mode
Al van prehistorie af is er zout
in de pap
GRILLIGE
SCHOONHEID
BINNENLAND
LEIDSE COURANT
MAANDAG 4 APRIL 1977 PAGINA 5
Meer dan 40 vestigingen door heel Nederland
Leiden: "Haarlemmerstraat 163a (donderdag-koopavond)
Leidsehage: Jasmijnhof 6 (donderdag-koopavond)
üJ M'n mond viel eerst van
verbazing open, toen ik bij MS
g Mode kwam. Zoveel verschil-
O lende kleren had ik nog nooit
bij elkaar gezien. En allemaal
H even leuk. Ja zeker, ik slaagde
3 direkt Want die kleren van
5 MS Mode zitten perfekt
Trouwens, sindsdien koop ik
regelmatig bij MS Mode. Wat
wil je, met zulke lage prijzen!
Voor uw werk, voor thuis of vrije tijd f—i
Gabardine rok van polyester/
katoen. Khaki, donkerbruin, wit
38 t/m 48.
Omdat regen nou eenmaal bij ons
t*. landje hoort Fijne gabardine regen-
mantel van polyester/katoea
Army, khaki en zwart
j Hee! Zo'n fijne moderne safari-japon,
j Polyester/katoenen gabardine in
army en écni. Maat 36 t/m 46.
j En daar draag je zo'n lekker T-shirt
1 onder. 100% katoen met lange
1 mouwen.
J Onder andere army,
MaatS.M.LXL
Op uw best de buitenlucht ia
Kamgaren mantel in marine en
zwart Maat 36 t/m 48.
Kortgeleden kon men in de
Haagse binnenstad een won
derlijk stel mensen zien lo
pen: Kate en Dave Pearcey,
overgekomen uit Londen om
de opening bij te wonen van
een Metz/Libertyzaak, waar
voor ze op basis van Engelse
stoffen typische kleding ont
werpen. Hun creaties, bizar
en apart zullen zowel in Den
Haag als in Amsterdam te
koop zijn. Kate en Dave be
gonnen hun handel op een
marktkraam in Cambden
Lock in de Engelse hoofdstad.
Ze trokken de aandacht en
haalden pagina's in de Engel
se Vogue en Harpers Bazaar.
De eigenlijke ontdekking
kwam door Janet Wilson, die
hun modellen in haar boetiek
in Beauchamp Place,
Knightsbridge begon te ver
kopen. Toen het balletje een
maal rolde volgde een op
dracht van een groot mode
huis en Kate en Dave kregen
Hampstead. Nu zijn ze voor
de eerste maal op het conti
nent (door hun contacten met
Liberty), en kijken heel ver
baasd als hun werk de naam
„Patchwork" opgespeld
kiijgt
„Het is heel anders", verze
kert Dave, die in een licht
kleurige mousseline kaftan is
gehuld. „Wij zoeken allerlei
stoffen bij elkaar die een dui
delijk overeenkomend, kleu
renschema laten zien. Ér be
staat dus een uitgesproken
verband tussen stof en dessin.
Bij Patchwork is het juist de
grap om tegengestelde kleu
ren en stoffen in één model
te verwerken.
Om tot een bevredigend re
sultaat te komen leggen we
eerst de verschillende lapjes
als een legpuzzel op de grond
om de juiste kleurnuances te
Van markt
naar
modeboetiek
voet aan de grond bij het
exclusieve „Chic", een boe
tiek in de Londense voorstad
krijgen. Daarna worden ze
(altijd nog op de grond) in de
vorm van het model gescho
ven. Elk kledingstuk is een
unicum; er zijn er niet twee
gelijk". „We hebben de collec
tie „Feelings Created" ge
noemd omdat wij willen dat
het de draagster een, heel bij
zonder gevoel geeft", verdui
delijkt progressieve Kate, die
ook in een flinterdun gewaad
met punten rondloopt, boven
een paar stevige laarzen. „We
hebben een hekel aan massa-
prodpktie. De nu zo populaire
folkoristische jurken zijn ei
genlijk allemaal hetzelfde. De
„Damascene Pastiche" zoals
het paar zijn werk noemt is
dan ook veel zachter van
toon, misschien omdat Dave
en Kate als eerste aanzet hun
creativiteit botvierden in het
maken van zilveren e'n email-
Ie sieraden, geinspireerd op
het werk van de schilder Rap
hael.
