Collega's voltooien het werk
van een vermoorde journalist
*3brunelleschi onthult na 500
Lonk naar de zomer. In deze zwierig^
jurk. Met heel veel stroken.
Van crêpe katoen. In zwart
enécru. 125.-
h> de zeshonderste verjaardag van
alippo Brunelleschi, de architect
un de koepel van de Santa-Maria di
Sore katedraal in Florence, werd de
^rste theorie onthuld over het prin-
rpe achter het koepel-ontwerp. Deze
Uieorie werd ontwikkeld door Salva
ge di Pasquale, een professor in de
«^egepaste meetkunde.
koepel, die soms gezien wordt als
een overgang tussen Gotische en Re
naissance architectuur vanwege haar
constructie volgens het „boogprinci-
pe", wordt geplaagd door grote scheu
ren, zowel aan de buitenkant als aan
de binnenkant. Deze scheuren werden
steeds wijder en de verontruste Minis
ter van Cultuur stelde daarom een
commissie in die moest onderzoeken
wat er gedaan kon worden om verder
afbrokkelen te voorkomen.
geheim, en de grote vraag
vele onderzoekers, was
Brunelleschi kans had ge-
het boogprincipe, met de
in wig-vorm om te
dat ze vallen, toe
passen op een achthoekige
ouwvorm. Immers de opper-
waarmee hij werkte
omdat het een
betrof, niet rond
bij de meeste koepels die
boogprincipe gebruiken,
recht.
ontdekkingen van di Pas-
tonen aan dat Brunelle-
niet alleen een begaafd
was maar ook een
leniale meetkundige. De „on
regelmatigheden" zoals eerde
re onderzoekers ze noemden,
ttj>varen in feite heel precies be
prekend door Brunelleschi. „Ik
Sheb nooit kunnen geloven dat
ïeen perfectionist als Brunelle-
<?schi fouten zo laten insluipen"
P zei Pasquale.
2 „Hij hield zijn werklieden heel
GQ nauw in het oog, bijna elke
[jj dag gedurende de 13 jaar dat
O er aan de koepel zelf gewerkt
O werd. De jaren daarvoor had
hij geobsedeerd aan de plan-
nen voor dit bouwwerk geze-
[M v ten. De enige dagen waarvan
i^i| we weten dat hij niet bij de
S koepel doorbracht waren de
dagen waarop hij zijn rivaal
Lorenzo Ghiberti di Prato ging
vernederen. Brunelleschi wil-
de aan zijn werklieden laten
q/ zien dat Ghiberti niets van zijn
plannen begreep en dat Ghi-
berti niet één bevel zou kun-
)iste nen êeven als hij er niet zelf
De gezette 46-jarige Napoli-
H taan di Pasquale vertelde, bo-
W ven in de in twee lagen ge-
bouwde koepel, dat hij er van
9 ujt was gegaan dat Brunelle-
,f 9 schi gebruik had gemaakt van
y de hoog ontwikkelde meetkun-
de van zijn tijd. „Zijn grote
ontdekking was dat dezelfde
p principes die gebruikt worden
in ronde koepels toegepast
9 I kunnen worden op koepels
met rechte zijden zoals deze.
j Uit zijn werk blijkt dat hij
I wist dat er voor elke laag bak
stenen wat men zou kunnen
noemen een conus van krach
ten vastgesteld kan worden.
Dat wil zeggen een omgekeer
de conus, waarvan de as sa
menvalt met de as van de
koepel zelf. Waar die omge
keerde conus van krachten de
acht zijden van de koepel
snijdt wordt een boog ge
vormd.
„Als je goed kijkt dan zie je
dat elke baksteen - en het lijkt
er op dat Brunelleschi ook alle
gietvormen ontwierp - langs
zo'n boog ligt. Zodoende is
geen enkele steen precies als
de steen ernaast. De modellen
die we nu aan het maken zijn
moeten veel lijken op de mo
dellen die Brunelleschi, nu
meer dan 500 jaar geleden,
zelf in het geheim maakte."
