Marcel
Dassault
Tsjechoslowakije: Slavernij met een menselijk gezicht
ACHT JAAR NA HET EINDE VAN DE PRAAGSE LENTE (1)
„KAMERAADJES
EN SCHURKEN"
speelt een wel heel
duistere rol in
Frankrijks politiek
Van onze correspondente Hella
Piek
Praag Het stadsgezicht van
Praag is adembenemend mooi.
Als er gerestaureerd moet wor
den gebeurt dat steeds met veel
liefde en met ontzag voor de
stijl van het gebouw. Praagse
architecten voeren nu heftige
discussies over voorstellen voor
moderne gebouwen die op het
Wenceslas Plein moeten komen
te staan. Zelfs het Internationa
le Hotel, dat nu eindelijk uiter
mate efficiënt geëxploiteerd
wordt, kreeg een verdieping
minder om beter te passen bij
de andere gebouwen in de oude
stad. Vanaf het dak van het
hotel heeft de bezoeker een
prachtig uitzicht op het kasteel
bij de Sint Vitus kathedraal,
dat als vanouds de wacht houdt
over Praag. Aan de overkant
van dè Moldau, op een andere
heuvel van de stad, staan de
resten van het voetstuk van een
enorm beeld van Stalin. Het
beeld is lang geleden wegge
haald, maar nog steeds worden
hier de parades op de eerste
mei gehouden.
Vroeger werden die parades op
het Wenceslas Plein gehouden,
maar daar is men nu bezig met
de constructie van de metro.
Dezelfde treden die vroeger
naar Stalin leidden, brengen je
tegenwoordig naar de tribunes,
waar vanaf president Husak en
zijn Politburo de parades („die
prachtige Communistische tra
ditie", zoals hij ze noemt) afne
men. Die situatie is symbolisch
voor het huidige Tsjechische be
wind, dat een van de meest
dogmatische van de communis
tische wereld is.
Men zou hier overigens ernstig
bezwaar maken tegen elke ver
gelijking met Stalin, net zoals
tegen de bewering dat Husak
zelf pragmaticus is, maar dat hij
weerstand ondervindt van har
dere politici in het Politburo. De
Tsjechische leiders willen ge
woon gezien worden als trouwe
bondgenoten van de Sovjet-
Unie. Volgens een verklaring
van het Partij Congres hadden
juist de betrekkingen met de
Sovjet-Unie de laatste vij-
„goede, gelukkige jaren
ons volk en ons land" gebracht
Regeringsleiders komen steeds
weer met cijfers aandragen die
moeten aantonen hoe hoog de
levensstandaard wel is, en dat
van de Oostbloklanden alleen
Oost-Duitsland rijker is. Het
aantal geboorten stijgt weer.
Volgens de autoriteiten bewijst
dit dat het volk vertrouwen in
het bewind heeft.
Inderdaad is er in de levensmid
delenzaken volop voedsel te
krijgen en zijn de restaurants
altijd goed bezet. En niet alleen
door toeristen. Het Tsjechische
bier is nog steeds het beste ter
wereld, en ook de wijn is lang
met slecht. De staat voedt zijn
kinderen goed. Ze zitten goed in
de kleren, die ze dan ook nog
meestal in hun eigen wasmachi
ne thuis kunnen wassen. Maar
whisky, Amerikaanse sigaret
ten, gëimporteerde levensmidde
len, de felbegeerde blue jeans,
Frans parfum, zelfs Engelse
zeep, auto's, radio's en sommige
Tsjechische goederen zijn alleen
in speciale winkels te krijgen,
waar men met een speciale
„harde" munteenheid moet be
talen.
Sommige Tsjechen krijgen het
geld (geheel volgens de wet) toe
gestuurd door familie in het
Westen, anderen krijgen het uit
betaald door de ambassades
waar zij werken. Maar de mees
te Tsjechen moeten dit geld, de
„Tuzex Kroon", tegen een zeer
ongunstige koers op de zwarte
markt kopen. Deze praktijken
worden door de autoriteiten
oogluikend toegelaten. Waar
schijnlijk wil men zo voorko
men dat de bevolking al te veel
geld opspaart, terwijl tegelijker-,
tijd de vraag naar kwaliteit
beantwoord wordt. Waarschijn
lijk hopen Husak en de zijnen
ook dat dit heel kleine stapje in
de richting van de consumptie
maatschappij alle hoop en alle
illusies van 1968 zal doen verge
ten.