*5 Vrij en blij in deze broek met vest
"5 Katoenen drill in army, khaki, wit en JS
CQ zwart Maat 36 t/m 46. 03
H Maak 't kompleet met zo'n safari
blouse van 100% JKÊ ^5
gsrAnny"'
CQ Maat 36 t/m 48. *3^ i€ pq
In de pré-historie waren er geen winkels om het xo broodnodige
«rat te kopen. Maar men kwam er toch wel aan, zij het met
een beetje meer behelpen dan nu. Toen de mens zich aan bet
einde van het oudste stenen tijdperk in vaste nederzettingen
ging vestigen, kreeg hij betere eetgewoonten. Eerst scheurde
hij het vlees van de jachtbuit met zijn tanden om het te
verslinden, later ging hij door primitieve landbouw ook wat
plantaardig voedsel tot zich nemen. Door het sterk toenemend
verbruik van koolhydraten ten opzichte van eiwitten kreeg hij
behoefte aan zout
Vreemd genoeg hebben som-
mige bereidingsprocessen of
vormen van handenarbeid
weinig verandering ondergaan
sinds de oudheid. Zoutwinning
is jarenlang op vrijwel identie
ke wijze toegepast Di de bo
dem van Europa kwamen hier
en daar zoutlagen voor, die
bijna met de hand konden
worden uit gegraven. Zo'n
centrum kwam voor in Hollein
en Hallstatt, waar men han
delsroutes heeft gevonden die
al vanaf de voorhistorie moe
ten hebben bestaan. Frankrijk
en Zuid-Europa hadden een
interessante manier gevonden
om aan zout te komen. Men
groef afgesloten bassins, liet
daarin zeewater stromen, dat
door middel van zonnewarmte
verdampte, zodat het daarin
opgeloste zout overbleef. Deze
methodes (ook in Klein Azië
en Egypte gevolgd) waren na
tuurlijk voor Nederland hope
loos ongeschikt. Ons land
heeft geen plaatsen waar het
zout voor het opscheppen ligt
Verhitting
Op kleine schaal werd zout
gewonnen door verhitting van
zeewater boven een vuurtje.
Een primitief gedoe, maar
men had zout...in Zeeland put
te men de zilte veengronden
uit tijdens de Middeleeuwen.
Die grond heette toen .darink'
of .derry'. Ze werd afgegraven
en op stapels tot turf ge
droogd.
Een verbrandingsproces le
verde „zel-as" op, die naar
hele simpele gebouwtjes werd
gebracht om, vermengd met
zeewater, tot wit zout te wor
den .gezoden'. Deze bewerking
is te zien op een 16e eeuws
anoniem schilderij, dat zich
van oudsher in Zierikzee be
vindt. Cornells Pronk maakte
in 1745 naar dit paneel een
tekening, waarvan Jan Caspar
Philips weer een prent maak
te. Het zat de zoutwinning
echter niet mee. Waar veenaf-
gravingen hadden plaatsge
vonden, kwamen dbor de „zel-
-neering of het „darink-delven zoals dit oudtijds in Zeeland op primitieve wijze werd gedaan.
Frisgroen als planten uit vochti
ger gebieden zijn cactussen
nooit. Ze zien er meestal grijzig,
blauw, olijfgroen uit. Om ezels
en ander grazend gedierte op
een afstand te houden zijn ze tot
de tanden gewapendSommi
ge soorten hebben stekels, die
uit wollig behaarde kussentjes
(areaolen) komen. Dit inplaats
van bladeren. Anderen zijn be
dekt met stof of hun boven
grondse organen hebben een
dik pelsje van haren, waar ook
geen mummelende, knagende
monden doorheen kunnen bre
ken, terwijl de wind (die in de
woestijn een orkaan kan zijn)
ook geen vat heeft op de kleine
huidmondjes van de cactus.
