Israël
moet
zich
terugtrekken
Veel
aandacht
in
Amerika
voor
reizen
van
Brezjnev
De Lenin-prospekt in Minsk lei
naar het Leninplein. De hruggt
die de brede boulevard onderbi
ken, lijn versierd met vijf pun tij
Sovjetsterren en de bekende h
mer-en-sikkel-sym bol en. Op b
plein een rotonde met een gede
knaald, die (alweer) met de Sovjt J
ster bekroond is. Je ziet in Rdr
land, ook op de spitsen van kerktj
rens, meer sterren dan kruisen.
In Minsk was helemaal geen kerk te
Na de oorlog stonden er van deze wit-Rui
sche hoofdstad nog maar 38 gebouwen ovi
eind. Het is nu een gloednieuwe stad. n
volle trolleys, aangezien de metro, die na h
inschrijven van de eenmiljoenste inwon
aangelegd mocht worden, nog in aanbot
is. Er rijden niet zo gek veel auto's. Ru
bezit op elke duizend inwoners zes pers<
en 20 vrachtauto's (tegen resp. 232 en
de EEG), maar die er zijn, scheuren
zoveel geweld om het park met de
knaald, dat de meeste voetgangers
keer op het trottoir terug stappen,
zij het zebrapad over durven.
Toch kent de Rus wel discipline. Met
geduld staat hij in de rij, wanneer e.
schaars artikel te koop is, of wannet
zich met een taxi wil laten
hij dat niet doen, dan zou hij als
zeker aan het kortste eind trekken.
kennelijk biedt het geringe
in de onwaarschijnlijk brede
hem nog kansen om het
drang uit te leven, dat zo
neemt van iedereen, die een autostuur
handen houdt. Dat geldt ook voor de
chauffeurs in Leningrad, die met hun gai
mele wagens slalom rijden om de vele slee
te plekken in het wegdek te ontwijken,
PROFESSOR
LEIBOWITZ:
JERUZALEM „Jes ja ja-
hoe Leibowitz voldoet aan
alle eisen om president van
Israël te worden: hij is
emeritus-hoogleraar in de
biochemie, was ooit redac
teur van de Hebreeuwse en
cyclopedie, is een toegewij
de jood en wetenschapsfilo-
soof. Met zijn 73 jaar ziet
hij nog kans aan twee boe
ken tegelijk te werken: een
studie over Maimonides,
een wijze uit de twaalfde
eeuw, en een onderzoek
naar de fysiologie van de
geest. Het linkse Israëlische
maandblad Nieuw Uitzicht
beschreef hem onlangs als
„een welbekende activist
voor de vrede". Professor
Leibowitz reageerde op de
publicatie om zijn positie
duidelijk te maken. „Ik ben
zeer zeker geen pacifist",
vertelde hij me in zijn over
volle bibliotheek in zijn
flat in Jeruzalem. „Ik erken
het recht, zelfs de plicht,
van Israël om oorlog te
voeren mocht dat nodig
zijn voor de overleving van
de joodse staat Israël. Maar
wat ik verafschuw is de
verschrikking van een oor
log om Groot-Israël".
Leden van Goez Emonim bij
hun tenten op bezet Jordaans
gebied bij Sebastia.
mmt.
In Israël is de tijd voor pacifisme
nog niet rijp. De gevaren zijn nog
te groot en te dichtbij. Maar het
land begint wel naar professor Lei
bowitz' ideeën te luisteren, als al
ternatief voor de fel-expansionisti-
sche overtuiging van de Goesj
Emonim, het „geloofsblok". Van
Leibowitz' laatste boek, getiteld
„Jodendom, het joodse volk en de
joodse staat" werden al 10.000
exemplaren in de Hebreeuwse ver
sie verkocht Volgende zomer zal
het boek waarschijnlijk in het En
gels en in het Frans verschijnen.
Juist omdatzijn vroomheid, zijn ge
leerdheid en zijn trouw aan de
staat en geloof boven alle verden
king staan, kan Leibowitz kritiek
uitoefenen op Goesj Emonim ende
Israëlische regering. Hij strijdt te
gen beide met hun eigen wapenen
en op hun eigen grond.
Wat zijn de nationalistisch-religieu-
ze argumenten om Palestina ten
westen van de Jordaan bezet te
houden? Die zijn er niet antwoord
de Leibowitz. Er zijn alleen óf reli-
Israëlische aanwezigheid in het Arabische Hebron. Militairen
houden de wacht sinds de onlusten van dit jaar, waarbij nadonaS ontstond na de Fran-
religieuze boeken van joden en moslims werden verscheurd, se revolutie en heeft dus met het
jodendom niets te maken".