In zekere zin hebben de Tsjechi
sche autoriteiten gelijk. De men
sen die je in de bus, in de
winkels en de cafés tegenkomt
lijken op het eerste gezicht te
vreden. Op zijn minst hebben ze
zich geschikt naar het leven van
de ene dag in de andere. Ze
sparen een beetje voor een auto
of een flatje in de stad of een
klein buitenhuisje. Bovenal wil
len ze een klein beetje onafhan
kelijkheid van de staat, al is het
alleen maar in materiële zin, al
is het alleen maar de illusie van
onafhankelijkheid. En een bee
tje onafhankelijkheid lijkt de
overal aanwezige partij nog wel
toe te staan.
Maar af en toe komt de waar--
heid aan het licht. Buiten, waar
afluisteren onmogelijk is, wil de
Tsjech je nog weieens toefluiste
ren: „Je moet je altijd een bee
tje behelpen. We willen vrij zijn
om te lezen, om te schrijven, om
te zeggen wat we willen, maar
dat kunnen we niet. We willen
naar het Westen reizen, maar de
meesten van ons kunnen niet
eens een paspoort krijgen. We
dromen van allerlei vrijheden.
Maar het zullen wel altijd dro
men blijven. Dus gaan we van
het ene extreme naar het ande
re. We houden dan maar op met
denken. Zelfs waar men de
Duitse of Oostenrijkse televisie
kan ontvangen, kijkt men naar
de shows, maar nooit naar het
nieuws."
Een Tsjech, zelf partijlid, vertel
de me dat hij geprobeerd had
zijn zoon te overtuigen ook lid
te worden, al was het alleen
maar omdat partijleden de bete
re baantjes krijgen. Maar de
jongeman had gewiegerd. Waar
om? „Omdat zijn vrienden dan
niet meer met hem zouden wil
len praten."
Heel weinig Tsjechen houden
volgens hem van het communis
me of de Russen. De man was
erg fatalistisch: „Wij Tsjechen
weten dat de Russen alle touw
tjes in handen hebben. Goed, er
zijn hier geen troepen meer.
Maar zij beheersen al onze
grondstoffen. Zij kunnen elk
moment onze olietoevoer stop
zetten. We zitten hier in een
gevangenis. En zou ook maar
één Westerse soldaat ons te hulp
komen als we probeerden te
ontsnappen'? Het Westen zou
niets doen, en iedere Tsjech
weet dat." Hij maakte geen ver
wijten, en het klonk niet bitter.
Hij somde alleen maar de feiten
op.
Acht jaar geleden kwam de
Praagse Lente aan zijn eind.
Alexander Dubcek heeft nu een
obscuur kantoorbaantje in Bra
tislava. Ook de andere leiders
van de Praagse Lente werden
op de achtergrond geschoven.
Een goed voorbeeld is een tele
visiemedewerker van wie lang
na 1968 ontdekt werd dat hij
aan demonstraties mee had ge
daan. Hoewel hij het nbuwe
bewind altijd getrouw was ge
weest, werd hij toch tot de radio
gedegradeerd. Sindsdien is hij
nooit meer op de televisie ge
weest.
Dissidenten, zo die er al zijn in
Tsjechoslowakije, houden zich
volkomen stil. Deze intellectue
len krijgen volgens zeggen in
het geheim steun van collega's
die ook Husak steunen. Maar
over het algemeen krijgt men de
indruk dat het bewind niet al
leen alle overblijfselen van de
hervormingen van de Praagse
Lente wil vernietigen, maar ook,
eens en voor altijd, de „dicta
tuur van het proletariaat" wil
instellen. Alles wat naar de mid
denklasse ruikt wil men uit
roeien. Kinderen uit de midden
klasse hebben de grootste moei
te om op de goede scholen te
komen, laat staan op de univer
siteit. De ouders zelf krijgen
altijd de minste banen, wat voor
opleiding ze ook gehad hebben.
Maar de mensen die dit land
regeren beginnen zich te realise
ren dat ze op die manier veel
begaafde mensen, die Tsjechos
lowakije hard nodig heeft, van
de maatschappij hebben afge
sloten.
Zelfs Husak deed, heel voorzich
tig, een stapje in de richting van
verzoening. De mensen die na
1968 uit de partij gestoten wa
ren zouden misschien weer lid
kunnen worden, volgens hem.
Niettemin geldt in Tsjechoslo
wakije nog steeds „Wie niet
voor ons is, is tegen ons".
Copyright The Guardian.
Marcel Dassault: grote invloed op het
Franse economische en politieke leven.
(Van onze correspondent Paul Webster)
PARUS Marcel Dassault is de rijkste man van
Frankrijk. Elke dag stopt hij zijn zakken vol
biljetten van 500 franc, stapt in zijn Rolls Royce
en vertrekt naar de kantoren van zijn weekblad
Jours de France, aan de Champs Elysées.
