Beemster-Museum ademt
nog sfeer van Betje Wolff
Helft van parochies
in Nederland beschikt
nog over één priester
Diocesane Pastorale Raad vraagt aan
bisschoppen en KTHA verder te praten
PAGINA 10
LEIDSE COURANT
WOENSDAG 6 OKTOBER 197f
Kinderboeken
markt in
Kunstkring
Ter gelegenheid van de kindei
boekenweek organiseert di
Haagse Kunstkring, Dennewq
64, een kinderboekenmarkt
waar vele kinder- en jeugdboe
kenschrijvers en ook enkele be
kende illustratoren van 4 tot
uur hun boeken zullen verkopet
en signeren of gewoon eer
praatje met de bezoekers ma
ken.
Behalve de dit jaar met de gou
den griffel bekroonde Guu
Kuijer en Anke de Vries, dk
een zilveren griffel kreeg zijn ei
Paul Biegel, Thea Beekman, Ai
Rutgers v.d. Loeff-Basenau
Miep Diekmann, Anneke Bloe
men, Gertie Evenhuis, Marijk"
van Raephorst, T. Vos-Dahmai
von Buchholz, Jaap ter Haai
Dolf Verroen, Corrie Hafkamp
Tonke Dragt en vele anden
schrijvers, benevens de illustra
toren Ton Hoogendoorn, Ivo di
Weerd, Jenny Dalenoord, Th
Tjong King, terwijl Wietek
(Deftige Dame) van Dorth haa
nieuwe grammofoonplaat
verkopen.
Marjan Berk en John Lanting in .Inpakken en wegwe
zen'.
Eerste lustrum Theater
van de Lach
John Lantings Theater van de Lach is aan zijn vijfde lustrum toe.
Doel van het theater: onbezorgd blijspelen waarbij voor het publiek
veel te lachen valt. Achtereenvolgens gebeurde dat in ,Zo'n meisje
om in je binnenzak te stoppen', 'De grote versierder', ,Hé. Mag
ik mijn echtgenote terug' en 'Kom van dat dak af. Het eerste
lustrum wordt gevierd met het Engelse blijspel .Birds on the wing'
van Peter Yelham onder de Nederlandse titel .Inpakken en wegwe
zen'. De regie wordt weer gevoerd door de Brit Alexander Doré,
die een wereldnaam heeft in dit genre.
Naast John Lanting spelen Marjan Berk, Carry Tefsen en Ferd
Hugas een belangrijke rol, terwijl Floris van Spronsen, Simone
Dresens en Ed van Gils de wat kleinere karakters voor hun
rekening nemen. De voorstelling wordt 160 maal gespeeld en is
op dinsdag 12, woensdag 13 en donderdag 14 oktober te zien in
de toneelzaal van het Congresgebouw te Den Haag.
Markten
KAASMARKT BODEGRAVEN (5 okt.)
Aanvoer 31 partijen. Prijzen in guldens
per kg: 1e kwal. 6,20-6,28, 2e kwal.
6,00-6,19, extra kwal. 6,65 en extra
zware kwal 6,90 De handel was matig.
VEEMARKT LEIDEN (5 okt.) Aanvoer:
totaal 2834, waaronder 250 slachtrunde-
ren, 361 stuks gebruiksvee, 70 graskal
veren, 1229 nuchtere kalveren, 14 pon-
nies. 59 varkens, 373 biggen, 324 scha
pen en lammeren en 154 bokken en
geiten. Prijzen (in guldens per kg):
stieren 1e kwal. 6,90-7,30, 2e kwal
6.60-6,80. vaarzen 1e kwal. 6,70-7,15, 2e
kwal. 6,05-6,50, koeien 1e kwal. 6.30-
7,15, 2e kwal. 5,45-6,00 en 3e kwal.
5,00-5,40, worstkoeien 4,20-4.90, nuch
tere slachtkalveren 1,25-2,00. Prijzen (in
guldens per stuk) melk- en kalfkoeien
1500-2300, varekoeien 925-2050, gras
kalveren 450-900, nuchtere kalveren
voor fok en mesterij roodbont 350-500,
zwartbont 200-450, lopers 125-140, big
gen 105-115, schapen 175-200, weide-
lammeren 170-210, ponnies 210-500,
drachtige zeugen'600-700, geiten 15-80
Overzicht (resp. aanvoer, handel en prij
zen): slachtrunderen redelijk - vlot - als
vorige week, kalf- en melkkoeien matig
- willig - hoger, varekoeien matig -
matig - stabiel, graskalveren ruim -
redelijk - iets hoger, nuchtere kalveren-
minder - rustig - lager, ponnies redelijk
- rustig - stabiel, lopers en biggen ruim
- stroef - stabiel, schapen en lammeren
matig - matig - stabiel en geiten redelijk
- goed - stabiel.
