Omgevingskunst van
uiteenlopende aard
Paus onderstreept in jaar
overzicht vitaliteit kerk
Hans Dieben organiseert vierkamp supertrimmers
Meer dan honderdvijftk
Kerst-inns in Nederlan
Biennale Venetié 1976
Voor gereformeerden
ook Nederland
zendingsland
PAGINA 10
LEIDSE COURANT
C
WOENSDAG 22 DECEMBER!-
In het Nederlandse paviljoen op
de Venetiaanse Biennale, dat ik de
vorige keer besprak, kreeg de
naoorlogse opportunistische en op
winsten gebaseerde wederopbouw
gevoelige kritiek. Tegelijkertijd
liet Hongarije een bouwproject
van Salgotarjan zien. Vol trots
werd het naast een geconserveerd
historisch stadje Szentendre ge
toond als model voor de moderne
industriestad, minstens zo lelijk
als onze Bijlmer en evenzeer opge
dirkt met beeldhouwwerken en
muurschilderingen van kunste
naars, daarmee zou, volgens de
verantwoording, de massa betrok
ken worden bij kunst en de kwali
teit van het leven verhoogd wor
den. Als men er eerlijke beelden
van interieurs bij had gegeven zou
mogelijk blijken hoe vals deze
voorstelling is.
Het lag voor de hand dat Portugal
politieke muurschilderingen zou la
ten zien als moment van environ
ment. Een film over de revolutie
tijdens de lerite van 1975" onder
steunde deze door politieke om
standigheden ontstane omgeving.
Merkwaardig was daarbij dat de
door ecologie bezeten kunstenaar
Alberto Carneiro de gelegenheid
had gekregen rituele facetten van
de natuurlijke omgeving binnen
het paviljoen te brengen. Met de
toegevoegde mystieke teksten wer
den zijn bedoelingen nauwelijks
duidelijk en de resultaten werden
niet interessant.
In het Skandinavische paviljoen
viel vooral de inzending van de
Zweedse groep Ararat op, die met
allerlei knusse middelen biologi
sche alternatieven aangaf voor on
ze door de technologie verstikte
maatschappij: recicling, elektrici
teit uit de beweging van water etc.
Het blijft sympathiek, wat deze
Zweedse groep van architecten,
biologen en kunstenaars nastreeft.
Het tegenovergestelde beweerde
een van de Finse kunstenaars, die
met zijn schilderijen wilde zeggen:
„Wij bederven de natuur niet als
wij haar trachten te beheersen". De
Finse en Noorse inzending was van
een ouderwetser type: gewone
kunstwerken, schilderijen en beeld
houwwerken, die alle iets te maken
hadden met de menselijke omge
ving. Denemarken, dat een eigen
paviljoen had, kwam met een
beeldhouwer die blaasobjecten
„pneumatic sculptures" en gefoto
grafeerde composities van vuilnis
beltspullen en juthout als architec
turale eenheden maakte. Oosten
rijk liet vier kunstenaars exposeren
die niet meer met mens en omge
ving te maken hadden dan dat alle
kunstwerken ruimten bepalen en
door en voor mensen gemaakt wor
den. De kwaliteit van het werk was
bovendien hoogst twijfelachtig. Ve
nezuela bracht aardig werk van
Alirio Rodriguez, dat een revolutie
van kleur, vaart en poëzie zou in
houden. Het was niets nieuws en
de presentatie was als van de vroe
gere fel-gekritiseerde Biennale's,
compleet met het naambordje van
de galerie waar het werk te koop
is. Brazilië liet een vijftal artiesten
zien, een inleiding praatte het werk
naar het begrip environment toe,
alleen Gergio Augusto Porto maak
te een environment, zowel de inde
ling van zijn zaaltje als de detaille
ring, boombladeren verpakt in
kijkdozen, gingen op het thema in.
