Spaardeposho
met9^brente
1
9
Koning
beeldbuis
Zwart-wit
bekaken
kijkcijfers
Rijkspostspaarbank
BIEDT
EENHEIDSWORST
VAN
DE VERVLAKKING
Wat doet David tegen Goliath?
Voor één ding ben ik de televisie innig dankbaar.
Het lidmaatschap van een omroepvereniging geldt
zowel haar radio- als tv-uitzendingen (om van, de
verwerpelijke koppeling aan het omroepblad nog
maar te zwijgen). Het gevecht tussen de zuilen
wordt echter uitsluitend gestreden om de gunst
van de kijkers, niet die van de luisteraars. Het
gevolg is dat de vervlakking (waarover later) voor
al op de tv valt waar te nemen, terwijl de radio,
mede door de lagere produktiekosten, nog alle
gelegenheid biedt voor creativiteit, variatie en
experiment.
Maar daarmee is mijn arsenaal aan lofuitingen wel
zo'n beetje uitgeput. Kijk nu eens naar een, vrij
willekeurig, tv-programma van de afgelopen maand.
Na het journaal van zeven uur luidt dit als volgt:
19.03 Run, Joe, Run (hondenserie), 19.30 Doctor Who
(Engelse science fiction-serie) 20.00 Journaal, 20.25
Switch (Amerikaanse misdaadserie) 21.15 O Moeder,
Wat is het Heet (Britse comedy-serie), 21.45 actuali
teiten, 22.30 muziekprogramma rond Johnny Cash,
23.20 Journaal en sluiting.
Als ik dit, en dan nog niet eens alleen als radio-luis
teraar zie, vraag ik me af: wat valt er bij de televisie
na vijfentwintig jaar in hemelsnaam te vieren?
Wijlen mr. Cals zei vandaag 25 jaar geleden, spre
kend over de schroom waarmee hij de eerste tv-uit-
zending opende: „Het is de massa-recreatie die de
menselijke persoonlijkheid belaagt en die eigen
activiteit en initiatief, die elke eigen inspanning
op geestelijk en cultureel gebied, dreigt te doen
plaatsmaken voor passiviteit en grauwe vervlak
king.
Wanneer deze dreiging niet duidelijk wordt onder-
4 DVERTENTIE
Looptijd 6 jaar, vaste rente 972%
Looptijd 5 jaar, vaste rente 91A%
Looptijd 4 jaar, vaste rente 9
Looptijd 3 jaar, vaste rente 872%
Minimum storting f 1.000,-
Rente jaarlijks opneembaar
Tussentijdse opneming mogelijk
voor aankoop eigen huis
Vraag uitvoerige informatie
Zend mij de folder met uitgebreide inlichtingen
over deze spaardeposito's.
Naam
Woonplaatsj
Deze coupon ongefrankeerd opsturen naar:
Rijkspostspaarbank, Amsterdam.
i
uwnatioïiale spaar- en hypotheekbank
SIPS
tact brachten met wat hij voordien alleen uit de
krant kende, anderzijds doordat het medium tv ook
inhoudelijk begon in te zien wat zijn mogelijkheden
waren.
„Zo is heten de blote Phil Bloom schokten de
kijkers. Brieven en telefonische scheld-kannonades
waren het gevolg. Maar al vrij spoedig na het
tijdstip dat de tv-makers zich begonnen te realiseren
wat tv mogelijk zou kunnen betekenen en daar
vorm aan probeerden te geven, ontdekte de „kijker"
dat hij niet met dergelijke problemen geconfron
teerd wenste te worden.
De Tros voelde dat feilloos aan. Wat de mensen
willen, na een dag lang hard werken, is ontspanning
en verpozing. Geen geleuter over inflatie, Vietnam,
relatie-stoornissen, dat stoppen we wel weg in natio
nale, opgepepte acties voor de een of andere aardbe
ving of watersnood. Wat de mensen willen dat
bieden we ze: de romantische schijnwereld van de
misdaad, de liefde, het verleden, het avontuur. Deze
formule had succes. De Tros groeide uit tot de
grootste omroep met alle gevolgen van dien. De
gevestigde omroepen, ontstaan in een tijd dat elke
zuil nog een degelijk fundament had, zagen hun
ledenbestand verminderen, soms schrikbarend ver
minderen. En het enige antwoord tot nu toe gege
ven, is: de kijkers behagen. Die instelling werd
gestimuleerd doordat de kijkers de mogelijkheid
kregen over het tweede net, waardoor het des te
gemakkelijker werd om, bij „moeilijke" program
ma's, de knop om te schakelen.
Richard Schoonhoven, directeur van de KRO-televi-
sie, heeft onlangs bij de introductie van het winter-
programma gezegd, dat de gemiddelde tv-kijker niet
alleen alle informatie schuwt, maar zelfè afkerig is
van televisieverhalen die door de gebruikelijke cli-
ché's heenbreken. In dit verband uitte hij het
vermoeden dat grote groepen van mensen „analfa-
beeld" zijn geworden. Men wil „een avondje televi
sie", zonder problemen.
