan in het C.D.A. Daarom is het des te
opmerkelijker dat met name het G.P.V. in de
algemene malaise van de kleine partijen heeft
gedeeld. De laatste tijd is nogal eens beweerd
dat het C.D.A. in feite een reconstructie is van
Een opvallend verschijnsel is dat alle kleine
partijen met uitzondering van D'66 en S.G.P.
verlies hebben geleden. Het feit dat D.S.'70 en
P.P.R. verlies hebben geleden, verbaast me niet
Deze partijen zijn te jong om op een vaste
aanhang te kunnen rekenen. Om die reden
kunnen ze even snel verdwijnen als ze gekomen
zijn. De Boerenpartij is weliswaar iets ouder,
maar was sterk afhankelijk van Koekoek, die
wat uit de publiciteit is verdwenen. Meer op
merkelijk is het verlies van G.P.V., P.S.P. en
C.P.N., die zich een vrij stabiele plaats in de
Nederlandse politiek hadden veroverd. Boven
dien zoals boven vermeld had men kunnen
verwachten dat S.G.P. en G.P.V. zouden profi
teren van de totstandkoming van het C.D.A.
Datzelfde geldt voor de R.K.P.N. Voor het feit
dat deze partijen toch verlies hebben geleden,
heb ik op dit moment geen verklaring. De
wedergeboorte van D'66 rechtvaardigt enerzijds
de stelling dat lijsttrekkers een belangrijk stem
pel hebben gedrukt op deze verkiezing, en
anderzijds dat D'66 er verstandig aan heeft
gedaan om zich onafhankelijk van P.v.d.A. en
P.P.R. op te stellen. De slachting onder de
kleine partijen maakt in elk geval het leven van
eenieder die zich beroepsmatig met de Neder
landse politiek moet bezig houden, gemakkelij
ker.
Een gelukkige Jan Terlouw na de duidelijke terugkeer van
zijn D'66.
LIBERAAL MR. W. GEERTSEMA:
DEN HAAG De liberale oud-
minister van Binnenlandse Za
ken, mr. W. Geertsema, heeft in
een politiek gesprek met Jaap
Burger, informateur van het ge
vallen kabinet Den Uyl en met
Tilanus, vertrekkend kamerlid,
van de CHU, gisteravond ge
zegd dat Den Uyl opnieuw be
last zal moeten worden met de
vorming van een kabinet.
„Maar het zal niet zo maar een
gebakken eitje zijn", aldus
Geertsema. „Ik zie als een van
de grote obstakels de kwestie
van de abortus. Het nieuwe ka
binet zal snel met een voorstel
moeten komen, opdat deze
kwestie zo spoedig mogelijk zal
zijn geregeld".
De heer Burger was het met de
eerste zienswijze van Geertsema
volkomen eens, evenals met de
kwestie over de abortus. Hij
meende echter dat deze kwestie
niet opnieuw tot grote moeilijk
heden zou leiden. Ook de heer
Tilanus vond dat het abortu
sprobleem zo snel mogelijk uit
de wereld zou moeten worden
geholpen. Hij was er wel van
doordrongen dat de PvdA door
de uitslag er recht op had een
formateur aan te wijzen, maar
hij zou zich ook kunnen voor
stellen dat er twee formateurs
benoemd zouden worden, een
van de PvdA en een van het
CDA.
Over de samenstelling van de
nieuwe ploeg konden de drie
politici het niet eens worden.
Geertsema kon zich voorstellen
dat door de wins die D'66 had
geboekt en de bereidheid die
was getoond door deze partij
om regeringsverantwoordelijk
heid te dragen, deze partij de
door de PvdA gehanteerde for
mule van „88" gewijzigd zou
willen zien in „9—7", wat inhield
dat er minstens een minister
van D'66 zou worden benoemd.
Jaap Burger wilde zich over
deze kwestie niet uitlaten. Hij
kon geen oordeel geven hoe het
standunt van de PvdA in deze
zou zijn, maar geloofde ook niet
dat de houding van de partij
harder zou worden. Hij bestreed
namelijk dat de winst die door
de PvdA was geboekt, voorna
melijk zou zijn voortgekomen
uit de PSP, PPR en CPN.
