FILIPS
DE GOEDE
STUURDE
VOOR
DE GRAP
HOFNAR
NAAR
SCHAVOT
MET
VETTE
LEVERWORST
De „geestelijkheid" moet het op 1 april bij de Watergeuzen aj
1977 nog steeds ontgelden.
Fluks naar veger en blik gegre
pen, mensen, want bier gaat een
misverstand uit de weg geruimd
worden. Chauvinisten als we
zijn, leven we in de vleiende
veronderstelling dat we behalve
het haringkaken, de boekdruk
kunst en de microscoop ook de
1-aprilgrap hebben uitgevonden,
ons daarbij beroepend op het
oude rijmsel „op den eersten
van April verloor Due d'Alba
zijn bril". Vergeet het. Dit ge
dichtje dat als spotternij ei
genlijk geen doel treft, omdat
Alva's blik nooit scherper is ge
weest dan in 1572 moet een
uit misverstand ontstane ver
bastering zijn van het onberijm
de, snedige gezegde dat we aan
treffen in de „Historie der Ne-
derlandsche Oorlogen" (1579)
van Theophilus, namelijk: „De
Hertog krijgt een Bril op die
Neuze", hetgeen verklaard dient
te worden als „de hertog krijgt
een breidel op de neus". Die
zegswijze was al veel ouder dan
de legendarische inname van
Den Briel en sloeg op de breidel
of klem, aangebracht op de neus
van een stier om hem in toom
te houden. Ook hoefsmeden
noemden de tang waarmee ze
onhandelbare paarden bij de
neus vasthielden, een „bril". Het
zinnetje „De Hertog krijgt een
Bril op die Neuze" wil dus niets
I anders zeggen dan: „Door het
verlies van Den Briel op 1 april
1572 werd zijn macht gebreideld,
gefnuikt". Enig verband met een
grap bestaat niet, of het zou die
toevallige datum moeten zijn.
Goed, kan men tegenwerpen, maar mag
uit de regels van de mengeldichter Jan
de Regt: „D'eersten dag van de groene
April scheerd men de gek met wie men
wil", geen vaderlandse oorsprong worden
afgeleid? Alweer nee, want veel ouder is
het Duitse gezegde: „Am ersten April
schickt man die Narren wohin man will"
en het Engelse „On the first day of April
hunt the gowk another mile", heeft ook
een eerbiedwaardige leeftijd. De 1-april-
grap is kortom een internationale aange
legenheid. Zelfs in Indië kent men de
aprilsgekken en wel op de laatste dag
van het Hulifeest dat in maart gevierd
wordt. Het gebruik daar is oer-oud zodat
de oorsprong van de 1-aprilgrap mogelijk
bij een gemeenschappelijke bakermat te
zoeken is en terugklimt tot de tijd toen
de Ariërs nog niet van elkaar gescheiden
waren. Maar deze oudheid is zo mistig
dat hij geen oriëntatiepunten biedt.
Pak slaag
Op dus naar meer recente eeuwen. Daar
blijkt de sluier allerminst verdwenen. De
lezingen over het ontstaan van de 1-april
grap zijn legio. Vroeger, zo leert het
standaardwerk „De Volksvermaken" van
J. ter Gouw uit 1871, stuurde men elkaar
het liefst daarheen waar een pak slaag
op te lopen was. Thans zijn we daar te
zachtzinnig voor en doen we het met
onschuldiger grappen af. De Fransen
vermaken zich met een poisson d'Avril,
de Britten met de April-fool, de Duitsers
met het Aprilschicken en de Skandina-
viërs met een gekkendag in onze trant.
Eertijds placht het een heel bedrijf te zijn
waar zelfs de deftigste lieden zich mee
amuseerden. De een zond bespottelijke
geschenken rond; de ander nodigde gas
ten uit voor feestmalen die niet gegeven
werden; hier zag men onnozele halzen die
zich om belachelijke boodschappen lieten
zenden; daar zag men mannen en vrou
wen die zich op de zotste wijze hadden
toegetakeld en met groepjes als aprils
gekken rondzwierven. In één woord, de
straat was weleer op 1 april vol gekken
en de vernuftige geesten schreven op die
dag aprilsprookjes om er 's avonds aan
de stamtafel hun vrienden mee beet te
nemen of te vermaken.
