Kindermishandeling
Welzijn grote witmaker in onze samenleving
een noodkreet,
een schreeuw
om hulp naar
twee kanten
DEN HAAG Dat doet een
mens toch niet. Sigarettepeuken
ui drukken op een zacht baby
huidje. Een kind met zijn bille
tjes op een hete verwanningsra-
diator zetten. Een zuigeling in
het bad leggen, de heetwater-
kraan opendraaien en weglopen
om koffie te gaan drinken in
afwachting van het resultaat.
Dat doet een mens toch niet. Ach
nee, dat doet een mens niet.
Toch halen dit soort voorvallen
regelmatig de voorpagina's. Ze
vormen de zwarte top van de
grillige ijsberg, die kindermishan
deling heet „Gelukkig" zijn deze
sadistische vormen van kinder
mishandeling slechts uitzonderin
gen. Maar desondanks werden
vorig jaar alleen al in Nederland
ongeveer duizend gevallen van
mishandeling gemeld bij de spe
ciaal aangestelde vertrouwensart
sen. Een onbekend, doch onge
twijfeld zeer hoog, aantal blijft
verborgen tussen de vier muren
van de woning. En naar het aan
tal geestelijke mishandelingen,
zoals treiteren, achteruitzetten,
schelden, pleziertjes onthouden,
bespotten, verbieden met andere
kinderen te spelen, strenge disci
pline of het stellen van onmogelij
ke eisen, durft geen enkele offi
ciële instantie een slag te slaan.
Er bestaan echter schattingen, die
zijn gebaseerd op krantepublica
ties. Deze schattingen zeggen dat
er in ons land jaarlijks 120 kinde
ren sterven aan de gevolgen van
mishandeling; dat 150 kinderen er
blijvend hersenletsel aan over
houden en dat 1200 peuters zeer
ernstig worden mishandeld. On
danks deze cijfers is de publieke
mening, dat kindermishandeling
in ons welvaartsland niet of nau
welijks voorkomt. „Nou ja, je
geeft hem eens een tik als hij
brutaal of vervelend is. Maar zo
hard, dat het kind er ongelukkig
van wordt? Nee, dat doet een
mens niet". En als er dan weer
eens een geval van ernstige kin
dermishandeling in de krant
komt, dan heerst alom verbijste
ring en walging: „Hoe durft hij.
Zo'n weerloos wezentje. Die vent
moesten ze twintig jaar geven".
Instanties die zich met kindermis
handeling bezighouden, zoals de
Vereniging tegen Kindermishan
deling in Den Haag, hebben uit
ervaring echter allang geleerd,
dat het juridisch in de kraag grij
pen van mishandelende ouders
geen enkele zin heeft. Even wei
nig nut heeft het om deze ouders
alleen maar in de gaten te hou
den. „De problemen, die ten
grondslag liggen aan de emotio
nele uitbarstingen die tot mishan
deling leiden, moeten worden op
gelost", aldus een woordvoerster
van de vereniging. „Daarvoor is
een heel andere benadering nodig
dan de juridische. Want bij kin
dermishandeling is er sprake van
een kortsluiting tussen ouders en
kind".
De meeste mensen kunnen het
zich niet voorstellen, dat iemand
een zo afhankelijk wezentje als
een kind ook maar een haar
krenkt. Wij idealiseren die ver
houding maar wat graag: moeder
en kind, overlopend van liefde
voor elkaar. „Maar onderzoekin
gen hebben uitgewezen, dat twin
tig procent van de ouders dit niet
zo vanzelfsprekend vinden. .Zij
kunnen die liefde niet zomaar
zonder meer voelen. Eigenlijk
vinden ze kinderen niet zo leuk,
zouden ze liever geen kinderen
hebben, zijn ze bang voor de ver
antwoordelijkheid. En omdat de
meeste mensen hiervoor geen be
grip hebben, durven ze er met
voor uit te komen", zo meent de
Vereniging tegen Kindermishan
deling. „Men moet dan ook op
passen met het cliché: „Oh wat
een mooie baby" of „Wat zult u
daaraan veel plezier beleven".