Kunst en
kunstenaars
Het vijfde jubileumconcert va
het 150-jarige Koninklijk Coi
servatorium wordt op vrijdag 2
oktober gegeven in de Remot
strantse Kerk aan de Laan t
Den Haag. Op het programm
staan werken van Huib Emmei
Jan Boerman en van Strawim
ky.
In de Haagse Kunstkring, Der
neweg 64, wordt op zondagmoi
gen 17 oktober een koffiecot
eert gegeven door mezzosop
raan Nora Raphael (a.d.vl. Anj
Gosman) en bariton Joe Rap
hael (a.d.vl. Ariane Karres). 0
het programma staan liedere
van Humfrey, Butterwortl
Escher, Ives, Verhaar en Gram
dos.
Marita ten Hacken exposeei
van 30 oktober t/m 27 septem
ber wandkleden en collages bi
Pastoe, Herengracht 20, De
Haag.
In het Provinciehuis te Den
Haag wordt t/m 16 oktober een
fototentoonstelling gehoudei
van boerderijen in het zuidhol
landse landschap, alsmede fo
to's over algemene onderwet
pen, vervaardigd door foto-ama
teurs uit geheel Zuid-Holland.
Gerard Akkerhuis introduceer
op vrijdag 15 oktober in d
Kloosterkerk aan het Haags
Lange Voorhout het werk voo
koor en orgel Laudes Organ
door Zoltan Kodaly in 1966, -
jaar voor zijn dood geschrever
Het wordt uitgevoerd door ht
Rotterdams Kamerkoor mei oti
gel begeleiding van Akkerhui),
oud-leerling Leo van Doeselaa;
Akkerhuis leidt het koor verder
in werken van Bach en Duruflé
en Van Doeselaar treedt solis
tisch op in werken van Buxte
hude, Bach, Krebs, Knech!
Hummel en Duruflé.
Galerie Het KUNSTENCEN
TRUM, Molenstraat 16, De
Haag, exposeert van 9 tot 2
oktober schilderijen van Jeann
Bieruma Oosting en beeldhouw
werken van Karei Gomez.
The San Andreas Fault, ee
Amerikaan vocaal en instni
mentaal ensemble o.l.v. Danif
Lentz komt op maandag 11 ol
tober voor het eerst in De
Haag. In het HOT wordt ee
concert gegeven, bestaande u
hedendaagse composities voo
stem en instrumenten.
Pulchri Studio, Lange Voorhoi
15, Den Haag exposeert van
t/m 28 oktober schilderijen va
Hessel de Boer en Leon Zelde:
rust.
De opkamer in het Beemster-Museum. Bij de bedstee een prachtige De studeerkamer van Betje Wolff. Op het bureau staat het inktstel,
tegelschouw, die tijdens de restauratie opnieuw is aangebracht. het enige voorwerp in het huis afkomstig van de schrijfster.
(Van onze kunstredactie)
Middenbeemster Alleen
haar intstel staat er nog, maar
toch wordt de voormalige
pastorie in de Beemster, die
na een uitgebreide restauratie
is omgetoverd in het Beem
ster-Museum, het „Betje
Wolffhuis" genoemd. In die
bijnaam wordt de herinnering
levend gehouden aan bewo
ning van het huis door de
domineesvrouw Betje Wolff,
wier naam in de literatuur
onverbrekelijk verbonden is
aan die van Aagje Deken.
Maar wie het museum binnen
stapt en rondwandelt in de
stijlkamers, die zo zijn inge
richt dat het lijkt alsof de
bewoners uit vorige eeuwen
even weg zijn om boodschap
pen te doen, zal op het inkt
stel in haar vroegere studeer
kamer na tevergeefs zoeken
naar andere gbruiksvoorwer-
pen van de schrijfster. Het
huis is ingericht met meubels
en andere spullen van boeren
families uit de Beemster en
stammen voor een gedeelte
uit de tijd van Betje Wolff.
