Jaarlijkse boekencircus in Frankfort:
meedogenloze maatschappij-spiegel
,Een plaat die
nergens op lijkt'
Anton Heyboer op
weg naar Toppop
ER OENSDAG 29 SEPTEMBER 1976
LEIDSE COURANT
PAGINA 7
Daumier-achtige tekening van A. Paul Weber van de belangstelling op de Frankfortse „Buchmesse".
(Van onze kunstredactie)
„Heb je voor mij een leuk kookboek voor een
gezin met twee kinderen, een kat en een
hond?" Dat vraagt een Nederlandse uitgever
aan een Duitse collega die alleen kookboeken
uitgeeft en de vertaalrechten ervan verkoopt
Het is een flauw grapje maar illustreert duide-
_aJ lijk de onwaarschijnlijke hausse in kookboe-
a^mmken waar je dik van wordt, en als gelijktijdige
de hausse in kookboeken waar je ma
ger van wordt: zo verdien je dubbel. Met als
bijverschijnsel veel boeken over drinken en
drankjes, al dan niet alcoholisch, kant en klaar
gekocht of zelf gebrouwen en gemixed, een en
ander zowel voor ge- als voor ontwenning.
Behalve voor kook- en drankboeken is het een
gouden tijd voor natuurboeken, over bekende
en onbekende dieren, over bloemen, schelpen
da heien kevers, vooral over kamerplanten en tuinie-
de til ren (ook op balkons en platte daken), over in-
ip mis) en uitheemse natuurweelde. We idealiseren de
jke bh „rust" in de natuur zoals we de „gelukzalig-
;eld, dheid" van het verleden romantiseren in boeken
i van i met veel ouderwetse plaatjes. We zoeken niet
Na j alleen naar dé „belle époque" maar verbeelden
nissieions bij tijd en wijle dat de hele geschiedenis
tat, V| van „belles époques" aan elkaar hing.
De cultuurhistoricus van de 20e eeuw zal het
later wel signaleren: de massale vlucht uit de
benauwende werkelijkheid van een overdadige
1 n'e,j consumtiemaatschappij hier en de afschuw-
thed wekkende honger en ontbering elders. Lectuur
°pzicj over het zinnelijk genot van verfijnd eten en
'4 waij drinken, over de onbedorven maar vaak on-
barmhartig wrede natuur, over het onbedwing-
bare heimwee naar voorbije tijden („wij zijn
chap eeuwen en eeuwen te laat geboren", zei Mars-
vi man al) en dat alles als tegengif voor boeken
van i over zinoze oorlogen en schandelijke dictatu-
ren, over onbetrouwbare politici, economische
schandalen, martelingen en geweldplegingen
i verd die ons al lang vóór Huizinga het recht ontna-
;rs rul past; de middeleeuwen van de 20e eeuw zijn
lsing gruwelijker
O/w cultuurpatroon uitgestald
l Ziedaar dan ons lieflijk cultuurpatroon zoals
het scherp en onontkoombaar, niets en nie
mand ontziend, lag uitgestald op de internatio
nale boekenbeurs in Frankfort aan de Main,
j gewoonlijk het „boekencircus" genoemd, dat
I dit jaar weer net wat groter was dan verleden
jaar. Vóór Hitler was Leipzig het centrum van
de Duitse en eigenlijk wel van de wereldboek
handel. De beurs déér geldt nu vrijwel alleen
voor achter het ijzeren gordijn; Frankfort
heeft, aanknopend aan een nog oudere traditie,
die taak voor het Westen en het Oosten samen
na de laatste wereldoorlog alert overgenomen.
In 1949 begonnen met 205 Duitse uitgevers
zonder buitenlandse deelnemers, staan er nu,
28 jaar later, 4139 stands van uitgevers uit 68
landen die 278.000 boeken etaleren waarvan er
83.000 net zijn verschenen of weldra zullen
verschijnen. De roman neemt in titel-aantal
gestadig af maar is nog lang niet dood; de
populaire wetenschap en de feitelijke informa
tie wint meer en meer terrein; video en micro
film zijn nog toekomstvisioenen, althans voor
de massa.