Speculanten
Zoals gezegd zitten wij er met Alva en
Den Briel helemaal naast. Op dezelfde
manier hebben de Duitsers zich laten
wijsmaken dat het gebruik zijn oor
sprong heeft bij een aantal bedrogen
speculanten. Dat zat zo. Op de Rijksdag
van Augsburg in 1530 zouden vele en
belangrijke zaken geregeld worden. Men
wilde de godsdienstgeschillen uit de weg
ruimen wat natuurlijk mislukte
men wilde het volk geld laten opbrengen
•vnnr de Turkse oorloe wat uiteraard
„Watergeuzen" met hun oorlogsschip afgemeerd in de haven van Den Briel.
ook een flop werd en men wilde het
muntwezen dat deerlijk in de war lag,
weer in orde brengen. Voor dit laatste
stelde men een nadere datum vast en wel
de eerste april van het volgende jaar
wanneer een nieuwe muntregeling zou
worden ingevoerd. Dadelijk gingen dui
zenden speculanten in de weer om er een
grijpstuiver aan te verdienen, maar toen
de beloofde dag was aangebroken ge
beurde er niets. Alle speculanten keken
op hun neus en werden openlijk bespot
Sindsdien hebben alle Duitsers gepro
beerd elkaar op 1 april voor de gek te
houden. Onnodig te zeggen dat deze ver
telling zelf een aprilsprookje is waarmee
een Duitse hoogleraar in de geschiedenis
eens zijn collega's beet heeft willen ne
men.
Zwemmende prins
Franse grappenmakers hebben hun land
genoten wijs gemaakt dat „le poisson
d'Avril" oorspronkelijk een Prins van
Lotharingen was. Lodewijk XIII had hem
opgesloten in een kasteel te Nancy, maar
hij zwom op 1 april de Maas over en
ontkwam. Vanzelfsprekend: de slimmerik
wist dat de mensen op die datum aan
niets dan gekkigheid dachten en dat geen
van zijn bewakers op hem zou letten.
Dan is er de categorie die graag in de
Bijbel naar de oorsprong van oude ge
bruiken zoekt. Deze wroeters beweren
dat men de oorsprong van het aprillen
moet zoeken in het lijdensverhaal en dat
de Christenheid op die dag gedenkt hoe
Jezus van Annas naar Kajafas, van Kaja-
fas naar Pilatus, van deze naar Herodus
en van Herodus weer naar Pilatus werd
gezonden (oud-Nederlandse naam voor 1
april is „verzendekensdag"). Franse ver
nuften hebben zelfs in poisson d'Avril
een verbastering van passion (lijden) wil
len zien en wijzen op de plaats die de
poisson (vis) als symbool bij de oude
Christenen heeft ingenomen.
De Amerikaanse schrijver Mark Twain
heeft gezegd: „1 april is de dag waarop
we eraan worden herinnerd wat we op
de andere 364 dagen zijn", hetgeen be
wijst dat het gebruik ook aan de over
kant van de oceaan verbreid is.
Wat te denken van het volgende verhaal
waarin volgens velen de oorsprong van
de 1-aprilgrap gezocht moet worden. Her
tog Filips de Goede van Bourgondië
(1396-1467) had met zijn hofnar Kölling
afgesproken: wie op l april de ander het
eerst beet genomen heeft, krijgt van de
beetgenomene drie bekers met goudstuk
ken. In de nacht van 31 maart haalde
een leger soldaten de clown hardhandig
uit zijn bed. Op de binnenplaats van het
kasteel kreeg hij te horen dat hij wegens
hoogverraad zou worden onthoofd. Ont
kennen baatte niet; de onomstotelijke
bewijzen waren zojuist binnen gekomen.
Bevend werd hij naar het schavot ge
sleept waar de beul zijn hoofd op het
hakblok legde. Daarop volgde de klap,
niet echter met het zwaard, maar met een
vette leverworst. Grote hilariteit bij de
omstanders, vooral bij Filips de Goede
die de weddenschap gewonnen waande.
Maar de emoties bleken Köller te mach
tig geworden. Getroffen door een har
taanval bleef hij liggen op het schavot.
De goede hertog barstte in wenen uit
Veel meer dan drie bekers met goudstuk
ken zou ik er voor over hebben gehad
als mijn nar was blijven leven, jammerde
hij. Waarop Kölling opsprong en riep:
aan die belofte zal ik u houden. Echt
gebeurd? Laat ons het weer op een april
sprookje houden.