Wel kan men er een indruk
krijgen van hoe de schrijfster
in het huis moet hebben ge
leefd. De studeerkamer is in
gericht, zoals Betje het zou
kunnen hebben gedaan. Haar
favoriete boeken, als van
Rousseau, staan er in oude
uitgaven in de boekenkast en
van haar eigen boeken zijn er
de eerste drukken te zien. Ook
in de keuken van het prachtig
gerestaureerde huis zijn vele
voorwerpen te vinden, die zo
door de schrijfster gebruikt
zouden kunnen zijn. Dat kan
met zekerheid worden gezegd,
omdat de boedelbeschrijving
die na de dood van haar man
is opgemaakt, bewaard is ge
bleven.
Zo ademt het museum toch de
sfeer van zijn beroemdste be
woonster, die er verbleef tus
sen 1759 en 1777. In dat laatste
jaar stierf haar dertig jaar ou
dere man, waarna ze de pasto-
belse en losse Amsterdam. Zo
werd ze het onderwerp van
roddels in bepaalde kringen,
welk geroddel voor Aagje De
ken aanleiding was om de do
mineesvrouw een brief te
schrijven vol terechtwijzigin-
gen. Betje Wolff reageerde fu
rieus op de verdachtmakingen
en dat werd het begin van een
uitgebreide briefwisseling.
Toen Betje Wolff na de dood
van haar man, met wie ze
overigens een weinig gelukkig
huwelijk heeft gehad, uit de
pastorie van de Beemster
moest, trok ze in bij Aagje
Deken met wie ze onder meer
de beroemde roman in brief
vorm „Historie van mejuf
frouw Sara Burgerhart"
schreef. Tot aan hun dood
zouden beide schrijfsters bij
elkaar blijven, in verschillende
plaatsen in Nederland en
Frankrijk. Berooid door de
mislukte financiële manipula
ties van hun zaakwaarnemer,
vestigden ze zich in 1972 in
Den Haag. Hun eerste woning
was daar een huis bij het
Plein, waarvan het huidige
adres lange Poten 47 is. Na
derhand verhuisden ze diverse
malen binnen de stad.
Betje Wolff overleed op 5 no
vember 1804; nog geen week
later stierf Aagje Deken. De
schrijfsters liggen begraven op
de begraafplaats „Ter Navol
ging" in Scheveningen. Een
hoogst curieuze naam voor
een kerkhof, die echter niet is
gebaseerd op een religieuze
opvatting. „Ter navolging"
was de eerste begraafplaats in
Nederland, die buiten de stad
werd aangelegd. Vandaar.
Over het leven en werk van
Betje Wolff en Aagje Deken
wordt momenteel door het
Letterkundig Museum een
prentenboek samengesteld,
dat behalve een groot aantal
illustraties biografische en bi
bliografische gegevens zal be
vatten. Het boek zal naar ver
wachting volgend jaar in de
handel komen.
rie moest verlaten omdat er
een nieuwe dominee kwam.
Het huwelijk van Elizabeth
Bekker, zoals haar meisjes
naam luidde, en dominee
Wolff had een bewogen voor
geschiedenis, waaruit haar
vrijzinnige geest blijkt. Als
dochter van een gegoede Vlis-
singse zakenman was ze opge
voed in een streng gerefor
meerd milieu, maar met haar
grote intelligentie had ze door
studie haar gezichtsveld zo
zeer verbreed, dat ze zich wei
nig gelegen liet liggen aan de
strenge normen van haar om
geving.
Toen ze op 17-jarige leeftijd
verliefd werd op een vaandrig
van het Staatse leger, zondig
de ze zwaar tegen de regels
door op een goede avond zon
der chaperonne met de mili
tair uit te gaan. Het werd ont
dekt, waarna ze prompt onder
kerkelijke censuur werd ge
plaatst, in Vlissingen met de
nek werd aangekeken en bo
venal haar verkering uit moest
maken. Dominee Wolff, wiens
eerste vrouw was gestorven en
met wie Betje al een corres
pondentie voerde, bleek ver
volgens wél een goede partij,
zodat de schrijfster in 1759 op
20-jarige leeftijd met hem
trouwde en in de Beemster
verzeild raakte.
Uit haar boeken blijkt duide
lijk, dat Betje Wolff zeker
geen model-domineesvrouw
moet zijn geweest. Daarvoor
was ze veel te zelfstandig. Ze
hield van -voor haar tijd-
scherpe polemieken, had een
uitgebreide kennissenkring en
ging regelmatig uit in het re-
Het oudste houten gedeelte van het Beemster-Museum, dat naar zijn
beroemdste bewoonster nog steeds Betje Wolffhuis wordt genoemd.
