Poolse oorlogstragedie
herleeft voor rechtbank
deTijd
m
m
HP
MENTEN IN TWISTGESPREK MET GETUIGEN
Te ouderwets
taalgebruik
voor lager
beroepsonderwijs
tuinmeubel
"IshoWclI
Snorfiets:
bijna geen
invloed op
veiligheid
WSSaCRS
Wiegel geraakt door
Raad van Kerken
di&ENE
BINNENLAND leidse courant
DONDERDAG 12 MEI 1977 PAGINA 7
(Van een onzer verslaggevers)
Amsterdam „Menton riep in
het Pools: „Hier heb je je snot
neus Hitier, en schoot zijn
vroegere rentmeester Oleski
Novickyj pardoes neer." An
der gruwelijk detail: „Menten
schoot op Bronislava Novicka,
maar ze bleef recht overeind
staan op de rand van de kuil.
Ze droeg een hoofddoekje van
dunne stof dat fladderde in de
wind. Toen is ze levend in het
graf geschopt".
Aan het woord de twee eerste
ooggetuigen van de odrlogs-
misdaden die de Blaricumse
miljonair zou hebben begaan
en waarvoor hij in Amsterdam
terecht staat.
De twee gezusters, Karolina en
Paulina, de een getrouwd met
Tuzimek, de ander met Tyc-
zynska nu 61 en 58 jaar, maar
25 en 22 toen hun meisjes
naam nog Szelnen luidde en ze
in Podhorodce woonden, waar
ze op 7 juli 1941 samen met
de rest van het dorp gedwon
gen werden toe te kijken hoe
20 tot 30 mannen werden afge
slacht. Althans: dat was hun
nagenoeg eensluidende verkla
ring, gisteren op de tweede
procesdag. Vrijdag verhoort
rechtbankpresident, mr.
Schroder de derde zus, Sabi-
na, 56 jaar oud, die indertijd
ook bij de massamoord aan
wezig zou hebben moeten zijn.
Pieter Nicolaas Menten vocht
weer van zich af alsof hij niet
door de permanent achter
hem zittende ziekenbroedei
met acht pillen per dag op de
been wordt gehouden. Toen de
president om half zes gister
avond het alternatief stelde:
schorsen of doorgaan, zei hij
monter: „Nee, nee, doorgaan
graag. We zitten hier toch". Hij
had warempel zelfs een goed
woordje over voor de recht
bank die hij eerder luidkeels
wegens partijdigheid had wil
len wraken." Lk ben u zeer
erkentelijk voor de manier
waarop u de getuigen onder
vraagt. U geeft er blijk van
dat u uw uiterste best doet om
achter de waarheid te komen.
Dat waardeer ik". Minder zoe
te broodjes voor de twee ge
zusters echter - eerder bitter
koekjes. Tegen de zeer korda
te, pertinente Karolina: „Tij
dens haar vijf verhoren in Po
len is haar verhaal gegroeid en
ook hier weer. Het groeit als
kool. Wie zijn de machten ach
ter de schermen die dit veroor
zaakt hebben? Weet ze wel dat
er dertig processen verbaal be-
(Van een onzer verslagge
vers)
Er zijn plannen geweest, om
Menton naar Israël to ont
voeren. Hans Knoop, giste
ren als getuige in het proces-
Menton gehoord, heeft aan
deze plannen meegewerkt.
Hi) en anderen wilden Men-
Ontvoeringsplan
ten enige tijd in Nederland
vasthouden, hem daarna
naar Israël smokkelen en
daar laten arresteren. Doel
was hem in Israël voor de
rechter te brengen, omdat
Knoop en enkele anderen
niet geloofden, dat Menten
ooit voor de Nederlandse jus
titie terecht zou staan. In een
later stadium is het plan ver
worpen, omdat het volgens
Knoop „heilloos" was.