Di Pasquale toont ook aan dat
voor elke laag bakstenen een
andere boog van toepassing is,
waarbij de conus van elke
opeenvolgende laag een wat
hogere as heeft Dit alles ver
klaart waarom aan de basis
van de koepel de bogen platter
zijn dan de dieper-gelegen bo
gen. Dit valt duidelijk te zien
wanneer men binnen de koe
pel omhoog klimt Dat de bak
stenen het patroon van visgra
ten volgen, en zo een „ribben
kast" vormen, komt omdat
volgens di Pasquale de mees-
ter-werklieden op een gegeven
moment de fouten van hun
leerjongens moesten corrige
ren.
„Er zal hier nog wel over ge
discussieerd worden, maar het
lijkt me dat we heel wat dich
ter gekomen zijn bij de onthul
ling van het geheim van Bru
nelleschi," was het commen
taar van Franco Oamarlinghi,
de raadsman die verantwoor
delijk is voor de monumenten
van Florence en die voorzitter
was van het laatste debat over
de koepel. Di Pasquale werd
hartelijk gefeliciteerd voor
zijn ontdekking door andere
professoren in Florence. Maar
di Pasquale wist al evenmin
als zijn collega's waarom de
scheuren in de koepel alsmaar
wijder worden, in plaats van
te verwijden en dan weer te
vernauwen, zoals vroeger het
geval was.
Hoewel er geen direct gevaar
voor instorten bestaat, heeft
de overleving van de koepel al
heel wat mensen kopzorgen
bezorgd. Al meer dan 400 jaar
want in 1492 werd de 110 me
ter hoge koepel, het symbool
voor de Tascaanse hoofdstad,'
voor het eerst getroffen door
bliksem. Dat was precies 20
jaar nadat de lantaarn boven
op de koepel afgemaakt was.
Een derde van de koepel werd
verwoest, die sindsdien nog
zestien maal door bliksem ge
troffen zou worden, tweemaal
nadat in 1859 bliksemafleiders
geplaatst werden.
Al in april 1561 werd er in een
rapport gewaarschuwd dat de
pogingen om scheuren te dich
ten gefaald hadden en dat de
„scheuren nog steeds open zijn
Verdere rapporten volgden en
op 6 december 1695 wees de
opzichter van de Opera, del
Duome, de instantie die ver
antwoordelijk was voor repa
raties aan de kathedraal, op
de twee scheuren die nu nog
het meest zorgwekkend zijn.
De toerist ziet alleen de scheu
ren aan de binnenkant. De
grootste hiervan ligt tussen het
Jezus figuur en de angstaanja
gende scene in de hel. Di Pas
quale vindt echter dat de
meest ernstige scheuren er
gens anders liggen, bijvoor
beeld de scheuren in de bui
tenste koepel, die nu groot ge
noeg zijn om je hand er door
te steken. Tussen de 17de en
de 20ste eeuw werd er niet
gerestaureerd aan de koepel,
of zelfs maar een onderzoek
verricht Onder Mussolini
plaatste Prof. Guido Alfani in
strumenten in de koepel waar
mee veranderingen in de
scheuren gemeten konden
worden, en de invloed van het
verkeer, vooral van de trams,
nagegaan kon worden. Alfani
toonde aan dat het verkeer
nadelig was voor de koepel.
Hoewel die waarschuwing al
in 1935 gemaakt werd, kondig
de Inspecteur der Monumen
ten van Florence pas in juli
van het vorig jaar aan dat
gezien „er zelfs sinds 1940
meer kwetsingen te zien zijn
- het voorzichtig geacht wordt
dat, in afwachting van verdere
studies van de koepel, het
zwaar ver keer langs de Dom
voorlopig stopgezet wordt."
Deze aanbeveling werd onmid
dellijk van kracht, maar men
is nog niet uitgepraat over de
oorzaak over het vergaande
scheuren van de koepel: het
verkeer, temperatuursschom-
melingen, of veranderingen in
de bodem door voortgaande
drainage. Een gedetailleerde
studie in het maandblad voor
architecten Casabella sugge
reert dat al deze samenvallen
de factoren nog eens verer
gerd worden door het ouder
worden van het materiaal,
door aardbevingen zoals die in
Friuli afgelopen zomer, door
archeologische en wegenbouw-
werkzaamheden in de buurt,
en door de overstroming van
de Arno in 1966. Hoeveel scha
de de overstroming de kathe
draal aandeed is niet bekend,
maar Brunelleschi zelf leed er
wel onder
De discussies over de overle
ving van de koepel worden
belangrijker geacht dan de ge
sprekken over voorkoming
van een nieuwe overstroming
van de Arno. Maar juist omdat
er zoveel onzekerheid heerst
over de oorzaak van de scheu
ren hebben busmaatschappij
en, winkeleigenaars toeristen-
bureau's en andere veel argu
menten tegen een nog dieper
gaande verandering in het da
gelijks leven van Florence. Di
Pasquala zelf zegt niet zeker
te weten of zijn theorie zal
leiden tot de ontdekking van
de meest dreigende negatieve
invloed op de koepel. Niette
min hoopt hij over zes maan
den een complete structuura
nalyse van dit meesterwerk
klaar te hebben.