De ochtenduren op de beurs zijn gereserveerd
voor vakgenoten, pas 's middags mag het pu
bliek binnen maar het kan zich alleen oriënte
ren, kijken, kijken en niet kopen. Ook dan gaat
de handel tuseen vakgenoten op de zichtbare
stands en in de onzichtbare spreekkamertjes er
achter door, vaak ook buiten de beurs in de
stampvolle internationale hotels. Behalve boek
handelaren, importeurs, grossiers, inkopers van
warenhuizen en boekenclubs die er hun orders
plaatsen, gaat het tussen uitgevers, boekenclubs
en enkele andere gegadigden om vertaalrech
ten, licenties en zogenaamde co-edities. Dat zijn
doorgaans kleurenplaatwerken die in één land
worden geproduceerd om de kosten te drukken,
en waarvan de uitgevers in de andere deelne
mende landen de vertaalde teksten, op maat
per bladzijde bijgeschaafd, aan de hoofduitge
ver leveren opdat de originele en de vertaalde
edities na elkaar 'op één plaats kunnen worden
afgedrukt.
Er is een tijd geweest dat de uitgevers 's nachts
doorwerkten. Overdag waren zij op de beurs,
's avonds op cocktail-parties en ontvangsten, en
als ze tot de oude Europese elite behoorden,
werden ze gevraagd voor de stijve maar heel
stijlvolle ontvangst in het encyclopedie-huis van
Brockhaus in Wiesbaden, 's Nachts moesten ze
dan in ijltempo manuscripten, leesproeven of
uittreksels doorwerken van een nagelaten ro
man van Hemingway, een nieuw reisboek van
Heyerdahl of Chicester, de sensationele histori
sche interpretaties van Von Daniken. Er moes
ten dadelijk beslissingen vallen over grote,
niet-terugvorderbare voorschotten op rechten,
vertaalrechten, licenties. Het gevecht daarom is
er nog wel maar het gaat niet meer ter plekke
om de nieuwe, vaak nog ongeschreven Konsa-
lik, Robbins of Hildegard Knef want het voor
hoede-gevecht vond al eerder plaats en in
Frankfort worden de zaken alleen nog „rond"
gemaakt De sensaties en het tegen elkaar
opbieden als het ging om de mémoires van de
dochter van Stalin of die van kardinaal Minds-
zenty zijn minder geworden, wat vorig jaar al
merkbaar was toen Mohammed Ali (met forse
bijstand van beroepsschrijvers) van zwaarge
wicht tot auteur promoveerde. Nu was er nau
welijks deining om de mémoires van Nixon die
Warner Books brengt of om die van acteur en
filmster Curd Jürgens die Droemer-Knaur pu
bliceert.
Latijns-Amerika
Voor het eerst had dit jaar de „Buchmesse"
een soort centraal maar voor de deelnemers
natuurlijk vrijblijvend thema: de auteurs van
Latijns-Amerika die vaak buiten hun vaderland
moeten lev? en werken. Al sinds een jaar of
Max Frisch, de Zwitserse schrijver, die
dit jaar de „Vredesprijs" van de Duitse
boekhandel ontving.
tien zijn hun boeken in de „beschaafde" landen
bij een kleine lezersgroep in trek, en terecht
want er zijn prachtige boeken onder. De uitge
vers die met deze auteurs werken, vestigden
er extra de aandacht op maar hun aantel is
te gering om het „gezicht" van de hele beurs
te bepalen. Interessant is wel wat Peter Weid-
haas in dit verband verklaarde. Het boek, zei
de beurs-directeur, is een politiek medium en
moet dat blijven. Literatuur voert vaak tot
confrontatie maar zo lang die vreedzaam ver
loopt, wil de „Buchmesse" een zo groot moge
lijk spectrum zijn van opinies en een spiegel
van nieuwe stromingen.
Wiedhaas had gelijk toen hij zei dat de „Buch
messe" niet uisluitend een commerciële aange
legenheid is. Onder een spoorwegviaduct staan
met simpele marktkraampjes de jongeren, de
„spontis" zoals de Duitsers zeggen, de studen
ten en maatschappij-bewuste jongeren met hun
vlugschriften en brochures, die „spontaan" rea
geren op alles wat zij in de maatschappij
verkeerd vinden en wat maar gauw veranderd
moet worden. Op de beurs zelf kunnen twee,
drie of vier „beginnelingen" in het vak samen
één stand huren om hun gedrukte protesten of
nieuwe ideeën aan de man of vrouw te brengen.