De heer Tilanus geloofde niet
dat de situatie gemakkelijker
was geworden. Ook niet voor de
PvdA ondanks de grote winst.
Ook hij wees op de „8—8"-for-
mule en hij vroeg zich af hoe
D'66 daartegenover zou staan.
Hij vroeg zich verder af of er
dan nog wel een alternatief zou
zijn, een mening die door Bur
ger werd gedeeld. Tilanus was
wel van mening dat Den Uyl als
eerste een opdracht zou krijgen
voor een nieuw kabinet, maar
indien hij hierin niet zou slagen
dan zou de lijstaanvoerder van
het CDA in aanmerking moeten
komen. Ofschoon aan de andere
kant de drie politici het erover
eens waren, dat momenteel
noch Den Uyl noch Van Agt
lastig zouden moeten worden
gevallen met het oog op de gij
zeling in Drente.
A De rente die wij vergoeden op spaargelden,
loopt van 4% voor dagelijks opvraagbare tegoeden,
tot 8'/2% voor onze Vaste Termijn Spaarrekening
(6 jaar vast). Vraag bij een van onze kantoren ook eens
naar ons spaarpapier aan toonder dat, afhankelijk
van de gekozen looptijd, een rente geeft tot 8'/4%.
m
NEDERLANDSCHE MIDDENSTANDSBANK
(Van een onzer verslaggevers)
DEN HAAG Staatssecretaris
Brinkhorst van D'66 heeft een
nieuwe formule ontworpen
voor de bezetting van de minis
tersposten in het mogelijke
nieuwe kabinet-Den Uyl met
PvdA, CDA en D'66. Volgens de
heer Brinkhorst voelt D'66 zich
niet gebonden aan de formule
van de PvdA voor een nieuw
kabinet bestaande uit acht so
cialistische ministers, acht
CDA-bewindslieden en Den Uyl
als minister-president.
Brinkhorst vindt, dat wanneer
D'66 twee ministersposten krijgt
de verhouding beter zal zijn. Dit
zou dan inhouden, dat zowel de
PvdA als het CDA ieder zeven
ministers zouden moeten leve
ren met Den Uyl als premier.
De formule-D'66 is daarom 7-7-
2.
Dit is, aldus de heer Brinkhorst
„het meerst redelijk en de meest
haalbare formule." D'66 zal zich
tijdens het komende fractiebe-
raad over de uitslag van de
verkiezingen en over de toekom
stige kabinetsformatie met deze
eigen formule gaan bezighou
den, ervan uitgaande, dat er een
kabinet zal komen bestaande uit
PvdA, CDA en D'66.
De heer Brinkhorst meent ver
der, dat de kabinetsformatie
niet al te lang behoeft te duren
gezien de duidelijke kiezersuit
spraak van gisteren.
Den Haag (ANP) De methode-de Hond voor
het analyseren van opiniepeilingen heeft zijn
waarde bewezen. Dit is de conclusie van drs.
Maurice de Hond, die de laatste maanden in
samenwerking met Nipo en Vara opiniepeilin
gen over het programma „de Rooie Haan", de
verkiezingen heeft gepubliceerd. „De uitslag
heeft de laatste Prognose bevestigd", aldus Mau
rice de Hond, gisteravond.
Volgens hem is nu duidelijk bewezen dat zijn methode van
analyseren beter is dan de traditionele. De systematische
correctie die De Hond toepast - niet alleen verwerken „wat
gaat u stemmen", maar ook „wat heeft u de laatste keer
gestemd - heeft gewerkt „Natuurlijk is er ook door het
Nederlands Instituut voor de Publieke Opinie (Nipo) goed
gewerkt", aldus de De Hond, „maar ik was de eerste die
ervaringscijfers heeft verwerkt. Dat is juist gebleken".
