Iwakzinnige patiënt staat
terecht voor brandstichting
St.-Bavo zet klok
100 jaar terug
Gevangenisstraf
als therapie
„Niet strafbaar is hij die een feit
begaat, dat hem wegens de gebrekki
ge ontwikkeling of ziekelijke storing
zijner geestvemtogens niet kan wor
den toegerekend".
Zo luidt het artikel uit het
Nederlandse wetboek van
strafrecht dat handelt over de
ontoerekenbaarheid. Ontoere
kenbaarheid, een reden waar
om heel wat Nederlanders ver
pleegd worden in inrichtingen
met het doel om hen weer tot
een zo normaal mogelijk psy
chisch functioneren te brengen.
Voor een deel zijn ze al in
aanraking geweest met de jus
titie en heeft dit de opname in
de psychiatrische inrichting be
werkstelligd. Dit geldt echter
niet. voor Hans, een patiënt van
het psychiatrisch centrum St.
Bavo in Noordwijkerhout. Hij
kwam tijdens zijn verpleging
pas in aanraking met de justi
tie en wel dankzij het feit dat
hij door zijn eigen psychiater
bij de politie werd aangegeven.
Hans was te moeilijk geworden
voor de St. Bavo. Via de justi
tie moesten maar eens maatre
gelen genomen worden. Pas
daarna kan Hans wat de St.
Bavo betreft weer terugkeren,
eerder niet....
Aanstaande dinsdag zal de Haagse
rechtbank vonnis wijzen op de eis van
het openbaar ministerie. De officier van
justitie Mr. Van der Schans vroeg twee
weken geleden een voorwaardelijke ge
vangenisstraf van twee maanden met
een proeftijd van drie jaar en een voor
waardelijke terbeschikkingstelling van
de regering met een proeftijd van twee
jaar. Met andere woorden: wanneer
Hans nog eens een misstap begaat bin-,
nen drie jaar kan hij voor twee maan
den de gevangenis in.Voor een doorsnee
verdachte wellicht een effectief zwaard
van Damocles, voldoende preventie
voor een herhaling. Voor Hans echter
niet, want Hans is geen „doorsnee-ver
dachte".
Hans, 45 jaar oud, heeft zijn leven lang
al in inrichtingen gezeten. Hij was er
geestelijk en lichamelijk uiterst misera
bel aan toe en dat is alleen nog maar
erger geworden. Hans is debiel, heeft
een hartaandoening, suikerziekte, een
gestoorde motoriek, een zwakke identi
teit. Hans heeft een onevenwichtige en
infantiele dwangmatige persoonlijkheid.
Het was dan ook helemaal niet zo ver
wonderlijk dat Hans in de nacht van
15 op 16 februari na een ruzie met een
medepatiënt uit wrok een lucifer onder
diens broek hield, waardoor een kleren
kast in het St. Antoniuspaviljoen uit
brandde.
Eerder verdacht
Hans was al verdacht van het aanste
ken van de brand die in 1974 het hele
Mariapaviljoen van de St. Bavo in de
as legde. Het bewijs hiervoor werd ech
ter nooit geleverd en de vervolging was
dan ook niet op dit feit gericht maar
op de nauwelijks noemenswaardige
brand in de klerenkast. Het had alle
maal veel erger kunnen uitpakken,
maar hoe Hans zich van de ernst van-
zijn daad bewust was blijkt wel uit het
feit dat hij zelf na zijn daad rustig was
gaan slapen op de étage recht boven
de plaats waar hij die brand had ge
sticht...
se psychiater die een tegenrapport heeft
uitgebracht na het advies van de ge
rechtspsychiater tot vervolging van
„een gevaarlijk precedent". Waar zijn
de psychiatrische inrichtingen nog voor
als hier alleen maar de lichtere gevallen
behandeld kunnen worden? Waartoe
dient de modernisering als deze ten
koste gaat van de moeilijke patiënt? En
waar blijft de vertrouwensrelatie pa
tiënt-psychiater op deze manier?