Wie genoeg heeft van de boekencommercie kon
uitwijken naar de tentoonstellingen van de
mooiste boeken die in het afgelopen jaar in
Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk en Zwitser
land om hun uiterlijke verzorging werden be
kroond.
Men kon ook uitwijken naar de omvangrijke
afdeling van uitgevers van originele grafiek,
waar ook dit jaar weer Maurits Naessens,
Belgisch maecenas en bankdirecteur, zich de
fraaiste bladen liet tonen.
Neen, helemaal commercieel is de „Buchmesse"
niet en zal dat ook wel niet worden. Zonder
hovaardig te willen zijn: uitgevers blijven nèt
even anders (niet: beter) dan olie-, auto- of
vliegtuighandelaren. Daarom stichtte de Duitse
boekhandel zijn vredesprijs die vroeger wefd
uitgereikt aan onder anderen Albert Schweitzer
(1951), Hermann Hesse (1955), Thornton Wilder
(1957), Visser't Hooft (1966), de Club van Rome
(1973) en die dit jaar ging naar Max Frisch,
omdat deze 65-jarige Zwitser in romans en
novellen, in toneelstukken, essays en dagboe
ken onafgebroken heeft gevochten tegen dema
gogie en machtsmisbruik en vóór de rechten
van welke minderheid dan ook.
Natuurlijk is het uitgesloten zelfs maar eniger
mate aan te geven wat er allemaal voor nieuws
op de boekenmarkt op komst is. Wie opgewon
den raakt bij het bericht dat Anne Golon, na
de dood van Serge, blijft doorschrijven en een
nieuwe „Angélique" heeft geproduceerd, zal
onverschillig bhj ven bij de mededeling dat
Leon Uris (ook een auteur die voor tienduizen
den exemplaren goed is) zijn nieuwe roman in
Ierland laat spelen. Er is een nieuwe Wagner-
biografie met een voorwoord van Boulez, er
zijn de eerste, lang achtergehouden dagboeken
van Cosima Wagner, er is een biografie over
Elvis Presley en een dik boek over de Rocken-
fellers en wat die allemaal hebben uitgespookt.
Bladzijden lang kan zo worden voortgegaan
maar het treffendst was dat meer en meer
grote Duitse standaard- en naslagwerken in-
series van degeüjke, in linnen flexibele omsla
gen ingenaaide pockets voor ruime kring be
schikbaar komen.
De „Kindier Malerei Lexikon", de „Propylaen
Weltgeschichte", de „Grosse Fischer Lexikon"
waren met hun vele delen van zo'n honderd
en vijftig gulden per deel voor velen onbereik
baar. In de nieuwe vorm zijn ze hoogstens voor
een paar honderd gulden compleet te krijgen
zoals al eerder de verzamelde werken van
Thomas Mann, Erich Kastner, Hermann Hesse,
Bertold Brecht, Kurt Tucholsky voor minder
dan honderd grilden beschikbaar kwamen. In
zo'n uitgave een complete Couperus, een com
plete Van Schendel, een complete Multatuli zou
mogelijk moeten zijn, ook al zijn ons taalgebied
en de daarmee samenhangende oplagen veel
kleiner dan die in West-Duitsland. Desondanks
zou, net als daar, voor heruitgaven van eenmaal
gezette verzamelde werken aan deze goedkoper
vorm gedacht moeten worden. Querido bracht
op deze manier bij ons Kafka's verhalend werk.
Zó zou er in ons land meer gedaan moeten
worden.
Agenda-Bioscopen
Woensdag 29 september
Koninic!l|ke Schouwburg 20.15 Kin
derkoor De Kleine Stem o.l.v. Thijs
Sikking
HOT 20.30 Woutertje Pieterse (Haagse
Comedie) (J)
Amldtla 20.15 Kostwinner, wat is dat
(Nieuwe Komedie) (J)
Theater PePIJn 20.30 Liselore Gerrit-
Heb je ons gezien? (J)
Donderdag 30 september
Koninklijke Schouwburg 20.15 De
bosgeest (Haagse Comedie) (J)
HOT 20.30 Rosencrantz en Guilden-
stern zijn dood (Haagse Comedie) (J)
Theater Aan de Haven 20.30 Prepara-
dise sorry now (De Appel) (J)
Amlcltla 20.15 Kostwinner, wat is dat
pa? Nieuwe Komedie) (J)
Congresgebouw 20.15 Thi|S van Leer.
