{Wfe
Grens tussen
Duitslanden
kostbaar en
provocerend
Assen „open stad"
n als nood aan de man komt
OP
DE GRILLIGE GRENS
VAN VREDE
HET LEGER
IS OP ALLES
VOORBEREID,
ZELFS OP
BEVALLINGEN
»r i«K- V f?
„Als u niet op DDR-grondgebied komt, ge
beurt er niets. Dan schieten de Vopo's heus
niet." Pastoor Jozef Jileck uit Rasdorf - een
„Heimatsvertriebene" - demonstreert een
grenzeloos lijkend vertrouwen in het beheer-
singsviermogen van de Oostduitse grenswach
ten. Onafgebroken patrouilleren die te voet,
per auto of per zijspan (maar altijd met meer
dan één man) langs de „Vredesgrens", zich
daarbij verzekerd wetend van rugdekking
vanuit de overal opduikende wachttorens en
uitkijkposten, die bemand zijn met scherp
schutters.
We staan aan de zonegrens in de omgeving
van het gehucht Grusselbach, in het Rhön-dal
Het metalen hekwerk dat de grens aangeeft
met daarachter de strook braakliggende
grond zig-zagt op deze plaats door het golven
de landschap.
Betonnen grenspalen, uitgevoerd in de kleu
ren zwart, rood en geel en voorzien van het
DDR-embleem (hamer en passer) zijn op be
paalde plaatsen de grond ingedreven. Ze
staan op ongeveer 40 meter afstand van het
hek-dat-kan-schieten.
„Denk niet dat de grens met de DDR pas bij
dat hek begint", zegt pastoor Jileck. „Zodra
u een stap achter die betonpaal zet, bevindt
u zich op Oostduits grondgebied."
„Wat gebeurt er dan?"
„Als een Westduitse patrouille u betrapt, kost
het u DM. 40, als het een Oostduitse is...."
Jileck zwijgt. Oppert dan de veronderstelling
dat het wel eens een of twee dagen celstraf
in een Oostduitse grensstad kan worden. „Als
u dan nog niet vrij bent, kan het ook wel
eens een jaar gevangenisstraf worden", voegt
hij er aan toe. De Oostduitse aanklacht zal
dan ongetwijfeld het woord „grensprovocatie"
bevatten, want dat begrip ligt de DDR voorin
de mond bestorven.
Attractie
Mannen als Honnecker en Stoph zijn de me
ning toegedaan dat hun grens met de bondsre
publiek herhaaldelijk geprovoceerd wordt.
„De bondsrepubliek moet er zich bij neerleg
gen dat met haar oprichting op 23 mei 1949
tegelijkertijd haar oostgrens volkenrechter lijk
werd vastgelegd", heet het in een officieel
commentaar van het orgaan van de Socialisti
sche Eenheidspartij (SED) „Neues Deutsch-
land".
In Bonn wordt daar anders over gedacht,
maar het is onmiskenbaar dat de „Vredes
grens" van prikkeldraad die de Oostduitsers
hebben opgericht, veel aanleiding geeft tot
frustraties en provocaties. Daarnaast is de
zonegrens een soort toeristische attractie ge
worden - vooral in Berlijn - waar jaarlijks
tienduizenden naar toe gaan om zich te verga
pen aan de onophoudelijk patrouillerende Vo
po's. Provocaties zijn - in Oostduitse ogen -
ook de fakkeloptochten in de Bondsrepubliek
en de op 17 juni (dag van de eenwording)
overal brandende kaarsen. Om maar te zwij
gen van de over de grens heen geschreeuwde
groeten, al dan niet versterkt met behulp van
luidsprekers of megafoons. De DDR rang
schikt deze activiteiten gemakshalve allemaal
onder de „Heim -ins- Reich"-campagne. De
animo hiervoor is echter duidelijk aan het
wegebben. Toch zegt Hans PauÜtz van de
Bundesgrenzschutz in Fulda, die jaarlijks
5.000 Westduitsers variërend van ouden van
dagen tot schoolkinderen, langs de zonegrens
leidt, dat de meesten „ontzet" zijn wanneer
ze het prikkeldraad, de afvuurinrichtingen en
andere obstakels zien, waarmee de Oostduit
sers de scheidslijn tussen Bonn en Berlijn
hebben gemarkeerd. Daarnaast vraagt hij
zich af hoe de DDR in hemelsnaam in staat
is zo'n uiterst kostbare grensbewaking al jaar
en dag te realiseren.
Wanstaltig
Overal wordt de grens met de DDR aangegeven als „zonegrens" zoals hier in
de buurt van Rasdorf. Op de achtergrond, achter het zigzaggende hek, een
Oostduitse wachttoren.