Hij gelooft niet, dat zijn publicaties het stemgedrag heeft
beïnvloed. Als het stemgedrag werkelijk was beïnvloed",
aldus De Hond, „zou de uitslag niet zo dicht hebben kunnen
liggen bij de laatste prognose". Hij voorspelde toen, binnen
zekere marges, slechts enkele zetels te weinig voor PvdA en
enkele te veel voor CDA.
De afwijkingen vloeien volgens hem voort uit een overschat
ting van de werfkracht van de CPN en, belangrijker, uit
een zeer hoge opkomst Die hogere opkomst was, zo meende
hij, niet te voorzien. „Bij opiniepeilingen zegt iedereen altijd
dat hij of zij gaat stemmen, dan is de opkomst altijd rond
de 90 procent. Als puntje bij paaltje komt, is het lager".
De hoge opkomst schrijft hij vooral op rekening van het
voortreffelijke weer. Hier is misschien ook de enige invloed
van de gijzelingen te vinden: de campagnes werden maandag
voor de verkiezingen afgebroken, De mensen werden wéér
met hun neus oo de verkiezingen gedrukt.
Het inmiddels befaamde (be
ruchte) „spitteam" moet deze
week jachtig zijn uitgerukt, ge
tuige de drie pagina's actuele
achtergronden over de uit de
hand gelopen Molukse vrijheids
idealen. De gijzelingen worden
toegeschreven aan de afschei
dingsbeweging „Na 17 januari",
opgericht in 1976 na gesprekken
van de regering met ir. Manusa-
ma. Volgens de verslaggevers
had deze groep aanvankelijk het
plan om burgemeester Samkal-
den van Amsterdam te ontvoe
ren. De kritiek op de BVD is
vrij mild, al wordt wel geconsta
teerd dat de dienst te laat begre
pen moet hebben hoe hevig de
jonge Molukkers met name de
laatste tijd zijn geradicaliseerd.
Commentaar van jongerenleider
Etty Aponno: „Ach, die trein.
Daar zit niemand mee in de
Molukse gemeenschap. Het is al
eerder gebeurd. Maar die school
met kinderen, dat vinden ze
erg".
Ook aandacht deze week voor
Menten en de „Velser affaire",
de schnabbels van professoren
en de handel in voetballers.
HJA Hofland geeft een vernieti
gende analyse van de gijzelin
gen, maar vooral van het kli
maat waarin deze konden ont
staan. De droomwereld van de
RMS is gebleven, zegt hij.
„Sinds Wijster en Amsterdam is
van Nederlandse kant nog altijd
niet voldoende hard en ondub
belzinnig gezegd dat hier abso
luut niets kan worden gedaan
ter bevordering van een repu
bliek der Zuidmolukken, noch
door Nederland, noch door de
Zuidmolukkers zelf."
Verder in de Haagse Post ver
kiezingsspecial nummer vijf, de
laatste deze keer gewijd aan de
machteloosheid van de vakbe
weging Het duo Nypels—Tam
boer, versterkt met Flip de Kam
legt de vakbondsleiders Drabbe,
Spit, Van der Hoeven en Kok
het vuur zeer na aan de sche
nen. Op de vraag of de vakbe
weging nu de machtigste pres
siegroep in Nederland is, inter
rumpeert Kok: „Ga toch weg,
hou toch op....Het zal bij overhe
veling van produktieprocessen
naar Derde Wereldlanden de ka
pitaalverschaffers een rotzorg
zijn wat er hier met onze men
sen gebeurt.."
„Wij hebben hier te maken met
wat de Fransen een dialogue
des sources, een „dialoog tussen
doven" noemen". Aldus Arie
Kuiper in De Tijd over de gijze
lingen. Ook hij komt tot dezelf
de conclusie als Hofland in de
Haagse Post: „Wij zitten met
een probleem dat in principe
onoplosbaar is." Nederland kan
zeggen wat het wil; de Zuidmo-
lukse gemeenschap blijft over
tuigd van het Eigen Heilige Ge
lijk.
„De formatie-eisen liggen klaar"
en daarmee doelt De Tijd dan
op de formatie-eisen van de
vakbeweging. Vier vakbonds
voorzitters zien allen een kabi
net CDA-WD niet zo zitten.