Dergelijke goedbedoelde opmer
kingen maken het voor deze ou
ders vaak nog moeilijker".
Slechts een klein percentage van
mishandelende ouders is geeste
lijk gestoord. Veruit de meesten
hebben zelf een ellendige jeugd
gehad en hebben daaraan zeer
/slechte herinneringen. Het heeft
hun ontbroken aan liefde, aan
dacht en tederheid, aan de veilig
heid om op te groeien tot een
mens dat het leven aankan. Krij
gen deze mensen dan zelf kinde
ren, dan hopen zij, dat dit eigen
vlees en bloed hun dit tekort zal
vergoeden. Zij verlangen, ja eisen
zelfs, dat dit kind hun die liefde
zal geven. En als een zuigeling
apatisch in zijn wiegje ligt of
dikwijls huilt, dan beantwoordt
het bepaald niet aan de veel te
hoog gespannen verwachtingen.
Dat kan bij deze mensen, met
hun neurotisch minderwaardig
heidsgevoel, een volledig gebrek
aan zelfvertrouwen en een gevoel
van te hebben gefaald, leiden tot
agressie. Maar vaak gaat dit ge
paard met andere factoren, zoals
slechte woonomstandigheden, hu
welijksmoeilijkheden, een geïso
leerde positie, werkloosheid of
ziekte. Ook oververmoeidheid
door gebrek aan slaap als het
kind steeds maar huilt, kan ver
hoogde agressie tot gevolg heb
ben.
Een buitenechtelijk kind krijgt
dikwijls de schuld van het mislo
De ideale situatie; een liefhebbende moeder, een gelukkig kind. Maar helaas is het niet altijd zo.
pen van een verhouding. De moe
der voelt zich met handen en
voeten aan het kind gebonden en
komt niet zo makkelijk aan een
partner. Kinderen die extra risico
lopen zijn die peuters, die veel
huilen of die niet goed gedijen.
Het zijn de couveusekinderen,
met wie de moeder in de eerste
weken geen hechte band heeft
kunnen aanknopen. Kinderen die
lang van huis geweest zijn, gehan
dicapte kinderen, pleeg- en stief
kinderen. Mishandeling van kin
deren komt voor in alle milieus
en meestal zijn de mishandelende
ouders naar buiten toe heel gewo
ne mensen. Maar het zijn ook
mensen, die om ieder wissewasje
de huisarts bellen, steeds van zie
kenhuis veranderen of van huis
arts, dikwijls verhuizen, de kinde
ren vaak thuishouden van school
of kinderdagverblijf.
Waarom doen deze mensen dat?
„Omdat kindermishandeling
moet worden gezien als een nood
kreet, een schreeuw om hulp",
zeggen de deskundigen. Op een
noodkreet mag niet worden
geantwoord met de justitie. Dit
zou alles alleen nog maar erger
maken.
Het kind is weliswaar het
slachtoffer van de mishandeling
en zal zo spoedig mogelijk hulp
moeten krijgen. Maar de ouders
hebben even hard een helpende
hand nodig, hulp in situaties die
zij dikwijls niet aankunnen.
Meestal wordt het kind in het
ziekenhuis opgenomen en er zo
lang mogelijk gehouden om de
hulpverleners de tijd te geven
hun werk te. doen. Pas in het
uiterste geval zal men overgaan
tot het uit huis plaatsen van een
kind. „Maar kindermishandeling
kan eerder worden gesignaleerd
dan op het moment dat het te laat
is. De meeste familieleden en bu
ren echter zijn bang om zich met
andermans zaken te bemoeien.