Dassault heeft persoonlijk de leiding in handen
van dit van prachtige foto's voorziene blad dat veel
aandacht besteedt aan het leven in modieus Parijs.
Soms geeft Dassault fooien van wel 5000 aan
fotografen die mooie plaatjes maken van mensen
die Dassault gunstig willen stemmen. Dassault is
ook de peetvader van een van de meest effectieve
moordmachines van de laatste tijd, de Mirage.
Met overtollig geld smijten is een gewoonte gewor
den voor Dassault Zodoende haalde hij nauwelijks
zijn schouders op toen hij hoorde dat Henri de
Vathaire, zijn „perfecte werknemer", 5 miljoen gul
den van zijn banksaldo had opgenomen. Toch
bracht de diefstal van de Vathaire zo'n 'politiek
schandaal aan het rollen dat het een scheuring kan
veroorzaken in de partij van Dassault, de Gaullisti
sche UDR.
Henri de Vathaire uitte beschuldigingen over belas
tingontduiking, omkoperij en politieke corruptie.
Terwijl de justitie en de regering die beschuldigin
gen onderzoeken, vecht de voormalige premier Chi
rac terug met de energie die men van hem gewend
is. Chirac is de meest bedreigde figuur in het
schandaal.
De rest van Frankrijk is zich nog maar half bewust
van de politieke repercussies die het schandaal kan
hebben. De bevolking is nog aan het bijkomen van
de schok die kwam toen bleek hoeveel persoonlijke
macht Dassault uitoefent op de Franse politiek. Het
was een belachelijk avontuurtje dat een einde
maakte aan Dassaults ongrijpbaarheid en onkwets
baarheid.
Eerst was er alleen maar de pathetische Henri de
Vathaire, de financiële directeur, die na 24 jaar
trouwe dienst zo in vertrouwen werd genomen dat
hij gemachtigd was geld op te nemen van de
persoonlijke bankrekening vaii zijn werkgever. Das
sault heeft zelfs al De Vathaire in het openbaar
vergeven. Wat bracht De Vathaire er toe dit vertrou
wen van zijn werkgever te beschamen? Was het zijn
verhouding met een ontrouwe voormalige prosti-
tuée? Was het de zelfmoord van zijn vrouw? Of had
hij gewoon een hekel aan de ongelooflijke rijkdom
van Dassault?
Dassault begon als uitvinder van de propellor,
gebruikt door Charles Guynemer, en eindigde als
de man die nu bijna de hele Franse luchtmacht van
toestellen voorziet. Twee obsessies keren steeds in
zijn leven terug: hij wil gebeurtenissen kunnen
beïnvloeden en hij houdt van persoonlijk drama.
Marcel Dassault is een kleine man, kaal en bebrild,
en wordt zelden gefotografeerd zonder zijn enorme
overjas en shawl. Hij heeft de eer zowel de terug
keer van De Gaulle in 1958 gefinancierd te hebben
als Chiracs pogingen om ooit president te worden.
Hoewel hij zichzelf liever wat op de achtergrond
houdt, als een wat duistere, mysterieuze man, kwam
zijn naam 40 jaar lang bij herhaling op de voorpagi
na's.
Zijn vliegtuig, de Bloch 200 (naar zijn eigenlijke
naam) werd berucht door het grote aantal ongeluk
ken in de jaren dertig en kreeg al gauw de naam
van „vliegende doodskist". Als direct resultaat van
die ongelukken werd zijn firma genationaliseerd
door het Nat Volksfront. In de Tweede Wereld
oorlog probeerden de Nazi's hem te recruteren.
Van de 550 vliegtuigen die de Franse
luchtmacht telt zijn er vijfhonderd afkomstig
uit de fabrieken van Dassault, zoals de
Mirage F-1, het paradepaard van de Franse
vliegtuigindustrie.
maar liever ging Dassault naar een concentratie
kamp. In 1964 Dassault was toen weer hoofd van
een firma die na de oorlog opgericht werd bracht
de ontvoering van zijn vrouw allerlei vragen naar
voren over de oorsprong van Dassaults fortuin. Die
vragen beginnen nu pas beantwoord te worden.
Zo op het eerste gezicht is Dassaults vliegtuigfa
briek maar een bescheiden onderneming. Er zijn
niet meer dan 15.000 werknemers, en op een omzet
van ruim 2 miljard gulden wordt een winst gemaakt
van slechts 2% bijna een slechte investering.