Wat betekent het zionisme dan?
„Het betekent dat we er genoeg
van hebben onderworpen te zijn
aan de goyim, de niet-joden. Als
dat zionisme is, dan heeft het geen
enkele religieuze betekenis".
Maar voor de religieuze joden bete
kent het zionisme toch veel meer.
Is voor hen „Groot Israël" niet het
beloofde land? Met het genoegen
van een man die andermans over
tuiging wil opblazen antwoordde
Leibowitz: „Als het het beloofde
land is, laat de almachtige God er
dan voor vechten. Voor mij is dit
land alleen een politiek middel om
onze onafhankelijkheid te verkrij
gen. God dienen heeft er verder
niets mee te maken".
Maar heeft het joodse volk geen
historische betrekking met het
land? „Ik hecht totaal geen waarde
aan voorgaande betrekkingen met
een stuk grond. Joden waren veel
langer in veel delen van Europa en
Oost-Azië dan in Palestina".
Waarom gingen de joden dan naar
Palestina?
„Omdat voor het joodse gevoel dit
het land van de joden is. Maar je
kan niet onder de geschiedenis uit:
heden ten dage kan Groot Israël
niet meer het land van de joden
zijn. We kunnen ook niet uit onder
de scheiding tussen Arabieren en
joden in dit land. De geschiedenis
van de laatste 2000 jaar kan niet
veranderd worden, wat er gebeur
de met dit land, met het joodse
volk, of zelfs met het Arabische
volk dat deze gronden 1300 jaar
geleden veroverde".
Leibowitz kan ook geen waarde
ring opbrengen voor de verering
van de heilige plaatsen in Israël.
„De verering van heilige plaatsen
een heilige oorlog in Hebron op de
westoever, vlak voor Jom Kippoer.
„De verdring van heilige plaatsen
is niets meer dan heidendom, niets
meer dan verafgoding. Het joodse
geloof kent geen heilige plaatsen.
Alleen God is heilig. Ik bid nooit
aan de Klaagmuur. Het is afschu
welijk, het gouden kalf. Toen Ibn
Saoed Medina veroverde liet hij de
moskee boven het graf van Mo
hammed vernietigen, omdat bidden
op het graf van een sterfelijk mens
zelfs al is het een profeet
verafgoding is. Om dezelfde rede
nen breekt Hiskia de koperen slang
van Mozes, in Koningen 2. Goesj
Emonim gelooft niet in God. Die
mensen maken een God van het
joodse volk".
Leibowitz is vooral bang dat Israël
zijn identiteit als joodse staat zal
verliezen. „Het wordt de staat van
de bevolking van Groot Palestina,
een heel erg slechte staat, een com
binatie van Libanon en Rhodesië,
een zondige staat".
„Het enige, waarvoor men zich te
genwoordig interesseert, is het
vasthouden van de veroverde ge
bieden. We zien zelfs dat Israël aan
het vervreemden is van de joden
elders in de wereld. Wat kan het
hun schelen of we al dan niet
Nabloes of Hebron in handen hou
den? Met hun joodse gevoel heeft
het niets te maken".
Leibowitz' oplossing is pragmati
sch, en voor de Israëli's heel moei
lijk te slikken.
„In de komende jaren is de enige
oplossing voor Israël zich terug te
trekken uit de veroverde gebieden,
die bewoond worden door ander
half miljoen Arabieren. De schei
ding tussen Arabieren en joden
moet komen. Let wel, ik zeg niet
dat dit de enige oplossing is. De
joden zullen er niet tevreden mee
zijn, de Arabieren zullen er niet
tevreden mee zijn, maar het zal ons
wellicht vrede geven in de nabije
toekomst".
ERIC SILVER
(Copyright The Guardian)
die daar kennelijk plezier aan beleven,
je moet hen niet vragen om te stoppen
een punt, waar dat verboden is, de
slaapt nooit.
De taxi's zijn een belangrijk
van het voertuigenpark in de stad. Ze
zo goedkoop (een kopeke per kilometer,
cent dus) dat de gewone man er
bedenken gebruik van maakt. Het
vreemd, dat je ondanks al die
taxi's op je beurt moet wachten, maar
hebben nooit langer geduld hoeven op
brengen dan in Amsterdam
ook al gaan moeders met
voor.