Mevrouw Meta Menten bij bij het binnen
gaan van de rechtszaal
Vier Poolse vrouwen traden gisteren aan
als getuigen. Zittend de gezusters Karoli
na Tuzinek en Pauline Tyczynska, die in
bijgaand overzicht genoemd worden.
staan die in tegenspraak zijn
met haar verklaringen? Hoet
moet daar zwart gezien heb
ben van de mensen en zij is
de enige die heeft waargeno
men dat ik geschoten heb. Ik
was er natuurlijk niet eens en
kan het gelukkig bewijzen,
maar dit terzijde. Haar getui
genis moet voorgebakken zijn.
Hoe kan zij al die namen en
getallen uit haar mouw schud
den? Ze herinnert zich meer
dan ze gezien heeft, dat is
duidelijk".
En later tegen de al even on
wankelbare Paulina: „Er zijn
wezenlijke verschillen tussen
uw eerdere verklaringen en
wat u nu beweert. Maar het
nutteloos nog verder vragen te
stellen. Het is allemaal bela
chelijk".
De verhalen van beide zusters
leken op elkaar als spiegel
beelden. Karolina: Ik kende
Menten van gezicht. Ik had
hem vrij vaak gezien, want hij
had een landgoed in de buurt.
We noemden hem de landeige
naar of de Hollander. Op 7 juli
1941 kwamen Oekrainse poli
tiemensen vader ophalen,
maar die lag ziek te bed en ze
konden hem er niet uit krij
gen. Toen namen ze mij en
mijn twee zusjes mee. We wer
den naar de tuin van de ge
vluchte landeigenaar Pistyner
gebracht (de zakelijke rivaal
van Menten, die het doelwit
zou zijn geweest van Mentens
wraakacties, red.). Het was'
een heel gedrang en we raak
ten uit elkaar. Ik kwam te
recht tussen een stel Oekrai-
ners die met plezier stonden te
kijken. De kuil zelf kon ik niet
zien, want er stonden te veel
mensen voor me. Maar rechts
van me zag ik Menten en an
dere Duitse militairen. Menten
droeg een donkergroen of
grijs uniform en had een hoge
pet op. En ik heb gezien hoe
hij een of ander wapen richtte
op Novickyj. Op het moment
dat hij dat deed hoorde ik een
schot en zag ik Novickyj neer
vallen. Waar hij terecht kwam,
heb ik niet gezien. Daarna
heeft Menten twee, drie keer
op de vrouw van Novickyj ge
schoten. Dat ze met de voet in
de kuil is geduwd, heb ik niet
gezien, dat heb ik gehoord.
Vervolgens heb ik gezien hoe
Menten Alfred Stepan, de
broer van Novickyj, dood
schoot. Ik heb Menten niet
zien slaan, maar ik heb ge
hoord dat hij mevrouw Novic
kyj met een stok afgeranseld
heeft toen ze om haar leven
smeekte. Ook over de rest van
de executie heb ik slechts uit
de mond van anderen ge
hoord. Aanvankelijk werden
de vrouwen en kinderen op
voorspraak van een priester
vrijgelaten, maar ik heb ge
hoord dat ze later weer bijeen
gedreven en op verschillende
plaatsen dood geschoten zijn.
Ik en mijn zusje waren toen
al gevlucht".
Paulina had slechts de volgen
de aanvulling: „Ik kende Men
ten van gezicht als de landei
genaar van Sopot, omdat hij
vaak in zijn rijtuigje langs
kwam. Op die dag in 1941
herkende ik hem onmiddellijk,
ofschoon hij toen een uniform
droeg. Het waren de eerste
Duitse uniformen dip we in
ons dorp zagen. We werden
met geweerkolven in de rug
naar de tuin van Pistyner ge
dreven. De kuil heb ik niet
gezien. Wel heb ik Menten op
Novickyj zien schieten. Ik bib
berde van angst, heb de han
den voor de ogen geslagen en
ben in elkaar gekrompen.