Dr. Van der Kr oef neemt fel stelling
tegen het rapport van zijn collega bij
justitie: „Collega Mulder zet de psychia
trie 100 jaar terug. Zijn advies betekent
een uitermate gevaarlijk precedent,
waaraan iedere psychiater zijn steun
zou moeten onthouden. Waar blijven we
als een medicus gaat dreigen met de
politie. Iedere patiënt met dwanghande
lingen voelt zich nu ontzettend be
dreigd", aldus Van der Kroef.
Naast dr. Mulder had ook psychiater
Van der Kroef een gesprek met Hans.
Mr. Teekens citeerde op de terechtzit
ting een deel uit het rapport van Van
der Kroef: „Hans is door een of andere
ontwikkelingsstoornis in een infantiel
stadium gefixeerd gebleven. Dit geldt
ook voor zijn emotionele ontwikkeling
en zijn wilsontwikkeling. Tot waarheid
en moraliteit heeft Hans practisch geen
toegang".
En over de verantwoordelijkheid voor
de brandstichting; de juridische grond
waarop Hans uiteindelijk voor de rech
ter kwam zegt dr. Van der Kroef: „Dat
zijn waarden die niet tot zijn wereld
behoren, of beter, die zelfs niet tot zijn
wereld künnen behoren".
Mr. Teekens sprak veertien dagen gele
den in zijn pleidooi van de omgekeerde
wereld: „Celstraf in plaats van therapie
en dat ten opzichte van iemand die al
44 jaar patiënt is. Het is wel heel droe
vig dat de St. Bavo, die overigens een
goede naam heeft, dit in samenwerking
met het Openbaar Ministerie probeert
te realiseren, nu men in de Bavo zegt
wat Hans betreft met de rug tegen de
muur te staan en therapeutisch geen
enkele uitweg meer te zien".
Volgens mr. Teekens moest alleen al op
de geconstateerde fixaties in de infan
tiele ontwikkelingsstadia van Hans tot
volledige ontoerekenbaarheid worden
geconcludeerd,nog afgezien van het feit
dat de ernstige organische toestand van
de patiënt nog een desastreuze invloed
heeft op de ontoerekenbare persoonlijk
heid van Hans. De Leidse advocaat
wees er op dat de verlaging van het
bloedsuikergehalte' van Hans een laten
te epilepsie en pyromanie activeert. De
strekking van het betoog van mr. Tee
kens was duidelijk: de officier van justi
tie had nooit tot vervolging moeten
overgaan, laat staan dat de rechter tot
een veroordeling komt
Misstap
Want in feite betekent ook de voorwaar
delijke vrijheidstraf die de officier van
justitie heeft geëist voor Hans niet min
der dan de gevangenis. In drie jaar tijd
geen misstap begaan is voor een psy
chiatrisch patiënt als Hans een onmoge
lijke eis, zo meent zijn advokaat, ge
steund door psychiater Van der Kroef.
„Dergelijke patiënten in plaats van de
noodzakelijke verpleging in een inrich
ting celstraf in een gevangenis te bezor
gen en dat ook nog agogisch verant
woord te noemen zoals dr. Offerhaus
van de St Bavo en gerechtspsychiater
Mulder doen, is ongelooflijk. Er is wei
nig fantasie voor nodig om zich te
realiseren welke desastreuze gevolgen
een gevangenisstraf deze in en in zieke
patiënt zou kunnen hebben", conclu
deerde mr. Teekens ter terechtzitting.
Hij noemde Hans „geen misdadiger,
maar een slachtoffer". En dat maakt
een gevangenisstraf alleen maar erger,
want Hans lééft bij het contact met
anderen, met de buitenwereld. „Een
zwakzinnige patiënt de cel insturen, het
is waanzinnig"
ARJEN BROEKHUIZEN
In plaats van Hans een passende bege
leiding te geven binnen de St. Bavo of
hem zonodig naar een andere inrichting
over te plaatsen waar men hem wel
aankon, schakelde psychiater Offer
haus van de St. Bavo de justitie in: een
unicum in de geestelijke gezondheids
zorg. Er komt een onderzoek. De door
het Leidse bureau van consultatie toe
gevoegde pro-deo-advocaat van Hans,
mr. M. Teekens jr. kondigt aan dat hij
zal vragen om een sêpot. Het zou toch
te gek zijn als Hans in zijn toestand
voor de rechter zou worden gedaagd.