Het verkeer is een fenomeen, waarvan
toerist gemakkelijk een beeld kunt
Je ziet dan, ook in wereldsteden als
en Leningrad, een verkeersbeeld, dat
overvolle straten, maar (of eigenlijk:
door) wel grote snelheden vertoont. Je
de veiligste weg kunnen kiezen door
gronds te reizen, maar hoe kom je in
hemelsnaam uit al die opschriften, wanne
je de taal niet kent en terwijl je zelfs c
woorden niet kunt lezen? Tram, bus i
trolley - de laatste is zeer geliefd - gevel
soortgelijke moeilijkheden. Dus biedt de tax
een welkome uitweg, vooral wanneer je he
kaartje met het kamernummer en de naai
van je hotel maar kunt laten zien.
Praten met Russen is in het algemeen allee
mogelijk via handen en voeten. Taxi-chau
feurs, zo was onze ervaring, lopen niet ove
van vriendelijkheid, al zijn ze erg gevoelt
voor een fooi in de vorm van kopeken o
een balpen. Burgers en politie-agenten daal
entegen willen je best glimlachend helpei
maar de taalbarrière werkt bijzonder beien
merend. Slechts een enkeling spreekt e&
beetje Duits of Engels.
Het stadsleven speelt zich veel meer dan bi
ons buiten af. Rijen mensen voor een kass
(je betaalt eerst en gaat dan met je kassaboi
naar de verkoopster) vinden op straat hui
pendant in rijen kopers voor ijsco- en fruit
stalletjes. Het ijs smaakt heel wat beter dal
de limonade, die je van venters of automa
ten kun betrekken. Wat je in de zeer schaal
aanwezige café's en cafetaria's krijgt voo
gezet, kan ik niet beoordelen, het ontbra
ons gewoon aan tijd.
Het hotel-eten was niet slecht, maar we
weinig gevarieerd en dat klopt natuurlij
met wat bekend is van de Russische econo
mie, die zich van consumentenverlangen
niet al te veel aantrekt. Het is: eten en
drinken, wat de pot schaft. Twee keer pel
dag warm, dat betekent vaak ook twee kee
per dag een bal gehakt, versierd met een
gebakken ei. Nauwelijks aardappelen
groente, wel soep en meestal gebak na. D
Russen zijn echte zoetekauwen en niet allee/
hun Moskovisch gebak smaakt uitstekent
Bij het ontbijt kan je meestal melk in de
koffie krijgen, verder op de dag ontbreek
die zo er al koffie is. Bij het eten is bier
of mineraalwater inbegrepen, soms is er ook
peresap, maar vaker een flauwe limonade
Wijn is zelden te krijgen, maar 's avondl
aan de bar is er volop aan alcoholica
grapefruit of sinaasappelsap. Daar kun jt
echter alleen met buitenlandse valuta beta
len.
Terwijl de Russen hun buitenlandse bezoe
kers in de watten leggen en je als toerist
in hun land bepaald niet zult verhongeren,
toch bleek merkwaardigerwijs niemand in
die veertien dagen te zijn aangekomen. Het
eten mocht dan wat eentonig zijn, het was
wel gezond. De Russen eten per hoofd per;
jaar maar 12 kg dierlijk vet, tegen wij in
de EEG 20 en terwijl wij de man per jaar
86 kg graan verteren, ligt dat cijfer voor
Rusland op 156. Graan is, zoals bekend, heel
wat gezonder dan aardappels.
ADRIAAN BUTER
WASHINGTON - Politieke
waarnemers in Amerika heb
ben veel belanstelling voor de
serie besprekingen die vorige
week in Oost-Europa begonnen
is met een bezoek van de Pool
se leider Gierek aan Moskou,
gevolgd door het bezoek van
Brezjnev deze aan Joegoslavië.
Vervolgens staat een bezoek
van Brezjnev aan Boekarest op
het progamma voor een aantal
besprekingen met Ceausescu,
en tenslotte komt er, ook in
Boekarest, een topconferentie
van alle Warschaupakt-landen.
Deze ontmoetingen zijn ten de
le bedoeld om de economische
en militaire betrekkingen tus
sen de Sovjet-Unie en haar
bondgenoten te vernieuwen en
verstevigen, terwijl Brezjnev
naar Belgrado ging om Tito
gerust te stellen. Maar dat deze
bezoeken juist nu worden afge
legd, vlak na de Amerikaanse
verkiezingen, is niet toevallig.
Drukke diplomatieke activi
teit van Brezjnev.
betrekkingen met Amerika. Te
gelijkertijd liet hij blijken on
geduldig te zijn over de vorde
ringen van SALT, de onder
handelingen over beperking
van de strategische wapens die
zo'n belangrijke rol hebben ge
speeld in de Amerikaanse ver
kiezingsstrijd.