Het is inderdaad niet kinderachtig wat de
Oostduitsers in de loop der jaren hebben
gedaan om de wereld duidelijk te maken dat
er op dit ogenblik twee Duitslanden bestaan.
Eerst zijn er de onschuldig witte grensstenen,
die op sommige plaatsen hetzelfde verloop
aangeven als vroegere Landesgrenzen. Dan
volgen de betonpalen met het DDR-embleem
met een 40 meter brede strook grond. Vervol
gens twee rijen prikkeldraad, op sommige
plaatsen gevolgd door een gestanst hekwerk,
(de strook tussen deze twee versperringen is
voorzien van mijnen.) Daar achter bevindt
zich over de gehele lengte van 1.342 km. een
ondiepe betonnen gracht, waardoor het bij
voorbeeld voor vrachtwagenchauffeurs onmo
gelijk is in een wanhoopspoging grensobsta-
kels weg te rameien en op deze manier de
Bondsrepubliek binnen te vluchten. Achter
deze gracht een zes meter brede strook grond,
die voortdurend geëgd en geploegd wordt,
waardoor elke voetstap zichtbaar is. Achter
die strook een betonnen rijbaan, waardoor de
mogelijkheid van gemotoriseerde patrouilles
werd geschapen. Verderop in het veld staan
uitkijktorens, bunkers, wachttorens, kennels
met bewakingshonden, zoeklichtinstallaties en
een hekwerk met akoestische apparatuur. In
Berlijn is de grens nog „beveiligd" door mid
del van een 3.30 meter hoge muur, die vijftien
jaar geleden werd opgericht Dit alles op een
rij zettend, vraag je je onwillekeurig af wie
hier wie provoceert.
Desondanks is de jonge Westduitser genegen
Een van Amerika's meest vooruitgeschoven kijk- en luisterposten in Europa, van
waaruit de bewegingen van de patrouillerende Oostduitse grenswachten nauwlettend
gevolgd worden en doorgegeven naar de centrale meldpost in Fulda. Daar staan
ook enkele helikopters gestationeerd, waarmee de Amerikanen in een oogwenk elk
willekeurig punt bij de zonegrens kunnen bereiken.
de grens met de DDR - zelfs in deze wanstalti
ge vorm - te accepteren.
Alleen het „Schiessbefehl" van de Vopo's -
het bevel om direkt raak te schieten wanneer
iemand probeert van oost naar west te vluch
ten - zit hen dwars, frusteert hen soms. Toch
wond een televisie-commentator als Hans-
Werner Schwartze van het ZDF er in een
uitzending rond het vijftienjarig bestaan van
de Berlijnse muur geen doekjes om toen hij
over de scheiding van Oost- en West-Duitsland
sprak.
„Fakkeloptochten en het uitgeven van specia
le postzegels helpen niet", zei hij. „Slechts
geduld is de aangewezen weg voor normalise
ring van de betrekkingen tussen de Bondsre
publiek en de DDR." Een geluid dat opvalt
Vooral gemeten naar de lichtelijk naar hyste
rie riekende redevoeringen van Kohl en
Strauss over dit punt tijdens de laatste verkie
zingscampagne. Kohl gewaagde zelfs van eco
nomische sancties jegens de DDR wanneer de
Oostduiters, verschanst in de Comecon, niet
een meer tegemoetkomende houding tegen
over. de Bondsrepubliek zouden aannemen.
„Het zou voor de DDR niets uitmaken", aldus
de SED in een reactie. „Daarentegen zou het
de Bondsrepubliek tienduizenden arbeids
plaatsen kosten."
andere huizen weg te halen om de grenspa-
trouilles een goed schootsveld te bieden. Dat
gebeurde in Langwinden, in Kohlbach, in
Birxmühle, in Seelershof, in Schlehmühle, in
Weidorf en in Anzenhof. Alles in een tijdbe
stek van rond twee jaar.
„Vluchten is hier nagenoeg onmogelijk", zegt
pastoor Jileck terwijl hij op het hek met de
automatische afvuurinrichting wijst. Zes jaar
geleden hing aan de prikkeldraadversperrin
gen op deze plek een krans. Hij was afkomstig
van mensen uit de Bondsrepubliek, wie een
inreisvisum was geweigerd om de begrafenis
van een familielid bij te wonen. Een gebeurte
nis uit het leven van alledag, die de onaan
doenlijkheid illustreert waarmee de DDR
soms reageert. Zoals ook een pater uit Afrika
moest ervaren, die de begrafenis van een
collega in Oost-Duitsland wilde bijwonen. Ook
zijn visumaanvraag werd afgewezen, waar
door hij vanuit Setzelbach in de Bondsrepu
bliek met behulp van een verrekijker naar de
begrafenis in Spahl in de DDR moest kijken.