Canada met Greg Cornoe gaf uit
zichten op de omgeving van de
kunstenaar. Vensters op de wereld
(zelfde idee als bij Willaert, België)
maar nu geschilderd als ietwat
pop-art-achtige autobiografie. Ook
Irak (met drie kunstenaars, Egypte
met 10 en Columbia met de interes
sante ruimtelijke liniaturen van
Villamizar) kwamen met typische
kunstenaars-inzendingen die niets
met environment te maken hebben,
en zelfs Frankrijk heeft zich bij het
traditionele gehouden, terwijl toch
iets nieuws gevraag werd. Grieken
land bracht met Aglaia Liberaki
een monumentaal beeldhouwster
en met Michael Michaeledes een
beeldhouwer in textiel, de laatste
mocht een ruimte van een totaal
vormgeving voorzien. Iets derge
lijks was gebeurd in het Israëlische
paviljoen, waar Dani Karavan een
expressionistische omgeving schiep
opgedragen aan de vrede. Wit be
ton als een heuvelachtig, soms hoe
kig landschap met een zonnewijzer,
een kanaal en over de te beklim
men trappen, lopers: een aardig
geheel. Roemenië liet zich vertegen
woordigen door een grote groep
beeldhouwers.
Ter herinnering aan de geboorte
van Constantin Brancusi 100 jaar
geleden was er ook een kleine foto
reportage van zijn werk te Tirgu
Jiu aanwezig. Japan had zich erg
gemakkelijk van het thema afge
maakt door „het huis" door de
nationale geschiedenis heen te be
handelen in een grote serie kleu
rendia's, die prachtig was, maar
die beter in een boekwerkje uitge
geven had kunnen worden, dan
zomaar lineair tegen de wand opge
hangen te worden. Polen en Rus
land waren volgens het al eerder
geschetste traditionele stramien in
gericht; de Poolse architect Oscar
Hansen gaf met een kunstmatige
landschappelijk-urbanistische
structuur een nieuwe mogelijkheid
tot wonen aan.
Tsjechoslowakije en dat ligt na
tuurlijk aan de rijke traditie op dit
gebied, had een van de meest origi
nele inzendingen: in dit paviljoen
bevond zich een uitstekende ten
toonstelling van theaterdecors van
Josef Svoboda en Ladislav Vycho-
dil. Visuele omgevingen van een
actie omkaderend en ondersteu
nend karakter. Film, theater en
muziek zijn bij de Biënnales steeds
belangrijker rol gaan spelen. Ik
bezocht een concert waarbij met
multi mediale middelen „Maulwer-
ke" van de Duitse componist Dieter
Schnebel uitgevoerd werd. De en
tourage, de filmische, televisionele
en fotografische middelen die ter
ondersteuning gebruikt werden wa
ren zo amateuristisch aangepakt
dat ze afbreuk aan de fundamen
teel materialistische muziek deden.
Dit concert toonde aan hoe belang
rijk het is de visuele presentatie
aan specialisten op dat gebied over
te laten. De twee theateraankleders
uit Tsjechoslowakije lieten zien hoe
het goed kon.
Zwitserland had van zijn paviljoen
een grote cursus in visuele expres
sie gemaakt. Daar werd klaarblij
kelijk het „deelname"-aspect aan
de omgeving vooral geactualiseerd.
Het gevolg was wel dat het er een
enorme bende was geworden. De
Verenigde Staten had (zoals Spanje
en Uruguay) beter hun paviljoen
gesloten kunnen houden. In enkele
stromingen gaven zij vijftien van
hun belangrijkste kunstenaars de
gelegenheid te exposeren zonder
zich te storen aan het thema van
de Biennale '76. Italië vestigde de
aandacht op stedelijke omgeving
met alle artistieke of semi-artistie-
ke acties erbij. Zij deden dit in
overweldigende simultane diabeel-
den en verschillende documentai
res in video, film en dia's. Boven
dien lieten zij een project zien van
een internationaal gezelschap van
kunstenaars: „Operazione arcevia.
Cumunita' esisenziale", een soort
stad voor kunstenaars ontworpen
in de omgeving van Ancona met
buitegengewone inventies op vorm
geving gebied.