Het onderwijzend personeel zou
ook veel vaker mishandeling kun
nen herkennen en melden. Maar
de meeste ondenvijzers en onder
wijzeressen schieten hierin hope
loos te kort. Door terzijde te blij
ven staan wordt niemand gehol
pen. Het zou prettig zijn, wanneer
iedereen die met een geval van
kindermishandeling wordt gecon
fronteerd, dit zou melden bij een
van de vertrouwensartsen. Ook
als men slechts een vermoeden
heeft van mishandeling", zegt de
Vereniging tegen Kindermishan
deling.
Een mishandeld kind toont veelal
het volgende gedrag: het is
schuw, nerveus en angstig; het is
overaanhankelijk of juist afwe
rend, apatisch of juist agressief
en uitdagend tegen bijvoorbeeld
leeftijdgenootjes. En wanneer het
moet worden behandeld aan ver
wondingen „die hij heeft opgelo
pen toen hij van de trap viel",
zoekt het eerder steun bij de arts
of verpleegster.
Heeft u ook maar enig vermoe
den van kindermishandeling in
uw omgeving, meldt dit dan bij
de vertrouwensarts. Voor de pro
vincies Zuid-Holland en Zeeland
is dat dr. J. I. v.d. Leeuw. postbus
2525 in Rotterdam, tel. 010-
1 12.81.10. Zo men dit wil kan de
melding anoniem worden gedaan.
En uiteraard kunnen ook de be
treffende ouders hier terecht, of
(ter informatie) bij de Vereniging
tegen Kindermishandeling, Ko
ningsplein 27 in Den Haag.
LONNEKE VAN KOOT
HENGELO „Welzijn is de grote wit
maker in onze samenleving", schreef
Paul Kuypers in het blad Maatschappe
lijk Welzijn. „Wat niet in ons economi
sche kader valt op te lossen moet door
de welzijnssector worden geklaard. Het
sociaal-cultureel werk, maatschappe
lijk werk en de gezondheidszorg heb
ben de handen vol aan de sluitpost op
de rekening die de maatschappij zich
zelf presenteert".
Een graadmeter voor deze ontwikkeling
is het feit, dat steeds meer "burgers een
beroep moeten doen op de Algemene
Bijstandswet (ABW). (In de begroting
1977 is ruim 4 miljard gulden voor
bijstandsuitkeringen uitgetrokken). De
bijstandsuitkeringen aan onder meer
alleenstaande vrouwen, onvolledige ge
zinnen, bejaarden, zelfstandigen en
langdurig werklozen nemen sterk toe.
De gemeentelijke sociale diensten,
waaraan de uitvoering van de ABW is
opgedragen, kunnen het nauwelijks bij
benen. De hulpverleners, de bijstand
maatschappelijk werkers, voelen zich
langzamerhand anonieme ambtenaren
werkzaam bij filialen van de grote
CRM-uitkeringsfabriek. Dat roept frus
traties op. Bij hulpverleners (veldwer
kers) en cliënten. Beide groepen besef
fen dat geld alleen geen welzijn bevor
dert, om materiële en vooral immaterië
le noden werkelijk te kunnen verhelpen
is een goede relatie tussen hulpverlener
en hulpontvanger noodzakelijk. Maar
dat contact is er niet of zelden. Daar
voor ontbreekt tijd en mankracht bij de
sociale diensten. En er komen steeds
meer cliënten...
Vandaar dat tal van instanties zich in
deze welzijnsproblematiek hebben ver
diept. CRM en de Vereniging van Ne-*
derlandse Gemeenten (VNG) hebben vo
rig jaar het Instituut voor Sociaal We
tenschappelijk Onderzoek van de Ka
tholieke Hogeschool in Tilburg op
dracht gegeven een onderzoek in te
stellen naar het functioneren van gemee
telijke sociale diensten en secretarie-af
delingen sociale zaken in ons land. Er
werden een stuurgroep en een project
groep (zonder vertegenwoordigers uit
het „veld" en cliëntenkring) geïnstal
leerd. De eerste resultaten worden eind
dit jaar verwacht.