Der Thor
Veel oudheidkundigen menen te weten
dat de aprilgrap ouder is dan het Chris
tendom en onze jaartelling en dat de
oorsprong ervan gezocht moet worden in
de Noorse mythologie, namelijk bij de
god Thor. „Der Thor", zeggen ze, „bete
kent in het Hoogduits de dwaas. Thor
werd in april vereerd en is dus letterlijk
de april-Thor, de aprilsgek". Een uitleg,
zo fraai dat hij niet anders dan op de
eerste april kan zijn uitgevonden. Maar
anderen zijn met een nog mooier verhaal
gekomen. „Daar was eens een reus die
Thiassi heette en een schone dochter had,
Skathi genaamd. Nu. werd Thiassi in een
gevecht met de Asen gedood. Dat zal ik
ze betaald zetten, zei Skathi die zich zelve
voor een hele heldin hieldf Ze trok de
.wapenuitrusting van haar vader aan,
marcheerde rechtuit naar Asgard waar
de Asen woonden en riep hun toe dat
maar uit moest komen wie moed had,
want dat ze met de eerste de beste
vechten wilde. Maar de goden wilden met
geen jonge juffrouw vechten en Baldar
stak zijn hoofd het venster uit en zei:
kom maar binnen, Skathi, wij weten
waar het jou om te doen is. Jij wou graag
een man hebben. Welnu, beste meid, je
mag uitzoeken, maar je krijgt één voor
waarde. Je mag van niemand meer zien
dan de benen. En de Asen zullen je
bruiloft vieren met een klucht dat je
schateren zult van het lachen. Dit beviel
Skathi wel. Welke jonge joffer wil niet
liever trouwen dan vechten? Maar boven
dien mocht ze Balder wel lijden en ze
besloot hem te kiezen. Al de Asen wier
pen spoedig een wollen deken over de
kop en lieten alleen de benen onbedekt.
Toen Skathi binnenkwam, greep ze dade
lijk een paar flinke benen en riep: dat
is Balder, hij zal mijn man zijn. Maar
o wee. In plaats van de schone Balder
had ze de lelijke Niord gepakt. En toen
gaven de Asen haar de klucht op de koop
toe die haar wel lachen deed, maai
ik liefst niet navertellen wil. Toen z
de vrouw van de sombere regel
Niord geworden was, werd zij ook o
de Asinnen opgenomen en als de
der voorjaarsstormen vereerd. En zo
ben de Germaanse volkeren de b
door hun goden met Skathi geple
jaarlijks gevierd met grappen op de
ste april."
Speculaties
Enkele speculaties ten slotte dezerzi
April komt van het Latijnse woord
lis, hetgeen eigenlijk betekent: wie
jaar opent. Volgens anderen is de ma
genoemd naar Aphrodite de Gri(
liefdesgodin die volgens de fabel
uit aphros, zeeschuim, geboren wen
aan wie in april verschillende fee
waren gewijd. Weer andéren opperen
de maand is afgeleid van .het Lati
werkwoord aperire, hetgeen openen 1
kent, omdat zich in de „grasmaandll
aarde als het ware opent ter voortbi
ging. van allerlei gewas. Een tijdstip
blijdschap en hoop dus voor de mem
de lange, ongastvrije winter. Typisch
weinig feesten we in de zomer en h<
vieren, zoveel hebben we er in de wi
en in het voorjaar. Sinterklaas. Kerst
Nieuwjaar. Driekoningen. Onnozele
deren. Carnaval. Pasen. Pinksteren
hebben deels een religieuze betek»
maar wortelen in heidense gebruiken
voor het Christendom die alles te ma
hadden met de eb en vloed der seizoe
's Zomers hoefde men niets te vieren
zomer is een feest op zichzelf. Het
er om de winter te vullen, inclusief m
- „die roert zijn staart" en apri
„die doet wat hij wil". In mei legt
vogel een ei; dan zijn de zorgen ove
April past duidelijk in die reeks
verzetjes waarmee de mens zich dooi
verveling van de donkere maanden hi
werkt naar het hoopvolle lengen der
gen. Elke aanleiding is goed genoeg.
Astrologie
Een snufje astrologie als toegift? 1 A
valt midden in de periode van de r
Enkele kenmerken van de ram-meni
hij heeft een grote bron van leveni
en krachtige energie en haat restric
en eentonigheid. Zijn levendige gi
komt het best tot uiting als hij gen
vrijheid heeft. Zijn gevatheid komt
vaak goed van pas. Men kan er zeker
zijn dat hij zijn vrienden kan doen
chen, zelfs op de meest onverwat
momenten. Zijn ongecompliceerde,
haast primitieve opwellingen doen v
verfrissend aan. Anderzijds: de ram b
de geneigdheid zich, zonder het zelf
merken, ergens aan te snijden of te bi
den. Waarschijnlijk doordat hij altijd J
zin wil hebben, is hij geneigd risico's
nemen en ergens in te tuinen. Hij st
er om bekend dat hij geen gevaar i
Aha zouden op 1 april rammen i
rammen aan het stoeien zijn? Astrt
gisch ligt de veronderstelling voor
hand. Maar misschien is de astrolo
ook weer een 1 aprilgrap. Je komt er i
uit. En dat zal de bedoeling wel i
anders hield de mensheid zich sinds i
meest grijze oudheid niet met het gebn
bezig.
PIET SNOER