In het walgelijk fascistische Duitse
paviljoen kregen de vrije kunste
naars Joseph Beuys, Jochen Gerz
en Reiner Ruthenbeck ieder een
ruimte. Beuys maakte een romanti
sche situatie van een tramhalte uit
zijn jeugd geassembleerd uit merk
waardige materiaal vol symboli
sche lading. Ruthenbeck had ka
bels gespannen van wand tot wand
die door een deur in een tussen
wand gedwongen werden zich in
diagonale richting te knikken: gra
fiek in de ruimte. Gerz bouwde een
trojaans paard als contemplatieve
ruimte waarin men zich lezend en
snoepend kon onderhouden. Het
eenvoudigst ingerichte en gelijk het
duidelijkste paviljoen was dat van
Groot-Brittannië waar Richard
In een van de ruimtes van het Italiaanse paviljoen was een historische tentoonstellifo
georganiseerd over het environment, de omgevingskunst. Aan deze merkwaardige „Merzbaf?
is Kurt Schwitters begonnen in 1923.
Long zijn landschappelijk spoor
mocht trekken met grote keien. Het
was een echt environment dat ver
schillende ruimten besloeg, de
keien waren uit hun omgeving een
nieuwe ingetild. Meestal wekt Long
met zijn lijnen en spiralen in de
omgeving zelf. Nu had zijn inzen
ding gepast in de keurige kunsthis
torische tentoonstelling van de en
vironment kunst vanaf het begin
van deze eeuw, die een Italiaanse
werkgroep had georganiseerd.
De meeste landen hadden zich op
een of andere wijze aan het thema
gehouden al waren de interpreta
ties zeer verschillend. Omgeving
als culturele structuur werd het
duidelijks in de paviljoens van Ita
lië, Tsjechoslowakije, Duitsland,
Engeland, Israël en op een heel
eigen wijze Nederland. De Biennale
in Venetië was na de revolutie van
1968 herrezen: het thema environ
ment ontlokte discussie. Vooi!^
over de functie van de kunst. I
elitaire burcht van de kunst is ing|
stort, de puinhopen waren het aa
zien waard en er kon een democ^l
tisch buurthuis op zijn verrijzaj
Als de cultuur-sociologen nu mJ,
niet een nieuwe elite gaan vorme£
waardoor de kunst even ontoegaf
kelijk blijft en ook nog van zfc
schoonheid beroofd zal worden. T
PETER KARSTKARÉ
(Van o
medewerker)
Den Haag Als tegenhanger van de alom bekendheid genietende
„Ausdauer-Vierkampfvan Zweden en Duitsland, zal ook Neder
land komend voorjaar met een soortgelijk spektakel kennis kun
nen maken. Het betreft zaterdag en zondag 19 en 20 maart 1977,
waarop doorgewinterde sporters een conditie-slag kunnen leveren
met de vier onderdelen van deze zware vierkamp: fietsen, schaat
sen, zwemmen en lopen. Initiatiefnemer en centraal organisaor
is Hans Dieben, leraar Lichamelijke Opvoeding aan het Haagse
Alovsius College.
Hans Dieben, initiatiefne
mer van vierkamp voor su
pertrimmers.
Het ligt in de bedoeling deze
vierkamp een jaarlijkse klassie
ker te laten worden, zodat een
uitgekiend trainingsprogramma
mogelijk wordt. De samenstel
ling van de onderdelen wijst op
een zuivere uithoudingsvermo
gentest. Zo wordt er de eerste
dag van het betreffende week
einde een parkoers van 80 kilo
meter gefietst, gevolgd door 40
kilometer op de schaats. Zondag
20 maart moet men 3000 meter
zwemmen en tot slot van het
intensieve sportprogramma is er
een duurloop van 30 kilometer.
Initiatiefnemer Hans Dieben,
ex-moderne vijfkamper en nog'
steeds zeer actief in de meest
uiteenlopende takken van sport,
werd al jaren gefascineerd door
de bundeling van deze vier
duursporten: „In Zweden en-
Duitsland is de vierkamp enorm
populair. Daar beslaat het even
ement een half jaar, resp. een
hele week. De afstanden van de
verscheidene onderdelen in Ne
derland zijn dan ook aangepast
aan de tijdsduur, die wij in een
weekeinde hebben. In Zweden
bijvoorbeeld is de fietsafstand
niet 80 kilometer zoals bij ons
maar liefst 300, in één dag
te voldoen. De interesse in con
ditionele sporten is bj mij altijd
aanwezig geweest; ook al als
vijfkamper".