Benoeming drs. S. Konijn
KERK
EN
WERELD
Over tien tot twaalf jaar zijn er voor de
achttienhonderd parochies in ons land nog
maar ruim tweeduizend priesters beschik
baar. Nu zijn er reeds ongeveer duizend
eenmansparochies. Aldus het Kaski, insti
tuut voor sociaal-religieus onderzoek, in
een rapport over het bestand aan priesters
en pastorale werkers en werksters. Voor
de bisdommen Haarlem en Rotterdam is
de teldatum 1 januari 1976. Van de overi
ge vijf bisdommen zijn de cijfers één jaar
ouder.
Thans werken er 2878 priesters in de paro
chies. Hun aantal vermindert jaarlijks met
ongeveer tachtig. Vereenzaming en licha
melijk verkommeren kan het gevolg zijn,
wanneer een pastor de parochie zonder
medepriesters moet rpnnen. Vroeger was
dit volgens het Kaski een minder groot
probleem, omdat de pastoor meer geïnte
greerd was in de kleine gemeenschap
waarover hij gesteld was.
Bovendien werd er doorgaans een „nor
maal" huishouden gevoerd, met één en niet
zelden twee gedienstige vrouwen. Nu is er
hooguit enkele uren per dag huishoudelij
ke hulp. Een ander nadeel is, dat de pastor
alles moet doen, zonder overal geschikt
voor te zijn. Deze problemen worden enigs
zins overwonnen door teamvorming in wo
nen en werken, door een groeiend lekenka
der en de medewerking van pastorale wer
kers.
In de zeven Nederlandse bisdommen zijn
4008 priesters aktief pastoraal bezig. Van
hen is zestig procent seculier priester (we
reldheer) en veertig procent regulier pries
ter (lid van een religieuze orde of congre
gatie). In de bisdommen Groningen en
Rotterdam is het aantal regulieren het
hoogst: ruim achtenveertig procent. In het
bisdom Den Bosch werken 919 reguliere
priesters, een vierde van het totaal dat in
Nederland in dienst is van een bisdom.
De gemiddelde leeftijd van de aktieve
priesters is ruim eenenvijftig jaar. Ruim
veertig procent is vijfenvijftig jaar of ou
der. De middengroep (40-54 jaar) telt bijna
veertig procent. Slechts 15,6 procent zit in
de categorie beneden de veertig jaar (623
personen), zevenhonderd personen te wei
nig om van een evenwichtige leeftijdsop
bouw te kunnen spreken.
De traditionele pastorale taken zoals paro
chiewerk en godsdienstlessen worden voor
het merendeel door seculiere priesters ver
vuld, terwijl de regulieren in de meerder
heid zijn in de meer bijzondere pastoraats-
vormen zoals bejaardenpastoraat, zieken
huispastoraat en categoriale zielzorg.
Bij de 218 moderatoren en godsdienstlera
ren is het aantal priesters van 55 jaar en
ouder zeer gering. Het Kaski vraagt zich
af welke maatregelen er worden genomen
om het teruglopend bestand aan priester
godsdienstleraren op te vangen.
Bijna veertig procent van alle bejaarden
pastores (124) is ouder dan vijfenzestig en
tachtig procent vijfenvijftig jaar of ouder.
Volgens het Kaski liggen op dit terrein
goede mogelijkheden voor pastorale wer
kers. Ook in de groep ziekenhuispastores
(215) is de groep van vijfenvijftig jaar en
ouder (ruim 45 procent) oververtegenwoor
digd, terwijl de diocesane diensten en de
categoriale zielzorg vrij sterk uit de groep
van middelbare leeftijd worden gerecru-
teerd.
Thans heeft de basispastor gemiddeld de
zorg voor 1706 katholieken, terwijl de ge
middelde parochie 2709 leden telt.
Op de onderzoekdatum werkten er in de
zeven bisdommen in totaal 154 door de
bisschop van het desbetreffende diocees
benoemde pastorale werkers en werksters.
Roermond telde er zes, Breda acht, Gro
ningen negen, Rotterdam drieëntwintig,
Haarlem zevenentwintig, Utrecht veertig
en Den Bosch eenenveertig. De meesten
zijn werkzaam in het basispastoraat (84),
de katechese (32) en de diocesane centra
(13). Vergeleken bij de priesters zijn zij
jong, 41,6 procent is beneden de veertig
jaar.
De Diocesane Pastorale Raad Rotterdam
zal de bisschoppen en het bestuur van de
Katholieke Theologische Hogeschool Am
sterdam vragen opnieuw rond de tafel te
gaan zitten ter bespreking van de contr
overse tussen beide partijen als gevolg
van de weigering drs. S. Konijn te benoe
men als wetenschappelijk medewerker
aan de KTHA.