Vuurgevecht
Tijd werkt
Het is een argument dat gespeend is van elke
economische werkelijkheid, net zoals het
Oostduitse geloof dat de Oostmark even veel
waard zou zijn als de (harde) Westmark. Maar
in Bonn houdt men er rekening mee, doodsbe
nauwd als de regering is dat Oost-Berlijn de
familiale banden tussen inwoners van de bei
de Duitslanden zal doorsnijden. Weliswaar
gelooft de meest verstokte aanhanger van de
„Wiedervereinigung" niet (meer) dat zijn gene
ratie ooit nog het fenomeen van een groot,
verenigd Duitsland zal meemaken, dat wü niet
zeggen dat de DDR als puur buitenland wordt
gezien.
„De tijd werkt voor ons", zei een oude boer
in Simmerhausen. „De tijd werkt in ons voor
deel. Het is een onbewezen stelling en voorlo
pig blijven de grenswegen naar de DDR op
een negental officiële doorlaatposten na dood
lopen. Daarbij ontzien de Oostduitsers zich
niet om „in de weg staande" boerderijen en
We staan met de rug naar Setzelbach en
kijken richting Wiesenfeld (DDR). In de zon
blinkt een witte kerkgevel. Er vóór ligt een
Oostduitse legerkapitein begraven. Hij werd
enkele jaren geleden door een Westduitse
grenswacht doodgeschoten. Het gebeurde toen
van DDR-zijde de nieuwe grensmarkering in
de vorm van een hekwerk werd opgericht. De
Bundesgrenzschutz volgde de werkzaamheden
nauwlettend en op een gegeven ogenblik ont
stond er verwarring. Een Oostduitse Vopo-ka
pitein trok daarop zijn pistool en beval een
Westduitse officier naar hem toe te lopen,
omdat deze reeds op Oostduits grpndgebied
zou zijn. De Westduitser liet zich echter op
de grond vallen en kroop achterwaarts naar
zijn manschappen toe. Een van de Westduitse
soldaten, die meende dat de kapitein in le
vensgevaar verkeerde, vuurde daarop vanaf
zijn heup en trof de Vopo-kapitein tussen de
ogen. De man was op slag dood. „Hij ligt
begraven voor het kerkje in Wiesenfeld", zegt
pastoor Jileck." Maar wat er op de grafsteen
staat, weten we niet". Ondanks dat beide
dorpjes maar een half uur gaans van elkaar
verwijderd liggen...
KLAAS GOïNGA
Assen Er is een goede kans
dat Assen de hoofdstad van
Drente, bij een eventuele oorlog
tot "open stad" wordt uitgeroe
pen. Dat betekent dat de stad
volgens de Conventie van Ge-
nève dan niet gebombardeerd
of aangevallen mag worden.
Assen neemt deze bijzondere
positie in dankzij de aanwezig
heid van de Johan Willem Fri-
sokazerne binnen de gemeente-
grenzen.
Niet dat een eventuele aanvaller
een legerplaats zou ontzien,
maar wel een legerplaats, die
ogenblikkelijk na een mobilisa
tie ontruimd wordt en ingericht
tot een enorm noodhospitaal
met een capaciteit van 1500 bed
den. Het project "752 Alg.
Hosp.", zoals het in militaire
termen heet - dat binnen enkele
weken wordt omgebouwd bin
nen de huidige Johan Willem
Fisokazerne heeft wel wat weg
van de televisieserie M a s h. Er
is één verschil. Bij M a s h kan
er gelachen worden om de soms
dolkomische gebeurtenissen van
chirurg Hawkey; als "752 Alg.
Hosp." ingericht wordt is het
bittere ernst. De wereld zal dan
in brand staan.
De argeloze bezoeker valt het
helemaal niet op. Een wandeling
door de kazerne in Assen en een
bezoek aan tal van gebouwen op
dit militaire complex doen be
slist niet vermoeden dat men
rondwandelt in een enorm zie
kenhuis. Althans een ruimte, die
binnen zeer korte tijd tot een
compleet ziekenhuis ingericht
kan worden. Een noodhospitaal
met zes operatieblokken, ver-
pleegafdelingen ontsmettings
ruimte voor nucleaire, bacterio
logische en chemische besmet
ting. Maar als men goed kijkt,
zijn overal de nodige voorzienin
gen getroffen om al deze gebou
wen in zeer korte tijd te veran
deren in een immens medisch
centrum.