Voorlopig mogen vrachtwa
gens en auto's dus niet in de
buurt komen van de koepel,
die 500 jaar lang het hart van
de stad was. Maar de oranje
bussen mogen wel nog over de
Piazza del Duomo rondrijden.
Brunelleschi, of althans zijn
standbeeld, kijkt vanuit dit
plein op naar de koepel. Maar
ook hij staat, evenals zijn
meesterwerk, in de steigers die
hij zijn leven lang veracht had.
(Copyright The Guardian)
De Dom van Florence
Burgerlijke stand
LEIDEN Geboren: Patricia dr. v.
P. H. J. M. Eerden en H. E. W. v.
Vuuren, Caroline E.C. dr v. L. J.
Holthausen en E. T. v. Duyn, Nata-
SPEURTOCHT NAAR MISDAAD IN ARIZONA
(Van onze correspondent Bert van Velzen)
WASHINGTON'— Don Bolles was 47 jaar toen
hij st erf. Zijn dood, op juni jni 1976, was het
gevolg van explosie explozie van zes staven dyna
miet onder zijn auto. Het was een wonder dat
hij, na amputatie van zijn beide benen en een
arm, nog elf dagen na de explosie leefde, voordat
hij de geest gaf. Don Bolles, verslaggever van het
dagblad Arizona Republic, had een kruistocht
gevoerd tegen corruptie en georganiseerde mis
daad in de staat Arizona. Drie dozijn collega's
van Don Bolles, onder wie de beste speurneuzen
in de Amerikaanse journalistiek, hebben zes
maanden in Arizona gewerkt in een poging het
werk van Don Bolles af te maken en hun oogst
is een mozaïek van misdadige activiteit onder de
hete zon van deze zuidwestelijke Amerikaanse
staat.
De 36 verslaggevers constateerden dat de mafia
of de georganiseerde onderwereld in Amerika een
grootscheepse invasie had ondernomen in de ui
terst snel groeiende staat Arizona. Alleen al in de
steden Phoenix en Tucson hebben zich 171 beken
de gangsters gevestigd, verreweg de meesten in
de afgelopen tien jaar. De voornaamste bezighe
den van deze nieuwkomers in de staat zijn de
organisatie van prostitutie, illegale speelgelegenhe-
den en de smokkel van drugs. Arizona is de
voornaamste invalspoort voor narcotica in de Ver
enigde Staten en Mexico heeft de plaats van
Turkije ingenomen als de voornaamste bron van
heroine voor Amerikaanse gebruikers. De gang
sters konden in Arizona hun gang gaan dankzij
onbekwame officieren van justitie en de uitkerin
gen van grote sommen in steekpenningen. Toen
Don Bolles op 2 juni van het vorig jaar voorover
in een plas bloed naast zijn auto lag op een
parkeerplaats in Phoenix, hoorden ijlings toeges
nelde voorbijgangers hem drie woorden uitbren
gen: „Mafia", „Emprise" en „John Adamson". Na
de explosie vond de politie op het bureau van Don
Bolles een notitie, waarin de verslaggever had
neergeschreven dat hij die dag met John Adamson
zou gaan praten. Adamson, onmiddellijk hoofdver
dachte in de aanslag op Bolles, hoorde in de
radio-nieuwsuitzending dat hij door de politie
werd gezocht. Adamson scheen aanvankelijk te
denken dat er onvoldoende bewijzen voor de
moord op Don Bolles tegen hem konden worden
aangevoerd. Na een belofte van de openbare aan
klager dat hij kon rekenen op een straf van ruim
twintig jaar in plaats van levenslang indien hij
open kaart zou spelen, zei Adamson dat een zekere
Max Dunlap hem de opdracht voor de moord op
Bolles had gegeven ten behoeve van de schatrijke,
70-jarige ondernemer Kemper Marley, die zich op
Bolles wilde wreken.