De raad besloot dit maandagavond tijdens
zijn maandelijkse vergadering in Delft
naar aanleiding van een verklaring, die
was binnengekomen van het landelijk be
raad van studenten aan katholieke theolo
gische faculteiten en hogescholen, inhou
dend vooral een protest tegen de beslissing
van de bisschoppen.
Maar bestuur en raad bleken niet zonder
meer daarin te willen meegaan, gezien de
ingewikkeldheid van de zaak. Met name
speelt mee de juridische verhouding tussen
KTHA en bisschoppenconferentie en ook
de weinig elegante manier waarop de KT
HA zonder overleg de benoeming heeft
gepubliceerd.
Men gaf het bestuur mandaat beide partij
en te vragen de zaak opnieuw in christelij
ke geest door te spreken en daarbij even
tueel ook andere aspecten aan de orde te
stellen.
Een andere zaak die de aandacht kreeg
was de opleiding tot diaken, die met name
in het bisdom Roermond gestalte gaat
krijgen. Deken J. Sul van Delft vroeg met
klem een eventuele opleiding in Rotterdam
koste wat het kost te verbinden met het
bisdom Haarlem en beslist niet elders.
Haarlem ifc het bisdom, waarmee Rotter
dam meer verbonden is dan met welk
bisdom ook.
Hij uitte ook sterke bezwaren tegen de
bepaling, dat een gehuwde diaken niet
meer mag hertrouwen. Menig geschikte
kandidaat, zo blijkt uit de praktijk, ervaart
dit als een levensgroot obstakel, waarbij
de zorg voor het achterblijvende gezin een
grote rol speelt. Anderen uit de raad vielen
hem hierin bij.
Mgr. Simonis wees erop dat deze regel is
gesteld door'het tweede Vaticaans concilie
en op de diepe geloofsinhoud ervan. Vica
ris-generaal Bar zei, dat de verklaring van
het bestaan van deze bepaling uitsluitend
moet worden gezocht in respect voor het
ambt in de oosterse kerk. Men heeftzich
aangesloten bij de oosterse traditie.
Rome kan worden gevraagd met overwe
gingen als in de raad genoemd, rekening
te houden, maar bedacht dient te worden,
dat men heeft te maken met de situatie
van de gehuwde ambtsdrager in zijn ge
heel. Een brandend probleem.
Wat de aanbieding van de Patorale Be-
leidsschets betrof was er algemene waar
dering voor de wijze waarop dit tijdens de
bijeenkomst in het Haagse Congresgebouw
was gebeurd. Voor de schets zelf bleek
grote belangstelling te bestaan. De eerste
oplage van drieduizend exemplaren bleek
al bij het bisdom de deur uit te zijn, ook
naar buiten het bisdom.
De doorwerking in de komende jaren was
nu aan de orde. Een suggestie van de sectie
Den Haag voor het samenstellen van een
commissie uit de DPR met als taak de
beleidsschets te laten functioneren vond
weerklank. Ook, volgens vicaris Van Paas-
sen, bij het Diocesaan Bestuurscollege, dat
graag een brede commissie uit de DPR zou
zien, waarin het bisdom zelf ook vertegen
woordigd zou kunnen zijn, die de niveaus
in het bisdom verbindt, van alles opduikt
en voorstellen op papier kan brengen ter
bijstelling van de schets in de komende
jaren. De DPR zal hierop nog terugkomen.
Overigens blijft het secretariaat van het
bisdom fungeren als brievenbus voor ande
re reacties op de beleidsschets.
Door deze en andere zaken, die de aan
dacht van de DPR-leden kregen, was er
betrekkelijk weinig tijd over gebleven voor
de sectie Delft om haar aandeel in de
behandeling van het algemene jaarthema
van de raad (opbouw van gelovige gemeen
schap) te presenteren.
Delft diept daarvan de sector „Kadervor
ming en toerusting" uit en in eerdere
vergaderingen had de sectie hierbij al
doorwrocht werk geleverd, hetgeen had
geresulteerd in een serie aanbevelingen
voor het proces van kadervorming en toe
rusting in de kerkelijke gemeenschap. Tot
meer dan toelichting hierop kwam het ter
vergadering niet, maar het is de bedoeling,
dat een en ander in de november-bijeen-
komst van de Diocesane Pastorale Raad
aan de orde zal komen, nadat de leder
thuis de Delftse aanbevelingen hebben be
studeerd.