Daarom heb ik verder niets
gezien. Ja, Menten gedroeg
zich duidelijk alsof hij het be
vel voerde. Dat merkte je aan
de zelfverzekerdheid waarmee
hij tegen de andere Duitsers
sprak"
Tot zover de verklaringen van
de twee gezusters. Ze werden
verzwakt door het feit dat ze
op foto's Menten alleen her
kenden als hij een uniform
droeg en hun dorpsgenoten, de
families Pistyner en Krumhlz
helemaal niet, voorts door on
derlinge onenigheid en ondui
delijkheid over de juiste plaats
waar ze aan de kuil hadden
gestaan - punten die verdedi
ger mr. van Heijningen dank
baar uitbuitte. Eerder op de
dag was een getuige onder
vraagd die alleen van horen
zeggen kon spreken: de 63-ja-
rige Ludwiga S zuster, ze had
in 1938 of 1939 - ze wist het
niet precies - korte tijd als
dienstbode voor Menten ge
werkt en relateerdein dit ver
band aan een gesprek dat ze
met rentmeester Novickyj zou
hebben gevoerd." Kan niet",
triomfeerde Menten, „want ik
heb die man al in 1935 wegens
brandstichting ontslagen".
Waarna bleek hoe grondig
rechtbankpresident mr. Schro
der zich op het slopende pro
ces heeft voorbereid. „Nee,
nee, meneer Menten, dat was
op 2 november 1937".
Met een kleine variant op een
bekende propagandaleuze uit
de jaren van de bezetting
ruim dertig jaar geleden, zou
men van de examens van gis
termiddag kunnen zeggen:
Duits was aanwezig op alle
fronton. Bij het algemeen
voortgezet onderwijs werd
het in de ochtenduren vooraf
gegaan door natuurkunde, bij
het lager beroepsonderwijs
door Nederlands. Dit laatste
wekte hier en daar bij de
leerlingen enig gefrons door
het moeizaam na^nhpn
Natuurkunde mavo-4 telde vijf
opgaven. De eerste over calo-
riemetrie was een duidelijke
toets van het inzicht, de twee
de over het hydraulisch hef-
systeem van een auto was uit
het dagelijks leven gegrepen
en niet te moeilijk. De derde
opgave was een standaardop-
gave over een transformator,
de vierde ging over een foto
toestel met een uitschuifbare
lens. Het mechanicavraagstuk
in de vijfde opgave deed dui
delijk een beroep op het kriti
sche denkvermogen van de
kandidaten, hetgeen eigenlijk
van het hele examen kon wor
den gezegd. De meeste kandi
daten zullen hun tijd nodig
hebben gehad voor dit overi
gens redelijke examen.
Duits voor mavo-4 was welis
waar niet te moeilijk volgens
onze zegsman, maar de kandi
daten moesten hier en daar
toch goed uitkijken. Dat was
met name het geval met de
tekst „Wege aus der Einsam-
keit" over de problemen van
een meisje in de grote stad. De
antwoorden op de vragen wa
ren niet direct uit bepaalde
aanwijzingen afleesbaar. Men
moest daarom goed blijven le
zen.
Gemeenschappelijk met mavo-
3 was de tekst over „Verkeer
de Dierenliefde" op zich niet
zo moeilijk, maar voor mavo-
3-kandidaten toch wel aan de
stevige kant vanwege het
idioom. De teksten over de
garnalenvisserij en over de va
kantie voor moeder, beide uit
de Münster landische Tages-
zeitung, zullen niet teveel
moeilijkheden hebben opgele
verd.
Havo
De havo-kandidaten kregen in
de ochtenduren niet een moei
lijk examen natuurkunde
voorgeschoteld, maar wel een
omvangrijk. Het waren vier
opgaven: een over gassen en
warmte, een uit de mechanica
(fietswiel), een standaard-
vraagstuk over het geluid en
een over het gedrag van elek
tronen in een elektrisch mag
netisch veld. De gevraagde
stof sloot betrekkelijk nauw
aan bij het onderwezen pro
gramma.
Ook voor Duits havo was de
moeilijkheidsgraad redelijk.
Er waren vijf teksten: een
over het te water laten van
schepen in de context van het
daarbij voorkomende smeer
geld, een over schoolstress,
een over Pasolini, een over de
zin van de studie van de ge
schiedenis en een over het lo-
pendebandsysteem. De inhoud
was gevarieerd en actueel.