De weerman en „Ja Zuster, Nee Zuster", het zijn
nostalgische herinneringen geworden. Want de com
mercie heeft toegeslagen. Om het zwart-wit te stel
len: binnen het „bestel" tellen alleen de kijkcijfers
en de kijkcijfers zeggen dat probleemloos amuse
ment het hoogste scoort Dan produceren we pro
bleemloos amusement.
Een waterdichte cirkelredenering die een einde
maakt aan elke poging om de televisie te maken
tot „cultuurdrager", tot communicatie-medium-bij-
uitstek. Wie iets dergelijks zoekt, moet zijn tv op
de vuilnisbak zetten en terugkeren tot „die goeie
ouwe radio". Het is niet voor niets dat op de radio
steeds meer programma's ruimte laten voor (onmid
dellijke) reacties van luisteraars. Ondanks alle ou
bolligheid vaak, kan de radio snel en adequaat
inhaken op actuele gebeurtenissen. De radio is
indringend in die zin dat de aandacht nooit wordt
afgeleid door mooie manchetten, de nieuwe haar
dracht van de politicus, het hanteren van een ball
point of de zenuwtrek bij het linkeroog. De radio
is creatief omdat zij ruimte laat voor de verbeelding.
De televisie kan na 25 jaar voornamelijk bogen op
technische verbeteringen. De inhoudelijke kwaliteit
nam af naarmate de afmetingen van het toestel
kleiner werden, en later: hoe meer kleur, hoe grau
wer het gebodene. Na de „Sturm und Drang-peno
de" van de zestiger jaren is de televisie bij haar
jubileum in 1976 geworden wat zij in het begin al
was: huisbioscoop en beeldradio.
Op zichzelf is dat geen ramp. De tv heeft massa's
mensen (en dan bedoel ik niet alleen bejaarden,
gehandicapten etc.) een blik gegund op wat er in
de wereld te koop is. Ik noem in dit verband slechts
de maanlandingen, de registratie van grote sportge
beurtenissen, van rampen, van oorlogen. Waar de
tv in tekort is geschoten, is de creatieve begeleiding
van deze informatie. Het dagelijkse journaal is
ingebed in de commercie van de STER en dat is
symptomatisch voor de rest van het programma.
Ook kan men tegen kritiek aanvoeren dat de tv de
„autoriteiten" dichter bij de mensen heeft gebracht.
Een minister is geen excellentie meer en een kardi
naal geen eminentie. Wij zien hen in hun tuintje
wieden en boodschappen doen in de supermarkt.
Maar wat zegt dat alles, als wij er andere autoritei
ten voor in de plaats stellen: de show-masters van
het Gooi, de popsterren, de commentatoren?
Toch zou ik de televisie onrecht aandoen, wanneer
ik geen melding zou maken van wat zij in die 25
jaar heeft betekend. In die weinige momenten dat
zij zichzelf was, zonder ijdelheid, een vorm van
communicatie bij uitstek. Daarmee bedoel ik niet
eens zozeer de programma's, hoogtepunten ge
noemd, die u ongetwijfeld de komende tijd als
jubileumgeschenk krijgt voorgeschoteld. Nee, het
zijn voor mij veel meer die onopgemerkte kleinood-
jes, als sommige onderdelen van het Gat van Neder
land, Den Haag Vandaag, de kinderprogramma's
van Aart Staartjes, om maar enkele voorbeelden
te noemen.
Zulk soort programma's vallen echter in het niet
vergeleken bij de grote hoem-papa's van de publiek-
trekkende (dus ledentrekkende) quizzen, amuse
mentsprogramma's, series, variété's, waarmee het
merendeel van de tv-avonden wordt gevuld. „Omdat
het publiek dat nu eenmaal wil", luidt het antwoord
vanuit Hilversum, beducht als men is voor ledenver
lies. „Op die manier", zegt Jan Blokker in een van
zijn Volkskrant-columns, „is er aan de zelfingeno
menheid van de boodschappers (de televisiemakers,
v.v.) uiteraard geen grens: er wordt hun een taak,
een verantwoordelijkheid en een roeping aange
praat waarbij die van een eenvoudige metselaar of
een gemiddelde huisdokter in het niet valt en
de eersten die dat zullen beamen zijn de eenvoudige
metselaar en de gemiddelde huisdokter zélf'.
De jongens van de marketing hebben inderdaad
hard toegeslagen in het Hilversumse, met als gevolg
de eenheidsworst van de vervlakking, enkele goede
uitzonderingen daargelaten. Daar komt nog bij dat
de zeventiger jaren, zoals de oude tv-rot Gijs Stap-
pershoef onlangs in een radioprogramma^) opmerk
te, lijden aan een hang naar het modieuze, dus
oppervlakkige, waaraan de tv volop beantwoordt
Het lijkt veel, maar het slaat op niets, aldus Stap-
pershoef.