(Cactaceae groeien op droge
gronden, ook wel tussen rotsen
en gesteenten in door waterar-
moe geteisterde gebieden. Hier
toe zijn ze goed uitgerust. Veel
cactussen nemen een bolvorm
aan, omdat de bol van alle .li
chaamsdelen' de kleinste opper
vlakte inneemt. Op die manier
verdampen ze minder water. De
cactus kan- als ze groot is- wel
3000 1. water opslaan; dit is geen
overbodig hamsteren. In haar
land van herkomst regent het
vaak maar éénmaal per jaar (of
zelfs eenmaal per drie jaar). We
liswaar valt in woenstijnen die
zich aansluiten bij de tropengor-
del 's nachts wel wat dauw,
maar een doodgewone Neder
landse berk verdampt op een
hete dag al 440 1. water en bij
een normale temperatuur: 70 1.
Het oppervlak dat voor verdam
ping in aanmerking komt: het
welig blad is dan echter wel veel
groter dan bij de cactaceae. (Zie
nenprocede toegepast (met op
geloste zoutlagen), dat later
werd vervangen door een va-
cuumproces, waarbij onder
vermindering van dampspan-
ning het kookpunt wordt ver
laagd. In Arc-et-Senans (Fran-
krijki werd ten tijde van het
neoclassicisme door een Frans
architect: Claude-Nicolas Le-
doux een fabriekscomplex ge
projecteerd ter vervanging
van de simpele zoutziederij fjes
uit het verleden. De bouw be
gon in 1775.
Een enorm com
plex was uitgezet op een cir
kelvormig stuk grond. In het
midden woonde de directeur;
zijn huis werd geflankeerd
door twee grote ziederijen. Op
de omtreklijn verrezen een
imponerend poortgebouw en
grote hulzen waar kuipers,
smeden, timmerlieden en an
dere werknemers woonver
trekken en een, soort gemeen
schappelijke leefruimte zou
den krijgen. De eerste .com
mune'... Van het enorme pro
ject is maar een klein deel
voltooid, ondanks het feit dat
Ledoux ijverig diverse pren
ten van zijn „zoutstad" heeft
uitgegeven. Aan de zouthan-
del echter hebben enkele Ne
derlandse steden grote bloei
te danken gehad
In de Middeleeuwen was voor
namelijk Utrecht het zout-cen-
trum; later verplaatste dit zich
naar Dordrecht Het uit zuide
lijke landen aangevoerde zee
zout werd geruild tegen haring
en daarna werd het gezuiverde
product doorverkocht aan af
nemers in het Oostzeegebied.
Tegenwoordig hoeft men niet
meer zo moeilijk te doen. In
de supermarkt is zout .belas
tingvrij' te krijgen. In tegen
stelling tot eertijds, waar ac
cijnzen op zout (die ook in
Frankrijk niet onbekend wa-
rtn) tot in 1951 hebben be
staan.
(Naar de catalogus „Zout op
Tafel" van de heer J. R. ter
Molen, eerste conservator af
deling kunstnijverheid Mu
seum Boymans-van Beunin-
gen, Rotterdam.)
Door een geperforeerde goot
werd zeewater geleid en enke
le malen rondgepompt. De
concentratie van het naar be
neden sijpelende water nam
toe, bovendien bleef vaak veel
van het aanwezige gips in de
takken hangen. Een voordelige
zaak wanneer de op deze ma
nier verkregen pekel weer in
een grote pan werd inge
dampt. Het ging Nederland op
het gebied van zout echter pas
voor de wind toen men in de
Achterhoek omvangrijke zout
lagen ging exploiteren, die in
1886 door grondboringen wer
den ontdekt op het landgoed
„Twickel" bij Delden.