Supertrimmers
„Het is een test voor supertrim
mers. Men moet een ijzersterke
conditie hebben om alle onder
delen te volbrengen. Een goede
aanlooptraining en voorberei
ding is dan ook beslist noodza
kelijk", vervolgt de 37-jarige
Hans Dieben, die zelf afgelopen
dinsdag naar Noorwegen is af
gereisd om met de „Langlauf"
kennis te maken.
In Nederland is het onderdeel
100 ronden schaatsen namelijk
in de plaats gekomen voor de
Zweedse 100 kilometer Lan
glauf. Zijn wens is om ooit nog
eens de grote „Ausdauer-Vier
kampf" van Zweden te volbren
gen. „De moeilijkheid zit hem
niet in de onderdelen op zich,
doch in de tijd en kosten die
verbonden zijn met de vier „uit
stapjes" naar het verre Zweden.
De afzonderlijke onderdelen
worden namelijk over een tijds
bestek van zes maanden uitges
meerd, zodat vier maal reizen
noodzakelijk is".
Hans Dieben is niet de enige die
enthousiast is geworden, getuige
de vele positieve reacties welke
hij al ontving. Dieben: „Vooral
uit de atletiekwereld kwamen
spontane reacties. De verwach
ting is dat er een grote opkomst
zal zijn. Zelfs in het buitenland
heeft men gehoor gegeven aan
de uitnodigingen. Ook daar is
men wel te vinden voor deze
uiterste vorm van trimmen.
Zelf zal ik uiteraard ook deelne
men. Het is een erg aantrekke
lijke uitdaging voor een sport
man. De gemeente Rijswijk is
erg enthousiast voor deze vorm
van recreatie geworden en heeft
steun toegezegd bij de verdere
uitvoering. Verder zullen er een
aantal leerlingen van het Aloy-
sius College helpen bij de uit
voering van de onderdelen
schaatsen en zwemmen".
Naast de uithoudingsvermogen
test zal er tegelijkertijd een al
ternatieve driekamp georgani
seerd worden, zodat een groter
publiek wordt bereikt. De re
creatieve trimmer zal een pro
gramma worden voorgelegd
waarin de volgende mogelijkhe
den worden geopperd: 1000 me
ter zwemmen, 40 kilometer fiet
sen langs een aantrekkelijke
route, en een natuurbewi i
se wandeling. Ook hier
wedstrijdelement niet i
zijn, doch de prestatie I
staat centraal.
De veelomvattende org:r
heeft uiteraard vele
Hans Dieben: „Een tijdi
melding is wel gewens
alle inlichtingen kan n
mij terecht. (Ericalaan 11
Haag. tel. 070—253291). D
lijke inschrijfdatum is
25 februari 1977. Na aflo
het hardlopen is de pri,
king. Een T-shirt met de
dingen van de onderdt
een oorkonde van de pr
maken hiervan deel uit".
FRANK VAN Hi
In zijn jaaroverzicht heeft paus Paulus nadrukkelijk de vitali
teit van de kerk onderstreept in een tijd waarin de samenleving
het „broze geschenk van de vrijheid" op het spel zet, het
koelbloedig georganiseerde terrorisme de mensen in angst
gevangen houdt en het onveranderlijk christelijk geloofsgoed
door „bittere afwijkingen" wordt uitgehold.
In zijn antwoord op de kerst
wensen van de kardinalen en
de curiemedewerkers ging de
paus in op de situatie in kerk
en wereld De kerk houdt niet
op aldus de paus het
geloof en de zeden te verdedi-
gen en blijft een teken van
hoop en een oriëntatiepunt.^
Het leergezag verkondigt*
ononderbroken de bescher
ming van het menselijk leven,
de onontbindbaarheid van het
huwelijk en „de gezonde en
bevrijdende normen van het
sexuele leven".
Terwijl de maatschappij
steeds meer de „slavin van
verdorven ideologieën" schijnt
te worden Zonder nauwelijks
weerstand te bieden en in veel
landen de strafinrichtingen tot
misdadigersscholen zijn ver
worden, blijkt opnieuw de le
venskracht van de kerk.