Carter had verklaard dat een
nieuwe SALT-overeenkomst
hoog op zijn prioriteitenlijst
staat genoteerd. Averell Harri-
man, een van zijn voornaamste
adviseurs op het gebied van de
beperkingen van atoomwapens,
is van mening dat SALT losge
koppeld moet worden van an
dere Oost-Westproblemen. In
tegenstelling tot Kissinger ge
looft Harriman dat SALT op
zijn eigen belang moet worden
beoordeeld. In het verleden
was dit ook het standpunt van
de Sovjet-Unie, maar nu zijn er
enkele onprettige aanwijzingen
dat de Sovjet-Unie SALT wil
koppelen aan het opnieuw op-
gang brengen van de conferen
tie in Genève over het Midden-
Oosten.
De besprekingen met Gierek,
zo gelooft men, moeten zich
hebben gericht op de moeilijke
situatie in Polen. Moskou wil
niet in de positie gedwongen
worden dat onrust in Polen
over voedseltekorten en prijs
verhogingen een militaire inter
ventie onvermijdelijk maken.
Maar Polen is niet in staat
voldoende hulp uit het westen
te krijgen, en daardoor wordt
het land steeds afhankelijker
van de Sovjet-Unie.
Het bezoek aan Joegoslavië
van begin deze week was al
maandenlang gepland. Het
werd uitgesteld omdat Joego
slavië eerst wilde dat de Sovjet-
Unie akkoord ging met de ver
klaring voor de communisti
sche topconferentie in Berlijn
in juli, waarin de onafhanke
lijkheid van de afzonderlijke
partijen werd erkend en Mos
kou zijn leidinggevende positie
in de communistische bewe
ging opgaf. Brezjnev en Tito
hechtten beiden veel belang
aan hun ontmoeting.
Joegoslavië eiste opnieuw de
verzekering van Moskou dat de
onafhankelijkheid van Belgra
do wordt erkend. En Tito eiste
van Brezjnev ook dat Moskou
zijn steun aan Joegoslavische
dissidenten stopzet.
Anderzijds menen Amerikaan
se waarnemers dat Brezjnev in
Joegoslavische Middellandse-
Zeehavens minstens enige faci
liteiten voor de Russische vloot
wenst, en het recht dat Russi
sche bevoorradingsvliegtuigen
van het Joegoslavische luch
truim gebruik kunnen maken.
Vooral het eerste punt is voor
westelijke waarnemers veront
rustend, ondat dit de machts
balans in Europa kan verstoren
en in het bijzonder de toch al
kwestbare positie van Italië
kan aantasten.
Ook het bezoek van Brezjnev
aan Boekarest is interessant.
Volgens sommige westerse au
toriteiten heeft er een belang
rijke verschuiving plaats gehad
in de betrekkingen tussen de
Sovjet-Unie en Roemenië. De
Russen zouden hebben kunnen
voorkomen dat Roemenië
streeft naar nog verdere onaf
hankelijkheid van Moskou.
President Ceausescu is een
trouwe leerling van de Russi
sche partij. Maar hij heeft
voortdurend geprobeerd de
onafhankelijkheid van Roeme
nië te onderstrepen, en hij zou
graag, net als Joegoslavië, als
niet-gebonden land worden be
schouwd. Maar Roemenië is
economisch erg afhankelijk
van de Sovjet-Unie. En het
blijft een van de minst welva
rende landen van het Oostblok.
HELLA PICK
(Copyright The Guardian)
Het Kremlin wil altijd de
kracht van de nieuwe president
testen. Al tijdens de verkie
zingscampagne zond Brezjnev
een brief aan Jimmy Carter,
waarin hij hem verzekerde dat
Rusland bereid was de vreed
zame coëxistentie voort te zet
ten.
Die brief arriveerde evenwel
voordat Jimmy Carter had ver
klaard geen troepen in te zetten
als Joegoslavië na de dood van
Tito door Russische troepen
zou worden bezet. Ook kwam
die brief vóór het televisiede
bat, waarin Ford de flater be
ging over de Russische over
heersing van Oost-Europa.
Na zijn overwinning herzag
Carter zijn standpunt ten aan
zien van Joegoslavië en het
zenden van troepen. Hij werd
wat vager, en zei alleen dat een
eventuele bezetting van Joego
slavië de detente in gevaar zou
brengen. Niettemin gaan de on
derhandelingen over wapenle
veranties met Joegoslavië ge
stadig door. Amerikaanse
woordvoerders zijn weinig
spraakzaam over het soort wa
pens waarover onderhandeld
wordt, maar Carter wil onget
wijfeld al even graag als Ford,
het Joegoslavische leger met
Amerikaanse wapens verster-,
ken.
Tijdens het banket ter ere van
het bezoek van Gierek, vorige
week aan Moskou, sprak Brezj
nev de hoop uit voor betere