Letty de Jong, Toots Thielemans,
Liesbeth List, Trio Louis van Dijk en
orkest o.l.v. Rogier van Otterloo.
Dlllgenlia 20.15 Miel Cools chansons
Theater PeP!jn2030 Liselore Gerrit
sen in Heb je ons gezien? (J)
LAK-theater Leiden 20.15 Getrommel
de nacht (Baal)
APOLLO 1: (tel. 460340): Comman
do's vallen aan (14) 2.30, 7.00,
15. APOLLO 2: (tel. 460340): An-
dré van Duin's pretfilm (a.l.) 2.00,
9.45. Vereniging voor vrije
filmkeuze: De grote tovenaar. Dag.
12.00. ASTA: (tel. 463500): Max
Havelaar (14) 2.00. 800. BIJOU:
(tel. 461177): Murder by death (14)
00. 7.30. 9.45. CALYPSO, (tel.
463502): Barry Lyndon (14) 2.00.
15. CAMERA: (tel. 467200(: One
flew over the cuckoo's nest (18)
00. 7.00, 9.45 CINEAC: (tel
630637): Woody Woodpecker-festi
val (a.l.) 11.30, 1.30, 3.30. Family
Plot (14) 6.45, 9.30. CORSO: (tel.
467200): All the president's men
(14) 2.15, 6.45, 9.30. DU MIDI: (tel
855770): The man with the golden
gun (14) 8.15. Vol gas met Herbie
(a.l.) wo. 2.00, zo. 1.30. EUROCINE-
MA: (tel. 667066): Dè tien geboden
(a.l.) 1.30, 7.30, wo. 3.45, 7.30.
Laurel en Hardy als stierenvechters
(a.l). wo. 1.30. KIJKHUIS: (tel.
651880): Dilligener is dood. Dag.
beh ma 20.30. METROPOLE: (tel.
392244): Lipstick (18) 7.00, 9.30.
ODEON 1: (tel 462400): Docteur
Franqoise G. (14) 1.45, 6.45. 9.30
ODEON 2: (tel. 462400) De laatste
schietgiganten (18) 6.45, 9.15, wo.
2.00, 6.45, 9.15. Wij zijn 17 en leren
van alles (18) ma. en di. 2.00.
ODEON 3: (tel 462400) De 7e
compagnie is weer boven water
(a.l.) 215. 7.15, 9.45 ODEON - THE
MOVIES: (tel. 462400): Stavinsky
(18) 2.15, 715. 9.45 OLYMPIA: (tel.
454460): Psycho (18) 2.00. 8.00.
PASSAGE: (tel. 460977): The out
law Josey Wales (14) 2.00, 6.45,
9.30. REX. (tel. 636747): De man
met de wassen beelden (18) 11.30,
1.30. 3.30. 5 30, 7 30, 9.30 ROYAL
70: (tel. 462677): De erotische dro
men van Casanova (18) ma. 2.15,
8.00, di. en wo. 2.15. ROYAL OP
ZOLDER: (tel. 462677): Kato (14)
2.15, 8.00. STUDIO 2000: (tel
542288): Once upon a time in the
west (14) 2.00. 8.00. wo 8 00. Cir
cus op stelten (a.l.) wo. 2.00 DE
UITKIJK: (tel. 542288): Taxi driver
(18) 2.00, 7.00. 9.30
Leiden
LUXOR (tel 121239) Paper Tiger (14)
14.30, 19. 21.15, zo. 14.15, 16.30, 19,
21.15.
STUDIO (tel 133210): Monty Python
en de heilige graal (14) 14.30. 19,
21.15, zo 14.30. 16.45. 19.21.15.
LIDO (tel 124130): Family Plot (14)
14.30, 19, 21.15, zo 14.30, 16.45, 19,
21.15
TRIANON (tel 123875): Max Havelaar
(14)14. 20.