Zo ver komt het echter wel: het rapport
van de gerechtspsychiater dr. Mulder
stelt dat waar de therapeutische behan
deling van Hans geen effect bleek te
hebben, de „agogische weg" van de
gevangenisstraf wellicht meer succes
zal hebben om Hans in zijn „eigen
klimaat staande te houden". En zo
stond Hans twee weken geleden voor
de rechter. Een unicum in de moderne
strafrechtspleging.
Niet voor niets noemde mr. Teekens op
de terechtzitting beide stappen, van de
inrichting zelf en van de officier van
justitie, onbegrijpelijk. „Juridisch ge
zien mag het doen van aangifte de
inrichting misschien niet te verwijten
zijn geweest, met het oog op de vertrou
wensrelatie tussen patiënt en psychiater
is deze stap met zijn gevolgen echter
uiterst betreurenswaardig", zo is het
oordeel van de Leidse advocaat. Daar
komt nog bij dat de St. Bavo het bij
het doen van aangifte niet gelaten heeft.
Daarna is men gaan fungeren als een
soort verlengstuk van het Openbaar
Ministerie door de hoofdportier van de
inrichting, met wie Hans op goede voet
stond, de patiënt een verhoor te laten
afnemen. Deze werden doorgespeeld
aan de justitie en belandden zo uiteind
elijk in de dossiers ter terechtzitting.
„Ik acht dit flagrant in strijd met de
medische verzorgingsplichten van de St.
Bavo ten opzichte van haar patiënt.
Ethisch is deze handelswijze onverant
woord", aldus de raadsman van Hans.
Ook het besluit van de officier van
justitie tot strafvervolging over te gaan
vindt mr. Teekens onbegrijpelijk. Vol
gens hem had deze toch wel wat voor
zichtiger moeten optreden en niet zo
maar tot strafvervolging moeten over
gaan. Mr. Teekens doelt daarbij op het
feit dat Hans niet zomaar een delin
quent uit de maatschappij is. Integen
deel, Hans heeft nog nooit in de maat
schappij geleefd. Hij heeft altijd in in
richtingen gezeten en het is dan ook de
vraag of je zo maar de normen van de
maatschappij die Hans nooit gekend
heeft en ook nooit zal kennen op hem
van toepassing kan verklaren als hij in
de inrichting niet meer te handhaven
is. Zeker in het geval van Hans had
toch op z'n minst een verband moeten
zijn vermoed tussen het delict en de
reden van Hans' verpleging. Een ver
band op grond waarvan eigenlijk nooit
tot strafvervolging besloten had kunnen
worden.
Gevaarlijk precedent
Nu het echter toch zo ver gekomen is
wachten velen in spanning het oordeel
van de rechter af. Is het mogelijk dat
een zwakzinnige, die zich tijdens zijn
verpleging schuldig maakt aan een
strafbaar feit, zo tussen de tuchthuis
boeven terecht kan komen? Wat hangt
die vele andere patiënten boven het
hoofd als zou blijken dat zij die in een
inrichting als „te lastig" worden erva
ren desgewenst naar het huis van bewa
ring kunnen worden overgeplaatst in
plaats van naar een inrichting die de
patiënt wel kan helpen? Niet voor niets
spreekt dr. C. van der Kroef, een Haag-
Brandstichting
komt vaak voor
in psychiatrische
inrichtingen als
de St. Bavo. Dit
bleef over van
een van de
slaapzalen van
de Noordwijker-
houtse inrichting
bij een brand in
maart vorig jaar.