„Eindelijk eens geen politiek",
aldus een opgeluchte zegsman,
die de vragen over de tweede
EXAMEN DUITS EN NEDER -
LANDS NIET EENVOUDIG
nogal ouderwets taalgebruik
in de tekst over De Doornen-
burg. De opgaven bleken on
voldoende aansluiting bij de
leefwereld van de kandidaten
te hebben. Deze laatste kritiek
kwam ook van het Ho.
Overladen was wellicht ook
het examen Duits voor het la
ger beroepsonderwijs, dat
maar liefst vier teksten omvat
te. Daarbij werden de kandi
daten voor 50 meerkeuze vra
gen gezet Van leao-zijde
klaagde men daarover.
Jan Hooyman
jsocmnmd
vwo
Sommige vwo-kandidaten
meenden dat natuurkunde-
vwo dit jaar iets gemakkelij
ker was dan vorig jaar. Vier
opgaven kregen de vwo-ers te
verwerken: een over stralin
gen, een over de halveringstijd
van radio-actieve deeltjes, een
over rotatie in combinatie met
translatie en een over tonen en
trillingen. Het examen Duits
voor de vwo-ers was geva
rieerd en, evenals bij het havo,
bevatte het niet te veel poli
tiek.
LBO
Bij het lager beroepsonderwijs
waren de examenopgaven
voor Nederlands en Duits
exact dezelfde voor het LTO,
LHNO, LEAO en ZLLO. Ne
derlands was een meerkeuze-
toets over drie teksten: een
over „De Doornenburg" van
Evert Zandstra uit de Shell-
toergids, een van Leo Tans
over de mergelgrotten in Lim
burg en een over „het Kinder
journaal" uit „Ouders van
nu".
Bij het leao en het lhno vroeg
men zich af, of leerlingen van
het lager beroepsonderwijs
niet worden overvraagd als zij
zich in korte tijd driemaal in
een ander verhaal moeten inle
ven. Men klaagde ook over een
•herlag i elefant
•kettler trabiten
•kurtz red wood
burmer teak banken en
stoelen
levans ruim gesorteerd in gras
majimschmes. alles met 100 pel.
Slokje tegen
schrik en
pijn.
Konijntje Casimir
drinkt gulzig melk
uit een zuigfles. Ca
simir. vier weken
oud. is geadopteerd
bij een familie in Le
Havre, nadat het. na
een vreselijk ge
vecht met een kat.
met een deerlijk ge
wond voorpootje
was achtergelaten.
(Van een onzer verslaggevers)
DEN HAAG De invoering van de snor
fiets in mei vorig jaar heeft in de totale
verkeersveiligheid nauwelijks een rol ge
speeld. In 1976 kwamen vier snorfietsers
om het leven en raakten elf gewond. De
overleden snorfietsers waren allen ouder
dan 70 jaar. Negen gewonden waren ouder
dan 64.
Deze conclusie en gegevens zijn gisteren
bekend gemaakt door de Stichting Weten
schappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid
(SWOV), die bovendien constateert dat
snorfietsers onder de 65 jaar „ongeveer net
zo veilig" als fietsers waren en boven die
leeftijd „minstens zo onveilig" als brom
fietsers. Het aantal snorfietsen op de weg
bedroeg eind '76 ongeveer 8500. De gemid
delde leeftijd van de snorfietsers: mannen
65 jaar, vrouwen 45 jaar.
In de serie interviews met lijst
trekkers is in Hervormd Neder
land Hans Wiegel aan de beurt.
Hij blijkt zich zeer te stoten aan
de verklaring van de Raad van
Kerken, die aandringt te stem
men op partijen, die er blijk van
hebben gegeven processen te
stimuleren, waardoor niet alleen
vermindering van onrecht en lij
den mag worden verwacht,
maar ook mensen en volkeren
de kans krijgen zich te ont
plooien rechten te verwerven en
verantwoordelijkheid te dragen.