In soldatenkamers zijn - vernuf
tig weggestopt achter metalen
plaatjes - aansluitingen voor
elektrische leidingen, ventilatie-
kokers, röntgensluizen. De ge
bouwen waarin nu soldaten zijn
ondergebracht, moeten in het
plan voor het noodhospitaal
dienst doen als behandelafde
ling. Daar komen ondermeer de
operatiekamers. Alles is er op
berekend. Er zijn in de gebou
wen geen drempels. De deuren
zijn op ziekenhuisbreedte ge
maakt, zodat patiënten in bed
den naar de operatiekamer ge
reden kunnen worden. In pane
len achter de muren wegge
werkt zijn aansluitmogelijkhe
den voor enorme elektrische ap
paratuur. De medische appara
tuur zelf ligt op een verborgen
plaats ergens in het noorden
opgeslagen. In grote hallen lig
gen daar de operatietafels, ope
ratielampen, kostbare Röntgen
toestellen, maar ook dekens,
verband, ondersteken, rolstoe
len en thermometers.
Bij de staf Geneeskundig Com
mando Koninklijke Landmacht
in Deventer verzorgt kapitein
Bos de voorbereiding van het
projekt "752 Alg. Hosp.". Hij
vertelt er over: "Het hospitaal in
Assen moet gezien worden als
een "reserveketel". Mocht het
onverhoopt tot een oorlog ko
men dan worden ook de militai
re gewonden opgenomen in de
burgerziekenhuizen en in de be
staande militaire hospitalen in
Utrecht voor de landmacht en
Overveen (marine). Vroeger
zorgde defensie helemaal voor
zichzelf: ook in de gezondheids
zorg. Sinds 1965 bestaat Zobo
(ziekenhuis organisatie in bij
zondere omstandigheden). In
In lange rijen zullen de militaire ambulances de Johan Willem Frisokazerne binnen rijden
als in oorlogstijd de kazerne omgebouwd is tot hospitaal.
het kader van deze organisatie
structuur is gekozen voor een zo
groot mogelijke samenwerking
met de burgerziekenhuizen."
Defensie heeft bewust voor As
sen gekozen. In een vroeger
plan waren drie van dergelijke
noodhospitalen gesitueerd in het
land. De kazerne in Assen is
voor dit doel geselecteerd omdat
het ten eerste vrij dichtbij een
eventueel front in het oosten is
gelegen en ten tweede omdat er
in het westen voldoende burger-
ziekenhuizen zijn op korte af
stand van elkaar.
Het noodhospitaal heeft een be
roepsmilitair als geneesheer-di
recteur. De adjunct-directeur is
nu al bekend en werkt ook mee
aan de organisatie-opzet van
'752 Alg. Hosp.". Regelmatig
zijn er besprekingen over appa
ratuur en wordt materiaal ge
test. Het ligt in de bedoeling dit
jaar een deel van het ziekenhuis
in Assen in te richten en de
daarbij benodigde sleutelfunc
tionarissen ook op te roepen
voor herha'ing.
Op een kaart in Deventer staan
de bestemmingen van de huidi
ge gebouwen exact aangegeven.
Waar nu de genie verblijft ko
men straks verpleegsterska
mers, de garages van nu vor
men het mortuarium van de toe
komst en in de drie oudste sol-
datengebouwen (binnenkort be
gint de verbouwing van deze
panden) zijn straks de ver-
pleegafdelingen. Aan alles is ge
dacht. Hoewel het hospitaal een
categoraal ziekenhuis zal zijn, is
er ook ruimte voor andere spe
cialisten.
Op papier is het complex "752
Alg. Hosp.." compleet. Volgens
de militaire geneeskundige top
is het hospitaal beslist geen
zaak, die uitsluitend op papier
werkt. Daarvoor is het te door
dacht en zijn er al te veel oefe
ningen 'geweest, waarbij de
werkzaamheid beproefd is.
In hoeverre Assen voordeel
heeft bij de situering van het
hospitaal kan bij defensie niet
helemaal ingeschat worden. "De
ervaring leert dat een vijand
zich houdt aan het niet aanval
len van ziekenhuiscomplexen.
Daarvan uitgaande mag men
aannemen dat de burgers van
Assen er op vooruit gaan als de
nood aan de man komt. In
plaats van een kazerne (militair
object) krijgt men er dan een
hospitaal voor in de plaats".
Daar komt nog bij, dat, hoewel
dat in beginsel niet de bedoeling
is, in noodgevallen de burgerij
ook op het ziekenhuis kan te
rugvallen. Het is dan ook niet
voor niets dat in de opslagruim
te voor het complex "752 Alg.
Hosp." ook een verlostafel staat
En niet in de kleur legergroen,
maar even blinkend wit als op
de gynaecologische afdeling van
een burgerziekenhuis.
Het leger is op alles voorbereid.
Zelfs op verlossingen in oor-
SJOERD POST