Deze blijkt onder meer uit het
bewaren van het geloofsgoed
tegenover ondermijnende kri
tiek en bekrompenheid. Ge
hoorzaamheid aan paus en
bisschoppen is de enige oplos
sing. Bij de onverschrokken
verdediging van de ethiek is
de Heilige Stoel niet bang van
het vijandige geschreeuw en
de vernederende ironie van
deze wereld, zo zei de paus.
De vitaliteit van de kerk blijkt
verder uit het getuigen voor de
waarheid en de heiligheid en
uit de verschillende vormen
van kerkelijk en religieus le
ven. Bewijzen van deze levens
kracht zijn ook de trouw van
de gezinnen aan de dagelijkse
plichten en het rijke geestelijk
leven van de religieuzen. Een
bijzonder teken van de vitali
teit is echter het enthousiasme
van de jeugd en het verrassen
de en verheugende feit dat de
roepingen voor priesterschap
en religieus leven weer toene
men, vooral voor de missie en
het beschouwende leven.
De „bittere afwijkingen" van
de kerkelijke leer na het conci
lie weet de paus zowel aan
gebrek aan gehoorzaamheid
als aan het afwijzen van iede
re ontwikkeling. Duidelijk
doelend op de traditionalisti
sche aartsbisschop Lefebvre,
zei de paus dat de verklaring
van het concilie over de gods
dienstvrijheid geenszins in
houdt dat alle godsdiensten
van min of meer gelijke waar
de zijn
Sprekend over de wereldpro
blemen. zei de paus opgelucht
te zijn over het einde van de
oorlog in Libanon Deze oorlog
heeft nog duidelijker gemaakt
hoe dringend een oplossing
van het probleem van het Na
bije Oosten nodig is. Hij riep
op om dit ogenblik, dat vol
gens vooraanstaande politici
gunstig is. aan te grijpen om
het conflict door onderhande
lingen te beëindigen. Daarbij
dient men het probleem van
de heilige plaatsen niet te ver
geten, aldus de paus.
Inzake Rhodesië prees hij de
inzet van bisschop Donal La-
mont voor de rechten van de
inheemse bevolking. Hij sprak
de hoop uit dat de conferentie
van Genève snel een oplossing
vindt, „die de gehele bevolking
verzekert van echte gerechtig
heid. vreedzame en goede sa
menwerking".
Ook sprak paus Paulus in zijn
jaaroverzicht de hoop uit dat
de herziening van het concor
daat tussen Italië en het Vati-
kaan spoedig wordt voltooid.
Tijdens het consistorie, dat
voorafging aan de toespraak,
keurden de kardinalen en de
bisschoppen de heiligverkla
ringen van komend jaar goed:
de Amerikaanse bisschop
John Neumann en de Spaanse
zuster Rafaela Maria Porras,
stichteres van de congregatie
van de „Dienaressen van het
Heilig Hart van Jezus".
Het centraal orgaan voor de gereformeerde zending wil zijn
activiteiten voortaan niet meer alleen richten op het buiten
land, maar ook op eigen land. Voor evangelisatie in Nederland
heeft het centraal orgaan voor de eerste maal 500.000 gulden
uitgetrokken.
De zendingsactiviteiten in eigen land zullen samen met de
deputaten (commissie) voor evangelisatie worden opgezet. De
gereformeerden vormen hiermee het voorbeeld van de neder-
landse hervormde kerk, die voor dit doel 200.000 gulden heeft
uitgetrokken.
De evangelisatiearbeid in eigen land zal niet ten koste gaan
van activiteiten in het buitenland. Deze zullen nog worden
uitgebreid. Met name het Pakistan-orgaan richt zich niet langer
op Pakistan alleen, maar ook op andere Islamitische gebieden,
zoals Egypte, India en Philippijnen. In tal van landen wordt
samengewerkt met andere kerken.
In Indonesië werkt de gereformeerde zending reeds twee jaar
samen met de hervormde zending. Thans is besloten, dat
voortaan ook de organen in Nederland voor de verschillende
gebieden in Indonesië en Afrika zullen samenwerken.