Boekelo
In 1918 begon men in het be
kende Boekelo te exploreren
en werd de N.V. Nederlandse
Zoutindustrie opgericht. Het
in de bodem verstopte zout
werd opgepompt door het op
,te lossen in water, dat eerst
naar beneden moest lopen.
Tenslotte is in Twente eerst
ihet bovengenoemde open-pan-
bolvormig.) Naast petieterig
kleine cactussen komen ih de
natuur hele grote voor, die soms
wel 20 m hoog worden. Ze zijn
vaak zuilvorming met wortel
stengels vlak onder het grond
oppervlak (niet mr dan 2 cm
diep), zodat ze schaarse regen
druppels meteen kunnen opzui
gen. De rotscactus van het
plaatje is gefotografeerd bij Pa-
saflora, Den Haag (f
(f250,-). Hij meet ca. 1 m. en
heeft een uitzonderlijk grillige
vorm. Het lijkt of zij is gekneed
uit een voegzame substantie,
terwijl haar huid is bedekt met
kleine knobbeltjes, waaruit de
stekels komen. De vorm waarin
cactussen groeien is vaak wille
keurig. Zet er vijf op een rijtje
en ze worden allemaal anders.
Veel licht maakt bijvoorbeeld
de rotscactus lang, weinig licht
houdt haar dunnetjes en iel. In
de winter wil zij 't koud hebben.
Het is een misvatting te denken:
,de catus komt uit de hitte, zet
haar dus in de winter lekker
boven de centrale verwarming'.
Door dit te doen verbreekt u het
evenwicht tussen warmte en
licht, 's Winters is er minder
licht (zon!); ze heeft dan naar
evenredigheid te weinig licht en
te veel warmte. Met weinig wa
ter op een koele plaats komt ze
de winterdag hoor. Staat ze te
donker en te warm, kan zich
een staartje op haar hoofd vor
men dat nog ziek kan worden
ook. In een verloren hoek bij
een raam groeit de rotscactus
alle kanten op als een brok won
derlijk leven dat zich inspant er
maar zo excentriek mogelijk uit
nering" enorme Overstromin
gen. Water is van oudsher Ne
derlands grootste vijand bin
nen eigen grenzen geweest.
Waarschijnlijk is de Sint Elisa-
bethvloed van 142 te wijten
aan het wroeten naar zout
Vandaar dat Karei de V in
1515 deze vorm van zoutwin
ning rigoureus verbood. Maar
de Zeeuwen hadden de smaak
van het pittige spul te pakken
en lieten het zich niet meer
ontnemen. Zeeuwse zoutzie-
ders gingen nu ruw zeezout uit
Frankrijk en het Iberisch
schiereiland raffineren. Vooral
in het Oostzee gebied werd dat
verhandeld. Toen ons land
verbitterd in de 80-jarige oor
log tegen de Spanjaarden
vpcht en de contacten met dit
land en Portugal daardoor
verslechterden, heeft men het
voor elkaar gekregen het ruwe
zout uit Venezuela en Curacao
in Holland te krijgen. Om het
te zuiveren werd het in zout
water opgelost en verhit in
enorme pannen, die soms
meer dan 10 m middellijn had
den. Smurrie kwam bovendrij
ven en werd als een vlies van
het oppervlak .geschept'. Een
heel karwei, dat nogal wat
mankracht vereiste. In die tijd
keek men echter niet op een
werker meer of minder.
Moeilijkheden
Na dit geschep kwam het we
zenlijke verdampingsproces
op gang en hier kreeg men te
maken met moeilijkheden. Op
de bodem van de pan vormde
zich een keiharde laag, samen
gesteld uit diverse zouten en
gips, die krachtig moest wor
den weggebikt omdat er an
ders te veel warmte verloren
ging. Deze substantie noemde
men ,keet' of .panspek', wat
lekkerder klinkt dan het
smaakte... Wel werd het ge
bruikt als zogenaamd liksteen
voor vee. In de 19e eeuw was
de zoutproductie zo gevorderd
dat men uit een vaak kilome
terslange houten stellage opge
vuld met takkebossen een pri
mitieve zeef vervaardigde.