Wiegel concludeert, dat de ker
ken zich hiermee tegen de poli
tiek van de WD keren. „Het
ondermijnt het gezag van de
kerk. Dat zou de kerk zich moe
ten realiseren". Overigens vindt
hij, dat de kansen van de WD
om mee te gaan regeren nu veel
groter zijn. dan iedereen drie
maanden geleden nog kon den
ken.
Voorts een interview onder
meer met de augustijn dr. W.
Luij pen over ethiek in de poli
tiek. „Waarom mogen we wel
met de rechtsorde de uitbuiting
elimineren en waarom mogen
we althans niet proberen het
degenereren een beetje tegen te
houden?"
In de ingezonden stukken-ru
briek een „ander CDA-lied" van
Fons Jansen met onder meer:
„Ja, dat zei jesaja ons, over huis
en akker. Hij was niet alleen
profeet, maar ook rooie rak
ker".
Elsevier wijdt deze week zijn
voorpagina en hoofdverhaal aan
het bezoek van Beatrix en Claus
aan China. Beide onder de kop
„Studiereis met politieke klip
pen".
m
to „De grote drie hebben ons
toch nodig" interviews met o.a.
Drees, Abma, Ria Beckers en
Jan Ter louw. Ds. Abma van het
Gereformeerd Politiek Verbond
zegt om. dat de komende kabi
netsformatie „vrijwel zeker de
laatste zal zijn waarbij hij de
koningin van advies zal dienen".
Hans Wiegel dat hij „zich niet
zal laten opeten door de poli
tiek" en CD A-lijsttrekker Van
Agt afgebeeld met kruisbeeld
op de achtergrond stelt: „Ingrij
pende blijvende veranderingen
in de samenleving vergen tijd en
dus geduld. Eerst moeten de
geesten daarvoor rijp gemaakt
worden. Het van-dik-hout-zaag-
je-planken-ijveren van een klein
groepje kan naast sympathie
ook weerstand wekken".
In Elsevier ook een warmbloedi
ge reportage over de corruptie
bij de Amsterdamse politie, on
der de welsprekende titel: „War
me buurt werd Amsterdamse
politie te heet onder de voeten".
De helft van het politiepersoneel
van het bureau Warmoesstraat,
aldus Elsevier, is jonger dan 25
jaar. „Een uitzendbureau van
pupillen in de misdaadbestrij
ding".
Op de voorpagina prijkt de
„protesterende preekkeizer Bus-
kes". Ton Oostveen heeft in het
hart van het weekblad maar
liefst vijf pagina's aan deze,
christen" gewijd. Uitspraak van
deze „rooie dominee" over het
CDA: „Winst voor het CDA, dat
zie ik als een middenpartij, die
overhelt naar rechts, dat zie ik
als een verlies voor Aantjes en
Boersma". Over van Agt: „Die
man speelt niet dat-ie aardig en
eerlijk is, hij is aardig en eer
lijk".
Jan Mulder, die zich van voet
baller ontwikkeld heeft tot vaar
dig journalist schrijft over „rug-
gegraatjes van marsepein en
angst voor de trap tegen de
bal", in casu een jeugdtoernooi.
De Tijd onthult ook dat de grote
liefdes van de demissionaire mi
nister van binnenlandse zaken
De Gaay Fortman zijn: bestuur
en wetenschap. De Gaay Fort
man komt ook nog even terug
op de kabinetscrisis en zegt, de
hand in de CDA-boezem ste
kend: „Onvoldoende besef aan
de kant van de christen-demo
craten, hoe gevoelig de kwestie
van de grondpolitiek voor de
socialisten lag. Als wij ons daar
van beter bewust waren ge
weest, waren we er misschien
wel uitgekomen".
Vrij Nederland vervolgt de serie
van Rudi van Meurs over het
Nollen-syndicaat en geeft in en
kele kolommen een overzicht
van de perikelen bij het Finan
ciële Dagblad. De beroemde (be
ruchte) interviewster Bibeb
heeft ditmaal jonkheer Sicking-
he bij de kuif. (De man van
Stork-VMF). Als steun (of ver
borgen wens?) aan Wim Polak
zegt hij: „Burgemeester van
Amsterdam zijn, dat zou ik
boeiend vinden. Laatst vloog ik
over de haven. Er was heel wei
nig te doen".