Al met al geen vrolijk perspectief. Te hopen valt
slechts dat de jeugd zich in de toekomst niet alles
meer laat voorschotelen wat in Hilversum wordt
uitgedacht en dat de jongeren een kritische blik
zullen hebben op wat in de wereld belangrijk en
onbelangrijk is. Maar daarvoor is het nodig dat zij
van het begin af een juiste instelling hebben tegen
over het scherm en juist de kinderprogramma's
vormen voor de meeste omroepen het sluitstuk van
de begroting.
Om de eerder gebruikte beeldspraak te vervolgen:
door zijn omvang en gewicht heeft televisie-Goliath
het duidelijk gewonnen via een knock-out Maar op
punten geef ik radio-David de overwinning.
DRS. A. F. M VAN VRIJS
kend, zal de techniekde geest die alleen levend
kan maken, doden".
Wanneer men deze uitspraak beziet in het licht van
een programma zoals hierboven geschetst en men
daarnaast de keiharde statistieken kent die medede
len dat de helft van de vrije tijd van de mensen
anno 1976 wordt besteed aan tv-kijken en dat dat
voor bijna een-derde van de bevolking de belang
rijkste vorm van vrijetijdsbesteding is, ja, dan
wordt het de eigenzinnige radio-luisteraar bang te
moede.
Toch had het anders kunnen zijn. Iedereen die
ouder ijs dan zo'n twintig jaar herinnert zich de tijd
dat de status-dragers die zich het eerst een dikbui
kig televisietoestel konden permitteren, tegelijker
tijd werden geteisterd door ('s middags) buurkinde
ren die om het hardst naar tante Hannie Lips
zwaaiden, en ('s avonds) buren die ook wel eens van
dit nieuwe wonder der techniek wilden genieten.
Cafe's met een televisietoestel zagen hun omzet
drastisch verhoogd door eurovisie-songfestivals en
europacupwedstrijden. In die tijd probeerden goed
willende radio-medewerkers, van de ene dag op de
andere geplaatst voor een totaal nieuw medium, er
het beste van te maken. En niet zonder succes. De
formule was simpel, de identificatie met de kijkers
zeer groot. Maar het bleef, in die beginperiode, radio
met plaatjes.
Dat veranderde in de zestiger jaren. De techniek
had men grotendeels onder de knie. De mogelijkhe
den daarvan bleken eindeloos. Tegelijkertijd voltrok
zich in de Nederlandse samenleving een drastisch
proces van verandering: taboes werden aan de kaak
gesteld, autoriteiten ontdaan van hun traditionele
glans, mariniers gingen de straat op om de confron
tatie aan te gaan met langharige provo's kortom,
de polarisatie was geboren. Dit alles had zijn duide
lijke uitwerking op tv: enerzijds de registratie van
gebeurtenissen die de „provinciaal" in visueel con-
ma gTaag wil zien of omdat ik
dat (beroepshalve) moet om op
de hoogte te blijven. Maar mijn
hart gaat nog altijd uit naar de
radio, om de redenen die u na
verder lezen wel duidelijk zul
len worden.
Dit wordt dus een ge
kleurd verslag van de wedstrijd
David-Goliath.
Hoeveel radio-luisteraars zou
den er eigenlijk nog zijn in
Nederland? Ik bedoel daarmee
niet de mensen wier toestel
permanent staat afgesteld op
het achtergrondgebazel van
Hilversum drie, maar degenen
die kritisch en welbewust naar
andere zenders luisteren. Het
lijkt mij een kleine minderheid:
zieken, huisvrouwen, alleen
staanden, een enkele intellec
tueel en wat scholieren. Daar
mee houdt het wel zo'n beetje
op, denk ik. Heeft u in de fa
briek of op kantoor de laatste
jaren, zoals in het televisieloze
tijdperk, nog wel eens een dis
cussie meegemaakt over een be
paalde radio-uitzending? Zel
den of nooit, wed ik. Toch wor
den tot op de dag van vandaag
regelmatig programma's uitge
zonden die alleszins stof tot
praten zouden kunnen geven.
Indringende documentaires van
Bob Uschi, een aantal VPRO-
programma's, zoals Embargo,
Vara's ZI op zaterdagmorgen,
om maar enkele voorbeelden te
noemen.
Maar de allesoverheersende te
levisie heeft de radio naar de
hoek van de huiskamer of daar
buiten gejaagd. Alleen als de tv
tekort schiet, wordt de radio
weer actueel. Bij de kaping in
Beilen was dat het geval en
later bij de branie-achtige,
hartverwarmende verslagge
ving rond de Olympische Spe
len in Montreal. Maar als zulke
dingen voorbij zijn, herneemt
koning beeldbuis onmiddellijk
zijn rechten.
Zelf kijk ik wel eens televisie:
omdat ik een bepaald program-
£ckL>e Somant