Tussentijds zijn er wel extra gelden
beschikbaar gekomen uit het gemeente
fonds (100 miljoen gulden voor 1976 en
1977) om de penibele personeelssituatie
bij sociale diensten enigszins te verlich
ten. Maar onlangs sprak het Centraal
Bureau van de Vereniging van Direc
Klaas van Till, voorzitter van het Landelijk Kontakt Veldwerkers (I.)
en Drees Kroes, een van de mede-oprichters.
teuren van Sociale Diensten (Divosa) in
Den Haag het vermoeden uit, dat niet
alle gemeenten deze extra-uitkeringen
van het rijk voor het beoogde doel
gebruiken, maar voor de aanleg van
prestige-objecten als zwembaden, brug
gen, en sportvelden. Hierover zijn in de
Tweede Kamer vragen gesteld.
Duidelijk is, dat de gemeentelijke socia
le dienst ter discussie staat. Npg vier
mensen hebben zich er intensief mee
bezig gehouden: Emiel Kars, Arjen Mie-
dema, Jan Sanders en Drees Kroes uit
Hengelo. Deze vier bijstand-maatschap
pelijk werkers hebben in mei vorig jaar
het Landelijk Kontakt Veldwerkers
(LKV) opgericht met als doel de positie
van veldwerkers en cliënten te verbete
ren.
Het LKV is ontstaan uit de onmachtspo-
sitie van de werkers bij sociale dienst
en. „Je zag dingen om je heen gebeuren,
die ons aangingen. Daar hadden we
niets over te vertellen. We werden er
niet over gehoord. Als veldwerkers had
den we geen eigen stem. Om daarin
verandering te brengen hebben we het
LKV opgericht", aldus Klaas van Till,
voorzitter van het landelijk kontakt.
Het LKV wil tal van zaken aanpakken,
zoals het personeelstekort, de onder
waardering van het beroep, bijstand
maatschappelijk werker, de onduidelij
ke visie op de hulpverlening, 'de kwets
bare situatie van de cliënt, de gebrekki
ge organisatie van sociale diensten, het
tekort aan deskundigheid en onvoldoen
de mogelijkheden om de wel aanwezige
deskundigheid tóe te passen en de be
perking die aan de individuele hulpver
lening wordt opgelegd door de steeds
verder ingrijpende landelijke norme
ring van de uitkeringen door CRM.
Kritiek heeft het LKV ook op het advies
rapport van het college Algemene Bij
standswet Dit werkstuk werd op 21
juni jl. aan staatssecretaris Meijer van
CRM aangeboden. Daarin wordt onder
meer gesteld, dat een versterking van
de rechtswaarborgen van de individuele
bijstandsaanvrager gewenst is. Cliënten
zouden meer bij de bijstandsaanvragen
betrokken moeten worden. Een zinnige
suggestie. Het LKV meent echter, dat
dit adviescollege de kennis en vaardig
heid van de individuele cliënt overschat.
Die kan, stelt het LKV, niet met bureau-
Dit is het eerste verhaal in een
serie, die onze krant publiceert
over het welzijnswerk in Ne
derland. Wij zijn van plan aan
dacht te besteden aan verschil
lende facetten rondom de so
ciale dienstverlening en daar
bij zullen aan de orde komen:
het Landelijk Overleg Sociale
Dienstverlening (LOS), de ver
eniging van directeuren van so
ciale diensten (Divosa), de bij
standsbonden, de Nationale
Raad voor Maatschappelijk
Welzijn, het vrijwilligerswerk
en de aanpak van de werkloos
heid in cultureel verband.
cratieën omgaan en staat bovendien in
een ongelijke positie tegenover de wer
ker. De veldwerkers verwachten meer
van de participatie van cliënten als
collectief, als groep. Daarvoor zou een
cliëntenraad moeten worden ingesteld.
Ook wordt gepleit voor plaatselijke
cliëntenbonden. 'Motivatie LKV: „De
macht van de sociale diensten die nood
zakelijkerwijs voortvloeit uit de afhan
kelijke positie van de cliënten, dient
gecontroleerd en gecorrigeerd te wor
den door de belanghebbenden. Hulpver
lenende instellingen ontlenen hun legiti
miteit immers aan deze mensen".