Binnenkort gaat Dassault samenwerken met Mc-
Donnel-Douglas bij de fabricage van een passagiers
vliegtuig, en bij die Amerikaanse firma werken
bijna tienmaal zoveel mensen. Zelfs wanneer men
rekening houdt met het enorme succes van de
Mirage (er zijn er al 1700 van verkocht) dan nog
is het monopolie dat Dassault heeft over de Franse
luchtmacht onbegrijpelijk. Van de 550 vliegtuigen
die de luchtmacht heeft zijn er 500 afkomstig van
Dassault. Hier moeten wel politieke redenen voor
zijn. De vliegtuigen vertegenwoordigen een investe
ring van 5 miljard gulden, waarbij nog niet gere
kend is 500 miljoen voor research, verricht door
Dassault voor afgekeurde prototypes.
Hoezeer Dassaults firma voorgetrokken wordt door
de Franse regering blijkt wel uit de 225 miljoen
gulden die hij kreeg voor de ontwikkeling van de
Falcon (Valk), een vliegtuig waar geen mens van
gehoord heeft. Tegelijkertijd kreeg Aerospatiale, de
genationaliseerde vliegtuigfabriek die meetekende
voor de Concorde, slechts 4,5 miljoen voor de
ontwikkeling van de meest verkochte helikopter ter
wereld.
Volgens De Vathaire moeten alle investeringen van
Dassault onderzocht worden, van computers tot
bowlingbedrijven, omdat de opgegeven winstmarge
verdacht is. De Vathaire's beschuldigingen worden
ten dele gesteund door onafhankelijke onderzoekin
gen. De Vathaire beweert ook dat met name ge
noemde adviseurs van de regering Dassault laten
zien hoe hij het best belasting kan ontduiken.
Hierdoor zou Dassault weer beter de Gaullisten
kunnen helpen.
Frankrijk zou geen Lockheedschandaal hebben, om
dat Dassault altijd verzekerd was van een vol
orderboekje. De nu overleden vice-voorzitter ^van de
Nationale Assemblée, generaal Paul Steklin, die
door Giscard d'Estaing ontslagen werd, vertelde
voor zijn dood dat Dassault zalfs vliegtuigen van
slechte kwaliteit aan de regering kon verkopen. Het
is algemeen bekend dat Dassault voor zijn wapen-
verkoop kon rekenen op een aantal Gaullistische
Het Oude Stadsplein waar veel gotische en barokkt
gebouwen staan is een van de meest historische en mooii
plekken van Praag.
Ex-premier Chirac: Nauwe relaties mj
Dassault.
generaals. Dassault is senator voor de Gaullistisch
Partij. Het is niet bewezen dat Dassault mensej
omkocht om wapens te kopen, maar zeker gebeurd)
dat in Aboe Dhabi. Een zelfde beschuldiging ij
Nederland bleek onwaar te zijn.
Dassault zou ook Chirac steunen in zijn pogin)
president te worden. Terecht heeft Dassault gezegj
dat er niets verkeerd in steekt als een parlementj
riër zijn partijgenoot helpt. Het geld werd openlij
besteed aan advertenties in Jours de France, d
krant van Dassault.
Deze laatste onthulling stond niet in het boekje vaA
De Vathaire en het lijkt er op dat officiële functioj
narissen deze opzettelijk hebben laten uitlekken.
Uit de relatie tussen Dassault en Chirac blijkt we
hoe het Franse systeem misbruikt wordt. De invloe
van Dassault ging zelfs zo ver dat hij de arrestati
van De Vathaire kon voorkomen, na zijn aanklad
tegen zijn voormalige werknemer te hebben ing<
trokken. Maar die invloed eindigde op de da
waarop Chirac ontslag nam als premier, twee maai
den geleden.
Ondertussen heeft door de zaak De Vathaire
feit dat Cruréc er mee gemoeid is, de oppositie wee
nieuwe ammunitie. In de woorden van de rmmstef
van Binnenlandse Zaken Poniatowski is de UDi
een kliekje „kameraadjes en schurken". En het
niet de eerste keer dat zoiets gebeurt in de Vijfd
Republiek.
President De Gaulle probeerde zijn premier Pomp
dou in zijn macht te krijgen door de geruchten
de affaire-Markovic aan te moedigen, een moon
zaak waarbij het karakter van Pompidou in h(
geding kwam. Op zijn beurt vernielde presider
Pompidou de politieke carrière van premier Chaba
Delmas door niets te doen tegen het uitlekken va
de belastingontduiking van de voormalige premiei
In die beide gevallen gebeurde er niet precie
hetzelfde, maar het uiteindelijke resultaat was we
een ernstige aantasting van de eenheid binnen d
UDR en het leidde tot de situatie dat nu d
president en de premier van Frankrijk geen va
beiden Gaullisten zijn.
Copyright The Guar dia;