Een onthullend verhaal verder
over de verdwenen 200 pond
uranium. En natuurlijk Nico
Scheepmaker over Feyenoord.
Zelfs hij, de voetbalkenner bij
uitstek, zegt: hoe is de terugval
bij Feyenoord te verklaren?
Antwoord: geen idee.
Terzijde vraagt zich af: „ligt het
aan links of aan het cabaret, dat
er geen links-cabaret meer is?"
Op de voorpagina de wat laaien
de kreet: „Hey-ba-be-re-bop, de
jazz is terug. Dat slaat dan op
een artikel van Rudy Koopmans
die zijn dertig jaar in jazz-land
gedenkt. Daarnaast ook aan
dacht voor de herrijzenis van
D'66. Lijsttrekker Jan Terlouw
over zijn partij: „Begin 76 dacht
ik, dat wordt een splinterpartij,
daar zie ik niets in. Dat heeft
voor de PSP en Abma wel een
functie, dat zijn profetische ge
tuigenispartijen, die een politie
ke visie willen uitdragen. D'66
hoort naar haar aard centraal
te staan in het politieke krach
tenveld, is typisch een rege
ringspartij, moet kunnen onder
handelen. Met twee of drie ze
tels heb je geen machtsbasis".
Vier pagina's in de HP zijn ge
wijd aan de Socialistische Par
tij, de SP. Deze partij oogstte
bij de raadsverkiezingen van
1SP74 in het Noordbrabantse Oss
een opmerkelijk succes: 10,8
procent van de stemmen.
Het blad van Menten-jager Hans
Knoop gaat vijf pagina's
schoonwasserig in op de eerste
dagen van het proces en het
rumoer dat daar omheen is ont
staan. In een begeleidend artikel
ongesigneerd staat: .Al
hoewel er bij de redactie niet de
geringste behoefte bestaat zich
zelf tegen onjuiste beschuldigin
gen te verdedigen, menen wij
daarentegen dit toch te moeten
doen, om onze lezers een juist
oordeel te kunnen laten vor
men".
Verder in dit blad weer eens
minister Van Agt: „Omstreden
uitkomst van een aftelsom?".
WD-lij sttrekker Hans Wiegel
komt er in zijn woonplaats
Amerongen fraai vanaf met de
kreet: Bij een goeie overwinning
spring ik een gat in de lucht
(foto van de gat-in-de-lucht-
springende lijstaanvoerder is al
vast afgedrukt).
De Groene trof Arie Groenevelt
op het kantoor van de industrie
bond NW aan met „Ik kies
PvdA", op zijn revers. Pet
raakt hier duidelijk provoce
rend. De mensen kijken er wat
vreemd tegenaan dat je zo open
lijk met je politieke keus te
koop loopt", aldus Groenevelt,
die anderhalve pagina volpraat
over het verlanglijstje van de
FNV voor het komende kabinet
Hij heeft zijn hoop gevestigd op
een tweede kabinet-Den Uyl en
niet od een volksfrontregering.
„De CPN?, daar valt toch niet
mee te werken". De analyses
van de wijze SER-economen
zijn volgens het blad onvolledig.
In de serie over vier jaar kabi
net-Den Uyl deze week drie arti
kelen met deze opschriften:
Pronk heeft de werkloosheid in
Nederland helpen beperken,
trouw aan Brussel staat land
bouwbeleid in de weg, de ver
loedering van de gezondheids
zorg in een draaikolk van bezui
nigingen. Een analyse van uit
spraken van Den Uyl brengen
de Groningse hoogleraar econo
misch recht J. Th. Degenkamp
er haast toe de man te karakte
riseren als een christelijk politi
cus: een politicus die hoopt te
gen beter weten in. Degenkamp
geeft de voorkeur aan een dui
delijke linkse koers, minder
mannetjes" en meer standpun
ten in de verkiezingsstrijd.