.Alhoewel", zegt Brouwer
(bouwbond NKV), „zo'n coalitie
zou een goede training voor de
vakbonden zijn. Want dan zul
len ze regelmatig moeten knok
ken."
Jonkheer Sandberg, oud-direc
teur van het Stedelijk museum
in Amsterdam, krijgt ruim aan
dacht en zegt ondermeer: „Het
grootste vergrijp tegen het leven
is tijdverdrijf. Verveling, vroe
ger een privilege van rijken, is
nu in ieders bereik".
„BVD faalde opnieuw", luidt de
conclusie van Accent, dat in de
vorm van een pagina groot com
mentaar aandacht besteedt aan
de gijzelingen. Het blad vindt,
dat welke regering ook aan het
roer mag komen, reorganisatie
van de BVD moet bovenaan de
prioriteitenlijst staan. „Men
blijkt geen enkele vinger te heb
ben achter bendes van militante
Zuidmolukkers, die in ons land
nog steeds in volledige vrijheid
militaire oefeningen kunnen
houden."
Voorts (uiteraard) veel aandacht
voor het proces-Menten. Het
omslagartikel is gewijd aan de
haringvangst
Nederland deze week. Zoals in
een interview met Johan Gai
ning, hoogleraar in het conflict
en vredesonderzoek aan de uni
versiteit van Oslo.
Van de komende veiligheidscon-
ferentie in Belgrado verwacht
hij niets: „Die zal door de beide
partijen slechts worden benut
om doelpunten te scoren en niet
om eerlijk met elkaar te pra
ten." Hij zou er wel wat in zien
als „het westen kan beginnen
zijn fouten toe te geven, omdat
het sterker is, economisch, mili
tair en op elk ander gebied." Hij
meent verder, dat een oorlog
tussen oost en west alleen maar
bestaat als theaterstuk in de
hoofden van de leidende elite in
Oost-Europa."
Veiligheid op kleine schaal in
een interview met de Haagse
hoofdagent J. H van Noordt,
die zichzelf een tevreden agent
noemt en als een nuchter en
redelijk man naar voren komt
Hij vindt het over het algemeen
rustiger in de stad dan een jaar
of vier, vijf geleden." Het lijkt
wel of die oude garde wat rusti
ger is geworden. Ik 'denk, dat
het gezin gaat meespelen, de
mentaliteit van de mensen is
verbeterd, dat is tenminste mijn
indruk."
Elseviers Magazine en de Nieu
we Linie zijn in verband met
de gijzelingen een dag later van
de persen gerold, en konden
nog niet in dit overzicht wor
den opgenomen.
Nederland wil
invoerrechten
koffie
opschorten
DEN HAAG (ANP) - Het twee-
de kamerlid S. Patijn (PvdA)
heeft als lid van bet Europees
parlement aan de Europese
Commissie gevraagd waarom
zij de ministerraad niet wil
voorstellen de invoerrechten op
koffie op te schorten.
Ook de Nederlandse regering
zou de Commissie, die fungeert
als dagelijks bestuur van de
EEG, in verband met de sterk
gestegen koffieprijzen om op
schorting gevraagd hebben. Een
dergelijk besluit kan in de EEG
slehts door de ministerraad ge
nomen worden na een voorstel
van de Commissie.
GEVANGENISSTRAF
GEËIST VOOR
BEDREIGING
BURGEMEESTER
HAARLEM (ANP) Wegens
bedreiging van burgemeester
Nawijn van Zandvoort heeft de
officier van justitie bij de
rechtbank te Haarlem gisteren
een voorwaardelijke gevange
nisstraf van twee maanden en
500 gulden boete geëist tegen de
51-jarige Zandvoortse strand-
wachter J. P.
De man was niet tevreden over
de wijze waarop het gemeente
bestuur hem behandelde bij het
verlenen van een str andvergun
ning. Nadat hij zich eerst tegen
een wethouder dreigend over de
burgemeester had uitgelaten
greep hij hem tijdens een verga
dering bij de revers en riep een
bedreiging. Naderhand hield de
man zich twee dagen schuü.