Verder acht het LKV de aanstelling van
een onafhankelijke ombudsman/vrouw
wenselijk. Deze zou in elk geval de
bevoegdheid moeten krijgen klachten
over de behandeling van werkers van
sociale diensten uit te zoeken. De om
budsman/vrouw zou zo nodig bij het
college van b en w of gemeenteraad op
maatregelen moeten aandringen. Dit al
les past in het LKV-streven naar ver
maatschappelijking, eigenlijk democra
tisering, van sociale diensten. Moeite
heeft het Landelijk Kontakt Veldwer
kers ook met de aanstelling van sociale
rechercheurs, die fraude en misbruik
door bijstandscliënten moeten opspo
ren. Op zich heeft Van Till niets tegen
controle. Waken over onze veiligheid
Steeds meer mensen moeten gebruik gaan maken van de gemeentelij
ke sociale diensten.
door de politie is in zijn visie even
noodzakelijk als waken over het sociale
verzekeringsstelsel, of over zeggenschap
in bedrijven, de besteding van extra-gel
den voor sociale diensten of de bestem
ming van gelden ter bestrijding van de
jeugdwerkloosheid. Dat is geen punt.
„Maar", zegt hij, „Je moet er niet een
groep uitlichten. Als je spreekt over
misbruik van sociale uitkeringen denk
je meteen aan bijstandstrekkers, niet
aan werkgevers. Maar werkgevers laten
mensen ook illegaal werken. Het insti
tuut sociale recherche riekt naar een
politionele zaak. Moet zo'n instituut nu
verbonden worden aan een sociale
dienst? Of moet het onder justitie val
len?"
De vrees bestaat, dat een sociaal recher
cheur als „ongewenste" derde een vaak
subtiele relatie tussen cliënt en hulpver
lener kan verstoren. Wanneer de recher
cheur een cliënt achter de broek zit kan
de cliënt het vertrouwen in de werker
verliezen. De controletaak kan volgens
de LKV-filosofie beter door de werker
zelf uitgeoefend worden. Van Till: „Wij
bouwen bij onze hulpverlening een stuk
vertrouwen in. We vertellen de cliënt,
die een uitkering krijgt ook dat deze
aan bepaalde voorwaarden moet vol
doen. We vragen of de cliënt zich be
schikbaar stelt voor de arbeidsmarkt.
Of deze solliciteert, enz. Controle is een
onderdeel van onze hulpverlening. Dat
heeft meer effect".
Bovendien stelt het adviescollege Alge
mene Bijstandswet, dat het aantal frau
de- en misbruikgevallen beperkt is:
Slechts één tot twee procent van het
aantal bijstandsontvangers. Het college
staat ook sceptisch tegenover de aan
stelling van sociale rechercheurs. De
vraag is of het optreden van het Lande
lijk Kontakt Veldwerkers succes heeft.
Zijn er in het afgelopen jaar waarneem
bare vorderingen gemaakt? Van Till:
„Ik zie geen direct oorzakelijk verband
tussen wat wij doen en de discussie die
op gang is gekomen over de sociale
diensten. Wel is het zo, dat een groot
deel van onze knelpunten in gesprekken
zijn betrokken. Daar zorgen we zelf ook
voor. We zijn attent. We reageren direct.
Al onze punten vragen op langere ter
mijn beleidsbeslissingen. We richten ons
dan ook op mensen die het beleid uit
maken. En de actieve LKV'efs brengen
op onze vergaderingen een hoop mate
riaal binnen. Dat kan iedereen in de
eigen werksituatie gebruiken. Bij veel
gemeenten was indertijd door veldwer
kers de hoop op verbetering al, opgege
ven. Door het LKV zijn er nieuwe im
pulsen gekomen".
HENNY EVERTS