De komende kerstdagen worden vrijwel in het
gehele land weer Kerst-inns gehouden, vooral
in de grote steden. Tot nu toe zijn er ruim
honderdvijftig aangemeld bij de centrale post,
het maatschappelijk advies- en informatiecen
trum (MAI) te Utrecht.
De achttien koffiebars van Youth for Christ
staan in de Kerstdagen open voor iedereen In
meer dan dertig vormingscentra zijn kerstgas-
tendagen, die praktisch allemaal zijn volge
boekt.
Het MAI heeft de indruk dat het aantal Kerst-
inns iets terugloopt. Opgezet in 1968 door ds.
A. Klamer van het radiopastoraat, bereikte
deze kerstgastvrijheid een hoogtepunt in 1972.
Volgens het MAI is het een gunstige ontwikke
ling dat buurt- en clubhuizen tijdens de fees
gen weer steeds meer opengaan. De Kerst
waren namelijk juist uit de nood gebo
omdat men met Kerstmis nergens terecht I
Toen hebben vooral de kerken deze rol ove
nomen. „Ruimtes" zo omschrijft ds. A.
mer deze kerstherbergen „Waar niets h<
waar iedereen van alles kan doen, en v
gezelligheid, eten en drinken is, kortom w
mensen bij elkaar zijn".
Nu kwijt het welzijnswerk zich in toeneme
mate van deze taak: een open huis te zijn 1
iedereen, een ontmoetingsplaats voor gezin
en alleenstaanden samen. Hier en daar i
deze gastvrijheid door het hele jaar voortg«j
Wie wil weten of er een Kerst-mn in de bij
is, kan bellen naar het MAI, 030-313814.
In het lopende schooljaar be
zoeken in Frankrijk 10,4 mil
joen leerlingen het openbaar
onderwijs en 1,9 miljoen het
katholiek onderwijs. Negen
tien procent van de laatsten
komen uit arbeidersgezinnen
en vijftien procent uit de zo
genaamde „hogere kringen".
Vijftien jaar geleden voerden
in deze scholen bij de leer
krachten priesters en religieu
zen nog de boventoon. Nu is
hun aandeel nog maar tien
procent. Uit enquêtes blijkt,
dat zelfs van degenen die op
linkse partijen stemmen, vij
fenzeventig procent voor het
behoud van katholieke scho
len zijn.
Vertegenwoordigers van de
bisschoppenconferenties van
Argentinië, Chili, Brazilië, Pa
raguay en Uruguay hebben
een bijeenkomst gehouden ter
voorbereiding van de Romein
se bisschoppensynode 1977
Korte metten
over katechese. Als noodzake
lijk werden vooral gezien her
ziening van de katechese in de
Latijnsamerikaanse landen,
voortgezette vorming van bis
schoppen en priesters, alsme
de de vorming van die leken,
die aan de basis katechetisch
werkzaam zijn. De deelnemers
aan de bisschoppensynode
krijgen een document mee, sa
mengesteld door de leidende
katecheten van Latijns-Ameri-
ka.
Het Boelgaarse klooster van
Zographou in de monnikenre
publiek op de berg At hos is
in vlammen opgegaan. Een
van de vijftien monniken
kwam in het vuur om. In het
dertiende eeuwse klooster be
vonden zich talloze zeer kost-
bare kunstschatten, zoals
ikoon van Sint-Joris uit
elfde eeuw. Gevreesd wo
dat de meeste schatten v«#
ren zijn gegaan.
Het maandblad „Bijeen",
zich wijdt aan internatioi)
samenleving, bijzonder op
terrein van godsdienst en
wikkeling, heeft zijn hondel
ste nummer laten verschijn
tevens het begin van de tie»
jaargang. In 1967 beslo
achttien missionerende inst
ties tot de uitgave van i
gemeenschappelijk blad.
zijn tweeëntwintig organisal
aangesloten.
De eerste gezant van Bas
Desh bij de Heilige Stoel,
bria, beeft de paus zijn
Ioofsbrieven overhandigd,
bria is vijfenveertig jaar
en vertegenwoordigt Eu
Desh tevens bij de organ!
ties van de Verenigde Sta
in Genève.