Adsamson verklaarde dat Marley's vertegenwoor
diger, Dunlap, hem had gecontracteerd voor drie
moorden, waarvoor hij een honorarium van 50.000
dollar zou ontvangen. Hij had Bolles op 2 juni
1976 naar het Clarendon hotel in Phoenix gelokt
met de belofte, dat hij hem onthullingen zou doen
over een corrupte handel in grond, waarbij promi
nente politieke figuren zouden zijn betrokken.
Max Dunlap en Jimmy'Robinson, een vriend van
Adamson die van de moordaanslag wist, moeten
binnen af zienlijke tijd terechtstaan. Dunlap wordt
verdedigd door een befaamd strafpleiter Percy
Foreman, die James Earl Ray, de moordenaar van
Martin Luther King en Jack Ruby, de man die
Lee Harvey Oswald neerschoot na de moord op
John Kennedy, verdedigde. Tegen Kemper Marley
zijn er volgens de openbare aanklager onvoldoen
de bewijzen aan te voeren.
Marley is een zeer machtig man in Arizona. Hij
bezit tienduizenden stuks vee, enorme stukken vee,
enorme stukken grond en een van zijn onderne
mingen heeft een vaste greep op de handel in
sterke drank in Arizona. Marley wilde vorig jaar
dolgraag lid worden van een commissie van toe
zicht op de honden- en paardenraces in de staat
Arizona.
Dat viel samen met pogingen om een monopolie
op de racebanen te doorbreken dat in handen was
van de in Buffalo (New York gevestigde onderne
ming „Emprise" en een rijke familie in Arizona.
De commissie waar Marley zitting in wilde hebben.
zou die hervorming kunnen blokkeren. Bolles pu
bliceerde een slordigheid in het leven van Marley
(hij zou in 1924 de staat hebben opgelicht) en dat
kostte deze de zetel in de commissie. De in zijn
trots diep gekwetste Marley zou, althans volgens
het relaas van John Adamson, toen besloten heb
ben om Bolles uit de weg te laten ruimen.
De 36 journalisten die naar Arizona waren gereisd
om het werk van Don Bolles te voltooien, schon
ken speciale aandacht aan senator Barry Goldwa-
ter (die in 1974 kandidaat voor het presidentschap
was) en zijn broer Robert, die volgens het recente
speurwerk, vriendschappelijke betrekkingen zou
den onderhouden met gangsters. De beschuldigin
gen aan het adres van de gebroeders Goldwater
waren aan de zwakke kant, maar tegen de voorzit
ter van de republikeinse partij in Arizona, Harry
Rosenzweig, kon zwaarder geschut in stelling wor
den gebracht. Hij zou prostituees hebben laten
opdraven in appartementen in Phoenix en er de
clientele voor hebben aangetrokken. Barry Gold
water dreigde met het „grootste smaadproces in
de geschiedenis" toen, in een groot aantal Ameri
kaanse bladen, de eerste aflevering was gepubli
ceerd van een serie van 23 artikelen over de
corruptie in Phoenix. Hij daagde Robert Greene,
die de collectieve journalistieke operatie in Arizo
na leidde, uit om met de naam van een in de staat
Arizona wonende gangster voor de dag te komen.
Greene verschafte onmiddellijk de naam van Joe
Bonnano, die in Tucson woont en hij voegde er
aan toe dat hij er nog 199 meer kon noemen. De
Arizona Republic, de krant waarvoor Don Bolles
werkte, toen zes staven dynamiet onder zijn auto
explodeerden, publiceert de verhalen van de groep
van 36 niet en andere bladen nemen er stukken
uit die op hun juistheid kunnen worden gecontro
leerd. Sommige denkers in het vak vragen zich
af of het wel juist is om de dood van een collega
te wreken met drie dozijn nieuwsjagers, die geen
steen onberoerd hebben gelaten om de corruptie
van Arizona uit de diepen. Maar de 36 collega's
van Don Bolles dachten er anders over. Zij vonden
dat zijn werk moest worden voltooid.
APRIL
IDERDAG 7 APRIL 1977
LEIDSE COURANT
PAGINA 7