REX (tel 125414): Duet in bed
(18)14.30, 19. 21.15, Robin Hood (a.l.)
za, wo 14.30; Vrouwtjes die met een
natte vinger te lijmen zijn (18) vr. za
23.30.
CAMERA (tel 124919): East of Eden_
(14) 19. 21.15;Tarzans grootste ge
vecht (a.l.) za. wo. 14.30. zo 14.16.15;
Repulsion (18) vr. za 23.30
DELFT
CITY: (tel. 123251): All the presi
dent's men (14) 2.30, 7.00. 9.15
CITY SELECT: 2 30, 8.15. wo. 8.15.
One flew over the cuckoo's nest
Twee jongens en een oude autc
(a.l.) wo. 2.15 DELFIA: (tel.
123855): The Hindenburg (14) 2.30,
700. 9.15. DOELEN KINO: (tel
126752): The great escape (14)
8.15. FLORA: (tel. 120814): Fench
blue (18) 7 00. 9.15 STUDIO D
(tel 123280) Family Plot (14) 7.00.
915. FILMHUIS (tel. 140226): lm
Lauf der Zeit. Dag. 8.00.
Doop
De graficus Anton
Heyboer heeft
zijn langspeel
plaat „She and she
as one" ten doop
gehouden. Op de
langspeler staan
een zestal stukken
met piano- en har-
moniummuziek. Tij
dens een korte
feestelijke bijeen
komst in Amster
dam poseerde Hey
boer met gastheer
Dimitri Frenkel
Frank (rechts) en
zijn drie bruiden.
(Van onze kunstredactie)
AMSTERDAM - Anton Hey
boer, zoal niet bekend als grafi
cus, dan toch als verzamelaar
van bruiden, beeft in
Amsterdam zijn eerste gram
mofoonplaat ten doop gehou
den. Nadat hij op zijn west-
klompen het Hiltonbotel was
binnengeklost, vertelde de
meester: „Een plaat die nergens
op lijkt Ontregeling moet er
zijn. Ik hoop dat de mensen
hem na enkele minuten bet
raam uit keilen en ik zou niets
liever willen dat bet raam dan
nog dicht was ook".
Dimitri Frenkel Frank, de ont
dekker van Heyboers muzikale
dimensie, hield bij de lancering
van de schijf het volgende refe
raat:
„Iti 1972 schafte Anton Heyboer
zich vijf harmoniums, een vleu
gel, twee piano's plus semi-pro-
fessionele bandrecorders en mi
crofoons aan. Dagen en nachten
lang maakte hij muziek nooit
een noot les gehad sprak
improviserend teksten, nam al
les op, soms eerst op het ene
spoor, dan op het andere. Hij
gebruikte alleen de zwarte toet
sen omdat hij als graficus een
hekel had aan het oeverloze wit
Hij had stenen op de pedalen
liggen, hij was verbaasd wan
neer later de twee sporen rit
misch met elkaar bleken te
kloppen. Na 150 uur volle ban
den gooide hij het instrumenta
rium achter zijn huis in het
moeras en de banden in een
kist. Toen hij me dat vertelde,
voorjaar 1976, wou ik ze wel
eens horen. Dat gebeurde, ik
was onder de indruk en opperde
het idee van een plaat half
lacherig, half serieus. Wat valt
er verder nog te zeggen? De
schijf zal ieders (voorjoordeel
over Heyboer bevestigen: een
geschifte charlatan, een wijze
Westerse sen-goeroe, een publi-
citeitsbeluste clown, een kunste
naar van wereldformaat Voor
mij is Anton de scherpzinnigste,
geestigste en interessantste man
die ik ken. Ik vind het ook heel
wonderbaarlijk hoe iemand
voor het eerst een vorm han
teert stem, muziek, band
en meteen een vorm heeft, een
geweldige zekerheid van dictie,
ritme, poëzie. Hier klinkt de taal
van zijn etsen, datzelfde onhan
dige Engels, maar opeens met
een heel andere en nieuwe
adem. Wel, dat is wat ik er van
vind. Anton zelf vindt dat hij in
Toppop thuis hoort".
